فهرست مطالب

عنوان                                                                                                         صفحه  

 فصل اول: مقدمه

1ـ2ـ اهمیت و ضرورت تحقیق…………………………………………………………………………………………. 3

1ـ3ـ هدف تحقیق……………………………………………………………………………………………………………… 4

1ـ4ـ پیشینة تحقیق………………………………………………………………………………………………………….. 4

1ـ5ـ روش تحقیق……………………………………………………………………………………………………………… 5

1ـ6ـ سؤالات تحقیق………………………………………………………………………………………………………….. 5

1ـ7ـ فرضیات تحقیق…………………………………………………………………………………………………………. 5

فصل دوم: شرح زندگی مانی و آثار او

2-1- زندگینامة مانی…………………………………………………………………………………………………………. 7

2-2- آثار مانی و مانویان……………………………………………………………………………………………………. 11

2-3- ویژگی­های شعر مانی ……………………………………………………………………………………………… 13

2-4- ویژگی­های جامعه مانوی………………………………………………………………………………………….. 16

2-5- هنر مانوی ………………………………………………………………………………………………………………… 17

2-6- سرانجام دین مانی …………………………………………………………………………………………………… 18

2-7- عقاید مانی…………………………………………………………………………………………………………………. 18

فصل سوم : تحلیل آرایه­های ادبی در متون مانوی

3ـ1ـ معرفی آرایه­های ادبی……………………………………………………………………………………………….. 22

3ـ1ـ1ـ صنایع لفظی ………………………………………………………………………………………………………… 23

3ـ1ـ2ـ صنایع معنوی……………………………………………………………………………………………………….. 24

3ـ2ـ آفرینش جهان مادی…………………………………………………………………………………………………. 29

3ـ2ـ2ـ ویژگی­های جهان مادی ………………………………………………………………………………………. 37

3ـ2ـ3ـ نقش آموزه­های مانوی در نجات­بخشی انسان……………………………………………………… 42

3ـ2ـ3ـ1ـ مانی در پیشگاه پادشاهان………………………………………………………………………………… 43

3ـ2ـ3ـ2ـ متونی در ستایش مسیح…………………………………………………………………………………. 45

3ـ3ـ پایان جهان از منظر مانی ………………………………………………………………………………………… 48

3ـ3ـ1ـ رهایی از جهان مادی……………………………………………………………………………………………. 51

3ـ3ـ2ـ توصیف بهشت از منظر مانویان ………………………………………………………………………….. 54

فصل چهارم : اشعاری در باب جهان پس از مرگ

4ـ1ـ.هویدگمان…………………………………………………………………………………………………………………… 59

4ـ2ـ انگدروشنان………………………………………………………………………………………………………………… 66

4ـ3ـ سرودهای ستایش……………………………………………………………………………………………………… 79

4ـ3ـ1ـ ستایش ایزدان ……………………………………………………………………………………………………… 79

4ـ3ـ2ـ ستایش مانی و بزرگان دین مانوی………………………………………………………………………. 83

4ـ3ـ3ـ ستایش عیسی………………………………………………………………………………………………………. 88

 

 

4ـ4ـاشعاری در وصف جهان تاریکی………………………………………………………………………………… 94

4ـ4ـ1ـ زبور مانوی……………………………………………………………………………………………………………… 94

4ـ4ـ2ـ سرودنامة سغدی…………………………………………………………………………………………………… 95

4ـ5ـ سرودهایی برای درگذشت مانی و یاران او………………………………………………………………. 96

نتیجه­­گیری………………………………………………………………………………………………………………………….. 102

منابع­ ومآخذ………………………………………………………………………………………………………………………….. 104

فصل اول

مقدمه

آیین مانویت یکی از ادیان ایران باستان می­باشد که توسط مانی(متولد به­سال 215م.) در سال 239 یا 240میلادی در بابل بنیانگذاری­شد. امّا در آنجا طرفداران چندانی نیافت، بنابراین وی در زمان سلطنت شاپور اول به­ایران سفر­کرد و تا پایان فرمانروایی هرمزداول، به­راحتی دین خود را در این کشور ترویج نمود. مانویت ترکیبی از ادیان مسیحی، زرتشتی و گنوسی است. بگونه­ای­که ثنویت و تعارض میان خدای ناشناخته و خدای جهان­آفرین را از کیش گنوسی وام­گرفت. به­عقیده مانی هنگامی­که اهریمن، آفریده­های زروان را مشاهده­کرد، آنها را بسیار پسندید امّا چون نمی­توانست به­آنها دسترسی داشته­باشد، همانند آنها را با ذات تاریکی آفرید. به­همین دلیل آفرینش انسان از نظر مانی اهریمنی است. مانی از تثلیث پدر، مادر و فرزند در نوشته­هایش استفاده­کرده­است، همانند تثلیث پدر، پسر و روح­القدس در مسیحیت؛ و در جایی دیگر به­اسارت روح مهریزد اشاره­کرده که به­نظر می­رسد این اسارت مصلحتی و عمدی بوده، همانند عیسی که خود را قربانی کرد تا انسان­ها را نجات­دهد. مانی شاعر توانایی بود. او تلاش­می­کرد اندیشه­ها و عقاید خود را در قالب شعر و به­خصوص با بهره گرفتن از صور­خیال ترویج­دهد. مانی سرایندة قطعات شاعرانه و مزامیر بود و دو زبور به­نام ” آفرین بزرگان” و ” آفرین تقدیس” سروده­بود. سرودنامه­ها نقش مهمی در ادبیات مانوی دارند که مهم­ترین آنها انگدروشنان، هویدگمان و مهرنامگ است. قسمت زیادی از متون دینی مانوی را داستان­های تمثیلی، زندگی­نامه و … تشکیل می­دهند. ادبیات منظوم مانوی دربارة مانی و تاریخچة کیش او، دستورهای دینی، روح رستگاری، نیایش عیسی­مسیح و … است. براین اساس نگارنده در نظر­دارد که در این پایان نامه و در طی چهارفصل به­بررسی آرایه­های ادبی در متون و اشعار مانوی بپردازد. در فصل اول پس از ذکر کلیاتی پیرامون موضوع، به­اهمیت و ضرورت تحقیق، پیشینة تحقیق، هدف و روش تحقیق پرداخته­شده­است. فصل دوم به­شرح زندگی مانی و آثار او اختصاص دارد که شامل زندگینامة مانی، آثار مانی و مانویان، ویژگی­های شعر مانی، خصوصیات جامعه مانوی، هنر مانی، سرانجام دین مانی و عقاید مانی می­باشد. فصل سوم به­تحلیل آرایه­های ادبی در متون مانوی اختصاص دارد، اما پیش از آن، آرایه­های ادبی در دو بخش صنایع­لفظی و صنایع­معنوی معرفی­خواهند­شد. سپس متون مانوی با توجه به­مفاهیم آنها در این قالب­ها خواهندآمد: متونی درباره آفرینش جهان مادی، ویژگیهای جهان مادی، نقش آموزه­های مانی در نجات­بخشی انسانها که خود شامل متونی در باب مانی در پیشگاه پادشاهان و نیز متونی در ستایش مسیح خواهد­بود. در ادامه، پایان جهان از منظر مانی، رهایی از جهان مادی و در آخر، توصیف بهشت از نگاه آیین مانویت خواهد­آمد. فصل چهارم به­تحلیل آرایه­های ادبی در اشعار مانوی می ­پردازد. اشعار نیز با توجه به­مفاهیم­شان به­چند دسته تقسیم­خواهند­شد: اشعاری در باب جهان پس از مرگ، سرودهای ستایش که شامل سرودهایی در ستایش ایزدان، سرودهایی در ستایش مانی و بزرگان دین مانی واشعاری در ستایش عیسی مسیح می­ شود. سپس اشعاری در وصف جهان تاریکی که شامل پاره­هایی از زبور­مانوی و بخش­هایی از یک سرودنامه می­باشند. در انتها اشعاری برای درگذشت مانی و یاران او خواهد­آمد. در پایان این فصل، نتایج نگارنده از این تحقیق خواهد­آمد.  

 1 ـ2ـ اهمیت و ضرورت تحقیق

   اهمیت پژوهش و تحقیق بر هیچ­کس پوشیده­نیست و همگان در این نکته اتفاق­نظر دارند که برای پیشرفت در علم و کشف حقایق در هر زمینه­ای، تحقیق امری ضروری است؛ به­گونه­ای که نمی­توان انتهایی برای نیاز به­مطالعه متصور­شد. در حوزة متون مانوی نیز، تحقیقات بسیاری انجام ­شده که در زمینة ترجمه متون و اشعار مانوی، بررسی ساختار دستور زبان در نوشته­های مانوی، ریشه­شناسی و همچنین مطالعاتی در مورد ویژگی­های شعر مانوی مانند بررسی وزن اشعار بوده ­است. در مورد مانی و عقاید او نیز کتابهای ارزشمند زیادی توسط نویسندگان و دانشمندان ایرانی و غیر­ایرانی نوشته­شده­است. اما در بررسی این آثار به­شیوة ادبی، به­گونه­ای که هدف این پایان نامه است، یعنی  بررسی آرایه­های ادبی کار چندانی انجام­نگرفته­است. شاید این تحقیق نگاهی نو به­این آثار باشد.

