فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                   صفحه

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول
بیان مسئله	2
هدف كلی	6
اهداف پژوهش	6
فرضیه پژوهش	6
سوالات پژوهش	.7
تعاریف واژه ها	7
پیش فرض ها	9
محدودیت های پژوهش	9
فصل دوم
چهارچوب پژوهش	11
مروری بر مطالعات	21
فصل سوم
نوع پژوهش	34
جامعه پژوهش	34
نمونه پژوهش	35

  عنوان                                                                                                                     صفحه

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

روش نمونه گیری	35
مشخصات واحد های مورد پژوهش	36
محیط پژوهش	36
ابزار گرد آوری اطلاعات	36
تعیین اعتبار و اعتماد علمی ابزار گرد آوری اطلاعات	38
روش گرد آوری داده ها	39
روش تجزیه و تحلیل داده ها	40
ملاحظات اخلاقی	43
فصل چهارم :	44
یافته های پژوهش	45
فصل پنجم :	91
بحث و بررسی یافته ها	92
نتیجه گیری نهایی	105
كاربرد یافته ها	106
پیشنهادات جهت پژوهش های بعدی	108
منابع	109

بیان مسئله:

  امروزه بخش بهداشت و درمان به دلیل ارتباط مستقیم با سلامتی انسانها یكی از مهمترین حوزه های توسعه پایدار در جوامع بشری به شمار می آید. تحقق این امر نیازمند وجود گروه درمانگر سالم ، شاداب و با انگیزه كاری بالا می باشد. از جمله افراد این گروه ، كادر پرستاری بیمارستانها می باشند. در تمام بخش های بیمارستانی به پرستارانی برخورد می كنیم كه هنگام ورود به شغل پرستاری افراد  منظم ، دلسوز و علاقمندی بوده اند، اما معمولا پس از مدتی كار كردن و مواجه شدن با انبوهی از مشكلات و استرس های شغلی در محیط كار، احساس خستگی كرده و حتی مایلند از كار خود كناره گیری نمایند. در این میان یكی از عوامل شایع     می تواند فرسودگی شغلی باشد(1) . حدود 80-50  درصد  از بیماریها توسط استرس یا با كمك استرس ایجاد       می شوند منابع ایجاد كننده استرس گوناگون هستند كه یكی از مهمترین این منابع شغل می باشد (2). اگر استرس شغلی به نحو مطلوب شناسایی نشود و به طور مناسب با آن برخورد نگردد ، ممكن است به بروز فرسودگی شغلی منتهی شود (3).           

سندرم فرسودگی شغلی یک پاسخ به استرس شغلی است . واژه فرسودگی اولین بار توسط فرویدنبرگ [1] در سال1974 مطرح شد هنگامی كه او وضعیتی از خستگی و یأس فزاینده را در افرادی كه خدمات مراقبتی ارائه می دادند شناسایی نمود (4) . فرسودگی یک نشانه استرس شغلی نمی باشد بلكه نتیجه پایانی استرس شغلی     ” مدیریت نشده” است كه به صورت احساس واماندگی عاطفی[2]، مسخ شخصیت[3]  وكاهش كسب دستاوردهای فردی شغلی(عدم موفقیت  فردی در شغل ) [4] بروز می كند. احساس واماندگی عاطفی، احساس هیجانی بودن بیش از حد و درماندگی توسط شخصی است كه كار می كند. مسخ شخصیت به گسترش فقدان شخصیت، حالت بی احساسی و بی تفاوتی نسبت به  مددجویان اطلاق می گردد. كاهش كسب دستاوردهای فردی شغلی زمانی رخ می دهد كه احساس رقابت و به دست آوردن موفقیت دركاركردن با افراد كاهش می یابد. پرستاران به طور ویژه مستعد فرسودگی شغلی هستند ، چرا كه آنها با بیماری ، درد ، عذاب و مرگ مددجویان مواجه هستند (5).       

نقص تجهیزات در پاره ای از بخش ها، كم بودن یا نایاب بودن داروها،  ساعات و چرخش زمان كار كه پرستاران را از امور زندگی روزمره جامعه جدا می كند از عواملی هستند كه به افزایش تنش در پرستاران منتهی می شوند. كافی نبودن تعداد پرستاران ، نامشخص بودن موقعیت هایی كه باید با آنها

 مقابله كنند و مسئولیت در قبال بیماران ( برای مثال در خلال كار شبانه ) ، نامتجانس بودن موقعیت های تنیدگی زا كه حاصل تنوع بیمارستان ها و در نتیجه تفاوت نوع كار پرستاران است ، شاغلین این حرفه را در معرض تنیدگی قابل ملاحظه ای قرار داده اند (6 ). همچنین پرستاران در محیط کار خود با چالشهای گوناگونی مواجه هستند که منشا تنش در آنها می شود از جمله  این که آموخته های پرستاران در طی برنامه آموزش پرستاری در بیشتر موارد با شرایطی كه بر محل كار حاكم است مغایرت دارد و معمولا آنها را در وضعیت نامطلوبی قرار می دهد كه مورد قبول آنان نیست ، بنابراین در تصمیم گیریهای روزمره در رابطه با مراقبت از بیماران دچار تضاد  درونی شده و نمی دانند چگونه به نداهای وجدان خود پاسخ دهند. درنتیجه ممكن است علائم تنیدگی زای روانی در آنها ظاهرگردد (7). طبق گزارشات انجام شده در كشورمان شیوع فرسودگی شغلی پرستاران بالا می باشد به طوری كه در بیمارستان های وابسته به دانشگاه علوم پزشكی بابل  در 6/68 درصد از پرستاران فرسودگی شغلی زیاد و7/0 درصد فرسودگی شغلی خیلی زیاد گزارش شده است . بیشترین علل فرسودگی نیز شامل پایین بودن حقوق و مزایا(9/93%) و عدم حمایت مدیران (85%)،عدم امنیت شغلی(84%) و ساعات كار  زیاد(3/83%) بوده است (2). در بیمارستانهای خصوصی تهران نیز درحدود87 درصد از پرستاران واماندگی عاطفی درحدمتوسط به بالا گزارش شده است (1) .

  فرسودگی شغلی اثرات زیان آور زیادی بر جسم، وضعیت روحی روانی واجتماعی شخص و عملكرد شغلی دارد كه شامل  نقصان اخلاق كاركنان، عملكرد كاری معیوب،  كاهش تولید ، غیبت ازكار، رفتار نامناسب شخصی بامددجویان ، نگرش منفی نسبت به شغل، رضایت  شغلی كمتر ، تغییر شغل  بیشتر، كیفیت زندگی پایین تر و فقر سلامتی ورفاه روحی روانی  می باشند (4). در مطالعه ای كه در سال 2010 توسط هازل[5] در فلوریدا با هدف تعیین استرس شغلی، فرسودگی شغلی ، رضایت شغلی و تمایل به ترك كار در پرستاران بیمارستان های دولتی صورت گرفت نیز اثرمنفی واماندگی عاطفی و عدم موفقیت فردی شغلی بر رضایت شغلی گزارش شد. همچنین نتایج این مطالعه ارتباط استرس شغلی ، فرسودگی شغلی، عدم رضایت شغلی و تمایل به ترك كار را تایید كرد (8).

بهای فرسودگی شغلی را در درجه اول مددجویان می پردازند چون به دلیل این مسئله كیفیت مراقبت پرستاری كاهش یافته و رضایت مددجویان كاهش می یابد (9). وقتی پرستاران دچار فرسودگی شغلی می شوند ، مراقبت ضعیف تری ارائه می دهند كه در نهایت موجب زیان سازمان  می شود ؛ پس سازمانها نیز بهای فرسودگی شغلی را می پردازند   (10و9). علاوه بر اینها خود پرستاران نیز متضرر می شوند چون فرسودگی شغلی زندگی آنان را هم تحت تاثیر قرار می دهد (11).  در مدیریت استرس شغلی بعضی اقدامات  فردی  لازم است صورت گیرد به طوری كه هر فرد باید  خودش در مورد كنترل فشار عصبی خود اقدام نماید. مدیران نیز با اعمال برخی اقدامات مانند پرورش فرهنگ سازمانی مطلوب ، هدایت و حمایت كاركنان ، طراحی نظام حقوق مناسب و انگیزشی ، توجه به تطبیق شغل و شایسته سالاری ، مشاركت افراد در تصمیم گیری و بهبود ارتباطات سازمانی می توانند در مدیریت استرس شغلی دخیل بوده و از تحلیل رفتگی كاركنان با تجربه و كارشناسان خود جلوگیری كنند (12 ).

 اكثر پرستاران درمحیطهای پرتنش كاری،  ازحمایت اجتماعی كافی برخوردار نیستند (13). اگر حمایت اجتماعی در محیط كار وجود داشته باشد،  در سازگاری  شخص با تنش نقش عمده ای   خواهد داشت (14). ابوالراب[6] نیز به نقل از  سلیه[7] گفته است  پرستارانی كه باید به حمایت از بیماران بپردازند خود نیازمند حمایت هستند (15). دو منبع اصلی حمایت برای یک فرد شاغل وجود دارد : حمایت بر پایه كار كه شامل دو بعد حمایت مسئولان و حمایت همكاران می باشد؛ حمایت بر پایه غیر كار نیز شامل حمایت افرادی مانند همسر، خانواده و دوستان فرد شاغل می باشد. در مواجه با استرس زاهای محل كار منابع سازمانی حمایت بیشتری را نسبت به منابع حمایتی خارج از محل كار فراهم می كنند. حمایت شغلی پرستاران شامل حمایت مسئولان وحمایت همكاران می باشد(5). محیطهای كاری توأم با حمایت، مهمترین عامل ایجاد رضایت شغلی برای پرستاران است. حمایت اجتماعی بر درمان بیماران ، رضایت شغلی پرستاران ، جذب وحفظ آنان تاثیرمی گذارد (16 ) . در كشور ما طبق برخی مطالعات انجام شده پیامد هایی كه متعاقب فرسودگی شغلی پدید می آیند نیز گزارش شده اند از جمله این كه آمار غیبت از كار در پرستاران بالا است (17). و عدم رضایت شغلی نیز در مطالعه ای كه در سال 1388 توسط میرزا بیگی و همكاران در مورد 1058 پرستار كشورمان انجام شده است به میزان بالا گزارش شده است. از بالاترین امتیازات مربوط به نارضایتی شغلی نیز وجهه اجتماعی حرفه پرستاری درجامعه و روشها و نحوه ارتباط با مدیران پرستاری     بوده ا ند (18). در مطالعه ای كه با هدف تعیین عوامل موثر بر رضایت شغلی از دیدگاه پرستاران توسط آذربین و همكاران در سال 1376 در استان گیلان صورت گرفته است  نیز ، (3/82%) از پرستاران نحوه ارتباط مسئولین و (1/73%) ارتباط همكاران را  برعدم رضایت شغلی خویش موثردانسته اند(19) .

