فهرست نشانه­ های اختصاری ………………………………………………………………………………………..ط

مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………1

فصل اول: کلیات تحقیق و مفاهیم ………………………………………………………………………..3

1-1. شرح وبیان مسأله پژوهشی ……………………………………………………………………………………4

1-2. اهداف تحقیق ……………………………………………………………………………………………………5

1-3. اهمیت و ضرورت تحقیق …………………………………………………………………………………….5

1-4. پیشینه تحقیق ……………………………………………………………………………………………………..5

1-5. سؤال­های تحقیق ………………………………………………………………………………………………..6

1-6. روش تحقیق ……………………………………………………………………………………………………..6

1-7. مفاهیم و اصطلاحات …………………………………………………………………………………………..7

1-7-1. مقدمات حکمت …………………………………………………………………………………………….7

1-7-2. مطلق ……………………………………………………………………………………………………………7

1-7-3. مقید …………………………………………………………………………………………………………….8

فصل دوم: اطلاق و تقیید، اقسام و احکام آن ………………………………………………………10

2-1. انواع اطلاق ……………………………………………………………………………………………………..11

2-1-1. اطلاق استغراقی، بدلی و مجموعی ……………………………………………………………………11

2-1-1-1. اطلاق استغراقی ………………………………………………………………………………………..11

2-1-1-2. اطلاق بدلی ……………………………………………………………………………………………..12

2-1-1-3. اطلاق مجموعی ……………………………………………………………………………………….12

2-1-2. اطلاق افرادی، احوالی و ازمانی ………………………………………………………………………14

2-1-2-1. اطلاق افرادی …………………………………………………………………………………………..14

2-1-2-2. اطلاق احوالی …………………………………………………………………………………………..14

2-1-2-3. اطلاق ازمانی ……………………………………………………………………………………………15

2-1-3. اطلاق لفظی و مقامی ……………………………………………………………………………………..17

2-1-3-1. اطلاق لفظی …………………………………………………………………………………………….17

2-1-3-2. اطلاق مقامی ……………………………………………………………………………………………18

2-1-4. اطلاق الفاظ مفرد و اطلاق جملات ………………………………………………………………….22

2-1-4-1. تحقیق مطلب ……………………………………………………………………………………………24

2-2. انواع قید …………………………………………………………………………………………………………24

2-2-1. قید متصل و انواع آن ……………………………………………………………………………………..25

2-2-2. قید منفصل …………………………………………………………………………………………………..26

2-3. الفاظ مطلق ……………………………………………………………………………………………………..26

2-3-1. اسم جنس ……………………………………………………………………………………………………27

2-3-2. علم جنس ……………………………………………………………………………………………………29

2-3-2-1. تحقیق مطلب ……………………………………………………………………………………………30

2-3-3. مفرد محلی به ال …………………………………………………………………………………………..31

2-3-3-1. حکم جمع محلی به ال ……………………………………………………………………………….32

2-3-3-2. تحقیق مطلب ……………………………………………………………………………………………33

2-3-4. نکره …………………………………………………………………………………………………………..34

2-3-4-1. تحقیق مطلب ……………………………………………………………………………………………36

2-4. نحوه دلالت لفظ مطلق بر اطلاق ………………………………………………………………………….36

2-5. نسبی بودن اطلاق و تقیید ……………………………………………………………………………………39

2-6. رابطه اطلاق و تقیید …………………………………………………………………………………………..39

2-7. اعتبارات طبیعت و ماهیت …………………………………………………………………………………..42

2-8. تفاوت عام و مطلق ……………………………………………………………………………………………45

2-8-1. تحقیق مطلب ……………………………………………………………………………………………….48

2-9. حقیقت یا مجاز بودن استعمال مطلقی که مقید شده …………………………………………………49

2-9-1. تحقیق مطلب ……………………………………………………………………………………………….49

2-10. اجتماع مطلق و مقید ………………………………………………………………………………………..50

2-10-1. صورت عدم تنافی بین مطلق و مقید ………………………………………………………………..50

2-10-2. صورت تنافی بین مطلق و مقید ………………………………………………………………………51

2-10-2-1. هر دو ایجابی باشند ………………………………………………………………………………….52

2-10-2-2. یکی سلبی و دیگری ایجابی باشد ………………………………………………………………54

2-10-2-3. هر دو سلبی باشند ……………………………………………………………………………………55

جمع بندی ………………………………………………………………………………………………………………55

فصل سوم: مقدمات حکمت و کاربرد آن ……………………………………………………………59

3-1. دلالت قرائن بر اطلاق و جایگاه آن­ها……………………………………………………………………60

3-2. مقدمات حکمت ………………………………………………………………………………………………61

3-2-1. امکان اطلاق و تقیید ……………………………………………………………………………………..62

3-2-1-1. اقوال در زمینه مقدمه امکان …………………………………………………………………………63

3-2-1-2. تحقیق مطلب ……………………………………………………………………………………………65

3-2-2. عدم نصب قرینه بر تقیید …………………………………………………………………………………66

3-2-2-1. مقصود از قرینه …………………………………………………………………………………………66

3-2-2-2. برخی اقوال درمقدمه عدم نصب قرینه …………………………………………………………..68

3-2-2-3. بیان شهید صدر ………………………………………………………………………………………..68

3-2-2-4. شک در احتمال وجود قرینه و قرینیت موجود ………………………………………………..72

3-2-2-5. تحقیق مطلب ……………………………………………………………………………………………73