 

1ـ3ـ هدف تحقیق

هدف این تحقیق، بررسی ادبی آثار مانوی است؛ مقوله­ای که شاید کمتر به­آن توجه­شده­باشد. زیرا از جنبه­ های دیگر همچون ترجمه، تجزیه­و­تحلیل ساخت دستور زبان و ریشه­شناسی بررسی­های بسیاری انجام­شده و کتاب­های بارزی در هر کدام از این زمینه­ها نوشته­شده ­اند. اما می­توان­گفت خلأ تحقیق از جنبه ادبی این متون احساس می­ شود که هدف این پایان نامه ، به­نوعی پر­کردن این خلأ است.

1ـ4ـ پیشینة تحقیق

 مطالعات مانوی از نیمة دوم قرن شانزدهم آغاز­شدند؛ زمانیکه مدافعان کلیسای کاتولیک به­مارتین­لوتر و عقاید او حمله­کردند و  “عقاید جدید او” را حیات دوباره انحرافات مانی نامیدند. این حملات بی­پاسخ نماندند و در سال 1578 نخستین مطالعه مانوی شکل­گرفت. نویسنده­ای به­نام سیراكوس اسپانبرگ “Cyriacus Spangenberg”  اتهامات وارده به­مارتین­لوتر را مبنی بر اینکه او انحرافات مانی را رواج­می­دهد، رد­کرد. او تلاش­کرد ثابت­کند که عقاید این دو نفر هیچ نقطه­اشتراکی با­هم ندارند. این اختلافات تا مدت­ها ادامه داشتند و جالب به­نظر می­رسیدند زیرا باعث جمع­آوری و انتشار یادداشت­های پراکنده در مورد مانی و مانویت در نوشته­های یونانی و لاتین می­شدند. این شیوه در طول قرن هفدهم نیز ادامه­افت.

 مری­بویس متون مهمی را در مقاله­ای به­نام “چند سرود ابجدی پارتی” چاپ­کرد و در سال 1954 کتاب “سری سرودهای مانوی به پارتی” را منتشر­نمود.

ترجمه آلمانی تمام سرودهای ایرانی و ترکی توسط هانس­یواخیم­كلیم­كانت “H.-J.Klim Keit” در 1989 و نسخه تصحیح­شده آن در 1993 چاپ­شد. رونوشت و ویرایش بخشی از ” سرودهای مانوی” توسط زوندرمان در 1990 چاپ­شد و مجموعه متون آن، سال­ها بعد درسال 2000 به چاپ­رسید. سرودهای جدلی مانوی در 1997 توسط شروو منتشر­شدند.

در میان نویسندگان ایرانی می­توان به­ابوالقاسم اسماعیل­پور اشاره­کرد. ایشان کتاب­های “سرودهای روشنایی” را در سال 1385 و “ادبیات گنوسی” را در سال نوشت. کتاب سرودهای روشنایی دربردارنده متون و شعرهای مانوی است. “نوشته های مانی و مانویان” اثر ایرج وامقی به­سال1378، شامل ترجمة متون است و در پاورقی تا حد زیادی به­نمادهای به­کار­رفته در متون و اشعار مانوی می ­پردازد. فصل دوم کتاب “شعر در ایران پیش از اسلام” نوشتة محسن ابوالقاسمی در سال 1374 به­شعر در ایران میانه، اشعار جامعه مانوی و قالب­های شعری می ­پردازد.

1ـ5ـ روش تحقیق

  شیوة تحقیق در این پایان نامه به­صورت کتابخانه­ای بوده که با مطالعه کتاب­ها و مقالات علمی مرتبط و نوشتن آنها به­صورت برگیزه بوده ­است. همچنین از سایت­های معتبر، در­جای خود استفاده­شده­است.

1ـ6ـ سؤالات تحقیق

بیان مسئله …………………………………………………………………………………………………………………….3

اهمیت و ضرورت ………………………………………………………………………………………………………..3

پیشینه …………………………………………………………………………………………………………………………3

روش تحقیق ………………………………………………………………………………………………………………..6

سؤال اصلی …………………………………………………………………………………………………………………..7

سؤالات فرعی ……………………………………………………………………………………………………………….7

فرضیه ها ……………………………………………………………………………………………………………………..7

اهداف ………………………………………………………………………………………………………………………….8

ساماندهی پژوهش …………………………………………………………………………………………………………8

تعاریف و اصطلاحات…………………………………………………………………………………………………….9

اخباری …………………………………………………………………………………………………………………..9

قرآنیون ………………………………………………………………………………………………………………….9

اصولی………………………………………………………………………………………………………………………….10

فصل دوم : دیدگاه امام خمینی در زمینه فهم قرآن و مراتب آن

مردی از جنس نور ………………………………………………………………………………………………………11

جامع اضداد…………………………………………………………………………………………………………………12

زندگی نامه علمی  ……………………………………………………………………………………………………….13

امام و تهذیب نفس ………………………………………………………………………………………………………15

لطایف عرفانی در بیان امام ……………………………………………………………………………………………17

برخورد امام با بزرگان فلسفه و عرفان …………………………………………………………………………….18

نگاه امام به قرآن و تفسیر………………………………………………………………………………………………21

وجوه اشتراک و افتراق امام و اخباریان در مسئله فهم قرآن ………………………………………………24

امام و مراتب فهم قرآن ………………………………………………………………………………………………26

جایگاه قرآن پیش از تنزل………………………………………………………………………………………………27

تجلی خداوند در قرآن و نتایج آن ………………………………………………………………………………….29

1. قابل فهم بوده ظاهر قرآن برای همگان ………………………………………………………………29
2. شناخت و تفهیم یگانگی خدااصلی ترین هدف قرآن ………………………………………….30
3. وصول به مقام قرب الهی ………………………………………………………………………………..30
4. معرفی حق تعالی و نشر توحید ………………………………………………………………………..31
5. قران کامل ترین کتاب و دربردارنده شریعت ابدی ………………………………………………32
6. اثبات وجود بطون مختلف برای قرآن و پیوند ناگسستنی بین ظاهر و باطن ……………..35
7. معیت قرآن و اهلبیت ……………………………………………………………………………………….38
8. جامعیت قرآن …………………………………………………………………………………………………40
9. اختصاص فهم کامل ظاهر و باطن قرآن به پیامبر و ائمه ……………………………………….42

امام و موانع فهم قرآن ……………………………………………………………………………………………….44

الف ) خودبینی……………………………………………………………………………………………44

ب ) اندیشه ها و مذاهب باطل ……………………………………………………………………….44

ج )انحصار فهم قرآن در فهم پیشینیان ………………………………………………………………..45

 

د )معاصی……………………………………………………………………………………………………….45

هـ )حب دنیا…………………………………………………………………………………………………..46

نتیجه گیری ………………………………………………………………………………………………………………….47

فصل سوم : تبیین و بررسی دیدگاه اخباریان راجع به تفسیر قرآن با تاکید بردیدگاه امام خمینی

پیدایش اخباریگری در مکتب شیعه………………………………………………………………………………..48

چند نظریه در مورد منشأ پیدایش اخباریگری …………………………………………………………………49

بزرگان مکتب اخباری ………………………………………………………………………………………………..50

آشنایی با فوائد المدنیه ………………………………………………………………………………………………..52

بررسی ونقد آیات و روایات مورد تمسک اخباریان ………………………………………………………..55

الف ) آیات ……………………………………………………………………………………………………………….58

استدلال اخباریان به آیات …………………………………………………………………………………………….68

پاسخ ………………………………………………………………………………………………………………………….70

نتیجه نهایی ………………………………………………………………………………………………………………..72

ب ) روایات ………………………………………………………………………………………………………………72

1. روایاتی ناهی از حکم دادن بر خلاف ما انزل الله ………………………………………………….73
2. روایات ناهی از فتوی دادن غیر عالمانه ………………………………………………………………73
3. روایات ناهی از عمل به رای و قیاس …………………………………………………………………74
4. روایاتی مبین آمدن همه احکام مورد نیاز بشر در قرآن و سنت پیامبر(ص) … …………79
5. روایات تعیین کننده قیم یا مخاطبانی خاص برای قرآن………………………………………..80
6. روایاتی با موضوع تمسک به اهل بیت و عترت پیامبر(ص) ………………….85.
7. روایاتی با موضوع تمسک به اهل بیت و عترت پیامبر(ص) ………………….88
8. روایات بطون مختلف قرآن ……………………………………………………………….90
9. روایات عام و خاص و ناسخ و منسوخ داشتن سنت پیامبرهمچون قرآن کریم………. .106
10. روایات مبین مقدمات و نیازمندیهای مفسر …………………………………………..112
11. روایاتی در مورد اصناف مردم با هدف تشویق به علم آموزی………………….116

نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………………..121

فصل چهارم : نقد بیرونی اخباریان

نقد مبانی اخباریگری با آیات و ورایات دیگر………………………………………………………………..122

1. آیات……………………………………………………………………………………………………………..122

   • آیات قرائت …………………………………………………………122
   • آیات تفکر و تدبر ……………………………………………………………………………..124
   • آیات تحدی و هماوردطلبی ………………………………………………………………..127
   • قرآن کتاب هدایت …………………………………………………………………………….128
   • آیات روشنی و بینادلی ……………………………………………………………………….130
   • آیات تبشیر و انذار ……………………………………………………………………………..132
   • آیات الاحکام ……………………………………………………………………………………132
   • آیات عبرت آموزی و پند گرفتن …………………………………………………………..134
   • آیات سؤال و جواب بین خداوند و بندگان …………………………………………..135
   • قرآن کتاب حکمت و علم……………………………………………………………………136
2. روایات ………………………………………………………………………………………………………..137

2-1. روایات عرضه …………………………………………………………………………………..137

2-2. قرآن عامل نجات از گمراهی ………………………………………………………………..139

2-3. روایات ارجاع ……………………………………………………………………………………..141

2-4. روایات استنطاق و استشهاد …………………………………………………………………..141

2-5. روایات تفسیری و سیره پیامبر و اهل بیت در تفسیر…………………………………..142

نتیجه نهایی………………………………………………………………………………………………………………..147

منابع و مآخذ ……………………………………………………………………………………………………………148

منابع نرم افزاری ……………………………………………………………………………………………………….157

چکیده :

اخباریان با استناد به بعضی آیات قرآن و وروایاتی چند از جمله روایت « من خوطب » معتقدند : فهم قرآن و تفسیر آن تنها در اختیار مخاطبان خاص قرآن قرار دارد ؛ مخاطبان خاص قرآن از دیدگاه ایشان پیامبر (ص) و امامان شیعه هستند ، معتقدند تمامی آنچه تا ابد مورد نیاز جامعه بشری است در قرآن کریم آمده و تبیین و توضیح آن در روایات اهل بیت (ع) بیان شده است و لذا در مورد آیاتی که روایاتی ذیل آن به ما نرسیده حکم به توقف می کنند ؛ امام خمینی معتقد است مراتبی از فهم قرآن برای همه آگاهان به مقدمات مورد نیاز ، امکان پذیر بوده و آنچه از روایات از جمله حدیث ثقلین استنباط می شود این است که فهم قرآن دارای مراتبی است که مرتبه عالی آن در اختیار انسان کامل یعنی پیامبر و امامان می باشد ، ایشان با استناد به روایت «تجلی » معتقد است خداوند با کلامش یر یندگان تجلی نموده است و قرآن تجلی اسم اعظم خداوند بوده و پیامبر (ص ) و اهل بیت (ع) نیز تجلی اسم اعظم خداوند هستند که در پوششهای به ظاهر جداگانه ای در این جهان ظاهر شده اند و علت این که قرآن در پوشش الفاظ و عبارات بشری در آمده این است که برای کران و کوران در این جهان قابل درک باشد ؛ آیات زیادی در قرآن کریم وجود دارد که بشر را دعوت به قرائت ، تدبر ، تعقل ، تحدی و مبارزه طلبی ، تبشیر و انذار نموده ، آیاتی به صورت سؤال و جواب بین خداوند و بندگان مطرح شده ، آیاتی دیگر مراجعه به قرآن را عامل نجات از گمراهی دانسته و آیاتی نیز احکام عملی جامعه را به صورت ریز بیان نموده ؛ از طرفی روایاتی که قرآن را مرجع تشخیص صحت و سقم روایات دانسته ، سیره پیامبر و امامان معصوم (ع) که در تفسیر قرآن از آیات دیگر کمک گرفته اند همه دال بر این مطلب است که قرآن کریم برای مسلمانان قابل فهم بوده و در سراسر زندگی خویش در طول تاریخ آنرا به کار بسته اند و برداشت اخباریان از آیات نوعی تفسیر به رأی بوده ، یا این که آن روایات در کنایه به دیدگاه اهل سنت و اصول مورد استفاده آنها مانند

روش این پژوهش در به دست آوردن فهرست داستان­نویسان، میدانی و در قسمت بررسی آثار و نتیجه ­گیری، کتابخانه­ای و از گونه­ تحلیل محتوا است.

در فصل­ اول این پایان نامه به سابقه­ داستان­نویسی در ایران و فارس، عوامل پیدایش داستان و رمان نوین و دگرگونی آن، ضرورت، پیشینه، شیوه و اهداف پژوهش پرداخته شده است.

فصل دوم به معرفی داستان­نویسان و بررسی کارنامه­ی آن­ها اختصاص دارد؛ بخش مهم این فصل را چکیده­ی داستان­هایی که در این بازه­ی زمانی نوشته شده ­اند، ویژگی­های کلی­شان و مشخص شدن سبک داستان نویسان، تشکیل ­داده­است.

فصل سوم نیز به نتیجه ­گیری و دسته­بندی جریان­های داستان­نویسی این بیست سال اختصاص دارد. که در آن، آثار داستانی این دوره، به سه گروه تکنیکی، ساده­ی هنری و عامه­پسند، دسته­بندی شده ­اند. در نتیجه ­گیری به بازتاب ویژگی­های استان فارس در آثار داستانی نیز پرداخته شده است؛ شکل عمده­ی این بازتاب را در لهجه، آداب و رسوم و مکان­های جغرافیایی فارس در داستان­ها می­بینیم. از آن­جا که این دوره­ حساس با انقلاب اسلامی آغاز ­شده و دوران جنگ را نیز پشت سر ­گذاشته است، پیامدهای روانی این تحولات و حساسیت­های آن، در قالب آشفتگی­های فرمی یا محتوایی داستان­ها (چون رفت و برگشت­های زمانی در فرم و آشفتگی­های زندگی و پریشان ذهنی شخصیت­ها در محتوا)، بروز پیدا کرده است.

 

فهرست مطالب

عنوان                                                                                       صفحه

 فصل اول: مقدمه

1-1- اهمیت پژوهش……………………………………………………………………………………………………………………. 7

1-2- اهداف پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………….. 8

1-3- روش پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………. 8

1-4- پیشینه­ی پژوهش……………………………………………………………………………………………………………….. 10

فصل دوم: معرفی داستان­نویسان و بررسی کارنامه­ی آن­ها

2-1- محمد بهمن بیگی ……………………………………………………………………………………………………………… 20

2-1-1-زندگی­نامه………………………………………………………………………………………………………………….. 20

2-1-2- بررسی اثر(بخارای من، ایل من)…………………………………………………………………………….. 21

2-1-2-1- خلاصه داستان­ها…………………………………………………………………………………………. 21

2-1-2-2- ویژگی­های کلی داستان­ها…………………………………………………………………………… 32

2-2- سیمین دانشور…………………………………………………………………………………………………………………….. 36

2-2-1- زندگی­نامه………………………………………………………………………………………………………………… 36

2-2-2- بررسی آثار(رمان جزیره­ی سرگردانی و مجموعه داستان از پرنده­های مهاجر بپرس) 39

2-2-2-1- رمان جزیره سرگردانی………………………………………………………………………………… 39

2-2-2-1-1- خلاصه رمان………………………………………………………………………………………… 39

2-2-2-1-2- ویژگی­های کلی رمان………………………………………………………………………….. 40

2-2-2-2- مجموعه داستان از پرنده­های مهاجر بپرس………………………………………………. 43

2-2-2-2-1- خلاصه داستان­ها…………………………………………………………………………………. 43

2-2-2-2-2- ویژگی­های­ کلی داستان­ها…………………………………………………………………… 47

2-3- ابراهیم گلستان………………………………………………………………………………… 50

عنوان                                                                                       صفحه