بر خلاف مطالعات مختلفی که عوامل شغلی نظیر عوامل اقتصادی و حمایت های شغلی را در بروز فرسودگی شغلی دخیل می دانند، مطالعات دیگری نیز عوامل فردی مانند نوع شخصیت های كاركنان  را در بروز این پدیده موثر دانسته اند (12 و20 و21) . با توجه به این كه محور اصلی شغل پرستاری مراقبت از انسان     می باشد ، این خود نیازمند وجود پرستارانی است كه سلامت جسم و روح داشته باشند و بتوانند استرس های شغلی را مدیریت كنند تا از بروز پدیده فرسودگی شغلی پیشگیری شود. در این مطالعه حمایت شغلی یكی ازعوامل كاهش دهنده این پدیده در نظر گرفته شده است. با توجه به این كه اثرات و پیامدهای فرسودگی شغلی مانند غیبت از كار و عدم رضایت شغلی پرستاران در كشورمان و همچنین در استان گیلان وجود داشته است و تا كنون نیز پژوهشی در زمینه فرسودگی شغلی پرستاران در این استان انجام نشده است و با نظر به این كه با وجود عوامل مختلف به وجود آورنده فرسودگی شغلی ، حمایت شغلی به عنوان یكی از این عوامل قابل بررسی می باشد ، بنابر این پژوهشگر بر آن شد كه این مطالعه را با  هدف تعیین میزان فرسودگی  و حمایت های شغلی  و همچنین ارتباط بین آنها از دیدگاه پرستاران با این فرضیه كه بین فرسودگی وحمایت شغلی درآنان ارتباط وجود دارد انجام دهد.

هدف كلی

تعیین ارتباط فرسودگی و حمایت شغلی از دیدگاه پرستاران مراكز آموزشی درمانی شهر رشت  درسال1389   

 اهداف ویژه

1-تعیین میزان فرسودگی شغلی براساس دفعات و شدت آنها از دیدگاه پرستاران در مراكز آموزشی درمانی شهر رشت 

1.1- تعیین میزان واماندگی عاطفی براساس دفعات و شدت آنها از دیدگاه پرستاران مراكز آموزشی درمانی شهر رشت

1.2- تعیین میزان مسخ شخصیت براساس دفعات و شدت آنها از دیدگاه پرستاران  مراكز آموزشی درمانی شهر رشت

1.3- تعیین میزان  دستاورد های فردی شغلی( موفقیت فردی شغلی ) براساس دفعات و شدت آنها از دیدگاه پرستاران  مراكزآموزشی درمانی شهر رشت

2- تعیین میزان حمایت شغلی از دیدگاه پرستاران مراكز آموزشی درمانی شهر رشت

2.1- تعیین میزان حمایت همكار از دیدگاه پرستاران مراكز آموزشی درمانی شهر رشت

2.2- تعیین میزان حمایت مسئول از دیدگاه پرستاران مراكز آموزشی درمانی شهر رشت

3- تعیین ارتباط فرسودگی با حمایت شغلی از دیدگاه پرستاران مراكز آموزشی درمانی شهر رشت

4- تعیین ارتباط فرسودگی بر حسب ویژگیهای دموگرافیک از دیدگاه پرستاران در مراكز آموزشی درمانی  شهر رشت   

 فرضیه پژوهش:

بین حمایت شغلی پرستاران شاغل درمراكز آموزشی درمانی شهر رشت و فرسودگی شغلی آنان ارتباط وجود دارد.

 سوالات پژوهش :

• آیا بین بعد واماندگی عاطفی از ابعاد فرسودگی شغلی و ویژگی های دموگرافیک پرستاران ارتباطی وجود دارد؟
• آیا بین بعد مسخ شخصیت از ابعاد فرسودگی شغلی و ویژگی های دموگرافیک پرستاران ارتباطی وجود دارد؟
• آیا بین بعد عدم موفقیت فردی شغلی از ابعاد فرسودگی شغلی و ویژگی های دموگرافیک پرستاران ارتباطی وجود دارد؟

 7- میزان ارتباط بین حمایت شغلی پرستاران و بروز فرسودگی شغلی درآنان قابل بررسی می باشد.

 تعاریف واژه ها

 تعریف نظری فرسودگی شغلی

فرسودگی نتیجه پایانی استرس شغلی” مدیریت نشده” است كه به صورت احساس واماندگی عاطفی، مسخ شخصیت، وكاهش كسب دستاوردهای فردی شغلی(عدم موفقیت  فردی در شغل ) بروز       می كند. احساس واماندگی عاطفی، احساس هیجانی بودن بیش از حد و درماندگی توسط شخصی است كه كار می كند. مسخ شخصیت به گسترش فقدان شخصیت، حالت بی احساسی نسبت به دریافت كنندگان مراقبت درمانی یا آموزشی اطلاق می گردد. عدم موفقیت  فردی در شغل زمانی رخ می دهد كه احساس رقابت وبه دست آوردن موفقیت دركاركردن با افراد كاهش می یابد(4).

 تعریف نظری حمایت شغلی

حمایت شغلی در محیط های كاری با 5   اصل زیر تعریف می شود: 1 – وجود تعداد كافی کارکنان 2- مدیریت پرستاری قوی 3- مشارکت کارکنان در تصمیم گیری 4- وجود یک الگو یا مدل مراقبتی (در مقابل مدل پزشكی) و 5- همیاری موثر پزشك و پرستار (22)  

فهرست مطالب

 

عنوان…………………………………………. صفحه

                                                                                                                                                   

چکیده…………………………………………… 1

 

فصل اول: مقدمه و تئوری

1-1- مقدمه………………………………………… 3

1-2- اهمیت اندازه‌گیری یون های فلزی…………………… 5

1-2-1- اهمیت اندازه‌گیری روی…………………………. 5

1-2-2- اهمیت اندازه‌گیری سرب…………………………. 5

1-2-3- اهمیت اندازه‌گیری مس………………………….. 6

1-3- روش‌های جداسازی فلزات سنگین……………………… 7

1-4- جذب سطحی……………………………………… 7

1-4-2- عوامل موثر بر سرعت جذب سطحی…………………… 8

1-4-3-ترمودینامیک جذب سطحی………………………….. 9

1-4-4- جذب سطحی و ایزوترم‌های جذب……………………. 10

1-5- ایزوترم جذب در سیستم تك جزئی…………………… 11

1-5-1- ایزوترم لانگمویر…………………………….. 11

1-5-2- ایزوترم فرندلیچ…………………………….. 12

1-6- سینتیک جذب…………………………………… 12

1-7- سیستم‌های جذب سطحی…………………………….. 14

1-7-1- سیستم غیر پیوسته……………………………. 14

1-7-2- سیستم بستر ثابت…………………………….. 15

1-7-3- بستر ضربه زده………………………………. 16

1-7-4- بستر متحرك پایا…………………………….. 16

1-7-5- بستر سیال شده………………………………. 17

1-8- جاذب‌ها………………………………………. 19

1-8-1- جاذب های معدنی……………………………… 20

1-8-2- جاذب های آلی……………………………….. 20

1-8-3- بیوجاذب ها…………………………………. 20

1-8-4- ویژگی های كلی جاذب ها……………………….. 22

1-9- دسته بندی نانو مواد…………………………… 22

1-9-1- نانوذرات…………………………………… 23

1-9-2- كاربردهای نانو ذرات…………………………. 23

1-9-3- خصوصیات ویژه نانوذرات……………………….. 24

1-10- معرفی گرافن…………………………………. 25

1-11- كاربردهای گرافن……………………………… 27

1-11-1- ساخت ترانزیستورهای كوچك با بهره گرفتن از گرافن…… 28

1-11-2- ذخیره انرژی……………………………….. 29

1-11-3- ساخت تجهیزات نوری، سلول های خورشیدی و نمایشگرهای لمسی انعطاف‌پذیر 29

1-11-4- استفاده از گرافن برای كاهش زمان شارژ باطری ها…. 29

1-11-5- فیزیک ذرات پرانرژی…………………………. 30

1-12- كلیاتی در موردكربن فعال………………………. 30

1-12-1- مواد اولیه تهیه كربن فعال…………………… 32

1-12-2- ساخت كربن فعال از ضایعات كشاورزی…………….. 34

1-12-3- مراحل ساخت كربن فعال……………………….. 34

1-12-4- فعال سازی كربن…………………………….. 35

1-13- مروری بر كارهای انجام شده…………………….. 36

1-14- معرفی درخت كنار……………………………… 38

 

فصل دوم :بخش تجربی

2-1- مواد شیمیایی مورد نیاز………………………… 40

2-2- دستگاه های مورد استفاده……………………….. 40

2-3- تهیه جاذب زغال فعال برگ درخت كنار………………. 40

2-4- محلول سازی…………………………………… 41

2-4-1- تهیه محلول های سرب، مس و روی…………………. 41

2-5- روش کلی آزمایش ها…………………………….. 42

2-6-بهینه کردن پارامترها…………………………… 43       

2-7-آزمایش های بررسی اثر مقدارجاذب برمیزان جذب……….. 43

2-8-آزمایش های بررسی اثر pHبرمیزان سرب ومس و روی توسط جاذب برگ برگ درخت کنار اصلاح شده وجاذب نانوگرافن………………………. 43

2-9- آزمایش های بررسی اثر دما بر جذب سطحی فلزات سنگین (سرب، مس و روی) برروی دو جاذب برگ درخت کنار اصلاح شده و جاذب

 نانوگرافن………. 44

2-10- آزمایش های بررسی اثر زمان بر جذب سطحی فلزات سنگین (سرب، مس و روی   44

2-11-آزمایش های بررسی اثر غلظت اولیه محلول فلز سنگین (سرب، مس و روی) بر روی جذب سطحی…………………………………………. 45

2-12- انجام آزمایش های تعادلی………………………. 45

 

فصل سوم:نتایج و بحث

3-1- بررسی اثر مقدار جاذب………………………….. 48

3-2- برسی اثرpH…………………………………… 51

3-3- بررسی اثردما بر جذب سطحی………………………. 54

3-4- بررسی اثر زمان تماس بین جاذب و جذب شونده………… 57

3-5-بررسی مدل های سینتیک جذب……………………….. 60

3-6- بررسی اثر غلظت اولیه بر جذب سطحی……………….. 65

3-7- بررسی نحوه پیروی نتایج بامدل های ایزوترم جذب سطخی… 66

3-8- بررسی ترمودینامیک جذب…………………………. 70

3-9- مقایسه عملکرد جاذب زغال فعال برگ درخت کنار با جاذب زغال فعال برگ درخت کنار اصلاح شده با نانوگرافن…………………………. 72

منابع فارسی………………………………………. 73

منابع غیرفارسی……………………………………. 74

چکیده لاتین……………………………………….. 76

 

 

 

 

 

 

فهرست جدول ها

 

عنوان…………………………………………. صفحه       

جدول (1-1): تقسیم بندی جاذب ها……………………… 21

جدول (3-1) بررسی اثر جرم جاذب برگ درخت کناراصلاح شده بر جذب سطح فلزات سرب، مس و روی…………………………………………. 49

جدول (3-2) بررسی اثر جرم جاذب نانوگرافن بر جذب سطحی فلزات سرب، مس و روی 50

جدول (3-3): بررسی اثر pH بر جذب سطحی فلزات سرب، مس و روی توسط جاذب برگ درخت کنار اصلاح شده…………………………………….. 52

جدول (3-4) – بررسی اثر pH بر جذب سطحی فلزات سرب،مس، روی توسط جاذب نانوگرافن………………………………………………… 53

جدول (3-5) – بررسی اثر دما بر جذب سطحی فلزات سرب،مس، روی توسط جاذب برگ درخت كناراصلاح شده……………………………………… 55

جدول (3-6) – بررسی اثر دما بر جذب سطحی فلزات سرب،مس، روی توسط جاذب نانوگرافن………………………………………… 56

