فهرست مطالب

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

عنوان	صفحه
فصل اول –  تعاریف و مفاهیم اولیه
1-1  مقدمه……………………………………………………………………………	2
1-2  بی­پاسخی………………………………………………………………………..	3
1-3  اهمیت بی­پاسخی و علل بروز آن………………………………………………….	5
1-4  اریبی ناشی از بی­پاسخی………………………………………………………….	8
1-5  سابقه­ پژوهش…………………………………………………………………..	9
1-6  یک مثال كاربردی……………………………………………………………….	13
1-7  روش­های جبران بی­پاسخی……………………………………………………….	17
1-8  خلاصه و نتیجه ­گیری……………………………………………………………..	24
فصل دوم – کاهش خطای بی­پاسخی با بهره گرفتن از روش آمارگیری­های پستی و مصاحبه حضوری (روش هانسن و هورویتز)
2-1  مقدمه……………………………………………………………………………	26
2-2  بی­پاسخی در نمونه گیری پستی…………………………………………………….	26
2-3  خلاصه و نتیجه ­گیری……………………………………………………………..	43
فصل سوم –  کاهش خطای بی­پاسخی با بهره گرفتن از روش پولیتز – سیمونز
3-1  مقدمه……………………………………………………………………………	45
3-2  غایبین و حاضرین در مصاحبه­ها………………………………………………….	45
3-3  پیش ­بینی نمونه ­ای مبتنی بر برآوردهای نااریب از زمانی که پاسخگویان در خانه بوده ­اند……………………………………………………………………………………….	48
3-4  مباحث نظری حذف مراجعات مکرر……………………………………………..	55
3-5  واریانس برآورد نمونه ­ای…………………………………………………………	64
عنوان	صفحه
3-6  مثال­ عددی………………………………………………………………………	67
3-7  خلاصه و نتیجه ­گیری……………………………………………………………..	70
فصل چهارم – کاهش خطای بی­پاسخی با بهره گرفتن از روش دمینگ
4-1  مقدمه……………………………………………………………………………	73
4-2  ملاک طرح بهینه………………………………………………………………..	73
4-3  جمع­آوری اطلاعات………………………………………………………………	76
4-4  مراحل و نتایج مربوط به آن………………………………………………………	84
4-5  خلاصه و نتیجه ­گیری……………………………………………………………..	87
فصل پنجم – راه های پیشگیری و درمان بی­پاسخی
5-1  مقدمه……………………………………………………………………………	90
5-2  گونه­شناسی داده ­های گم­شده……………………………………………………….	92
5-2-1  گم­شدگی تصادفی و غیرتصادفی…………………………………………	92
5-2-2  تعریف­های بی­پاسخی و الگوهای داده ­های گم­شده…………………………	93
5-3  عوامل تعیین کننده بی­پاسخی سؤال……………………………………………….	99
5-4  پیشگیری………………………………………………………………………..	102
5-4-1  شیوه گردآوری داده ­ها…………………………………………………..	102
5-4-2  پرسشنامه……………………………………………………………….	103
5-4-3  پاسخگو…………………………………………………………………	105
5-4-4  مصاحبه­گر……………………………………………………………..	109
5-4-5  فرآوری داده ­ها………………………………………………………….	111

 

 

 

 

 

 

 

 

 

عنوان	صفحه
5-5  درمان…………………………………………………………………………..	111
5-5-1  دانش لازم از ساختار و الگوهای داده ­های گم­شده و بی­پاسخی…………….	111
5-5-2  روش­های ساده و مؤثر درمان داده ­های بی­پاسخ…………………………..	113
5-6  خلاصه و نتیجه ­گیری……………………………………………………………..	116
مثال…………………………………………………………………………………..	118
منابع…………………………………………………………………………………..	126

 

 

پیشگفتار :

با توجه به اهمیت صحت داده‌ها و اطلاعات آماری در برنامه‌ریزی‌ها و پیشرفت یک كشور، ضرورت كنترل و اصلاح خطا در بررسی‌های نمونه‌ای حائز اهمیت است. در این پایان نامه، کاهش خطای غیرنمونه گیری (خطای پاسخ) در بررسی­های آماری از طریق سه روش­ تقلیل خطاهای ناشی از بی­پاسخی در برآورد پارامترها را مورد بحث و بررسی قرار می­دهیم و راه های پیشگیری و درمان
بی­پاسخی نیز شرح داده می­ شود. شایان ذكر است كه این روش­ها مبتنی بر فرایندهای مختلف
نمونه گیری ­اند و از این­رو مقایسه نتایج آنها با یكدیگر میسر نیست.

