مباحث مقدماتی: كلیات… 1

فصل اول: بررسی‌های اولیه. 4

1-1. مفاهیم و معانی.. 5

2-1. دگرگونی و تغییرات اجتماعی.. 18

فصل دوم: اصلاحات اجتماعی.. 29

1-2. مقدمه. 29

2-2. اصلاحات از منظر قرآن. 29

3-2. اصلاح در روایات معصومین علیهم‌السلام. 37

4-2. چارچوب اصلاحات در اسلام. 42

5-2. ابعاد مختلف اصلاحات… 51

6-2. شرایط اجرای اصلاحات… 55

7-2. مهمترین ویژگی مصلح موفق.. 59

8-2. آسیب شناسی اصلاحات… 62

9-2. مهمترین شیوه‌های اصلاح.. 66

فصل سوم: جایگاه امربه معروف و نهی از منكر در اسلام. 73

1-3. روند تشریع امر و نهی در قرآن. 73

2-3. موقعیت شناسی امربه معروف و نهی از منكر در روایات… 83

فصل چهارم: شناخت ابعاد دیگر فریضه امر و نهی.. 92

1-4. مراتب وطبقات امر و نهی.. 92

2-4. آشنایی با معروفات و منكرات… 106

فصل پنجم: كاوشی دیگر پیرامون فریضه امر و نهی.. 119

1-5. شرایط اجرای امربه معروف و نهی از منكر. 119

2-5. اصول و پیش شرط‌های حاكم بر فریضه امر و نهی.. 127

3-5. تحلیل ریشه‌های موفقیت در امر و نهی.. 133

4-5. تحلیل ریشه‌های شكست در امر و نهی.. 138

5- 5. آثار سوء منكرات در جامعه. 144

6-5. پیامدهای منفی ترك امربه معروف و نهی از منكر در جامعه. 147

فصل ششم: بررسی های ضروری دیگر در اصلاحات و امر و نهی دینی.. 152

1-6. شیوه‌های متفاوت اصلاحات در فریضه امر و نهی.. 152

2-6. اصلاحات وتغییرات اساسی اجتماعی در گرو چند مؤلفه پراهمیت… 163

فصل هفتم: جمع‌بندی، نتیجه‌گیری و پیشنهادها 180

1-7. خلاصه پژوهش… 180

2-7. ارائه برخی پیشنهادها به محققان آینده 182

3-7. ارائه راهكارهای عملی و كاربردی نو جهت اصلاحات و دگرگونی‌های اجتماعی از طریق امر و نهی دینی در عصر حاضر  183

