• کلیات…………………………………………………………………………………………………………………………………….. 2
• بیان مساله…………………………………………………………………………………………………………………………….. 4
• اهمیت و ضرورت پژوهش…………………………………………………………………………………………………… 9
• اهداف پژوهش……………………………………………………………………………………………………………………… 12

1-5- پرسشهای پژوهش………………………………………………………………………………………………………………. 12

• تعریف مفهومی متغیرها………………………………………………………………………………………………………. 13

1-6-2-  راهکارهای مدیریت استرس…………………………………………………………………………………………. 13

• تعریف عملیاتی متغیرها………………………………………………………………………………………………………. 13

1-7-1- عوامل استرس زا…………………………………………………………………………………………………………….. 13

1-7-2- راهکارهای مدیریت استرس…………………………………………………………………………………………… 13

 

فصل دوم:مبانی نظری و پیشینه پژوهش 

مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 15

2-1- پیشینه نظری……………………………………………………………………………………………………………………… 15

2-1-1-سیر تاریخی مطالعات استرس………………………………………………………………………………………… 15

2-1-2-  مفاهیم استرس…………………………………………………………………………………………………………….. 17

2-1-2-1- تعریف استرس، علائم و تأثیرات آن……………………………………………………………………….. 20

2-1-2-2-اثرات استرس……………………………………………………………………………………………………………… 23

2-1-2-3-عوامل مؤثر در بروز استرس………………………………………………………………………………………. 25

2-1-2-4- شاخصه های عوامل فیزیكی  استرس­…………………………………………………………………….. 26

2-1-2-4-1-صداهای ناهنجار…………………………………………………………………………………………………….. 26

2-1-2-4-2- صداهای هنجار ( موسیقی)…………………………………………………………………………………. 26

2-1-2-4-3-درجه حرارت………………………………………………………………………………………………………… 27

2-1-2-5-شاخصه­های عوامل كاری……………………………………………………………………………………………. 27

2-1-2-5-1- تضاد نقش……………………………………………………………………………………………………………… 27

2-1-2-5-2- ابهام نقش ( ابهام در كار) …………………………………………………………………………………… 27

2-1-2-5-3- حجم زیاد كار……………………………………………………………………………………………………….. 27

2-1-2-6- شاخص های عوامل گروهی در كار………………………………………………………………………….. 28

2-1-2-6-1- فقدان اتحاد……………………………………………………………………………………………………………. 28

2-1-2-6-2-  نبود حمایت گروهی………………………………………………………………………………………….. 28

2-1-2-7-  شاخصه­های عوامل كارراهه…………………………………………………………………………………….. 29

2-1-2-7-1-  بازنشستگی………………………………………………………………………………………………………….. 29

2-1-2-7-2-  حد بهینه استرس……………………………………………………………………………………………….. 29

2-1-2-8- نشانه­ های استرس……………………………………………………………………………………………………… 30

2-1-2-8- منابع استرس شغلی…………………………………………………………………………………………………. 31

2-1-2-8- 1-  استرس های ناشی از شغل………………………………………………………………………………. 33

2-1-2-8- 2- استرس های ناشی از مسائل اجتماعی……………………………………………………………… 34

2-1-2-8- 3- استرس­های ناشی از شرایط خانوادگی……………………………………………………………… 34

2-1-2-8-4-مهاجرت………………………………………………………………………………………………………………….. 35

2-1-2-9- علائم استرس……………………………………………………………………………………………………………. 35

2-1-2-9-1- علائم جسمانی……………………………………………………………………………………………………… 35

2-1-2-9-2- علائم روانی و رفتاری…………………………………………………………………………………………… 36

2-1-2-10- پیآمدهای ناشی از استرس شغلی…………………………………………………………………………. 38

2-1-2-11- نظریه­ها و الگوهای استرس……………………………………………………………………………………. 40

2-1-2-11-1- نظریة روان تحلیل گری…………………………………………………………………………………….. 40

2-1-2-11-2-نظریة ضعف جسمانی…………………………………………………………………………………………. 41

2-1-2-11-3-نظریة تكوین و تعادل خودكار…………………………………………………………………………….. 41

2-1-2-11-4-نظریة پردازش اطلاعات………………………………………………………………………………………. 42

2-1-2-11-5-الگوی فرهنگی  اجتماعی…………………………………………………………………………………… 42

2-1-2-11-6-الگوی مذهبی………………………………………………………………………………………………………. 43

2-1-2-11-7-الگوی روان تنی…………………………………………………………………………………………………… 44

2-1-2-11-8-الگوی واكنش حفاظتی……………………………………………………………………………………….. 45

2-1-2-11-9-الگوی پاسخ فیزیولوژیكی……………………………………………………………………………………. 46

2-1-2-11-10-الگوی بیوشیمی………………………………………………………………………………………………… 47

2-1-2-11-11-الگوی دوهرنوند…………………………………………………………………………………………………. 48