2-3-1- زندگی­نامه………………………………………………………………………………………………. 50

2-3-2- بررسی اثر (داستان بلند خروس)…………………………………………………………………………… 53

2-3-2-1- خلاصه داستان…………………………………………………………………………………………….. 53

2-3-2-2- ویژگی­های کلی داستان………………………………………………………………………………. 54

2-4- مهین متأله……………………………………………………………………………………………………….. 55

2-4-1- زندگی­نامه………………………………………………………………………………………………………………… 55

2-4-2- بررسی اثر (داستان بلند قرن شیطان)…………………………………………………………………… 55

2-4-2-1- خلاصه داستان…………………………………………………………………………………………….. 55

2-4-2-2- ویژگی­های کلی داستان………………………………………………………………………………. 56 

2-5- منوچهر صفا……………………………………………………………………………………………………….. 57

2-5-1- زندگی­نامه……………………………………………………………………………………………………….. 57 

2-5-2- بررسی اثر (مجموعه داستان اندر آداب و احوال)…………………………………………………. 58

2-5-2-1- خلاصه داستان­ها…………………………………………………………………………………………. 58

2-5-2-2- ویژگی­های کلی داستان­ها …………………………………………………………………………. 61

2-6- ابوالقاسم فقیری………………………………………………………………………………………………… 63 

2-6-1- زندگی­نامه…………………………………………………………………………………………………………………. 63

2-6-2- بررسی اثر(مجموعه داستان دیو) …………………………………………………………………………… 65

2-6-2-1- خلاصه داستان­ها…………………………………………………………………………………………. 65 

2-6-2-2- ویژگی­های کلی داستان­ها…………………………………………………………………………… 70

2-7- امین فقیری…………………………………………………………………………………………………………. 73

2-7-1- زندگی­نامه………………………………………………………………………………………………………………… 73

2-7-2- بررسی آثار(مجموعه داستان­های تمام باران­های دنیا، مویه­های منتشر و داستان‌های بلند اگر باران ببارد و رقصندگان)……………………………………………………………………………………………………………… 75

2-7-2-1- مجموعه داستان تمام باران­های دنیا  ……………………………………………………….. 75

2-7-2-1-1- خلاصه داستان­ها…………………………………………………………………………………. 76

2-7-2-1-2- ویژگی­های کلی داستان‌ها …………………………………………………………………. 82

2-7-2-2- مجموعه داستان مویه­های منتشر………………………………………………………………. 83

 

 

2-7-2-2-1- خلاصه داستان­ها…………………………………………………………………………………. 83

2-7-2-2-2- ویژگی­های کلی داستان­ها …………………………………………………………………. 88

2-7-2-3- داستان بلند اگر باران ببارد ……………………………………………………………………….. 91 

عنوان                                                                                       صفحه

2-7-2-3-1- خلاصه داستان …………………………………………………………………………………… 91 

2-7-2-3-2- ویژگی­های کلی داستان………………………………………………………………………. 91

2-7-2-4- داستان بلند رقصندگان……………………………………………………………………………….. 93

2-7-2-4-1- خلاصه داستان…………………………………………………………………………………….. 93

2-7-2-4-2- ویژگی­های کلی داستان …………………………………………………………………….. 94

2-7-2-5- نتیجه ­گیری کلی چهار اثر امین فقیری……………………………………………………… 97

2-8- حسن کریم­پور شیرازی………………………………………………………………………………………… 98

2-8-1- زندگی­نامه…………………………………………………………………………………………………… 98

2-8-2- بررسی آثار (رمان درماندگان عشق و باغ مارشال)………………………………………………… 100

2-8-2-1- رمان درماندگان عشق………………………………………………………………………………….. 100

2-8-2-1-1- خلاصه رمان………………………………………………………………………………………… 100

2-8-2-1-2- ویژگی­های کلی رمان………………………………………………………………………….. 102

2-8-2-2- رمان باغ مارشال …………………………………………………………………………………………. 104

2-8-2-2-1- خلاصه رمان………………………………………………………………………………………… 104

2-8-2-2-2- ویژگی­های کلی رمان …………………………………………………………………………. 105

2-8-2-3- نتیجه گیری دو رمان کریم­پور شیرازی……………………………………………………… 105

2-9- علی اصغر شیرزادی………………………………………………………………………………………. 106

2-9-1- زندگی­نامه…………………………………………………………………………………………….. 106

2-9-2- بررسی آثار (مجموعه داستان غریبه و اقاقیا و رمان طبل آتش)…………………………. 107

2-9-2-1- مجموعه داستان غریبه و اقاقیا…………………………………………………………………… 107

2-9-2-1-1- خلاصه داستان­ها…………………………………………………………………………………. 107

2-9-2-1-2-ویژگی­های کلی داستان­ها……………………………………………………………………. 110

2-9-2-2- رمان طبل آتش ………………………………………………………………………………………….. 112

2-9-2-2-1- خلاصه رمان………………………………………………………………………………………… 112

2-9-2-2-2- ویژگی­های­ کلی رمان………………………………………………………………………….. 113

2-10- مهناز کریمی…………………………………………………………………………………………………… 116

2-10-1- زندگی­نامه…………………………………………………………………………………………………… 116

2-10-2- بررسی اثر (داستان بلند رقصی چنین)………………………………………………………………. 116

2-10-2-1- خلاصه داستان ………………………………………………………………………………………… 116

2-10-2-2- ویژگی­­های کلی داستان……………………………………………………………………………. 117

عنوان                                                                                       صفحه

2-11- طاهره ریاستی…………………………………………………………………………………………… 120

2-11-1- زندگی­نامه……………………………………………………………………………………………….. 120

2-11-2- بررسی اثر (مجموعه داستان شط خیال)……………………………………………………………. 120

2-11-2-1- خلاصه داستان­ها………………………………………………………………………………………. 120

2-11-2-2- ویژگی­های کلی داستان­ها………………………………………………………………………… 126

2-12- شهریار مندنی­پور…………………………………………………………………………….. 130

2-12-1- زندگی­نامه………………………………………………………………………………………….. 130

2-12-2- بررسی آثار (مجموعه داستان­های سایه­های غار، هشتمین روز زمین، مومیا و عسل و ماه نیمروز)        132

2-12-2-1- خلاصه و ویژگی­های داستان­های مجموعه­ی سایه­های غار …………………. 132

2-12-2-2- خلاصه و ویژگی­های داستان­های مجموعه­ی هشتمین روز زمین……….. 139

2-12-2-3- خلاصه و ویژگی­های داستان­های مجموعه­ی مومیا و عسل………………….. 146

2-12-2-4- خلاصه و ویژگی­های داستان­های مجموعه­ی ماه نیمروز ……………………… 163

2-12-2-5- نتیجه ­گیری چهار مجموعه داستان مندنی­پور………………………………………… 174

2-13- ابوتراب خسروی…………………………………………………………………………………… 179

2-13-1- زندگی­نامه………………………………………………………………………………………… 179

2-13-2- بررسی اثر (مجموعه داستان هاویه) …………………………………………………………………… 181

2-13-2-1- خلاصه داستان­ها………………………………………………………………………………………. 182

2-13-2-2- ویژگی­های کلی داستان­ها………………………………………………………………………… 189

2-14- محمد کشاورز…………………………………………………………………………………………………. 195

2-14-1- زندگی­نامه…………………………………………………………………………………………………… 195

2-14-2- بررسی اثر (مجموعه داستان پایکوبی)………………………………………………………………… 195

2-14-2-1- خلاصه داستان­ها………………………………………………………………………………………. 195

2-14-2-2- ویژگی­های کلی داستان­ها………………………………………………………………………… 200

2-15- سوسن طاقدیس………………………………………………………………………………………………….. 203

2-15-1- زندگی­نامه…………………………………………………………………………………………………….. 203

2-15-2- بررسی اثر (داستان بلند و دست­ها از خاک روئیدند)………………………………………… 204

2-15-2-1- خلاصه داستان………………………………………………………………………………………….. 204

2-15-2-2- ویژگی­های کلی داستان……………………………………………………………………………. 205

2-16- محمدحسین مدرس صادقی…………………………………………………………………………… 207

عنوان                                                                                       صفحه

2-16-1- زندگی­نامه…………………………………………………………………………………. 207

2-16-2- بررسی اثر (مجموعه داستان زیبا ولی شکستنی)………………………………………………. 207

2-16-2-1- خلاصه داستان­ها………………………………………………………………………………………. 208

2-16-2-2- ویژگی­های کلی داستان­ها………………………………………………………………………… 209

2-17- حسن بنی عامری…………………………………………………………………………………………. 211

2-17-1- زندگی­نامه…………………………………………………………………………………………….. 211

2-17-2- بررسی اثر (رمان گنجشک­ها بهشت را می­فهمند) …………………………………………… 212

2-17-2-1-  خلاصه رمان …………………………………………………………………………………………… 212

2-17-2-2- ویژگی­های کلی رمان………………………………………………………………………………… 212

فصل سوم: بحث و نتیجه‌گیری………………………………………………………………………… 217

 فهرست منابع و مآخذ

کتاب‌ها…………………………………………………………………………………………………………………… 224

مقالات……………………………………………………………………………………………………………………….. 225

سایت اینترنتی ………………………………………………………………………………………………… 226

 

مقدمه

چگونگی پیدایش و دگرگونی داستان­نویسی در ایران

داستان­گویی در ایران از قرن­ها پیش به شکل نقالی و روایت­های شفاهی وجود داشته است. نمونه­ آن را در داستان­های سمک عیار، امیر ارسلان و قصه­های هزار و یک شب و حسین کرد که بیشتر به صورت نقالی در بین مردم وجود داشته است، می­بینیم؛ اما روند پیدایش داستان­نویسی به شیوه­ امروزی آن، از سال­های پیش از مشروطه آغاز شد. «داستان­نویسی نوین با وجود غنای سنت قصه­گویی منظوم و منثور در ادبیات کلاسیک، الهام­گرفته از غرب است» (بالایی،7:1377).                                          

داستان یکی از مهم­­ترین دگرگونی­های فرهنگی که در قرن گذشته همراه با جنبش­های آزاد­اندیشی شکل گرفت، پیدایش رمان و پس از آن داستان کوتاه بود. بحث رمان­نویسی در ایران برای نخستین بار به سال 1250 شمسی در نامه­ی میرزا فتحعلی آخوند­زاده به میرزا آقا تبریزی مطرح شد: «امروز تصنیفی که متضمن فوائد ملت و مرغوب طبایع خوانندگان است، فن دراما و رمان است» (تمثیلات،8:1349).