جدول (3-7) اثر زمان بر میزان جذب فلز سرب، مس و روی با جاذب  برگ درختان کنار اصلاح شده…………………………………………. 58

جدول (3-8):اثر زمان تماس بر میزان جذب سطحی فلزات سرب، مس و روی با جاذب نانوگرافن………………………………………… 59

جدول (3-9) ثابت هاوضرایب رگرسیون مدل های سینتیکی برای جذب سرب و مس و روی بر جاذب های برگ درخت کنار اصلاح شده و جاذب نانوگرافن……… 64

جدول (3-10):اثر غلظت اولیه محلول بر میزان جذب سطحی فلزات سرب، مس و روی با جاذب برگ درخت كناراصلاح شده…………………………. 66

جدول (3-11):اثر غلظت اولیه محلول بر میزان جذب سطحی فلزات سرب، مس و روی با جاذب نانوگرافن……………………………………. 66

جدول (3-12): ثوابت و ضرایب رگرسیون مدل های سنتیكی برای جذب سطحی فلزات سرب، مس و روی با جاذب  برگ درخت كناراصلاح شده و جاذب نانوگرافن. 70

جدول (3-13): اطلاعات ترمودینامیكی جذب سطحی فلزات سرب، مس و روی برای جاذب برگ درخت كناراصلاح شده وجاذب نانوگرافن…………………… 71

 

 

فهرست شکل ها

 

شکل…………………………………………… صفحه

شكل (1-1) نمایش جذب سطحی غیر پیوسته…………………. 15

شكل (1-2) پیشرفت ناحیه جذب سطحی در جاذب بستر ثابت…….. 16

شكل (1-3): واحد جذب سطحی بستر ضربه زده………………. 17

شكل (1-4): جذب سطحی بستر متحرك حالت پایا…………….. 18

شكل (1-5): عملكرد جاذب بستر سیال شده………………… 18

 

 

 

 

 

فهرست نمودارها

 

نمودارها………………………………………. صفحه

نمودار (3-1): تغییرات جذب سطحی  با مقدار جاذب زغال فعال برگ درخت کنار اصلاح شده……………………………………………… 49

نمودار (3-2): بررسی اثر جرم جاذب نانوگرافن بر جذب سطحی فلزات سنگین (سرب، مس و روی)…………………………………………… 50

نمودار (3-3): بررسی اثر PH بر جذب سطحی فلزات سرب، مس و روی توسط جاذب زغال فعال برگ درخت کنار………………………………… 52

نمودار (3-4): بررسی اثر PH بر جذب سطحی فلزات سرب، مس و روی توسط جاذب نانوگرافن………………………………………… 53

نمودار (3-5): بررسی اثر دما بر جذب سطحی فلزات سرب، مس و روی توسط جاذب زغال فعال برگ درخت كنار………………………………… 55

نمودار (3-6)تغییرات جذب سطحی فلزات سرب، مس و روی با دما بر جاذب نانوگرافن………………………………………………… 56

نمودار (3-7): اثر زمان تماس بر میزان جذب فلز سرب، مس و روی با جاذب برگ درخت کنار اصلاح شده…………………………………….. 58

نمودار (3-8): اثر زمان تماس بر میزان جذب فلز سرب،مس، روی با جاذب نانوگرافن………………………………………………… 59

نمودار (3-9): فرم خطی مدل سینتیکی مرتبه اول برای جذب فلز سرب، مس و روی با جاذب زغال فعال برگ درخت کنار اصلاح شده……………….. 61

نمودار (3-10): فرم خطی مدل سینتیکی مرتبه دوم برای جذب فلز سرب، مس و روی با جاذب زغال فعال برگ درخت کنار اصلاح شده……………….. 61

نمودار (3-11): فرم خطی مدل سینتیکی نفوذ درون ذره ای برای جذب سطحی فلز سرب، مس و روی با جاذب زغال فعال برگ درخت کنار اصلاح شده…….. 62

نمودار (3-12): فرم خطی مدل سینتیکی مرتبه اول برای جذب فلز سرب، مس و روی با جاذب نانوگرافن……………………………………. 62

نمودار (3-13): فرم خطی مدل سینتیکی مرتبه دوم برای جذب فلز سرب، مس و روی با جاذب نانوگرافن……………………………………. 63

نمودار (3-14): رسم مدل سینتیکی درون ذره ای برای جذب سطحی فلز سرب، مس  و روی با جاذب نانوگرافن…………………………………. 63

نمودار (3-15): فرم خطی ایزوترم لانگمیر برای جذب سرب، مس و روی با جاذب زغال فعال برگ درخت کنار اصلاح شده………………………… 67

نمودار (3-16): فرم خطی ایزوترم فرندلیچ برای جذب سرب، مس و روی با جاذب زغال فعال برگ درخت کنار اصلاح شده………………………… 68

نمودار (3-17): فرم خطی ایزوترم لانگمیر برای جذب سرب، مس و روی با جاذب نانوگرافن………………………………………… 68

نمودار (3-18): فرم خطی ایزوترم فرندلیچ برای جذب سرب، مس و روی با جاذب نانوگرافن………………………………………… 69

چكیده:

هدف از انجام این پژوهش، حذف فلزات سنگین سرب، مس و روی از محلول های آبی با بهره گرفتن از ذغال فعال تولید شده از برگ درخت كنارو برگ درخت کنار اصلاح شده با گرافن میباشد.

در این مطالعه تاثیرpH ، زمان تماس ، دوز جاذب و دما بر روی میزان جذب این فلزات بر روی سطوح جاذب برگ درخت کنار  و برگ درخت کنار به همراه 01/0 گرافن بررسی شده اند. ایزو- ترم های جذب سطحی لانگمویر و فرندلیچ نیز مورد بررسی قرار گرفته اند. توابع ترمودینامیکی مربوط به جذب نیز تعیین شده اند . معادلات سینتیکی شبه مرتبه اول و شبه مرتبه دوم و همچنین نفوذ درون ذره ای نیز برای جذب سطحی مورد نظر بررسی شده اند.

مقدمه

جریان پساب‌های خروجی از صنایع مختلف عمدتاً حاوی مقادیر متفاوتی فلزات سنگین می‌باشد علاوه براین آب های زیر زمینی نیز با توجه به محل استخراج، حاوی مقداری از این فلزات می‌باشند. پساب خروجی از صنایع پتروشیمی‌ و پالایشگاه‌های نفت و گاز، صنایع ریخته گری، صنایع تولید شیشه و…. حاوی مقادیر قابل توجهی فلزات سنگین از جمله سرب، مس، جیوه، روی و كادمیم می‌باشد. اكثر این فلزات سمی‌ می‌باشند. تخلیه این پساب‌ها در محیط باعث ایجاد مشكلات زیست محیطی می‌شود. این فلزات وارد زنجیره غذایی انسان شده و در بافت زنده تجمع میکنند. ارتباط انسان با فلزات سنگین در ده‌های اخیر و با ورود تکنولوژی و توسعه صنایع شیمیایی رو به افزایش بوده است[1].

استفاده از فلزات در فرایند‌های صنعتی و محصولات تولیدی امروز نمودهایی از آن هستند: از جمله جیوه در پر كردن دندان استفاده می‌شود، سرب در بنزین خودروها وجود دارد كه هر روزه با افزایش تعداد خودروها مقدار این فلز سنگین در محیط زیست خصوصاً شهرهای بزرگ رو به افزایش است. همچنین سرب در رنگ‌ها، مواد آرایشی، شامپوها و دیگر موادی كه برای مو استفاده می‌شود وجود دارد. دهان شویه‌ها، خمیر دندان و صابون‌ها نیز حاوی مقادیری فلزات سنگین از جمله سرب می‌باشند.

در جوامع صنعتی امروز، گریزی از مواد شیمیایی و فلزات سمی‌نیست. خصوصاً كه خیلی از مشاغل و حرفه‌ها مستلزم قرار گرفتن در معرض فلزات سنگین هستند. افراد در تنها بیش از 50 شغل مستلزم برخورد با جیوه هستند، مثل: پزشكان، كاركنان كارخانجات داروسازی، نقاش‌ها، كاركنان چاپ‌خانه‌ها، فلزكارها، جوشكار‌ها ، دكورسازها و سفالگرها.

تحقیقاتی كه روی اثرات سمی‌فلزات سنگین انجام شده، تائید می‌كنند كه این مواد می‌توانند مستقیماً با مختل كردن عوامل مغزی و عصبی بر رفتار انسان اثر بگذارند. فلزات سنگین بر مواد انتقال دهنده پیام‌های عصبی و عملكرد آنها

چکیده

بین سکونتگاه های شهری و روستایی به عنوان اجزای سازمان فضایی یک ناحیه روابطی وجود دارد که این روابط در توسعه یا عدم توسعه این دو عرصه موثر است. بررسی­های انجام شده توسط محققان خارجی و ایرانی نشان می­دهد که در ایران اغلب این روابط بین شهر و روستا، غیرمکمل و ناسالم است به طوری که نتیجه این رابطه باعث توسعه شهر و واپس ماندن محیط­های روستایی می­ شود. برای توسعه شهر و روستا توام با هم،  باید در نظام برنامه ­ریزی کشور این دو عرصه در ارتباط باهم مورد توجه باشند و باید بین آنها روابط مکمل شکل بگیرد تا با توسعه شهر بر اساس روابطی که بین این دو است روستا نیز توسعه پیدا کند و توسعه این دو عرصه درگرو هم قرار بگیرد.

جامعه آماری این پژوهش روستاهای بخش مرکزی شهرستان مهرستان می­باشد که دارای 34788 نفر جمعیت در سال 1390 بوده است. برای انتخاب روستاهای نمونه از روش نمونه گیری طبقه بندی احتمالی استفاده شده است و 20 روستا به عنوان روستاهای نمونه انتخاب شده ­اند. روش تحقیق پژوهش حاضر نیز از نوع توصیفی و تحلیلی و روش جمع آوری اطلاعات به صورت میدانی و کتابخانه­ای بوده که برای هر یک از روش­ها ابزار خاصی از قبیل: پرسشنامه، نقشه و جداول آماری استفاده شده است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که، بین شهر مهرستان و حوزه پیرامونی روستایی به واسطه وجود عواملی همچون حضور مالکان ساکن شهر و غالب بودن نظام مبادله مبتنی بر واسطه­گری یک نوع رابطه غیرمکمل و ناسالم به صورت سلطه شهر مهرستان بر حوزه پیرامونی روستایی حاکم است.