فهرست منابع و مآخذ(فارسی وعربی) 187

الف: فهرست كتاب‌ها 187

ب: فهرست نرم افزارها 198

نمایه. 199

Abstract
ب) فهرست تفصیلی

چكیده

مباحث مقدماتی: كلیات… 1

1. بیان مسأله. 1

2. پیشینه تحقیق.. 1

3. اهداف پژوهش… 1

4. پرسش‌های تحقیق.. 2

5. فرضیه پژوهش… 2

6. روش گردآوری اطلاعات… 3

7. هدف كاربردی این پژوهش… 3

8. واژگان كلیدی.. 3

9. موانع و محدودیت‌های پژوهش… 3

فصل اول: بررسی‌های اولیه. 4

1-1. مفاهیم و معانی.. 5

1-1-1. مفهوم اصلاحات… 5

1-1-1-1. واژه اصلاح در لغت… 5

2-1-1-1. واژه اصلاح در عرف قرآن. 6

3-1-1-1. واژه إصلاح در عرف روایات معصومین «علیهم السلام» 7

2-1-1. مفهوم تغییر و دگرگونی.. 7

1-2-1-1. واژه تغییر در لغت… 7

2-2-1-1. واژه تغییر در عرف قرآن. 8

3-2-1-1. واژه تغییر در عرف روایات. 8

3-1-1. مفهوم أمر. 9

1-3-1-1. واژه امر در لغت… 9

2-3-1-1. واژه أمر در عرف قرآن. 10

3-3-1-1. واژه امر در عرف روایات. 11

4-1-1. مفهوم نهی.. 12

1-4-1-1. واژه نهی در لغت… 12

2-4-1-1. واژه نهی در عرف قرآن. 13

3-4-1-1. واژه نهی در عرف روایات… 13

5-1-1. مفهوم معروف… 14

1-5-1-1. واژه معروف در لغت… 14

2-5-1-1. واژه معروف در قرآن. 15

3-5-1-1. واژه معروف در روایات… 15

6-1-1. مفهوم منكر. 16

1-6-1-1. واژه منكر در لغت… 16

2-6-1-1. واژه منكر در عرف قرآن. 16

3-6-1-1. واژه منكر در عرف روایات… 17

2-1. دگرگونی و تغییرات اجتماعی.. 18

1-2-1. تغییرات اجتماعی در قرآن و روایات اهل بیت‌ علیهم‌السلام. 18

2-2-1. امر و نهی، مؤثرترین مكانیزم اجرایی در تغییرات اجتماعی.. 20

3-2-1. دگرگونی‌های اجتماعی از منظر علم جامعه‌شناسی.. 22

1-3-2-1. عوامل مؤثر بر دگرگونی‌های اجتماعی.. 23

1-1-3-2-1. عامل معنوی.. 23

 