زیربنای هر تحقیق آماری، داده‌های درست است. عدم استفاده از داده‌ها و اطلاعات نادرست زیانی كمتر از استفاده از آنها را دارد و یكی از مشكلات مهم در آمارگیری‌ها، ناتوانی در به‌دست آوردن اطلاعات مفید در مورد اقلام اطلاعاتی پرسشنامه از كلیه واحدهای نمونه است. در یک آمارگیری نمونه‌ای اطلاعات برخی از افراد جامعه كه در نمونه حضور دارند، ثبت می شود و برخی از واحدها نیز به تعدادی از سؤال‌ها پاسخ نمی‌دهند. در این آمارگیری‌ها معمولاً اطلاعات جمع آوری شده، كامل نمی‌باشند، به این صورت كه ممكن است برای تعدادی از واحدهای نمونه، هیچ اطلاعی به‌دست نیاید و برای واحدهای دیگر ممكن است فقط برای بعضی از سؤال‌ها، اطلاعاتی كسب شود. این كمبودها را معمولاً بی‌پاسخی در جمع‌ آوری اطلاعات می­گویند.

در آمارگیری‌ها عوامل مختلفی باعث بروز خطا می‌شوند از جمله: درك نادرست مصاحبه‌كننده از دستورالعمل‌های طرح آمارگیری، عدم تمایل به شركت در تكمیل سؤالات طرح آمارگیری به‌دلیل پاسخ‌های نادرست، فهرست نادرست آدرس‌ها، نامفهوم بودن سؤالات و… از عوامل خطا محسوب می‌شوند. خطاها به دو نوع عمده تقسیم می‌شوند. خطاهایی كه طی فرایند اندازه‌گیری و یا جمع‌ آوری اطلاعات بوجود می‌آیند (خطاهای غیرنمونه‌گیری) و نوع دیگر خطاهایی هستند كه به‌دلیل برقراری ارتباط مستقیم تنها با بخشی از جمعیت بوجود می‌آیند (خطاهای نمونه‌گیری). خطاهای نمونه‌گیری فقط در آمارگیری­های نمونه‌ای دیده می‌شود و خطاهای غیرنمونه‌گیری در سرشماری‌ها و همچنین آمارگیری‌های نمونه‌ای مشاهده می‌شوند.

در زمینه شناخت و رفع خطاهای نمونه‌گیری كتب و مقالات فراوانی تدوین شده است و می‌توان گفت كه یكی از منابع عمده خطا در بررسی‌ها كه خطاهای غیرنمونه‌گیری می‌باشد تا حدودی به دست فراموشی سپرده شده است و اكثر محققان آمارگیری‌های نمونه‌ای، بر این باورند كه خطای بی‌پاسخی كه به‌عنوان یكی از منابع خطاهای غیرنمونه‌گیری است، مسئله‌ای اساسی و روبه رشد است. لذا در این رساله به بررسی،  شناخت و رفع خطاهای غیرنمونه‌گیری در زمینه بی‌پاسخی كه به‌عنوان یكی از منابع خطاهای غیرنمونه‌گیری است، می­پردازیم. همچنین برای حذف اریبی ناشی از داده‌های ناقص، روش‌هایی ارائه می­دهیم و راهكارهایی برای اصلاح برآوردگرهای ناشی از بی‌پاسخی به‌دست می­آوریم.

 1-1  مقدمه

همان­طور که گفتیم، یکی از خطاهای مهم در بررسی­های آماری، خطای ناشی از بی­پاسخی است. تمام محققین تلاش می­ کنند تا حد ممکن این خطا به حداقل مقدار تقلیل یابد. تاکنون راهکارهای گوناگونی، توسط افراد مختلف ارائه شده ­اند. در این پایان نامه به بررسی آنها می­پردازیم.

در این فصل اصطلاحات، تعاریف، مفاهیم و سابقه مربوط به بی‌پاسخی و علل بروز آن، فعالیت‌های آماری مرتبط با بی‌پاسخی، راه های جبران بی‌پاسخی و مقایسه نرخ‌های بی‌پاسخی را بررسی می­کنیم.

برای جبران بی­پاسخی و کاهش اریبی ناشی از بی­پاسخی می­توان از دو رویکرد استفاده کرد، رویکرد اول مبتنی بر آمار کلاسیک است که سعی می­ کند به­نحوی اریبی بی­پاسخی را کاهش دهد و محتاج مراجعات مکرر یا نمونه گیری ­های مکرر است. رویکرد دوم روش بیزی است که در واقع تصحیح اریبی را به­وسیله شرطی کردن روی بی­پاسخی­ها انجام می­دهد.

اریكسون (1976) [1] پیشگام مطالعه به روش بیزی در این زمینه بوده است و بررسی وی در زمینه تشریح روش بیزی در ارتباط با گرفتن زیر نمونه از واحدهای بی‌پاسخ، بوده است. علاوه بر روش‌های بالا، اخیراٌ افراد دیگری از جمله لیتل[2] (2003) رویكرد دیگری، اختیار كرده‌اند. به این شرح كه افراد نمونه‌ای به دو زیرنمونة دارای پاسخ و بی‌پاسخ تقسیم می‌شوند و سعی می‌شود كه توزیع صفت مورد بررسی برای افراد با پاسخ به‌شرط مقادیر متغیر مورد بررسی برای افراد بی‌پاسخ طبق یک مدل آماری معینی به‌دست آورده شود.بدین ترتیب تصحیح لازم در مقادیر مشاهده شده به‌عمل آید به‌طوری‌كه اریبی ناشی از بی‌پاسخی از بین برود.