واژگان کلیدی: سلطه، روابط شهر و روستا، تولید و بازاریابی خرما، روستاهای بخش مرکزی شهرستان مهرستان

 

 

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                      صفحه  

فصل اول

کلیات پژوهش

1-1- بیان مسئله و ضرورت تحقیق   1

2-1- سؤالات تحقیق   2

3-1-فرضیات تحقیق   2

4-1-اهداف تحقیق   2

5-1-روش تحقیق   2

1-5-1- جامعه آماری و روش نمونه گیری   2

1-1-5-1 جامعه آماری   2

2-1-5-1- روش نمونه گیری و حجم نمونه  3

3-5-1- روش تحقیق   6

6-1- روش جمع آوری داده ها 6

7-1- فرایند انجام تحقیق   6

8-1- تعریف مفاهیم و کلید واژه های تحقیق   8

1-8-1- مفهوم روستا 8

2-8-1- مفهوم روابط شهر و روستا 8

4-8-1- مفهوم سلطه  9

9-1- پیشینه تحقیق   9

1-9-1- کتابها: 9

2-9-1- مقالات: 10

3-9-1- پایان نامه ها: 14

 

فصل دوم

  مبانی نظری

1-2- نظریه، مدلها و رویکردهای پایه. 19

1-1-2- نظریه مکان مرکزی.. 19

2-1-2- نظریه سرمایه داری بهره بری 22

3-1-2- نظریه قطب رشد. 27

2-2- رویکردهای مرتبط با روابط شهر و روستا 29

1-2-2- رویکرد مرکز – پیرامون. 29

2-2-2- رویکرد توسعه اگروپلیتن.. 31

3-2-2- رویکرد کارکردهای شهری در توسعه روستایی.. 32

4-2-2- رویکرد شبکه منطقه ای 34

3-2- رویکرد نظری حاکم بر تحقیق و مدل مفهومی.. 40

 

فصل سوم

بستر طبیعی و اجتماعی-اقتصادی

1-3- موقعیت و وسعت.. 43

2-3- ساختار محیطی- اکولوژیکی.. 45

1-2-3- ساختار زمین.. 45

2-2-3-  اشکال ناهمواری.. 46

3-2-3- وضعیت آب و هوا 51

1-3-2-3- گرما 53

2-3-2-3- وضعیت بارش… 55

1-3-2-3- منحنی آمبروترمیک.. 59

4-3-2-3- طبقه بندی اقلیمی.. 59

5-3-2-3- وضعیت باد. 60

4-2-3- بررسی منابع آب.. 61

5-2-3- بررسی خاک.. 61

6-2-3- وضعیت پوشش گیاهی.. 62

3-3- ویژگی های اجتماعی- اقتصادی  بخش مرکزی.. 63

1-3-3- سابقه سکونت و فعالیت در محدوده مورد بررسی.. 64

2-3-3- مقایسه جمعیتی و سكونتگاهی بخش مركزی در استان و شهرستان. 65

3-3-3- تعداد، توزیع و تراکم نسبی جمعیت بخش مرکزی شهرستان مهرستان. 66

4-3-3- پراکنش روستاها بخش مرکزی در رده های جمعیتی بر اساس خانوار 67

5-3-3- ساختار جنسی و سنی جمعیت.. 70

6-3-3- روند تحولات خانوارهای روستایی بخش مرکزی.. 71

7-3-3- روند تحولات جمعیتی روستاهای  بخش مرکزی.. 72

8-3-3- بررسی ابعاد خانوار 74

9-3-3- سواد و آموزش… 74

10-3-3- وضعیت اشتغال و بار تکفل. 75

11-3-3- ساختار اقتصادی بر اساس فعالیت در بخش عمده اقتصادی.. 76

 

12-3-3- بررسی وضعیت کشاورزی.. 78

1-12-3-3- زراعت.. 79

2-12-3-3- دامداری.. 82

3-12-3-3- باغداری.. 83

11-3-3- وضعیت خدمات و امکانات موجود در بخش مرکزی……………………………………………………………………… 80

4-3- جمع بندی.. 93

فصل چهارم

مکانیسم­های موثر بر روابط شهر و روستا

مقدمه: 96

1-4- انواع روابط و عناصر برقراری روابط: 96

2-4- ویژگیهای اقتصادی –اجتماعی  جامعه نمونه تحقیق: 97

1-2-4- ویژگیهای جامعه نمونه تحقیق در سطح خانوار: 97

1-1-2-4- بعد خانوار: 97

2-1-2-4- ساختار سنی: 98

3-1-2-4-  وضع سواد و تحصیلات: 100

3-4- ویژگیهای تولیدی خانوارها: 101

1-3-4- زراعت: 102

1-3-4- باغداری: 103

1-3-4- دامداری: 103

4-4- روابط شهر و روستا بر اساس کارکردهای وضع موجود: 104

1-4-4- روابط اقتصادی شهر و روستا: 105

1-1-4-4- روابط و مناسبات تولیدی: 105

2-1-4-4- مالکین ساکن شهر: 107

1-2-1-4-4- شیوه اداره اراضی مالکین ساکن شهر: 111

3-1-4-4- روابط پولی و نظام اعتباری روستاییان برای تولید محصولات کشاورزی.. 114

2-1-4-4- جریان کالا و تولیدات و مکانیسم بازار: 114

1-4-4- روابط اداری-سیاسی و خدماتی شهر و روستا: 120

1-1-4-4- توزیع فضایی و روابط پشتیبانی -ترویجی: 121

5-4- جمع بندی: 125

فصل پنجم

جمعبندی، نتیجه گیری، آزمون فرضیات و پیشنهادات

1-5-جمع بندی.. 128

2-5- آزمون فرضیات: 130

3-5- نتیجه گیری: 135

4-5- پیشنهادات: 138

. 139

. 142

 

فهرست جداول

عنوان                                                                                                           صفحه

 

 

جدول شماره 1-1: طبقه بندی نقاط روستایی بخش مرکزی بر اساس فاصله از شهر زابلی.. 3

جدول شماره 2-1: وضعیت پراکندگی تعداد روستای مورد بررسی و خانوارهای نمونه. 4

جدول شماره1-2: پیوندها و وابستگیهای شهر و روستا 36

جدول شماره 1-3 : طبقه بندی ارتفاعی بخش مرکزی شهرستان مهرستان. 47

جدول شماره2-3: طبقه بندی شیب بخش مرکزی شهرستان مهرستان. 49

جدول شماره 3-3: موقعیت طبیعی سکونتگاه های روستایی بخش مرکزی شهرستان مهرستان. 51

جدول شماره4-3: میانگین درجه حرارت شهرستان مهرستان از 1986 تا 2005. 55

جدول شماره5-3: میانگین بارش شهرستان مهرستان از 1986 تا 2005. 58

جدول شماره 6-3: ضریب دو مارتن.. 60

جدول شماره 7-3: سرعت و جهت غالب باد در ایستگاه سراوان. 60

جدول شماره 8-3 : مقایسه استانی شهرستان مهرستان بر حسب تعداد شهر، بخش، دهستان و روستا در سال 1390   65

جدول شماره 9-3: تقسیمات شهرستان مهرستان بر حسب شهر، بخش، دهستان و روستا در سال 1390. 66

جدول شماره10-3 : توزیع جمعیت شهری و روستایی بخش مرکزی شهرستان مهرستان 1390. 66

جدول شماره 11-3 : پراکنش جمعیت و تراکم نسبی  بخش مرکزی شهرستان مهرستان به تفکیک دهستان 1390   67

جدول شماره12-3: رده های جمعیتی سکونتگاه های روستایی بخش مرکزی شهرستان سال1390. 68

جدول شماره 13-3: گروه های سنی به تفکیک جنس در بخش مرکزی سال 1390. 70

جدول شماره 14-3: تعداد خانوار بخش مرکزی طی سال‌های 13655- 1390. 72

جدول شماره 15-3: تعداد جمعیت  بخش مرکزی طی سال‌های 1375- 1390. 73

جدول شماره 16-3: تحولات بعد خانوار بخش مرکزی به تفکیک دهستان طی سال‌های 1375- 1390. 74

جدول شماره 17-3 : وضعیت سواد و آموزش در بخش مرکزی به تفکیک جنس و دهستان طی سال‌های 1390. 75

جدول شماره 18-3 : وضعیت شاخص های اشتغال در بخش مرکزی به تفکیک دهستان طی سال‌های 1390. 76

جدول شماره 19-3: توزیع شاغلان در بخشهای عمده اقتصادی بخش مرکزی شهرستان مهرستان در سال 1390. 77

جدول شماره 20-3: تعداد بهره بردار و مساحت زمینهای زراعی.. 79

جدول شماره 21-3: تعداد بهره بردار و مساحت زمینهای زراعی آبی.. 79

جدول شماره 22-3: تعداد بهره بردار و مساحت زمینهای زراعی دیم. 80

جدول شماره 23-3: سطح كاشت، میزان تولید و عملکرد در هکتار محصولات زراعی شهرستان مهرستان در سال 1392   81

جدول شماره 24-3: تعداد بهره برداریهای دارای دام و تعداد دام آن‌ ها 82

جدول شماره 25-3: تعداد بهره برداریهای دام كوچك و تعداد دام آن‌ ها 83

جدول شماره 3-3: موقعیت طبیعی سکونتگاه های روستایی بخش مرکزی شهرستان مهرستان. 51

جدول شماره4-3: میانگین درجه حرارت شهرستان مهرستان از 1986 تا 2005. 55

جدول شماره5-3: میانگین بارش شهرستان مهرستان از 1986 تا 2005. 58

جدول شماره 6-3: ضریب دو مارتن.. 60

جدول شماره 7-3: سرعت و جهت غالب باد در ایستگاه سراوان. 60

جدول شماره 8-3 : مقایسه استانی شهرستان مهرستان بر حسب تعداد شهر، بخش، دهستان و روستا در سال 1390   65

جدول شماره 9-3: تقسیمات شهرستان مهرستان بر حسب شهر، بخش، دهستان و روستا در سال 1390. 66

جدول شماره 26-3: بهره برداریهای دارای گاو و گوساله و تعداد دام. 83

جدول شماره 27-3: تعداد و مساحت بهره برداریهای با زمین باغی.. 84

جدول شماره28-3: سطح بارو و غیر بارو(هکتار) و میزان تولید(کیلوگرم) محصولات باغی شهرستان مهرستان در سال 1392   85

جدول شماره 29-3 : خدمات زیربنایی و تعداد روستاهای برخوردار بخش مرکزی به تفکیک دهستان سال 1390. 87

جدول شماره 30-3 : خدمات اداری -سیاسی و تعداد روستاهای برخوردار بخش مرکزی به تفکیک دهستان سال 1390   88

جدول شماره 31-3: خدمات بهداشتی-درمانی و تعداد روستاهای برخوردار بخش مرکزی به تفکیک دهستان سال 1390   89

جدول شماره 32-3: خدمات آموزشی و تعداد روستاهای برخوردار بخش مرکزی به تفکیک دهستان سال 1390. 90

جدول شماره 33-3 : خدمات تجاری-بازرگانی و فرهنگی و تعداد روستاهای برخوردار بخش مرکزی به تفکیک دهستان سال 1390. 91

جدول شماره 34-3: خدمات پشتیبانی-ترویجی و تعداد روستاهای برخوردار بخش مرکزی به تفکیک دهستان سال 1390   92

جدول شماره 35-3: خدمات ارتباطی و تعداد روستاهای برخوردار بخش مرکزی به تفکیک دهستان سال 1390. 93

جدول1-4: طبقه بندی خانوارهای نمونه تحقیق.. 98

جدول 2-4: توزیع سنی سرپرستان خانوار جامعه نمونه. 99

جدول 3-4: وضعیت سواد سرپرستان خانوار جامعه نمونه. 100

جدول 4-4: وضعیت اشتغال خانوار جامعه نمونه. 101

جدول 5-4: میانگین برداشت تولیدات زراعی خانوارهای نمونه. 103

جدول 6-4: میانگین برداشت تولیدات زراعی خانوارهای نمونه. 103

جدول 7-4: میانگین تعداد دام خانوارهای نمونه. 104

جدول 8-4: مقدار زمین زراعی و باغی در اختیار خانوارهای نمونه و نوع مالکیت آنها 106