2-1-3-2-1. عامل جغرافیایی و محیطی.. 24

3-1-3-2-1. عامل فرهنگی.. 24

4-1-3-2-1. عامل فناوری و تكنولوژی.. 24

5-1-3-2-1. عامل اقتصادی.. 25

2-3-2-1. پیامدهای ناخوشایند در فرایند سریع تغییرات اجتماعی.. 26

3-3-2-1. موانع فرا روی دگرگونی‌های اجتماعی.. 26

فصل دوم: اصلاحات اجتماعی.. 29

1-2. مقدمه. 29

2-2. اصلاحات از منظر قرآن. 29

1-2-2. ایمان شرط لازم برای اصلاح.. 30

2-2-2. توبه راه اصلاح فردی.. 31

3-2-2. تقوی مقدمه اصلاح.. 32

4-2-2. عفو و بخشش، راه اصلاح خطاكاران. 33

5-2-2. اصلاح در خانواده 34

6-2-2. اصلاح اجتماعی با اوامر و نواهی الهی.. 35

3-2. اصلاح در روایات معصومین علیهم‌السلام. 37

1-3-2. مجاهده بانفس راه اصلاح فردی.. 37

2-3-2. اصلاح خانواده 38

3-3-2. اصلاح بین مردم و جامعه. 39

4-3-2. اصلاح حاكمان و عالمان. 41

4-2. چارچوب اصلاحات در اسلام. 42

1-4-2. حق محوری.. 42

2-4-2. قانونمندی.. 43

3-4-2. صداقت و راستگویی.. 45

4-4-2. رعایت اصول اخلاقی.. 45

5-4-2. گزینش كارگزاران صالح و توانا 47

6-4-2. نگرش انسانی و فرامذهبی.. 48

7-4-2. توسعه آزادی‌های مشروع. 48

8-4-2. حفظ وحدت و وفاق ملی.. 49

9-4-2. برقراری عدالت اجتماعی.. 50

10-4-2. تأمین رفاه و آسایش مردم. 51

5-2. ابعاد مختلف اصلاحات… 51

1-5-2. اصلاح فرهنگی و معنوی.. 51

2-5-2. اصلاح نظام سیاسی.. 52

3-5-2. اصلاح نظام حقوقی.. 53

4-5-2. اصلاح قوانین و ساختارها 54

6-2. شرایط اجرای اصلاحات… 55

1-6-2. زمان‌شناسی و مكان شناسی فراروی اصلاحات… 55

2-6-2. شناخت داشتن از اقدام اصلاحی خود. 56

3-6-2. مشورت با حكیمان و عالمان. 57

4-6-2. استفاده از ابزار درست جهت اصلاح.. 58

7-2. مهمترین ویژگی مصلح موفق.. 59

1-7-2. عدم مصانعه. 59

2-7-2. عدم مضارعه. 61

3-7-2. عدم مطامعه. 62

8-2. آسیب شناسی اصلاحات… 62

1-8-2. ابهام در مفهوم اصلاح و چارچوب آن. 62

2-8-2. مقطعی بودن اصلاحات… 63

3-8-2. افراط و تفریط.. 64

4-8-2. رخنه فرصت‌طلبان و مصلحان غیرواقعی.. 65

9-2. مهمترین شیوه‌های اصلاح.. 66

1-9-2. ارشاد و تساهل.. 66

2-9-2. اصلاحات تدریجی و گام به گام. 68

3-9-2. امربه معروف و نهی از منكر. 69

فصل سوم: جایگاه امربه معروف و نهی از منكر در اسلام. 73

1-3. روند تشریع امر و نهی در قرآن. 73

1-1-3. آیات توصیه كننده به امر و نهی.. 73

2-1-3. آیات دال بر وجوب امربه معروف و نهی از منكر. 75

1-2-1-3. وجوب امر و نهی بر پیامبر اكرم‌صلی‌الله‌علیه‌و آله. 75

2-2-1-3. وجوب امر و نهی بر همه مؤمنان امت… 75

3-2-1-3. وجوب امر و نهی بر بعضی از امت… 77

3-1-3. امربه معروف و نهی از منكر از اوصاف لازم مومنان. 78

4-1-3. امربه منكر و نهی از معروف، از صفات منافقان. 78

5-1-3. تفاوت امربه معروف ونهی از منكر در آیات مكی و مدنی.. 79

6-1-3. تقدم امر و نهی بر ایمان به خدا 80

7-1-3. گمان وجود تضاد در میان آیات امر و نهی.. 80

8-1-3. امر و نهی در میان همه ادیان الهی.. 82

2-3. موقعیت شناسی امربه معروف و نهی از منكر در روایات… 83

1-2-3. اهمیت وفضیلت امر و نهی در كلام معصومین علیهم السلام. 83

2-2-3. تشویق همگان به امربه معروف و نهی از منكر. 85

3-2-3. روایات دال بر وجوب دو فریضه. 85

1-3-2-3. واجب بر همه امت… 85

2-3-2-3. بر بعض امت… 86

3-3-2-3. واجب برهر فرد مسلمان. 86

4-3-2-3. بر علما و دانشمندان. 86

4-2-3. عدم تفاوت بین امر و نهی مرد و زن. 87

5-2-3. امربه معروف و نهی از منكر، از اوصاف لازم مومنین.. 87

6-2-3. امربه منكر و نهی از معروف از صفات منافقان و مشركان. 88

7-2-3. توهم وجود تنافی در بین روایات امر و نهی.. 88

8-2-3. وجوب حفظ جان و دین و بذل و ایثار در راه امر و نهی.. 89

9-2-3. «حسبة» نهاد اجرایی امر و نهی در تاریخ اسلام. 89

فصل چهارم: شناخت ابعاد دیگر فریضه امر و نهی.. 92

1-4. مراتب وطبقات امر و نهی.. 92

1-1-4. لزوم آگاهی ازمراتب ودرجات امربه معروف ونهی از منكر. 92

2-1-4. مراحل امربه معروف و نهی از منكر. 93