3-2-3. احراز در مقام بیان بودن متکلم ………………………………………………………………………..74

3-2-3-1. منظور از بیان ……………………………………………………………………………………………77

3-2-3-2. بیان آیت الله حائری …………………………………………………………………………………..78

3-2-3-3. اصل عقلایی و تردید در مقام بیان بودن ………………………………………………………..79

3-2-3-4. تحقیق مطلب ……………………………………………………………………………………………80

3-2-4. عدم قدر متیقن در مقام تخاطب ……………………………………………………………………….81

3-2-4-1. انواع قدر متیقن …………………………………………………………………………………………82

3-2-4-1-1. قدر متیقن خارجی …………………………………………………………………………………82

3-2-4-1-2. قدر متیقن در مقام تخاطب ………………………………………………………………………83

3-2-4-2. اشکال به آخوند ……………………………………………………………………………………….84

3-2-4-3. تحقیق مطلب ……………………………………………………………………………………………85

3-2-5. عدم انصراف ……………………………………………………………………………………………….86

3-2-5-1. معنای انصراف ………………………………………………………………………………………….87

3-2-5-2. اقسام انصراف …………………………………………………………………………………………..87

3-2-5-2-1. انصراف بدوی ……………………………………………………………………………………..88

3-2-5-2-2. انصراف تیقنی ………………………………………………………………………………………88

3-2-5-2-3. انصراف ظهوری …………………………………………………………………………………..88

3-2-5-2-4. انصراف اشتراکی ………………………………………………………………………………….89

3-2-5-2-5. انصراف نقلی ……………………………………………………………………………………….89

3-2-5-3. انصراف از یک نگاه ………………………………………………………………………………….90

3-2-5-3-1. انصراف بدوی ……………………………………………………………………………………..90

3-2-5-3-2. انصراف ناشی از کثرت استعمال ………………………………………………………………91

3-2-5-4. تداخل دو انصراف ……………………………………………………………………………………92

3-2-5-5. تحقیق مطلب ……………………………………………………………………………………………92

3-3. نتیجه مقدمات حکمت ………………………………………………………………………………………93

3-4. شمار مقدمات حکمت از نظر برخی اصولیان ………………………………………………………….94

3-5. کاربرد مقدمات حکمت …………………………………………………………………………………….95

3-5-1. کاربرد اصولی ……………………………………………………………………………………………..96

3-5-2. کاربرد فقهی ………………………………………………………………………………………………..98

3-5-3. کاربرد حقوقی …………………………………………………………………………………………….99

جمع­بندی و نتیجه ­گیری ……………………………………………………………………………………101

فهرست منابع و مآخذ ………………………………………………………………………………………………104

الف- منابع عربی ……………………………………………………………………………………………………104

ب- منابع فارسی …………………………………………………………………………………………………….107

چکیده

یکی از مهم ترین مباحث اصولی در مبحث الفاظ، مطلق و مقید است که این اطلاق و تقیید آثار و ثمرات فقهی، حقوقی و عرفی فراوانی دارد و بر هر یک از این دو عنوان ثمرات جداگانه و متفاوتی بار می شود. از این رو در مواضع استعمال مطلق و مقید چون فهم مراد واقعی گوینده برای ما مهم است و در موارد مشتبه، به­ناچار باید به مراد گوینده پی ببریم و به آن عمل کنیم، مقدمات حکمت ما را در این امر یاری می­ کند و به مطلوب می­رساند. لذا بررسی مقدمات حکمت و کاربرد آن در موارد گوناگون از اهمیت ویژه­ای برخوردار است؛ چرا که کاربرد این مقدمات در حوزه های زیادی از جمله: حوزه فقاهت و استنباط احکام شرعی، اصول، حقوق موضوعه و محاورات مردم به چشم می­خورد و مورد نیاز آن­ها قرار می­گیرد. بنابراین ضرورت دارد که به طور تخصصی به این موضوع پرداخته شود. در تعداد این مقدمات بین اصولیان اختلاف نظر وجود دارد به طوری­که از یک تا پنج مقدمه ذکر شده است. در این پژوهش که به روش توصیفی ـ تحلیلی انجام گرفته، بعد از بیان کلیاتی از مباحث مربوط به مطلق و مقید، به بحث و بررسی در زمینه شمار مقدمات و رابطه آن­ها با یکدیگر پرداخته شده و موارد کاربرد فقهی، اصولی و حقوقی آن روشن شده و چنین به دست آمده که مقدمات حکمت راهی است برای رسیدن به مراد واقعی متکلم، و تعداد آن­ها دوتا می­باشند: یکی، نبودن قرینه بر تقیید و دیگر اینکه ، متکلم در مقام بیان باشد؛ و با وجود این دو مقدمه می­توان از عدم ذکر قید در کلام، به مطلق بودن خواست گوینده پی برد.

مقدمه

دانش فقه راه رسیدن به احکام عملی شریعت را هموار می­ کند و فقه اسلامی مجموعه عظیمی است از قوانین و پیشنهادهای سازنده الهی برای همه شئونات فردی و اجتماعی بشر که از کوچک­ترین مسائل تا بزرگ­ترین معضلات سیاسی و اجتماعی، رهنمون دارد. این مجموعه دقیق و عمیق در گنجینه پر بار کتاب و سنت دفین بود که پس از رحلت پیامبر (ص) ، فقها در کشف این گنج پنهان کوشیدند و روز به روز به تازه­تر از تازه دست یافتند و بر این یافته­ ها افزودند تا به امروز که مجموعه پر بار حقوقی اسلام را به نام فقه، فرا روی ما قرار دادند.

بی­گمان مجموعه ­ای چنین دقیق و عمیق را اصولی متقن باید، پس به زودی دانشی بنام  اصول فقه پا گرفت و این اصول راه تفرّع و تشعّب فقه را باز کرده و آن را در بستر زمان و مکان که مؤثرترین عناصر تکامل قوانین است، بسط و