جدول 9-4: شیوه بهره برداری و میزان زمین در اختیار مالکین ساکن شهر. 108

جدول 10-4: تعداد مالک ساکن شهر در روستاهای نمونه و شیوه بهره برداری آنها 111

جدول 11-4: نحوه فروش مازاد تولیدی خانوارهای نمونه. 115

جدول 12-4: نحوه فروش مازاد تولیدی محصولات باغی خانوارهای نمونه به تفکیک روستا 116

جدول 13-4: مکانهای اصلی تامین نیازهای اساسی خانوارهای نمونه (به درصد) 121

 

 فهرست نقشه­ها

عنوان                                                                                                           صفحه

 

 

نقشه 1-1: پراکندگی روستاهای نمونه بخش مرکزی شهرستان مهرستان. 5

نقشه شماره1-3: موقعیت بخش مرکزی در شهرستان، استان و کشور 44

نقشه شماره 2-3: توپوگرافی و پراکنش فضایی سکونتگاه های روستایی بخش مرکزی.. 48

نقشه شماره 3-3: طبقات شیب و پراکنش سکونتگاه های بخش مرکزی شهرستان مهرستان. 50

نقشه شماره 4-3: وضعیت توپوگرافی شهرستان مهرستان در مقایسه با شهرستانهای مجاور 52

نقشه شماره 5-3: پراکنش فضایی طبقات جمعیتی سکونتگاه های روستایی بخش مرکزی شهرستان مهرستان. 69

نقشه شماره 1-4: پراکنش فضایی روستاهای نمونه دارای مالک ساکن شهر. 110

نقشه شماره 2-4: پراکنش فضایی شیوه بهره برداری در روستاهای نمونه دارای مالک ساکن شهر. 112

نقشه شماره 2-4: مکان فروش مازاد محصولات باغی خانوارهای نمونه به تفکیک روستا 118

نقشه4-4: پراکنش فضایی و مراجعات پشتیبانی-ترویجی روستاهای نمونه. 124

 

فهرست نمودارها

عنوان                                                                                                        صفحه

 

 

نمودار 1 -3: میانگین ماهیانه درجه حرارت هوای ایستگاه سراوان طی سالهای 2005-1986. 54

نمودار 2-3: میانگین ماهیانه بارش ایستگاه سراوان طی سالهای 2005-1986. 56

نمودار 3-3: پراکندگی فصلی بارش در شهرستان سراوان. 57

نمودار 4-3: منحنی آمبروترمیک بر اساس داده های دما و بارش ایستگاه سراوان. 59

نمودار 5-3 : هرم سنی جمعیت بخش مرکزی سال 1390. 71

نمودار 6-3 : تعداد خانوار بخش مرکزی از سال 1375-1390. 72

نمودار 7-3 : تحولات جمعیتی بخش مرکزی از سال 1375-1390. 73

. 78

نمودار1-4: وضعیت تعداد خانوارهای نمونه تحقیق.. 98

نمودار 2-4: توزیع سنی سرپرستان خانوار جامعه نمونه. 99

نمودار 3-4: وضعیت سواد سرپرستان خانوار جامعه نمونه. 100

نمودار 4-4: وضعیت اشتغال خانوار جامعه نمونه. 102

نمودار 5-4: مقدار زمین زراعی در اختیار خانوارهای نمونه. 106

نمودار 6-4: مقدار زمین باغی در اختیار خانوارهای نمونه. 107

نمودار7-4: مساحت زمینهای زراعی در اختیار مالکین ساکن شهر. 109

نمودار7-4: مساحت زمینهای باغی در اختیار مالکین ساکن شهر. 109

نمودار 8-4: محل فروش مازاد محصولات زراعی خانوارهای نمونه. 117

نمودار 9-4: محل فروش مازاد محصولات باغی خانوارهای نمونه. 117

افرادی که کارایی شخصی کمی دارند، احساس می‌کنند که در اعمال کنترل بر رویدادهای زندگی درمانده و ناتوان‌اند. آن‌ ها معتقدند هر تلاشی که می‌کنند بیهوده است. هنگامی که آن‌ ها با موانع روبه رو می‌شوند، اگر تلاش‌های اولیه‌ی آن‌ ها در برخورد با مشکلات بی‌نتیجه بوده باشد، سریعاً قطع امید می‌کنند. افرادی که کارایی شخصی بسیار کمی دارند حتی تلاش نمی‌کنند بر مشکلات غلبه کنند، زیرا آن‌ ها متقاعد شده‌اند که هر کاری انجام دهند بیهوده است و تغییری در اوضاع ایجاد نمی‌کند. کارایی شخصی می‌تواند انگیزش را نابود سازد، آرزوها را کم کند، با توانایی‌های شناختی تداخل نماید و تأثیر نامطلوبی بر سلامت جسمانی بگذارد (شولتز و شولتز، ترجمه سید محمدی،1383).

افرادی که کارایی شخصی زیادی دارند و معتقدند که می‌توانند به طور موثر با رویدادها و شرایطی که مواجه می‌شوند برخورد کنند، از آنجایی که آن‌ ها در غلبه بر مشکلات انتظار موفقیت دارند، در تکلیف‌ها استقامت نموده و اغلب در سطح بالایی عمل می‌کنند. این افراد از اشخاصی که کارایی شخصی کمی دارند، بر توانایی‌های خود اطمینان بیشتری داشته و تردید کمی نسبت به خوددارند، آن‌ ها مشکلات را به چالش می‌بینند و نه تهدید و فعالانه موقعیت‌های جدید را جستجو می‌کنند. کارایی شخصی زیاد، ترس از شکست را کاهش می‌دهد، سطح آرزوها را بالا می‌برد و توانایی مساله گشایی و تفکر تحلیل را بهبود می‌بخشد (همان منبع).

بندورا(1990) به نقل از دی نوبل و همکاران،2000؛ به نقل از شماعی زاده،1384) این مسئله را مطرح می‌کند که خود کارآمدی روی الگوهای فکری افراد تأثیر داشته و می‌تواند در افزایش و یا کاهش سطح عملکرد موثر باشد، به ویژه اگر فردی سطح بالایی از خود کارآمدی را دارا است او به احتمال بیشتر اهداف چالش انگیز را بر می‌گزیند و سطح انگیزه و موفقیت عملکرد او نیز بالاتر خواهد بود. سطح بالای خود کارآمدی به اشخاص کمک می‌کند تا تلاش خود را تا رسیدن به اهداف خود ادامه دهند.

روان‌شناسی سلامت تحت عنوان علم مطالعه نقش روان‌شناسی در سلامت و تندرستی تعریف شده است. در این راستا، روان‌شناسی سلامت به بررسی باورهای سلامت و رخدادهای پیش‌بینی کننده سلامت در انسان‌ها می‌پردازد. روان‌شناسی سلامت همچنین به بررسی باورها درباره بیماری و چگونگی ادراک افراد از بیماری می‌پردازد. انسان موجود پیچیده‌ای است و بیماری‌ها حاصل عوامل متعددی هستند و تنها یک عامل مثلاً، ویروس یا باکتری علت بیماری نیست. روان‌شناسی سلامت تلاش می‌کند مدل ساده‌ای از سلامتی و عوامل چندوجهی مرتبط با بیماری جسمی ارائه کند (اگدن،2008).

سلامت و بیماری نتیجه تعامل میان نیروهای زیستی، روانی و اجتماعی است. دیدگاه کنونی درباره سلامت و بیماری، دیدگاهی وسیع است که شامل تأثیر متقابل جنبه‌های زیستی، روانی و اجتماعی زندگی شخص است. این دیدگاه جدید را الگوی زیستی-روانی-اجتماعی می‌خوانند. در این مدل، سلامت و بیماری محصول ترکیب عوامل زیر در نظر گرفته می‌شود:

الف)-ویژگی‌های زیست‌شناختی (مثلاً، زمینه‌های ژنتیکی)

ب)-عوامل رفتاری (مثلاً، سبک زندگی، استرس و باورهای سلامتی)

ج)-شرایط اجتماعی (مثلاً، تأثیرات اجتماعی، روابط خوشایندی و حمایت اجتماعی)(اگدن[1]،2008). فرد سالم از نظر اجتماعی، اجتماع را به صورت یک مجموعه معنادار، قابل‌فهم و بالقوه برای رشد و شکوفایی دانسته و احساس می‌کند که به جامعه تعلق دارد، از طرف جامعه پذیرفته می‌شود و در پیشرفت آن سهیم است. بین مفهوم سلامت روانی و سلامت اجتماعی فاصله نزدیکی وجود دارد. همچنین، نتایج مطالعات نشان داده‌اند که معیارهای (مقیاس‌های) سلامت اجتماعی همبستگی مثبت با معیارهای سلامتی روانی دارند (سام آرام،1389).

مفهوم سلامت اجتماعی، مفهومی است که در کنار ابعاد جسمی و روانی سلامت مورد توجه قرار گرفته است و جنبه اجتماعی آن را با محور قرار دادن فرد مورد بررسی قرار می‌دهد. سلامت اجتماعی در جوامع مختلف، دارای تعاریف متفاوتی است. مجموع نظرات درباره بعد اجتماعی سلامت را می‌توان در سه دسته یا سه رویکرد قرارداد:

1-سلامت اجتماعی به مثابه جنبه‌ای از سلامت فرد در کنار سلامت جسمی و روانی

2-سلامت اجتماعی به مثابه شرایط اجتماعی سلامت و بخش و

3-سلامت اجتماعی به مثابه جامعه سالم (رفیعی و همکاران،1389).

بیشتر تعارض‌هایی که در خانواده بین نوجوان و والدین به وجود می‌آید، ناشی از مهارت‌های ناکافی در امر مذاکره و گفتگو بین اعضای خانواده، عدم توافق نسبت به قواعد و مسئولیت‌ها، ارزش‌ها و مهارت‌های ضعیف در حل مسئله، مهارت‌های ارتباطی ضعیف، دریافت‌های شناختی تحریف‌شده، ضعف در توانایی درک دیدگاه دیگران، عدم مهارت کافی در کنترل خشم، ضعف در مهارت‌های تصمیم‌گیری جرات ورزی است. در تعارض به وجود آمده بین والدین و فرزندان نمی‌توان به طور قطع مشخص نمود که در ایجاد آن چه کسی بیش‌ترین تأثیر را داشته، اما می‌توان گفت که عدم آگاهی والدین و فرزندان از مهارت‌های ارتباطی و همچنین نداشتن مهارت در حل مسائل بین فردی باعث بروز ناسازگاری و تعارض شده است (ریچارد و داج[2]، 1982 به نقل موسوی، 1389). 