2-1-3-عوامل مؤثر بر انتخاب سبك های مقابله ……………………………………………………………………… 51

2-1-3-1-تحول من…………………………………………………………………………………………………………………….. 52

2-1-3-2-كارآمدی………………………………………………………………………………………………………………………. 52

2-1-3-3- خوش بینی………………………………………………………………………………………………………………… 52

2-1-3-4-احساس یكپارچگی…………………………………………………………………………………………………….. 53

2-1-3-5-مكانیسم های دفاعی………………………………………………………………………………………………….. 54

2-1-3-6-توانایی حل مسئله………………………………………………………………………………………………………. 55

2-2- پیشینه پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………… 56

2-2-1- پژوهش های خارجی…………………………………………………………………………………………………….. 56

2-2-2- پژوهش های داخلی………………………………………………………………………………………………………. 58

2-3-نتیجه گیری و جمع بندی………………………………………………………………………………………………….. 59

 

2-4- مدل مفهومی پژوهش…………………………………………………………………………………………………………. 60

 

فصل سوم: روش پژوهش

3-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 63

3-2- روش پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………………. 63

3-3- جامعه آماری………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 64

3-4- نمونه و روش نمونه‌گیری………………………………………………………………………………………………………………………….. 64

3-5- ابزار پژوهش ……………………………………………………………………………………………………………………………. 65

3-5-1-  مقیاس  عوامل استرس زا …………………………………………………………………………………………….. 65

.3-5-2- مقیاس راهكارهای مدیریت استرس………………………………………………………………………………. 65

3-6- روایی  و پایایی مقیاس‌ها…………………………………………………………………………………………………………………………………… 66

3-6-1-روایی و پایایی مقیاس عوامل استرس زا ………………………………………………………………………. 66

3-6-2- روایی و پایایی مقیاس راهكارهای مدیریت استرس …………………………………………………… 67

3-7- روش جمع آوری اطلاعات ……………………………………………………………………………………………….. 68

3 – 8 – روش تجزیه و تحلیل داده‌ها…………………………………………………………………………………………. 68

 

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده‌‌ها

4- 1- مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………………….. 70

4-2- یافته‌های پژوهش……………………………………………………………………………………………………………….. 70

4-2-1- سوال اول: عامل استرس زای غالب از دیدگاه مدیران مدارس متوسطه

شهرستان بندر ماهشهر كدام است؟……………………………………………………………………………………………. 70

4-2-2- سوال دوم: راهکار غالب مدیریت استرس مدیران مدارس متوسطه  شهرستان بندر

ماهشهر كدام است؟………………………………………………………………………………………………………………………. 71

4-2-3- سوال سوم: آیا بین عوامل استرس زا و راهکارهای مدیریت استرس در بین

مدیران مدارس متوسطه  شهرستان بندر ماهشهررابطه وجود دارد؟ ………………………………………. 72

4-3- جمع بندی………………………………………………………………………………………………………………………….. 75

 

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 77

5-1- بحث و نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………………………. 77

نتیجه گیری نهایی…………………………………………………………………………………………………………………………. 81

5-4-محدودیت­ها………………………………………………………………………………………………………………………….. 82

5-4-1-  محدودیت‌های اجرایی………………………………………………………………………………………………….. 82

5-4-2- محدودیت‌های پژوهشی…………………………………………………………………………………………………. 83

5-5-پیشنهادها……………………………………………………………………………………………………………………………… 83

5-5-1-پیشنهادهای کاربردی………………………………………………………………………………………………………. 83

‌5-5-2-پیشنهادهای پژوهشی……………………………………………………………………………………………………… 8

منابع و مأخذ

منابع فارسی…………………………………………………………………………………………………………………………………… 85

منابع انگلیسی ………………………………………………………………………………………………………………………………. 87

پیوست……………………………………………………………………………………………………….. 91

فهرست جدول ها

جدول شماره1.تعاریف استرس…………………………………………………………………………………………………….. 23

جدول شماره2.منابع گوناگون ایجادکننده­ استرس…………………………………………………………………. 32

جدول شماره‌ی (3-1): توزیع نمونه پژوهش بر حسب ویژگی‌های جمعیت شناختی……………. 64

جدول شماره‌ی (3-2): توزیع گویه‌ها و روش نمره‌گذاری مقیاس عوامل استرس زا……………… 65

جدول شماره‌ی (3-3): توزیع گویه‌ها و روش نمره‌گذاری مقیاس راهكارهای مدیریت استرس………….. 66

