چکیده:

زمین شناسی ساختاری شاخه ای از علوم زمین است که بیش از یک دهه است که به آن توجه خاصی می شود. نمک سنگی است که ویژگی ها ورفتاری متفاوت نسبت به اکثر دیگر سنگها دارد. عموماً نمك نقشی واكنشی در ناحیه تحت نفوذ میدان تنش تكتونیک ناحیه ای بازی می كند. گنبد های نمکی مناطق دگرشکلی منحصر به فردی را برای بررسی های ساختاری و ریز ساختاری به نمایش می­گذارند. گنبد نمکی جهانی یکی از فعالترین گنبدهای نمکی در زاگرس است که برروی گسل کره بس قرار دارد. این گنبد نمکی جزء نمکشارها و گنبدهایی است که تحت تأثیر فرایند جریان یافتن کانالی (Channel flow) ایجاد شده و همزمان با کوهزایی و چین خوردگی ناحیه زاگرس ایجاد شده و طبقه بندی می­ شود. این گنبد در تاقدیس خارتو دیده می­ شود و در جهت عمود بر محور چین خوردگی شکل گرفته است و تحت تأثیر سامانه های فشارشی ایجاد شده است. بررسی های میدانی و آزمایشگاهی بر روی این گنبد و ترسیم نقشه های زمین شناسی و ساختاری نشان دهنده ی این است که اکثر ساختارهای مشاهده شده در منطقه جهتی موازی با امتداد کشیدگی کمربند کوه زایی زاگرس دارند. بررسی های جنبش شناختی و واکاوی عدد تاوایی جنبش شناختی نشان دهنده ی غالب بودن مولفه ی برش محض بوده (61 درصد) و جریان نمک تحت تأثیر نیروی شناوری نمک قرار گرفته است. مکانیسم باز بلورش دینامیکی و انحلال فشارشی در این گنبد سیمای بیرونی را تحت تأثیر قرار داده و برگوارگی هایی یافتنی را در این گنبد ایجاد کرده است که با بررسی های برگوارگی و به تبع آن خطوارگی ها در این گنبد جهت جریان نمک و جهت کرنش و نوع آن در قسمت های مختلف این منطقه مشخص شده و نشان از این موضوع دارد که جریان نمک در این گنبد بیشتر به سمت جنوب منطقه بوده و نوع کرنش در منطقه با توجه به خط سیر برگوارگی ها در منطقه، ساختار بیضی شکلی داشته است و کرنش از نوع ناهم محور (Non coaxial) است. بررسی روش های فرای وRf /Φ در منطقه هم خوانی و تطابق خوبی از خود نشان می­دهد و نشان از غالب بودن نیروی شناوری و افزایش استرین محدود در قسمت های بیرونی گنبد نسبت به قسمت های مرکزی و دیاپیر گنبد است.

مقدمه :

زمین شناسی ساختاری شاخه ای از علوم زمین است که بیش از یک دهه است که به آن توجه خاصی می شود. این پیشرفت سریع به چند دلیل به وجود آمده است : اول اینکه سنگ به طور طبیعی دچار تغییر شکل شده ودر سطح زمین به عنوان رخنمون دیده می شود که شامل محدوده بسیار کوچکی خواهد بود که با سامانه های تغییر شکل کوهزایی در مقیاس بزرگ در ارتباط است به همین دلیل عاقلانه به نظر می رسد که زمین شناسان علاقمند به زمین شناسی ساختاری در مقیاس بزرگ پوسته زمین باید ازساختارهای کوچک مقیاس شروع کنند. و این محقق را قادر می سازد که برای بررسی ساختارهای بزرگ مقیاس درک درستی داشته باشد. بنابراین ساختارهای کوچک مقیاس سر آغازی برای درک چگونگی ساختارهای بزرگ مقیاس زمین شناسی هستند. (Ramay and Huber, 1983)

نمک سنگی است که ویژگی ها ورفتاری متفاوت نسبت به اکثر دیگر سنگها دارد. حتی در جایی كه نمك لایه ای نازك باشد كنترل كننده ی سیمای ساختاری وافزایش وسعت ناحیه دگرشكل شده است، زیرا تمایل به فعال بودن مثل یک سطح جدایشی دارد. این موضوع اشاره براین دارد که زمانی که توالی های رسوبی محتوای سنگهای دگرشکل شده اند، آنها با گسترش ویژگی هاشان میتوانند منظره ی مجذوب کننده ای را پدید آورند. عموماً نمك نقشی واكنشی در ناحیه ی تحت نفوذ میدان تنش تكتونیک ناحیه ای بازی میكند. ساختارهای وابسته به نمک برای زمین شناسانی که درناحیه های کششی یا انقباضی کار می کنند اهمیت زیادی دارند زیرا ایالت های سنگ شناختی زیادی هستند که شامل لایه های نمکی اند بوسیله تکتونیک نمک دگرشکل شده اند. ( Fossen‚ 2010 )

لایه های نمك در توالی های رسوبی می تواند شامل هالیت خالص باشد اما عموماٌ شامل مواد اظافی، انیدریت قابل توجه و‍‍ ژیپس و مواد رسی است که همراه نمک هستند. لایه های نمك از بخش های ریزی از ستون چینه شناسی در تعداد زیادی از حوضه های رسوبی از جمله حوضه های كراتونی، فروبومی، و حوضه های حاشیه های غیر فعال و (foreland ) اند و نقش مهمی را در توالی های رسوبی و نمك گونه كه دگرشكل شده و رخنمون یافته اند بازی می كند. پشته های نمکی، پیلوها، دیاپیرها و حتی نمکسارهای نمکی ساختارهای خاصی اند که در محیط های زیادی حائز اهمیت اند (Fossen‚ 2010 ).

اغلب سنگها تحت ت‍‍أثیر نیروهای جانبی بسیار قوی ولی بسیار تدریجی آن هم در طول زمان های زمین شناسی كه در اثرحركت صفحات زمین شكل می گیرد و دچار خزش شده و رشته كوهها را ایجاد می نماید در حالی كه نمك تحت تأثیر نیروهای گرانشی دچار جریان می گردد (قنبریان، 1386).

گنبدهای نمکی یکی از اسرار آمیزترین پدیده های زمین شناسی ومورفولوژیکی در دنیای امروزی به شمار می روند. حدود 200 گنبد نمکی در جنوب غرب رشته کوههای زاگرس و خلیج فارس وجود دارد که سنگ های آنها به نام سری هرمز یا سازند هرمز نامگذاری شده است. گنبدهای نمکی مربوط به سازند هرمز چین های زاگرس را بدون داشتن جهت خاصی سوراخ نموده اند و خود را به سطح زمین رسانده اند. این گنبدهای نمکی با رسوبات دوران سوم کرتاسه و به طور محلی بارسوبات ژوراسیک برخورد دیاپیری داشته اند بنابراین سن آنها ازژوراسیک قدیمی تر است. به طور کلی سن این تشکیلات را به پروتروزوییک واینفرا کامبرین نسبت می دهند وآن را هم ارز تشکیلات سلطانیه در شمال ایران می