2-1- بیان مسئله

اعتیاد یک بیماری جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی است (گلانتر[1]،2006). و یکی از جدی‌ترین معضلات بشری در سال‌های اخیر است که پایه‌ها و بنیان‌های جامعه انسانی را تضعیف می‌کند و پیشگیری از آن نیازمند کاربرد نظریه‌های متعدد رشته‌های علمی مختلف، روش‌ها و فنون متنوع است (یونسکو[2]،1994). طبق گزارش دفتر پیشگیری از مصرف مواد و جرم سازمان ملل متحد در سال 2005، کشور ایران دارای بیش‌ترین تعداد سوء مصرف کنندگان مواد افیونی به نسبت جمعیت در جهان است و بالاترین شیوع سوء مصرف با 8/2 درصد در بین افراد در ایران وجود دارد (ضیایی،1388). این بیماری گسترش جهانی داشته و بر جریانات جاری و حاکم بر محیط خانواده و به ویژه روابط میان زن و شوهر و فرزندان آنان نقش بسزایی دارد. در زمینه وابستگی به مواد، عوامل گوناگون روان‌شناختی، اجتماعی، خانوادگی و زیست‌شناختی درگیر هستند (مجید، کولدر و استرود[3]،2009؛ فرانکویس، اوریاکومب و تینگول،[4]2000). در بین این ابعاد و عوامل، خود کارآمدی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است (رومر و هنسی[5]،2007). و یکی از کارامدترین موضوعات در نظریه‌ها و الگوهای تغییر رفتار به ویژه نظریه شناخت اجتماعی بندورا بوده و تأثیرات آن در زمینه‌های گوناگون از جمله سوء مصرف مواد مخدر بارها گزارش شده است (بورلسون و کامینر[6]،2005). خود کارامدی به باورهای افراد درباره توانایی‌هایشان در سامان دادن انگیزه‌ها، منابع شناختی و اعمال کنترل بر یک رخداد معین اشاره دارد. یکی از جنبه‌های اساسی خود کارامدی این باور است که فرد از راه اعمال کنترل می‌تواند بر پیامدهای زندگی خود اثر بگذارد، به ویژه در هنگام رویارویی با عوامل تنش زا، داشتن احساس کنترل بر شرایط، عاملی مهم در سازگاری با موقعیت‌های گوناگون است (مسعود نیا،1386). خود کارامدی داوری و قضاوت درباره قابلیت‌ها و توانایی‌های فرد برای سازماندهی و اجرای دوره‌های عمل مورد نیاز برای مدیریت موقعیت‌های پیشایندی موثر بر زندگی است (بندورا[7]،2006).

بندورا[8](2003) در نظریه شناختی – اجتماعی خود با پیش کشیدن مفهوم خود کارآمدی بر ادراک فرد بر خود کارآمدی شخصی به عنوان میانجی شناختی تاکید کرده است، بدین معنی که آدمی به هنگام انجام عمل، به داوری در مورد توانایی‌ها و شایستگی‌های خود می‌پردازد و این قضاوت بر تفکر، هیجان، عواطف تأثیر می‌گذارد. از سوی دیگر خود کارآمدی تنها زمانی بر کارکرد تأثیر می‌گذارد که شخص مهارت‌های لازم برای انجام کاری

 ویژه را داشته باشد و برای انجام آن کار به اندازه کافی برانگیخته شود.

از آنجایی که خود کارآمدی والدگری بین ویژگی‌های کودک، خانواده و دستاوردهای حاصل از درمان مانند بهزیستی روانی و بهبود مهارت‌های رفتاری نقش میانجی را ایفا می‌کند (هاستیگز و براون[9]، 2002) نقص در توانایی خود کارآمدی می‌تواند منجر به بروز عملکرد سوء در بهبود بهزیستی و مهارت‌های رفتاری در افراد شود. چنان که بهزیستی بر چگونگی ارزیابی افراد از زندگی خود دلالت داشته و متغیرهایی از قبیل رضایت از زندگی، خلق و خو، هیجانات مثبت و عدم افسردگی و اضطراب را دربرمی گیرد (مایرز[10]،2000). افرادی که تحت استرسورهای مختلف قرار می‌گیرند در مقایسه با سایر افراد افسردگی و اضطراب بیشتر، اعتمادبه‌نفس پایین تر، و نارضایتی بیشتری از زندگی را نشان می‌دهند (پرلین[11] ،منگن، لیبرمن و مولان،1981). که همه این علائم با سطح پایین بهزیستی مرتبط است (وان ولایت[12]،2001). تحقیقات متعدد رابطه مستقیمی میان فقدان بهزیستی شامل بروز مشکلات رفتاری در کودکان و وجود افسردگی مادران (فورهند و همکاران[13]،1982)، مشکلات رفتاری کودکان و وجود اضطراب در مادران (فانتوزو و همکاران[14]،2006) را نشان داده‌اند. یکی از اساسی‌ترین عوامل خانوادگی که می‌تواند بسیاری از مشکلات منبعث از خانواده را تحت تأثیر قرار دهد، رابطه ولی – فرزندی است. فقدان رابطه مناسب ولی – فرزندی منجر به بروز رفتارهای انحرافی و پرخطر در کودکان می‌شود (ناکامورا[15]،2005؛ هیل و همکاران[16]،2005) و از رابطه ولی – فرزندی باکیفیت به عنوان یک عامل محافظت‌کننده در برابر بسیاری از رفتارهای مشکل‌ساز فرزندان یاد می‌شود (تیلسون و همکاران[17]،2004). نتایج پژوهش‌های مداخله‌ای موجود در این زمینه بر استفاده از تکنیک های ابراز وجود، جرات ورزی،تنش‌زدایی، آموزش مهارت‌های مقابله‌ای و … تاکید دارند (ارلینگ بانتیگو[18]،2005). اما در حوزه اثربخشی درمان مبتنی بر تعامل والد – کودک باید گفت که درمان تعامل والد-کودک واجد ویژگی‌هایی است که آن را از سایر برنامه‌های مشابه متمایز می‌سازد. ویژگی منحصربه‌فرد این درمان در آمیختگی درمان و ارزیابی است، بر این اساس طول فرایند درمان بجای اینکه به تعداد جلسات بستگی داشته باشد، به نحوه عملکرد والدین و چگونگی مهارت‌های کسب‌شده منوط است (کازدین[19]،2005). ضعف در خود کارآمدی همسو با وجود مشکلاتی در شیوه‌های فرزند پروری می‌تواند به دشواری‌هایی در زمینه تحول کودک بی انجامد. اگر درمان تعامل والد-کودک بتواند خود کارآمدی والدگری را تقویت نماید، جلوی بروز مشکلات تحولی در اوایل دوران کودکی را می‌گیرد و این عاملی جهت بروز میزان بالاتری از بهزیستی اجتماعی و خود کارآمدی بیشتری در مواجهه با مسائل زندگی است. چرا که ماسن، کیگان، هوستون و کانجر[20](2003) معتقدند که والدین و کودکان با یکدیگر کنش متقابل دارند و بر یکدیگر تأثیر دوسویه دارند. خانواده بستری است که آدمی زندگی‌اش را با آن آغاز می‌کند و در آن شکل می‌دهد. بنابراین می‌توان گفت که یکی از عوامل موثر بر سلامت و بهزیستی افراد، کیفیت عملکرد سیستم خانواده است و در این میان روابط و تعاملات حاکم بر اعضا و زیرسیستم‌های خانواده از اهمیت خاصی برخوردار است (نقل از گانسون و همکاران[21]،2005). اعضای خانواده به واسطه علایق و دل بستگی‌های عاطفی نیرومند، دیرپا و متقابل به همدیگر متصل شده و ارزش اصلی خانواده حاصل از شبکه روابطی است که توسط اعضای آن به وجود آمده است. بنابراین برنامه‌های آموزش والدین، به والدین می‌آموزد که چگونه می‌توانند تعامل مثبت تری با کودکان خود برقرار کنند و میزان تعامل‌های منفی و تعارض‌های درونی خانواده را کاهش دهند (کازدین،2005(. برنامه‌های آموزش والدین، با تاکید بر کل نظام خانواده به وجود آمده است. در این برنامه‌ها، نگرانی‌های مادران در مورد فرزندان در جلسات مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرند، به نحوی که مادران در پرتو دستیابی به اطلاعات جدید، می‌توانند مشکلات کودکان را بهتر بفهمند و از طریق دریافت آموزش‌های لازم، به مهارت‌های مدیریت رفتار تجهیز گردند و متعاقب آن احساس خود کارآمدی و بهزیستی اجتماعی در آن‌ ها افزایش یابد. با توجه به ادبیات پژوهش مذکور می‌توان ابراز نمود با توجه به نقشی که سلامت خانواده در به ظهور رساندن توانایی‌های بالقوه کودکان دارد اما تا کنون توجهی که نشانگر اهمیت این مهم باشد در تحقیقی ذکر نشده است به خصوص در حوزه بهزیستی اجتماعی افرادی که در عین سلامت ظاهری در خانواده‌ای معیوب پرورانده می‌شوند یافته‌های پژوهشی بسیار محدود و منحصر به گروه نمونه‌های عادی است. بنابراین پژوهشگر درصدد تعیین میزان اثرپذیری متغیرهای خود کارآمدی و بهزیستی اجتماعی از آموزش مبتنی بر رابطه والد-فرزند می‌باشد.

3-1- اهمیت و ارزش پژوهش

خود کارآمدی یکی از مفاهیم کاربردی در نظریه‌های یادگیری-اجتماعی و یا نظریه‌های شناختی-اجتماعی برای رفتار اجتماعی و سلامت اجتماعی است (هاکت، لنت و براون،1994 و 1996، به نقل از به تز و هاکت، 1998، نقل از مصحف،1384). خود کارآمدی یعنی اینکه یک فرد چگونه شیوه‌های مورد نیاز برای رسیدن به موقعیت‌های مورد انتظار را سازمان می‌دهد و آن‌ ها را اجرا می‌کند (بندورا،1989، نقل از کلونینجر، 2004، نقل از زمانی،1385). به نظر بندورا (1989) خود کارآمدی یعنی اینکه معتقد باشیم می‌توانیم با وضعیت‌های مختلف کنار بیاییم.

کسانی که خیلی خود بسنده هستند، انتظار دارند موفق شوند و غالباً موفق می‌شوند و کسانی که چندان خود کارآمد نیستند، در مورد توانایی خود در انجام تکالیف شک دارند و به همین جهت نیز کمتر موفق می‌شوند از همین رو عزت نفس آن‌ ها کم است (شارف، ترجمه فیروز بخت،1381). همچنین بندورا (1997،1986؛ به نقل از به تز و هاکت،1998؛ به نقل از رجبی، عطاری و شکرکن،1383) بیان می‌کند که انتظارات خود کارآمدی به باورهای مربوط به توانایی‌های ما برای انجام موفقیت‌آمیز یک رفتار معین یا طبقه‌ای از رفتارها اطلاق می‌شود که بنا بر فرض بر انتخاب‌های رفتاری، عملکرد و پافشاری اثر می‌گذارد.

باورهای خود کارآمدی چهارچوبی برای انگیزش، رفاه و پیشرفت فردی ایجاد می‌کند. این باورها تعیین می‌کنند که افراد برای تلاش انگیزه کمی دارند و یا در مقابل مشکلات از خود استقامت نشان می‌دهند (پاجارس،2000، به نقل از شماعی زاده،1384)

بندورا (1998، به نقل از جباری،1382) خود کارآمدی را به عنوان باورهای در مورد توانایی شخصی برای سازمان دادن و طی کردن مسیرهای عمل به منظور دستیابی به پیشرفت تعریف کرده است. او خود کارآمدی ادراک‌شده را به عنوان باورهای افراد در مورد توانایی‌هایشان برای تولید انتخابی سطح عملکرد می‌داند که تلاش برای تأثیر و مهار بر رویدادهائی است که بر زندگی آن‌ ها تأثیر می‌گذارد. از دیدگاه او باورهای خود کارآمدی مشخص می‌کند که مردم چگونه احساس می‌کنند، چگونه فکر می‌کنند و خودشان را برمی‌انگیزند و چگونه رفتار می‌کنند.