نخستین دوره­ داستان­نویسی ایران، محصول معنوی تفکرات مشروطه­خواهانه است. هرچندترجمه­ی اولین رمان، موسوم به ستارگان فریب خورده، در سال 1253 به فارسی انتشار یافت؛ اما در آن زمان، هنوز شرایط برای آفرینش این نحوه­ بیان جدید در ایران فراهم نشده بود. سیاحت­نامه­ی ابراهیم بیگ، اولین شبه رمان نو ایرانی، در سال 1274 شمسی، منتشر شد. مسالک المحسنین از طالبوف و ترجمه­ی سرگذشت حاجی بابای اصفهانی در تلاش­ های آزادی­خواهانه مؤثر بود و به روند پیدایش نخستین داستان­­ها شتاب ­بخشید. به طور کلی آشنایی ایرانیان با غرب، انتشار روزنامه­ها، تأسیس مدرسه­ی دارالفنون و نمونه­ آن در دیگر شهرها، رشد خود آگاهی ملی و روشنفکری، ادبیات را از دربار جدا کرد و کم کم ساده­نویسی رواج پیدا کرد، زیرا دیگر ادبیات کهنه و فخیم پاسخ­گوی نیازهای جامعه نبود و با تحولات گسترده­­ی آن هم­خوانی نداشت.

«پس از انقلاب مشروطه (1285 شمسی)، رمان -که زندگی فرد را در متن ماجراهای اجتماعی توصیف می­ کند- یکی از مهم­ترین گونه­ های ادبی می­ شود…موقعیت خاص جامعه و بسته بودن دیگر راه­های ابراز رأی و نظر، داستان پیرو ایران را از همان آغاز صاحب سرشتی اجتماعی و انتقادی می­ کند تا بازگوی رنج­ها و شادی­­ها، بیم­ها و امیدها، عصیان­ها و شکست­ها، عشق­ها و تلخ­کامی­های مردم شود…در سال­های پس از انقلاب مشروطه، نخستین نمونه­های رمان تاریخی و رمان اجتماعی منتشر می­ شود. این دوران، دوران گذار از داستان­های افسانه­ای عشقی، ماجرایی و اخلاقی کهن به رمان­های دارای طرح و ماجرایی امروزی است… اولین رمان تاریخی، شمس و طغرا است، علی اکبر دهخدا در چرند و پرند و محمدعلی جمال­زاده نیز در یکی بود و یکی نبود اولین داستان­های کوتاه فارسی را (که بیشتر به طرح می­مانند)، منتشر کردند. جمال­زاده در مقدمه­ی کتابش بر لزوم افتادن انشا در جاده­ی رمان و حکایت، تأکید می­ کند. منتقدان این مقدمه را نخستین بیانیه­ی اساسی نثر جدید فارسی دانسته ­اند. با این­که مجموعه­ی یکی بود یکی نبود جمال­زاده، طلایه­دار داستان­نویسی در ایران است؛ اما صادق هدایت آفریننده­ی داستان­نویسی جدید ایران است. او به رمان جنبه­ هنری بخشید» (میرعابدینی، 1160:1377و1161).

در سال­های 20-1310 شاهد پیدایش نسلی از نویسندگان هستیم که سنگینی شکستِ امیدهای انقلاب مشروطه و خفقان رضاخانی را به دوش می­کشند. این دوره در بوف کور هدایت به خوبی تصویر شده است. با سقوط رضا شاه و آزادی نسبی فضای سیاسی در شهریور 1320، دوره­ جدیدی آغاز می­ شود که تا کودتای 28 مرداد 1332 ادامه می­یابد. ادبیات این دوره تحت تأثیر ترجمه­ی آثار رئالیستی- سوسیالیستی، خصلتی آرمان­خواهانه و شعاری می­یابد. پس از کودتای سال 1332، امید به بهبود وضع بر باد می­رود و جای آن را احساسی از تسلیم می­گیرد، گرایش­های پندارگرایانه و عرفانی رواج می­یابند و نویسندگانی که انزوا گزیده­اند، متوجه­ مسائل ابدی بشری و تجزیه و تحلیل متافیزیکی امور می­شوند. از این رو داستان فارسی در زمینه­ روان­شناسی شخصیت­­ها، تعمق و توجه بیشتری را لازم دارد. نیرومندترین جریان ادبی نیمه­ی نخست این دهه، ادبیات اسطوره­ای است. نویسنده­ی منع شده از اقدام اجتماعی، پرخاشگری­اش را متوجه­ راز خلقت می­ کند.

سال­های 57–1340 دوره­ به نتیجه رسیدن ادبیاتی است که با تفکرات مشروطه­خواهی آغاز شد. این دوره برآیند تجربیات تمام ادوار داستان نویسی ایران است؛ کوشش­های نویسندگان پیشین ثمر می­دهد؛ نیروهای جدیدی در ادبیات به کار می­افتند و پیدایی گرایش­های گوناگون ادبی این دوره را به پربارترین دوره­ ادبی معاصر تبدیل می­ کنند. در این دوره نیز داستان­نویسانی چون ابراهیم گلستان به پرداخت خلاق خاطرات و سیمین دانشور به جستجو در تاریخ سانسور شده­ی معاصر می­پردازند. (رک: میرعابدینی، 1166:1377تا1167).

در سال­های پس از انقلاب اسلامی، با فروریزی نظام پیشین و تحولات جهانی در ادبیات، دوره­ جدیدی به وجود می ­آید که قسمتی از آن بر ارزش­های دینی و ایدئولوژیک تکیه داشته و بخشی از آن نیز به موضوعات انسانی و پرسش و پرسش انگیزی پرداخته­اند. انقلاب اسلامی با تمام جنبه­ های خود در آثار داستان­نویسان نمود پیدا کرد و «با تصفیه­های سیاسی، نابسامانی­های شگرف اجتماعی­اش، جنگ و خیل کشتگان، نویسندگان را با موضوعات و مضامین جدید آشنا ساخت. در آغاز، اغلب نویسندگان شناخته شده، اهداف نخستین خود را شامل مبارزه با بی­عدالتی­های رژیم پیشین، تلاش برای آزادی بیان و عقیده و نیز مطبوعات، تعقیب نمودند. در سال­های ابتدائی پس از انقلاب، داستان کوتاه نوین در ایران، از پیشرفت قابل توجهی برخوردار بود» (یاوری، 103:1388). داستان­هایی که موضوع آنها انقلاب است، آشفتگی­های اجتماعی پیش و پس از آن را به خوبی نشان می­دهند. چنین فضای پر التهابی داستان­نویس را نیز به وقایع نگاری و گزارش سوق می دهد.

 « بیش­تر آثار داستانی این دوره حتی از نظر اعتراض و افشاگری نیز عقب مانده­تر از خبرها و گزارش­های روزنامه­ها هستند…زیرا به خاطر نیات آموزشی­شان ساده و تصنعی، به خاطر حمایت سیاسی­شان گاهی عوام فریبانه و احساساتی و به خاطر دید ناسیونالیستی یا منطقه­ای­شان می ­تواند بسیار تعصب آمیز و غریب باشد» (میرعابدینی،798:1377 و 799).