از آنجایی‌كه رویكرد ما در این رساله مبتنی بر اجرای طرح نمونه گیری و استفاده از نتایج آن و روش‌های فراوانی­گرا است، از پرداختن به ارائه­ مدل آماری برای تعدیل برآوردگرهای ناشی از
داده ­های بی­پاسخ در تعیین برآورد احتمال حضور شخص در خانه و نیز روش‌های بیزی خودداری می‌كنیم. خواننده علاقه­مند می ­تواند به پاتهاف[3] (1993) و لیتل (2003) مراجعه کند.

در بخش دوم این فصل تعریف بی­پاسخی و چند تعریف دیگر مرتبط با آن آورده می­ شود. در بخش سوم اهمیت و دلایل بروز بی­پاسخی بررسی می­ شود سپس در بخش چهارم اثرات بی­پاسخی روی برآوردها و اریبی بی­پاسخی روی میانگین و محاسبه میزان آن شرح داده می­ شود. در بخش پنجم به تاریخچه تحقیق در زمینه­ بی­پاسخی اشاره می­ شود و در بخش ششم مثال كاربردی در طرح آمارگیری آمریكا، نحوه محاسبه نرخ­های بی­پاسخی و دلایل اختلاف در معیارهای بی­پاسخی توضیح داده می­ شود. هم­چنین در بخش هفتم روش­های جبران بی­پاسخی و كنترل نرخ بی­پاسخی شرح داده می­ شود و در انتها به نتیجه ­گیری این فصل در بخش هشتم می­پردازیم.

 

1-2  بی­پاسخی

 

          در زیر به تعاریف بی­پاسخی، خطاهای بی­پاسخی، بی­پاسخی سؤال، بی­پاسخی واحد آماری و نرخ بی­پاسخی می­پردازیم.

الف – علت‌های گوناگونی برای عدم توفیق در به‌دست آوردن پاسخ وجود دارد. برای مثال
ممكن است واحد آماری در بررسی از قلم بیفتد، یا ممكن است شخص از مصاحبه
امتناع ورزد، عدم دسترسی به واحد نمونه گیری و یا گم شدن پاسخنامه در طول مدت
نمونه‌گیری (زمان آمارگیری) که باعث می­شوند اطلاعات مورد نظر به‌دست نیاید ،
باعث بروز “بی­پاسخی” می­ شود.

ب – خطاهای بی‌پاسخی را كه یكی از خطاهای غیرنمونه‌گیری است، وبروزآن
­ناشی­ازناتوانی­واحدنمونه،اعضا جامعه یا داده‌ها در بررسی می‌باشد تعریف می­کنیم.
اگر اطلاعات جمع­آوری شده از یک مكان و یا شخص و یا از یک بخش خاص در
پرسشنامه کامل نباشند، بررسی ما تحت تأثیر خطاهای بی‌پاسخی قرار می‌گیرد.

دو نوع بی­پاسخی ممکن است رخ دهد یکی بی­پاسخی سؤال و دیگری بی­پاسخی
واحد آماری که در زیر آنها را تعریف می­کنیم.

ج – به‌طوركلی ”بی‌پاسخی اقلام اطلاعاتی (سؤال) “ به مواردی اطلاق می‌شود كه در زمان
تكمیل پرسشنامه، سؤال یا سؤالاتی بی‌پاسخ بمانند.

د – بعضی مواقع كه به واحدهای آماری در نمونه مراجعه می‌شود برای بعضی از واحدهای
آماری به‌دلیل عدم حضور پاسخگو در منزل، امتناع پاسخگو یا دلایل دیگری، پرسشنامه
تكمیل نمی‌شود كه در این‌صورت اصطلاحاً می­گوییم ” بی‌پاسخی واحد آماری“ رخ
داده است.

هـ – از محاسبه نسبت تعداد واحدهای آماری واجد شرایط كه بی­پاسخ­اند به تعداد كل
واحدهای آماری واجد شرایط، نرخ بی­پاسخی به دست می­آید.

بی‌پاسخی یكی از منابع بالقوه روابط و خطا در آمارگیری‌هاست كه در سال‌های اخیر بسیار مورد توجه قرار گرفته است، به‌گونه‌ای كه نرخ بی‌پاسخی به‌علت پژوهش‌های گسترده در بررسی علل بی‌پاسخی در معرفی راهكارهای مواجهه با آن روبه کاهش است. برای به حداقل رساندن مقدار خطای بی‌پاسخی، می‌توان از روش‌های مقابله با آن استفاده كرد،) مشكانی ومشكانی 1377 (.