مطالعات نشان داده است که از میان تعیین‌کننده‌های سلامت، سهم هر دسته از عوامل تقریباً به قرار زیر است:

• سهم نظام ارائه خدمات، 25 درصد؛
• سهم عوامل زیستی،15 درصد؛
• سهم عوامل اجتماعی،50 درصد (مرندی،1385)

نقش اساسی عوامل اجتماعی و محیطی موثر بر سلامت از زمان های بسیار قدیم شناسایی شده است. در کشور ما با وجود کاستی‌های موجود، به خصوص در مناطق محروم برای سلامت جسمی افراد گام‌های مناسبی برداشته شده است؛ اما فقدان آنچه که در تمام عرصه‌های کشور محسوس است، توجه نکردن کافی به ابعاد روانی، رفتاری و اجتماعی افراد است. این بی‌توجهی در عصر ارتباطات و جهانی‌سازی، موجب آسیب‌پذیری افراد در ابعاد روانی، خودکشی، سیگار، فرار از خانه، افت تحصیلی و سایر آسیب‌های اجتماعی می‌شود و از جمله مواردی است که باید به آن‌ ها توجه خاص شود. واقعیت تحولات اجتماعی گویای آن است که چهره بیماری‌ها و اختلالات،در حال دگرگونی است و پدیده انتقال اپیدمیولوژیک در حال وقوع است و به سرعت پیش می‌رود و موجب بیماری‌های روانی، رفتاری و اجتماعی خواهد بود عوامل موثر بر سلامت، هم در درون و هم در بیرون از او قرار دارند. این عوامل بر هم اثر می‌کنند و از این تعامل ممکن است سلامت، ارتقاء یا کاهش یابد. از این رو، سلامت کل جامعه و افراد را می‌توان نتیجه تعامل وراثت، محیط‌زیست، سبک زندگی، وضعیت اقتصادی-اجتماعی، درآمد سرانه و…دانست (مرندی،1385).

نوجوانان قشر عظیمی از جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند که در آینده در پویایی و تداوم حیات اجتماعی و رشد و توسعه همه‌جانبه آن نقش بسزایی خواهند داشت. کسانی که در دوره نوجوانی به سر می‌برند در دوره مملو از تعارض و نوسان بین استقلال و وابستگی یکی از حساس‌ترین مراحل زندگی خود را می‌گذرانند و به این دلیل برای جامعه، خانواده و به ویژه برای والدین مسئولیت سنگینی را ایجاد می‌کند. پژوهشگران معتقدند که ارتباطات مثبت والد- نوجوان باعث سلامت روان سطوح بالای عزت نفس، رضایت زندگی و به طور کلی شادکامی، به همان اندازه سطوح پایین علائم پریشانی جسمی، خودکشی و پریشانی عاطفی می‌شود و بعلاوه ادراک نوجوان از این ارتباطات مثبت نقش- حمایتی در برابر مصرف سیگار، الکل و سایر مواد مخدر دارد (هیرو و همکاران، 2009). سطوح بالای تعارض به صورت مدام می‌توان باعث ایجاد مشکلات روانی – اجتماعی و سایر مشکلاتی شود که در طول نوجوانی گسترش می‌یابد و می‌تواند باعث ایجاد مشکل و نقص در پیوندهای رابطه‌ای و تبدیل و مشکلات در زندگی بعدی گردد (کولیتز[1] و لارسن،1992). در صورتی که تعارض بین والدین و نوجوانان بیش از حد شدید باشد و مدت زیادی تداوم یابد، منجر به پرخاشگری و اختلال در روابط و عملکرد می‌شود و مداخلات درمانی را اجتناب‌ناپذیر می‌سازد (نقل از لطفی، 1387). ارتباطات میان فردی اساس و شالوده هویت و کمال انسان بر مبنای اولیه پیوند وی با دیگران است. ارتباطات موثر موجب شکوفایی و بهبود کیفیت روابط افراد می‌شود، این در حالی است که ارتباطات غیر موثر مانع شکوفایی انسان شده، روابط را تخریب می‌کند (ادیب و همکاران، 1384).

فقدان مهارت‌های ارتباطی برای نوجوانان و افراد بزرگسال نیز با مجموعه‌ای از پیامدهای منفی همراه است که می‌تواند گستره وسیعی از رفتارهای اجتماعی افراد را در بر گیرد. خانواده و تحقیق خانواده سالم مشروط به برخورداری افراد آن از سلامت روانی و داشتن رابطه‌های مطلوب با یکدیگر است، از این رو سالم‌سازی اعضای خانواده و رابطه آن‌ ها بی‌گمان تأثیر مثبتی را در جامعه به دنبال خواهد داشت. آموزش‌های مهارت‌های ارتباطی به نوجوان کمک می‌کند تا از برخوردهای تعارض آمیز و مبتنی بر پرخاشگری در موقعیت‌های مسئله آفرین با والدینش اجتناب کند. آموزش مهارت‌های حل مسئله سبب می‌شود تا نوجوانان بتواند موقعیت‌های مسئله آفرین بین خود و والدینش را تشخیص دهد و تعریف دقیقی از مسئله مورد نظر ارائه دهد و بتواند با ایجاد راه ‌حل ‌هایی بدیع و انتخاب بهترین راه حل در جهت حل موثر مسئله گام بردارد.

به دلیل اهمیت و ضرورت مهارت‌های ارتباطی در تعاملی بین فردی به عنوان کلید موفقیت در این تعامل‌ها و نیز با توجه به اینکه هرگونه نارسایی و نابهنجاری در رفتار اجتماعی، منجر به بروز مشکلاتی در عملکرد فرد خواهد شد، برخورداری از مهارت‌های ارتباطی برای تمام افراد به طور عام و خانواده به طور خاص حائز اهمیت فوق‌العاده است. توجه به اهمیت مهارت‌های ارتباطی با اهداف گوناگون پیشگیری و ارتقای سطح سلامت اجتماعی و روانی ضرورت این‌گونه مهارت‌ها را برای نوجوانان و خانواده‌ها آشکار می‌سازد. با توجه به اهمیت نقش خودکار آمدی و بهزیستی اجتماعی در زندگی افراد و اهمیت آموزش روابط والد فرزند، به منظور بهبود زندگی نوجوانان و جوانان، و افزایش بهزیستی و سلامت اجتماعی جامعه این تحقیق به این منظور انجام شده است. همچنین انجام این تحقیق باعث گسترش حیطه‌های دانش می‌شود. با توجه به این که یافته‌های پژوهش‌های قبلی نشان داده است که آموزش مهارت‌های ارتباطی و زندگی شیوه‌ای موثر برای بهبود سبک زندگی نوجوانان و والدین بوده است، انتظار می‌رود نتایج این پژوهش کارایی این شیوه‌ها را برای ارتقاء کیفیت زندگی و سلامت اجتماعی نوجوانان و جوانان و والدین آنان در فرهنگ ایرانی با توجه به آموزش بسته بومی ایرانی نشان دهد. همچنین با توجه به اینکه تا کنون اثربخشی آموزش روابط والد فرزند مورد بررسی قرار نگرفته بود نتایج این تحقیق اثربخشی این بسته بومی ایرانی را بر خودکار آمدی و بهزیستی اجتماعی والدین معتاد بررسی می کند و همچنین به شناخت ابعاد تأثیر متغیر مستقل یعنی روابط والد فرزند بر خود کارآمدی و بهزیستی اجتماعی کمک خواهد کرد.

[1] collins

[1]Galanter

[2] UNESCO

[3] Magid,,Colder., & Stroud

[4] Franques, Auriacombe & Tignol

[5]Rommer, & Hennessy

[6] Burleson & Kaminer

[7]Bandura

[8] Bandura

[9]Hastings & Brown

[10] Myers

[11] Pearlin, Menaghan , Lieberman, Mullan

[12]Van-Vliet

[13] Forehand. Wells. McMahon. Griest & Rogers

[14] Fantuzzo and et al

[15] Nakamura–Tani

[16] Hill, Hawkins, Catalano Abbott & Guo

[17] Tilson, Colleen, Mcbride,  Lipkus & Catalano

[18] Eurling-Bontekoe

فهرست مطالب

 

عنوان                                                                                                                           صفحه

فصل یک: مقدمه و کلیات تحقیق

1.1. مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………2

2.1. بیان مساله……………………………………………………………………………………………………………2

3.1 فرضیه­ پژوهش……………………………………………………………………………………………………..5

4.1. حدود پژوهش……………………………………………………………………………………………………..5

5.1. هدف پژوهش………………………………………………………………………………………………………5

6.1. روش شناسی پژوهش……………………………………………………………………………………………5

7.1. ساختار پژوهش …………………………………………………………………………………………………..6

فصل دو: ادبیات و پیشینه تحقیق

1.2. مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………8

2.2. ارتباط مفهوم سرمایه ­گذاری و نااطمینانی …………………………………………………………………8

1.2.2. علل رشد هزینه­ های دولت…………………………………………………………………………………..8

2.2.2 تجزیه و تحلیل پیکاک و وایزمن( اثر چرخ دنده­ای رشد دولت)………………………………..9

3.2.2. الگوی توسعه­ای دولت ( نظریه ماسگریو-روستو)…………………………………………………..9

4.2.2. جهانی­شدن اقتصادی و اندازه‌ی دولت………………………………………………………………….10

1.4.2.2. باز بودن تجاری و اندازه‌ی دولت……………………………………………………………………..11

2.4.2.2. فرضیه­ جبرانی (compensation hypothesis)………………………………………….12

3.4.2.2. اندازه‌ی کشور، باز بودن تجاری و اندازه‌ی دولت………………………………………………16

4.4.2.2. رابطه­ مبادله، باز بودن تجاری و اندازه‌ی دولت……………………………………………….18

5.2.2. بازبودن مالی…………………………………………………………………………………………………….18

1.5.2.2.مطالب دیگری در زمینه بازبودن مالی…………………………………………………………………19

2.5.2.2. اندازه‌ی دولت و دیدگاه ­های موجود…………………………………………………………………21

6.2.2.مبانی نظری………………………………………………………………………………………………………21

3.2. بازار سرمایه ………………………………………………………………………………………………………24

1.3.2. ارتباط نظری میان بازار سرمایه و رشد اقتصادی……………………………………………………26

4.2. مروری بر مطالعات گذشته……………………………………………………………………………………28

فصل سه: روش تحقیق

1.3. مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………39

2.3. نااطمینانی …………………………………………………………………………………………………………39

1.2.3. الگو های آرچ و گارچ ……………………………………………………………………………………40

1.1.2.3.مفهوم گارچ………………………………………………………………………………………………….41

2.1.2.3.انواع الگوی های گارچ…………………………………………………………………………………..46

3.2.3.3. الگو آپارچ…………………………………………………………………………………………………..47

4.1.2.3. الگو گارچ هم­انباشته…………………………………………………………………………………….47

5.1.2.3. الگو گارچ چند متغیره………………………………………………………………………………….48

6.1.2.3. الگو داده ­های تابلویی با رویکرد گارچ…………………………………………………………….48

4.3.الگوی داده های تابلویی ……………………………………………………………………………………..49

1.4.3. مزایای استفاده از داده‌های تابلویی ……………………………………………………………………49

2.4.3.  فرم كلی داده‌های تابلویی……………………………………………………………………………….51

3.4.3. الگو اثرات ثابت و تصادفی………………………………………………………………………………53

4.4.4. آزمون F (حداکثر درست نمایی)………………………………………………………………………55

5.4.3 آزمون هاسمن: انتخاب بین اثرات ثابت یا تصادفی……………………………………………….57

6.4.3 .آزمون ریشه واحد برای پایایی………………………………………………………………………….58

1.6.4.3.آزمون دیکی فولر…………………………………………………………………………………………58

2.6.4.3.آزمون ریشه واحد برای داده‌های تابلویی………………………………………………………….59

5.3.توصیف داده‌ها……………………………………………………………………………………………………60

1.5.3. کشورهای منتخب……………………………………………………………………………………………60

6.3. متغیرهای موجود در الگو…………………………………………………………………………………….61

 