فصل اول : مقدمه

1-1-كلیات………………………………………………………………………… 2

1-2-اهمیت و ضرورت تحقیق ……………………………………………………. 5

1-3-هدف تحقیق…………………………………………………………………. 6

1-4-روش تحقیق…………………………………………………………………. 7

 

فصل دوم:پیشینه تحقیق

2-1- پیشینه تحقیق………………………………………………………………. 9

 

فصل سوم: حرف‌نویسی ، آوانویسی و ترجمه

3-1-حرف‌نویسی………………………………………………………………….. 13

3-2-آوانویسی……………………………………………………………………… 17

3-3-ترجمه……………………………………………………………………….. 20

 

فصل چهارم:ریشه‌شناختی واژگان

ریشه‌شناختی واژگان……………………………………………………………….. 25

 

فصل پنجم :نتیجه‌گیری

نتیجه‌گیری………………………………………………………………………… 94

منابع ……………………………………………………………………………… 96

كلیات

زبان‌هایی كه در ایران از قدیم‌­ترین روزگاران تاكنون متداول بوده‌اند از نظر ویژگی‌های زبانی، وجوه مشتركی دارند. این مجموعه زبان­­ها را اصطلاحاً گروه زبان­های ایرانی می­نامند. از نظر تاریخی زبان­های ایرانی به سه دسته تقسیم می­شوند: زبان­های دوره باستان، دوره میانه و دوره نو. در سال 331 قبل از میلاد، داریوش سوم- شاهنشاه هخامنشی- به قتل رسید. با قتل او دوره جدیدی برای زبان‌های ایرانی آغاز شد كه تا سال 867 م. برابر با 254ﻫـ. ق. (سالی كه یعقوب لیث صفاری به سلطنت رسید و زبان فارسی، زبان رسمی دولت ایران شد.) ادامه یافت. این دوره برای زبان‌های ایرانی دوره میانه است.

فارسی میانه زبانی ایرانی است كه از فارسی باستان پدید آمده است و فارسی نو دنباله آن است. آغاز فارسی میانه به زمان پس از فروپاشی شاهنشاهی هخامنشی و پایانش به كهن­ترین شواهد فارسی نو باز می­گردد. بر این اساس دوران طولانی­ای از سده سوم پیش از میلاد تا سده‌های هشتم و نهم میلادی، مدت زمانی است كه در آن فارسی میانه زبانی زنده بوده است. اما به عنوان زبان مرده مذهبی تا سده­های نهم و دهم میلادی به وسیله زردشتیان ایران به كار گرفته شد و حتی تا سده سیزدهم میلادی مانویان واحه ترفان تركستان چین نیز آن را به كار برده‌اند. پارسیان هند نیز با میراث ادبی فارسی میانه

 خود تا حدی آشنایی داشتند تا اینكه در سده هجدهم میلادی دانشمندان اروپایی به بررسی و شناخت علمی این زبان نایل شدند(اشمیت، 1382: 223).

زبان‌های دوره میانه را به دو گروه زبان‌های ایرانی میانه غربی و میانه شرقی تقسیم می‌كنند. از گروه زبان‌های ایرانی میانه غربی از دو زبان آثار عمده­ای در دست است: زبان پارتی (یاپهلوانیگ یا پهلوی اشكانی) و فارسی میانه یا پهلوی. این مجموعه به فعالیت در حوزه فارسی میانه یا پهلوی می ­پردازد. زبان فارسی میانه یا پهلوی زبان جنوب و جنوب غربی ایران بوده و زبان رسمی در دوره ساسانیان به شمار می­رفته است. در دوران ساسانی كتاب‌های بسیاری به زبان پهلوی نوشته شد كه البته بسیاری از آنها در رویدادهای مربوط به جنگ‌های ایران و روم و ایران و عرب از میان رفت، ولی بسیاری از این‌ها در دوران پس از اسلام مجدداً به الفبای زند بازنویسی شد. این فرایند بازنویسی به‌دست موبدان و دستوران زردشتی انجام می‌شد تا از گزند و آسیب مصون بمانند، در همان زمان بسیاری از آن نوشته‌ها به­دست ایرانیان نو مسلمان به عربی بازگردانده شد تا مجموعه فرهنگی ایرانیان باستان هم وارد اسلام گردد و هم از خاموشی آن جلوگیری شود. از این دست كتاب‌ها می‌توان به آثار با ارزشی مانند دینكرد، بندهشن و گجستك ابالیش و همچنین شكند گمانیک ویچار اشاره نمود. همچنین در دوره ساسانی كتاب‌های اوستا به زبان پهلوی (از اوستایی) ترجمه شد تا همه مردم بتوانند از آن بهره­مند شوند و آن را بخوانند. از این رو كتاب‌های بسیاری به زبان پهلوی از روی اوستا نوشته شد و همه اینها بر غنا و ارزش ادبی زبان و ادبیات پهلوی افزود.

 پهلوی منسوب به پهلَو است و این واژه از صورت ایران باستان پَرثََوَه آمده­است (آموزگار، تفضلی، 1382: 13). در این زبان پرثوه نام سرزمین و قومی است كه در زمان هخامنشیان معروف بوده است، همان سرزمینی كه امروز خراسان نامیده می‌شود و در شمال و شمال شرقی ایران قرار دارد. تبدیل پَرثَوَه به پهلَو نتیجه قانون‌های آوا­شناسی است كه در این سرزمین حكمفرما است (تاوادیا، 1348: 1). از آنجا كه این زبان به ایالت فارس تعلق داشته است و نیز به علت اینكه از نظر ساختمان زبانی در مرحله­ ای میان فارسی باستان و فارسی نو (دری) قرار دارد، محققان جدید آنرا “فارسی میانه” نامیده‌اند. اصطلاح پهلوی (فهلوی در متون عربی) را كه در اصل به معنی “پارتی” است، نویسندگان دوره اسلامی برای تمایز این زبان از فارسی نو به كار برده‌اند.

 آثاری كه به زبان پهلوی تألیف شده، بیشتر آثار دینی زردشتی است. حتی چند رساله كوچك كه معمولاً آنها را در زمره آثار غیر دینی به شمار می‌آورند نیز جنبه دینی دارد. آثار ادبی صرف، چه منثور و چه منظوم از میان رفته است، ولی ترجمه عربی و فارسی بعضی از آنها در دست است. البته این نوع ترجمه‌ها عیناً برگردان صورت اصلی نیستند، بلكه در تحریرها و روایات گوناگون دچار تغییرات فراوان شده‌اند. مطالب بعضی از این آثار نیز در كتاب‌های ادبی فارسی آمده است و به صورت‌های گوناگون جلوه‌گر شده است، مانند روایات منقول در شاهنامه. در واقع باید گفت كه ادبیات پهلوی در در این گونه آثار فارسی ادامه یافته و منعكس شده است. آثار ادبی پهلوی به سبب اهمیتی كه سنت شفاهی در ایران پیش از اسلام داشته، غالباً به كتابت در نیامده و آنچه به صورت مكتوب مانده، در دوران اسلامی به سبب تحول زبان پهلوی به فارسی و نیز جنگ‌ها و ستیزها نابود گردید. آثار دینی پهلوی نیز دستخوش آسیب فراوان شده است. بیشتر این آثار در قرن سوم و چهارم هجری هنگامی تألیف نهایی یافت كه دین زردشت دیگر دین رسمی ایران نبود و موبدان از حمایت بی‌دریغ دولت برخوردار نبودند. با این همه آنچه باقی مانده برای شناخت دین زردشتی و جهان‌بینی ایرانیان باستان منابع گرانبهایی به شمار می‌روند.

  ترجمه و تفسیرهای پهلوی بر اساس اوستای مدون و مكتوب ساسانی فراهم آمده است كه آن را اصطلاحاً “زند” می‌نامند،كه معنی اصلی آن احتمالاً “توضیح و تفسیر” است. (تفضلی، 1376: 11-2 و 113-5). الفبایی كه آثار بازمانده از زبان‌های ایرانی میانه غربی بدان‌ها نوشته شده است، از الفبای آرامی گرفته شده است. پس از تدوین اوستا و ترجمه آن به پهلوی تألیفات متعددی در موضوعات گوناگون به زبان پهلوی انجام گرفته است كه تاریخ نهایی آنها سده‌های نخستین اسلامی است. یكی از این موضوعات آثار فلسفی- كلامی است. در این آثار افكار ایرانی غالباً با مطالب فلسفی مأخوذ از یونان تلفیق شده است كه ایرانیان از دوران هخامنشیان و بعد در دوره اشكانیان، در دوره هلنیسم، با آن آشنا بودند.

از جمله این آثار رساله گجستك ابالیش است كه در نخستین سال‌های سده سوم ﻫـ ق برابر با 9 م. نگارش یافته است. موضوع رساله مباحثه زردشتی مرتدی است به نام دادهرمز از اهالی استخر (كه بعداً به دلیل بی‌اعتنایی به مبانی و اعتقادات زردشتیان او را ابالیش خواندند)، با آذرفرنبغ فرخزادان، پیشوای زردشتیان در آن زمان و یكی از تدوین‌كنندگان دینكرد، در حضور مأمون خلیفه (198 تا 18 ﻫـ ق) و قاضی بزرگ، در بغداد درباره دین زردشتی. شرح این مناظره در این رساله گردآمده است و اطلاعات مربوط به ابالیش منحصراً مأخوذ از این رساله است. ابالیش، زردشتی مسلمان شده­ای كه در قرن 3 ﻫـ ق می‌زیسته و در نزد مامون، خلیفه عباسی و با حضور قاضی و وزیر اعظم او با آذر فرنبغ پسر فرخزاد كه پیشوای زردشتیان در آن زمان بوده، مناظره دینی كرده است.