1-2-1-4. مرحله اول: مرتبه انكار قلبی.. 94

2-2-1-4. مرحله دوم: مرتبه زبانی.. 96

3-2-1-4. مرحله سوم: مرتبه عملی و با قدرت… 99

3-1-4. طبقات امربه معروف و نهی از منكر. 100

1-3-1-4. امر و نهی فردی.. 100

2-3-1-4. امر و نهی خانوادگی.. 101

3-3-1-4. امر و نهی علما و بزرگان جامعه. 102

4-3-1-4. امر و نهی حكومتی.. 103

4-1-4. طبیعت امر و نهی و تقدم و تأخر در این فریضه. 104

2-4. آشنایی با معروفات و منكرات… 106

1-2-4. ضرورت شناخت كامل معروفات و منكرات… 106

2-2-4. تفاوت موضوعی معروف و منكر. 107

3-2-4. شناخت اهل معروف و ثمره كارهای خیر. 107

4-2-4. معیارهای شناخت معروف و منكر. 108

1-4-2-4. معیارهای ثابت… 109

1-1-4-2-4. شرع، اصلی‌ترین معیار. 109

2-1-4-2-4. فطرت پاك.. 109

3-1-4-2-4. عقل سلیم. 110

2-4-2-4. معیارهای متغیر. 111

1-2-4-2-4. فرهنگ… 111

2-2-4-2-4. آداب و رسوم. 112

3-2-4-2-4. عرف… 112

4-2-4-2-4. تابو. 113

5-2-4. اقسام و مصادیق معروف و منكر. 114

1-5-2-4. اقسام معروف و منكر. 114

2-5-2-4. برخی از معروف‌ها و منكرهای (واجب و حرام)شرعی: 115

1-2-5-2-4. اعتقادی.. 115

2-2-5-2-4. اخلاقی.. 115

3-2-5-2-4. فرهنگی.. 115

4-2-5-2-4. خانوادگی.. 116

5-2-5-2-4. درمانی و بهداشتی و غذایی.. 116

6-2-5-2-4. اقتصادی.. 116

7-2-5-2-4. سیاسی.. 116

8-2-5-2-4. حكومتی و دولتی.. 117

فصل پنجم: كاوشی دیگر پیرامون فریضه امر و نهی.. 119

1-5. شرایط اجرای امربه معروف و نهی از منكر. 119

1-1-5. توضیح اجمالی.. 119

2-1-5. شرایط افراد در فریضه امر و نهی.. 119

3-1-5- شرایط فریضه امر و نهی.. 122

1-3-1-5. علم و آگاهی.. 122

2-3-1-5. شرط تأثیر. 123

3-3-1-5. شرط استمرار و اصرار بر گناه 123

4-3-1-5. فقدان مفسده در امر و نهی.. 124

4-1-5.  ویژگی‌های شخصی آمران و ناهیان. 125

1-4-1-5. عامل بودن. 125

2-4-1-5. عدم انتظار پاداش از مردم. 126

3-4-1-5. تكبر نداشته باشد. 126

2-5. اصول و پیش شرط‌های حاكم بر فریضه امر و نهی.. 127

1-2-5. تجسس كردن ممنوع. 127

2-2-5. بدبینی و سوءظن ممنوع. 128

3-2-5. پرده دری ممنوع. 129

4-2-5. توهین ممنوع. 129

5-2-5. تعرض و اضرار به غیرممنوع. 130

6-2-5. انتقام‌گیری ممنوع. 130

7-2-5. دخالت و تجاوز ممنوع. 130

8-2-5. تبعیض در اجرای اوامر و نواهی الهی ممنوع. 131

9-2-5. رعایت اصول خودشناسی، بیمارشناسی، روش‌شناسی واجب… 131

10-2-5. تقیه واجب، امر و نهی ممنوع. 132

3-5. تحلیل ریشه‌های موفقیت در امر و نهی.. 133

1-3-5. اثرات مثبت امر و نهی در جامعه. 133

1-1-3-5. حفظ اسلام و احكام آن. 133

2-1-3-5. تقویت مومنین و تضعیف كفار. 134

3-1-3-5. عزت و سعادت دنیا و آخرت… 134

4-1-3-5. امنیت و آبادانی.. 135

5-1-3-5. كلید حل همه مشكلات و اجرای قوانین.. 135

2-3-5. عوامل موفقیت در امر و نهی.. 136

1-2-3-5. شرح صدر و صبر و مقاومت… 136

2-2-3-5. با شیوه درست و با مدارا برخورد نمودن. 137

3-2-3-5. دیگر عوامل.. 137

4-5. تحلیل ریشه‌های شكست در امر و نهی.. 138

1-4-5. ریشه‌یابی منكرات درجامعه. 138

1-1-4-5. حكومت… 138

2-1-4-5. عالمان جامعه. 139

3-1-4-5. سرمایه‌داران و طبقات مرفه جامعه. 139

4-1-4-5. خانواده‌ها 141

5-1-4-5. دشمنان داخلی و خارجی.. 141

6-1-4-5. رسانه های جمعی.. 141

2-4-5. برخی علل و آفات مهم دیگر در عدم توفیق فریضه در اصلاحات اجتماعی.. 142

5- 5. آثار سوء منكرات در جامعه. 144

1-5-5. سلب آرامش روانی و جسمانی انسان. 144

2-5-5. سلب نعمت‌های الهی.. 144

3-5-5. مختل شدن آزادی فردی و اجتماعی.. 145

4-5-5. از بین رفتن شعائر و قوانین دینی.. 145

5-5-5. مرگ معنوی.. 146

6-5-5. سقوط و انحطاط و اختلال در جامعه. 146

6-5. پیامدهای منفی ترك امربه معروف و نهی از منكر در جامعه. 147

1-6-5. شریک گناه دیگران شدن. 147

2-6-5. مورد غضب و خشم خداوند قرار گرفتن.. 147

3-6-5. تسلط اشرار و شیوع فساد. 148

4-6-5. محرومیت از بركات الهی.. 149

5-6-5. واژگونی قلب و روح.. 149

6-6-5. پیامدهای منفی دیگر. 150