فصل چهار: محاسبات و یافته های تحقیق

1.4. مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………65

 

2.4.الگوی پژوهش…………………………………………………………………………………………………….65

3.4. آزمون ریشه واحد……………………………………………………………………………………………….66

4.4. آزمون نسبت درست­نمایی …………………………………………………………………………………..68

5.4. آزمون هاسمن ……………………………………………………………………………………………………68

6.4. براورد الگو ………………………………………………………………………………………………………..68

فصل پنج: نتیجه ­گیری و پیشنهادات

1.5. خلاصه پژوهش ………………………………………………………………………………………………….72

2.5. نتیجه ­گیری …………………………………………………………………………………………………………72

3.5. پیشنهادات ………………………………………………………………………………………………………….73

 

 

منابع………………………………………………………………………………………………………………………….74

پیوست­ها…………………………………………………………………………………………………………………..80

 

 

 

فهرست جدول­ها

عنوان                                                                                                                                         صفحه

جدول 1.4: بررسی ایستایی و ناایستایی متغیرها در گروه کشورهای منتخب ……………………………67

جدول1.4. نتایج آزمون نسبت درست­نمایی…………………………………………………………………………68

جدول3.4.  نتایج آزمون هاسمن…………………………………………………………………………………………68

جدول 4.4. براورد الگو……………………………………………………………………………………………………..69

 

 

فهرست نمودار

عنوان                                                                                                                                         صفحه

نمودار 1.3: روش های مختلف اندازه گیری نااطمینانی…………………………………………………………39

نمودار 2.3 : فرم های مختلف الگوی گارچ ………………………………………………………………………..46

نمودار 3.3: انواع الگوهای داده های تابلویی ………………………………………………………………………49

 

فصل اول   مقدمه و کلیات تحقیق فصل اول: مقدمه و کلیات تحقیق

1.1. مقدمه

تعیین حدود دخالت دولت در حوزه فعالیت‌های اقتصادی مهمترین مسئله ای است که از بدو شکل گیری اندیشه اقتصادی مدرن پیش روی نظریه پردازان اقتصادی قرار داشته است. تجربه 50 سال گذشته فوائد و محدودیت­های عملکرد دولت را به ویژه در ارتقاء توسعه به روشنی نشان داده است. دولت‌ها برای دستیابی به پیشرفت‌های مهم در بخش آموزش و بهداشت و کاهش نابرابری­های اجتماعی بسیار کوشیده­اند. البته برخی از عملکردهای دولت نتایج ضعیفی داشته است. سیاست‌هایی اقتصادی و در برخی مواقع غیراقتصادی دولت‌ها یکی از مهم­ترین عوامل ایجاد کننده نااطمینانی در اقتصاد هستند. درواقع منظور از دخالت دولت در عرصه اقتصاد، هرگونه فعالیت دولت است که مستلزم هزینه برای، تامین درآمد، انجام فعالیت اقتصادی خالص، نظارت بر فعالیت بخش خصوصی و مشابه آن باشد. بنابراین از تامین امنیت داخلی و خارجی گرفته تا سرمایه گذاری مستقیم و تولید کالای عمومی، در زمره فعالیت‌های دولت قرار می‌گیرد. درواقع این سیاست‌ها، به همراه تغییرات منابع، ترجیحات و فناوری باعث مبهم بودن نتیجه تصمیمات کارگزاران اقتصادی می‌شود. نوسانات بازار سرمایه سبب تغییر در رفتار سرمایه گذاران می شود که نقش اصلی را در پشتیبانی مالی تولید دارند. از این رو دولت مجبور می شود برای حفظ و افزایش تولید سیاست هایی را اتخاذ کند که سبب تغییر در مخارج دولت می شود. ازین رو مطالعه اثر نوسانات بازدهی سهام بر اندازه دولت از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

 

2.1. بیان مساله

امروزه با توجه به کمبود منابع سرمایه گذاری و ضرورت تخصیص بهینه این منابع جهت تحریک رشد اقتصادی، شناخت مزیت های نسبی یک کشور در تخصیص منابع و هدایت این منابع به سمت مولدترین و کار آمدترین بخش ها، یکی از مهم ترین مسائل پیش روی سیاست مداران و اقتصاد دانان می باشد. در اینجا مخارج دولت همواره به عنوان بخشی که توانایی تخصیص کارا نداشته و از بازدهی پایینی برخوردار است، مورد توجه بوده است. دولت ها همواره در تلاش بوده اند تا جایی که می توانند سهم کمتری را از اقتصاد برای خود داشته باشند و به اصطلاح دولت را کوچک کنند. برای این هدف ابتدا باید به شناخت مولفه های موثر بر اندازه دولت پرداخت. بسیاری از متغیر های اقتصاد کلان به طور مستقیم و غیر مستقیم بر اندازه دولت اثر گذارند. از این رو، این متغیر دارای نوسانات زیادی می­باشد. یکی از مولفه های تاثیر گذار بر اندازه دولت، بازار سرمایه می باشد. بازار سرمایه به طور مستقیم بر روی تولید و رشد اقتصادی تاثیرگذار است. نوسانات این بازار سبب کاهش اطمینان سرمایه گذار و خروج او از بازار می شود. در اینجا دولت برای بازگرداندن ثبات به بازار سرمایه وادار به عکس العمل و اتخاذ سیاست های پولی و مالی می شود. از این رو بررسی ارتباط نوسانات بازده سهام و اندازه دولت از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

از زمانی که کنت آررو[1] (1971) اولین کتاب علمی دقیق‏ و جامع خود را در زمینه مفاهیم ریسک‏ و نااطمینانی در فعالیت‏های اقتصادی به رشته تحریر درآورد، بیش از چهار دهه می‏گذرد. مولف در این کتاب صرف نظر از روش علمی-‌ریاضی دقیقی که برای اولین بار در زمینه مفهوم ریسک در فعالیت‏های اقتصادی به‏ صورت جامع مطرح و تدوین کرد، یک پیام کلی را نیز برای اقتصاددانان و متخصصان ا‍مور مالی دهه‏‍های آتی‏ مطرح ساخت و آن اینکه ریسک و نااطمینانی امر ذاتی‏ فعالیت‏های اقتصادی در نظام تولیدی متکی بر نیروهای‏ بازار آزاد است. آررو بسیار پیش‏تر از بسیاری مکاتب‏ اقتصادی کلان جدید به اهمیت اطلاعات، نامتقارنی‏ آن، و رفتارها و ویژگی‏های شخصی افراد در تصمیمات‏ اقتصادی در نظام اقتصادی بازار در اثر معروف خود توجه‏ داشت و چارچوبی مفهومی از موضوع ریسک را ارائه نمود که بعدها به صورت گسترده و وسیع تقریبا در تمامی عرصه‏های دانش اقتصاد به خصوص در حوزه‏های مالی موضوعیت و کاربرد پیدا کرد. امروزه ریسک و نااطمینانی به‏ عنوان دو پدیده اجتناب‏ناپذیر نه فقط در حوزه‏های نظری و تجربی اقتصادی و مالی، بلکه‏ در بسیاری دیگر از زمینه‏های سایر علوم، جایگاه‏ ویژه‏ای را به خود اختصاص داده ‏اند و از این بابت‏ تحلیل‏های ریسک و نااطمینانی بخشی از حوزه‏ متدولوژی دانش نظری اقتصاد و عرصه‏ تصمیم‏ گیری تجربی مالی و اقتصادی را تشکیل‏ می‏دهد [18].

اقتصاددانان و دانشمندان سیاسی در مورد اینکه چه چیزی سطح مخارج دولت را تعیین می­ کند، نظریه­ های زیادی را پیشنهاد کرده ­اند. اقتصاددانان بریتانیایی، آلن پیکاک و ژاک وایزمن، اثر چرخ دنده­ای را معرفی می­ کنند. اگر یک جنگ به عنوان مثال مخارج را افزایش دهد، مخارج دولت بعد از جنگ، به سطح مخارج قبل از جنگ کاهش نخواهد یافت.

قانون واگنر که به نام اقتصاددان آلمانی آدولف واگنر(1917-1825) نام گذاری شده است، بیان می­ کند که سهم در حال رشد دولت از تولید ناخالص ملی به طور ساده، نتیجه­ پیشرفت اقتصادی است.

نظریه ماسگریو و رو‍ستو موسوم به الگوی توسعه­ای دولت، رشد بخش عمومی را نتیجه­ هزینه­ های توسعه­ای می­داند.

به هر حال بودجه عمومی دولت در هر كشور تصویر تمام‌نمایی از مجموعه متغیرهای كلان اقتصادی، اجتماعی و سیاسی آن كشور، مخصوصا تصمیم درباره نقش دولت و بخش عمومی در اقتصاد است. نقش دولت در جامعه از روی قدرت خرج و حوزه دخالت آن درك می شود كه این خود در نسبت بودجه عمومی دولت در تولید ناخالص داخلی انعكاس پیدا می كند.

برای اندازه دولت شاخص‌های مختلفی را بکار برده­اند که رایج‌ترین آن سهم  مخارج دولت در تولید ناخالص داخلی می­باشد. از تعاریف مکاتب مختلف از دولت چنین بر می ­آید که دولت نقش اساسی در رشد اقتصادی ایفا می‌کند بنابراین اهمیت مطالعه تاثیرات فضای اقتصادی مناسب بر مخارج دولت ضروری بنظر می‌رسد و لازمه اینکه مخارج دولت کارایی لازم را در تمام بخش های تولید داشته باشد وجود یک فضای مطمئن اقتصادی      می باشد. یکی از شاخص های فضای مطمئن اقتصادی، ثبات و بازدهی بالای بازار سرمایه می باشد. بازدهی بالای سهام و ثبات آن به سرمایه گذار اطمینان می دهد که زمینه برای سرمایه گذاری مساعد است. به همین دلیل یکی از اهداف مهم دولت ها ایجاد فضای امن در بازار سرمایه است.

بنابر مطالب ذکر شده بررسی تاثیر نااطمینانی بازدهی سهام بر مخارج دولت ضروری بنظر می‌رسد.

 

3.1. فرضیه پژوهش

1. نااطمینانی بازده سهام اثر مثبت براندازه دولت دارد.

 

4.1. حدود پژوهش

مطالعه حاضر که بصورت کتابخانه‌ای انجام می‌گیرد تاثیر نااطمینانی بازده سهام بر اندازه دولت در کشورهای منتخب در حال توسعه با بهره گرفتن از داده های سال­های 1996-2012 مورد آزمون قرار می‌دهد.