آذرفرنبغ فرخزادان، پیشوای بزرگ دین زردشت، از جمله كسانی بود كه در زمان خلافت مامون، خلیفه عباسی، به فكر گردآوری و تدوین اصول دین زردشت افتاد. او كه شخصیت شناخته شده‌ای در تاریخ زردشتیان داشت، به عنوان موبدان موبد در فارس و دانشمند معتبر زردشتی مطرح بوده است و مجموعه روایاتی منسوب به وی و اندرزهایی از او در دست است و بی‌گمان این رساله از نوشته‌های وی می‌باشد.

 شرح مناظره در رساله­ كوچكی به زبان پهلوی به نام “گجستك ابالیش” به روایت زردشتیان نقل شده است و اطلاعات مربوط به ابالیش منحصراً مأخوذ از این رساله است. به علت ابهام الفبای پهلوی، صورت درست این نام شناخته شده نیست. از آنجا كه ابالیش با لقب گُجَستَک (ملعون) ذكر شده، باید این اسم نام وی پس از گرویدن به اسلام باشد و احتمالاً صورت صحیح آن عبدالله است كه تسمیه نو مسلمانان بدان معمول بوده است. درباره علت برگشتن او از دین زردشت اطلاع دقیقی در متن داده نشده است و تنها بهانه­ای برای آن ذكر گردیده است. تاوادیا در كتاب زبان و ادبیات پهلوی معتقد است كه نیامدن نام مانویان نشان می‌دهد كه مقصود از اصطلاح زننده زندیک در اینجا همان معنای معروف خود یعنی مانویان است. پس از این مناظره وی به نام تازه ابالیش، كه بی‌شك واژه ناسزا و دشنام است، خوانده شد. پرسش سوم از هفت پرسشی كه مطرح شد نیز می‌رساند كه وی یک مانوی بوده است. این پرسش نیز اشاره‌ای به آموزش و كیش مانی است؛ پادافراه، دادستانی‌ها و داوران باید برافتند (تاوادیا، 1348، 133). به نظر نگارنده این نظریه كه ابالیش مانوی بوده صحیح به نظر نمی‌رسد و طبق گفته رساله و مقاله تفضلی در این زمینه نظریه زردشتی بودن او دقیق‌تر می‌باشد.

روزی ابالیش گرسنه و تشنه به آتشگاهی رفت و درخواست كرد كه در مراسم “باج” كه از آیین‌های دینی زردشتی است و پس از اتمام آن شركت‌كنندگان در غذای دعا خوانده سهیم می‌شوند، شركت كند، اما ظاهراً روحانیون آتشكده كه وی را نمی‌شناختند و از مقام روحانی او آگاه نبودند، به او اجازه وارد شدن به آتشكده را ندادند. ابالیش آزرده خاطر از آنجا دور شد و در راه به مردی برخورد كه به وی گفت: چرا باید به دینی اعتقاد داشته باشی كه مردی چون تو را در مراسم “باج” راه ندهند. ابالیش با این سخنان از دین زردشتی روی گردانید و با همه دانایان زردشتی و یهودی و مسیحی فارس به مناظره دینی پرداخت و همه را مغلوب گردانید. سپس راهی بغداد و دربار مامون، خلیفه عباسی، شد. ابالیش در حضور مامون با آذر فرنبغ به مناظره پرداخت.

ابالیش هفت سوال مطرح ساخت و آذر فرنبغ به هریک از آنها پاسخ داد. این سؤالات مربوط به اصول عقاید زردشتی، مانند ثنویت (پرسش‌های 1، 2، 3)، آیین‌ها و مراسم دینی، مانند آداب تطهیر (پرسش‌های 4، 5، 6)، و بستن كستی (پرسش 7) است. آذر فرنبغ به تمام سؤالات پاسخ داد و بنا به روایت این رساله مورد پسند مامون قرار گرفت. سرانجام ابالیش از دربار رانده شد. چون این رساله را مؤلفی زردشتی نوشته، محكومیت ابالیش طبیعی به نظر می­آید. نگارنده نیز با این عقیده موافق است. از سؤالات مطرح شده توسط ابالیش چنین بر می‌آید كه او به خوبی از دین زردشت آگاه بوده و به احتمال قریب به یقین خود از بزرگان این دین بوده است، زیرا یک فرد معمولی زردشتی نمی‌تواند از چنین اطلاعاتی برخوردار بوده باشد. شیوه نگارش در این رساله به صورت سوال و جواب است. هفت سوال مطرح می‌شود كه به هر كدام پاسخی داده می‌شود. هر سؤال و جواب یک بند را شامل می‌شود و هر بند از بند دیگر با یک جمله تكراری آغازین جدا می‌گردد. این رساله به فارسی ترجمه شده است (تفضلی، 1376: 164-5).

سیر تحول تاریخی و بررسی ساختار واژگان در زبان فارسی میانه نیازمند به مطالعه و شناخت دقیق و درستی از ساختار زبان فارسی است. در جهت رسیدن به این مهم، این پژوهش آغاز شد تا با بررسی و تجزیه و تحلیل یكی از متون ارزشمند پهلوی، گامی در این جهت برداشته شود. متن رساله گجستك ابالیش با در بر داشتن موضوعات فلسفی از جمله اصول و عقاید زردشتی، همچنین آیین‌ها و مراسم دینی زردشت، می‌تواند اطلاعات مفیدی در اختیار خواننده قرار

پیش‌فرض‌های پژوهش… 3

اهداف پژوهش… 3

سؤالات پژوهش… 3

الف) سؤالات اصلی: 3

ب) سؤالات فرعی: 4

ضرورت تحقیق.. 4

پیشینه تحقیق.. 5

 

بخش اول: ادراک و شناخت… 8

فصل اول: مفهوم شناسی ادراک.. 9

«معنای لغوی» 10

تعریف شناخت و معرفت… 12

(ادراك) علم و معرفت از منظر قرآن و روایت… 13

اختلاف شناخت‌ها زمینه‌ساز تفاوت ایدئولوژی­ها 14

امكان شناخت: 15

فصل دوّم: اهمیّت و لزوم ادراك از منظر قرآن و روایات.. 17

الف) قرآن مجید. 18

ب) روایات معصومین:.. 21

فصل سوّم: مبادی ادراك (معرفت یا شناخت).. 24

راه‌های شناخت: 26

الف) راه حسّ (معرفت حسّی) 26

محدودیت‌ها و ویژگی‌های چهارگانه شناخت حسّی.. 27

برخی آیات و روایات مربوط به ابزار شناخت حسّی.. 28

آیات: 28

روایات: 28

ب) راه عقل و خرد (معرفت عقلانی) 29

مشخصات شناخت عقلی.. 29

برخی از آیات و روایات مربوط به شناخت عقلی.. 30

آیات: 30

روایات: 30

حقیقت عقل: 32

ج) راه دل و قلب (معرفت شهودی و اشراقی) 32

زمینه شناخت اشراقی.. 36

مكانیزم شناخت عرفانی یا همان ادراك و معرفت از راه دل. 37

د) راه وحی (معرفت و ادراك وحیانی) 42

 

بخش دوّم: فضائل و رذایل در قرآن و روایات معصومینE. 45

فصل اوّل: مفهوم‌شناسی فضایل و رذایل. 46

الف) لغت… 47

واژة فضائل: 47

واژة رذایل: 47

ب) در اصطلاح.. 47

ملاك و معیار تشخیص فضائل و رذایل اخلاقی.. 48

«سودگرایی» 48

«قصد انجام وظیفه» 49

«نوع دوستی» 49

«تبیین دیدگاه اسلام دربارة معیار فضایل و رذایل» 50

فصل دوّم: بررسی مسئلة «فضیلت و رذیلت» در قرآن و روایات.. 54

دورنمایی از «فضایل و رذایل اخلاقی» در قرآن و روایات… 55

فضائل: 55

الف) فضائل اخلاقی عام: 56

ب) فضایل اخلاقی ایمانی: 56

ج) فضایل اخلاقی اجتماعی: 56

رذایل: 57

«ارتباط بین عمل و حوادث عالم» 58

روش قرآن در بیان فضایل و رذایل.. 58

«هشدارهای قرآن» 59

راه‌های تحصیل فضائل و دفع رذائل.. 59

 

 

بخش سوّم: نقش فضائل و رذائل در ادراك… 61

فصل اوّل: كلیات.. 62

«علّت حجاب دل» 64

شكوفایی عقول هدف اصلی انبیاء‌ از تهذیب نفوس بشر. 65

تأكید قرآن و روایات بر بُعد شناختی انسان. 66

كاركرد فضائل و رذایل بر قوة ادراك… 67

الف) کارکرد رذایل.. 67

ب) کاركرد فضائل.. 67

«علوم اشراقی و شهودات عرفانی» 68

حكمت، نوعی از شناخت و بصیرت قدسی.. 70

عدم اختصاص علوم اشراقی به انبیاء فقط.. 72

«اندكی سالكان طریق در عین امكان برای همه» 74

فصل دوّم: رذایلی كه بر ادراك تأثیر می‌گذارند. 78

عدم وصول به مقصد با مركب گناه و نافرمانی حقّ.. 79

قلب مریض…. 80

رذایلی كه بر ادراك تأثیر می‌گذارند (از دیدگاه قرآن و روایت) 81

1- كفر حجاب قلب… 81

2- تكبّر حجاب نفس… 82

3- گناه «اعمال سیئه» زنگار دل. 84

تیره شدن روح به وسیله گناه 85

گناه باعث محرومیّت آدمی از رزق.. 87

4- اثر اعراض از ذكر خدا 87

5- هواپرستی مانع حكمت… 89

6- نادیده گرفتن حقّ اهل‌بیت7 باعث نقص علم. 91

7- طول امل و ذهاب عقل.. 91

8- حرص و آز و دنیازدگی مانع حضور ملائكه در قلب… 92

9- محبّت دنیا مانع بزرگ معرفت… 93

10- شرك باعث پیدا نكردن راه راست… 94

11- نفاق سبب عدم فهم. 94

12- تكذیب آیات الهی و جدل در آیات الهی مانع گشایش درهای آسمان  95

13- ظلم علّت محرومیّت از هدایت الهی.. 95

13- دروغگویی.. 96

14- عشق و نفرت سدّ معرفت و ادراك… 97

15- پرخوری و حرام‌خواری مانع فطانت و زیركی در ادراك… 98

16- اغواء شیطان مانع فهم صحیح و القاء شیطان باعث سهو و نسیان.. 99

17- میل به باطل.. 100

18- لجاجت و تعصّب بی‌جا مانع تفكّر، استدلال و حقّ‌بینی.. 101

19- بهانه‌جویی باعث قساوت قلب… 101

20- غفلت، گمراهی جان. 102

21- شقاوت و محرومیّت از علم. 103

22- فسق موجب گمراهی ومانع شناخت حقایق.. 103

23- ترك عمل موجب از دست دادن علم. 104

24- تن‌پروری و راحت‌‌طلبی موجب محرومیّت از معرفت… 105

25- فضائل اخلاقی پائین حجاب از امّ‌الفضائل.. 105

26- منع دیگران از علم، باعث سلب علم از خود عالم. 105

27- حسّ‌گرایی افراطی مانع رسیدن به علوم غیبی.. 106

28- تقلید كوركورانه مانع تفكّر و اندیشه. 106

29- غضب موجب تباهی عقل.. 107

30- دون همّتی مانع پیگیری اهداف بلند. 107

31- فرار از جنگ موجب مهر بر قلب و عدم فهم. 108

32- زیاده‌گویی و پرحرفی و پریشانی و آشفتگی قلوب مانع از دیدن حقایق.. 108

فصل سوم: فضائلی كه بر ادراك اثر مثبت می‌گذارند. 110

فضایل.. 111

«فضائلی كه بر ادراك تأثیر دارند.» 111

مقصود از رزق در قرآن مجید. 113

1- ایمان و تقوا شكوفاگر فطرت… 114

2- عمل فضیلت‌مندانه كلید شناخت… 117

4- زهد و بی‌رغبتی به دنیا مایة حكمت… 119

5- اخلاص مایة جوشش حكمت… 121

6- ذكر مدام الهی باعث بینایی چشم دل: 123

7- استغفار و توبه سبب بارش رزق الهی.. 124

مقصود از رزق در روایات معصومین:.. 124

8- القای ملك باعث فزونی فهم. 125

9- پند پذیری و عبرت گیری موجب بینایی.. 125

10- استمداد از خداوند باعث بصیرت… 125

11- نوافل سبب قرب الهی و دیدن و شنیدن از نوعی دیگر. 126

12- طهارت قلب راه نیل به مراحل برتر قرآن. 127

13- خوف الهی سبب نوعی علم. 128

14- خلوت كردن یا شاغل زدایی زمینة كسب فیض الهی.. 129

15- دعا كلید رحمت… 130

16- صبر زمینة نور و صفای باطن.. 130

17- حسن خلق سبب زیادی در رزق.. 131

18- شكر نعمت باعث زیادت در علم و معرفت… 131

19- حسن نیّت… 131

20- شرح صدر سبب هدایت… 132

21- پیروی از صاحب وحی شهود آور و موجب عقلانیّت… 132

22- همّت بلند شرط رسیدن به كمالات بالا. 132

23- مشورت و مشاوره باعث فزونی عقل.. 133

24- تواضع مزرعة حكمت… 133

25- دعوت به حق راهی برای وصول به حقیقت علم و بصیرت… 134

26- حدیث اهل‌بیت صیقل قلوب، زمینه ساز معرفت برتر. 134

27- مجاهده در راه خدا، راه رسیدن به مسیر حق.. 135

28- اتباع حقّ، سبب كمال عقل.. 135

29- غلبه بر هوا و هوس، سبب ظهور نیروی عقل.. 135

30- خودشناسی و معرفت نفس باعث علم به دیگران. 136

31- لقمة حلال سبب نور قلب… 136

32- گرسنگی و كم‌خوری علّت تابش نور حكمت بر قلب… 137

33- حفظ زبان كلید حكمت… 137

34- عبودیت حق سبب رسیدن به مقام یقین.. 138

35- حركت بسوی خدا و توجه به دوستی خداوند باعث رفع حجوب… 138

36- تفكّر باعث نورانیت… 139

جمع­بندی.. 140

فهرست منابع.. 15

چكیده

از آنجایی كه دغدغة بشر در طول اعصار دستیابی به اصیل‌ترین و ناب‌ترین معارف بوده است تا بتواند تیشه بر ریشة همة جهالت­ها بزند و خود را از بند اسارت جهالت برهاند. این پایان نامه بر آن است تا بتواند راهی را برای دستیابی بشر به ادراكاتی مصون از خطا معرفی نماید. از آنجایی كه در روایات معصومین: و آیات قرآن كریم در مورد تأثیر فضایل و رذایل اخلاقی بر شناخت و ادراك، اشاراتی به صورت مستقیم و  غیر مستقیم وارد شده است این تحقیق بر آن است كه این نقش و تأثیرگذاری را در این پژوهش بررسی نماید.

برخی قائلند كه گناه حجابی بر دیدگان انسان ایجاد می‌كند كه مانع از دید صحیح می‌شود و یا  اصلاً دیده را كور كرده و آدمی را از دیدن بسیاری از حقایق بازمی‌دارد. آیا این ادّعا صحیح می‌باشد؟

آیا گناه می‌تواند در نوع نگاه و نگرش انسان و بالطبع ادراك آدمی اثر بگذارد؟

آیا آدمی می‌تواند با رعایت تقوا به مدارجی دست یابد كه دیگران از آن محرومند؟

بر فرض جواب مثبت به این تأثیرگذاری، آیا می‌توان دیگران را هم نسبت به این تأثیرگذاری متقاعد نمود؟ یا دست كم به تأمّلی جدی در این مسئله وادار كرد؟

آیا در بررسی علل و عوامل اُفت تحصیلی دانشجویان و طلاب و محصّلین می‌توان عواملی همچون، گناه و یا رذایل اخلاقی را به عنوان یكی از فاكتوری‌های تأثیرگذار در این امر به حساب آورد؟

آنچه كه از آیات و روایات استفاده می‌شود این است كه نافرمانی از خداوند و گناه كه حركت در خلاف مسیر كلّ نظام هستی می‌باشد باعث دگرگونی در عقل و خرد و حسّ تشخیص آدمی می‌گردد. در حقیقت دگرگونی و ناموزونی حسّ تشخیص و ادراك آدمی، معلول بیماری خاصّی است كه همانند بیماری‌های جسمی بر مزاج و یا روح انسان مسلّط می‌گردد.

گرایش به گناه، نوعی بیماری روانی محسوب می‌شود كه در روح آدمی اثر منفی گذاشته و باعث دگرگونی در نحوة اندیشة او و اعوجاج در دستگاه ادراك می‌گردد. از منظر قرآن و روایات در اثر تكرار گناه آدمی به حالت خاصی می‌رسد كه