جدول شماره‌ی (3-4): طیف ضرایب همبستگی و آلفای کرونباخ مقیاس عوامل استرس زا… 67

جدول شماره‌ی (3-5): طیف ضرایب همبستگی و آلفای کرونباخ مقیاس راهكارهای

مدیریت استرس…………………………………………………………………………………………………………………………… 67

جدول شماره (4-1): میانگین و انحراف استاندارد عوامل استرس زا در بین مدیران مدارس

متوسطه شهرستان ماهشهر…………………………………………………………………………………………………………. 71

جدول شماره (4-3): میانگین و انحراف استاندارد راهكارهای مدیریت استرس در بین مدیران

مدارس متوسطه شهرستان ماهشهر…………………………………………………………………………………………….. 72

جدول شماره (4-5): نتایج ضریب همبستگی متغیرهای تحقیق (ابعاد عوامل استرس زا و راهكارهای مدیریت استرس          74

 چکیده

هدف پژوهش بررسی رابطه بین عوامل استرس­زا و راهکارهای مدیریت استرس در بین مدیران مدارس متوسطه شهرستان ماهشهر بود که به دلیل تعداد محدود جامعه آماری که مشتمل بر 70 نفر بوده است، نمونه گیری صورت نگرفته و كل شماری انجام شده است.. ابزار تحقیق شامل دو مقیاس عوامل استرس زا (اورلی و گیرادتو، 1980) و مقیاس راهكارهای مدیریت استرس(كوبین و همكاران، 1990) بود. یافته‌های پژوهش نشان داد که عامل استرس زای غالب در بین مدیران مدارس شهرستان ماهشهر، عامل حرص زدن می‌باشد. . مضافاً یافته­ ها حاکی از آن است که راهكار مدیریت استرس غالب در بین مدیران مدارس شهرستان ماهشهر، عامل ورزش كردن می‌باشد و  همچنین راهکار غالب مدیریت استرس در بین مدارس متوسطه عامل ورزش کردن می­باشد یافته­ های پژوهش حامی از ان است که بین عوامل استرس زای عجله کاری و انجام کار بدون برنامه ­ریزی با راهکار مدیریت زمان رابطه مثبت و قوی وجود دارد و بین عامل استرس زای رقابتی بودن با راهکار ورزش کردن رابطه مثبت و ضعیفی وجود دارد.

مقدمه

بدون شک ترقی و تعالی هر جامعه در گرو برخورداری از یک نظام آموزشی پویا و اثربخش است و  به همین جهت پرداختن به مسائل نهادهای آموزشی و تلاش برای تقویت و شناسایی عناصر کلیدی در موفقیت و شکست آنان ضروری می باشد. نهادهای آموزشی از جمله مدارس، سیستمی اجتماعی هستند که حیات وپایداری آن ها به وجودپیوندی قوی بین اجزا وعناصر تشکیل دهندة آن وابسته است. یکی از مهمترین، گرانترین و با ارزشترین عناصر و اجزاء مدارس نیروی انسانی می­باشد که در میان دیگر عوامل به عنوان حیاتی ترین عنصر استراتژیک و اساسی ترین راه برای افزایش اثربخشی و کارایی سازمان محسوب شده (روپک[1]، 2000) و همچنین نقش اساسی در رشد، پویندگی و بالندگی یا شکست و نابودی سازمان­ها ایفاء می‌کند. از جمله مؤلفه‌هایی که بر بهبود و اثربخشی عملکرد افراد در مدارس تأثیر گذار است  میزان استرس حاکم بر رفتار آنان است. استرس یک مشکل رایج در میان اکثریت مردم است. انسان در زندگی اجتماعی هر نقش و جایگاهی که داشته باشد نسبت به آن نقش و جایگاه دغدغه فکری و فشار عصبی دارد منتهی میزان آن در افراد مختلف متفاوت است و اثرات متفاوتی بر عملکرد و فعالیت های آنان می­­­گذارد به هر حال استرس از لحاظ اینکه اثرات سویی بر عملکرد و فعالیت های مدیران مدارس می گذارد در تحقیقات مربوط به مدیریت مدارس مورد توجه است. ارتقای بهداشت روانی محیط كار به عنوان یكی از مهمترین ابعاد توسعه وبهسازی منابع انسانی بوده و در چند دهه اخیر توجه سازمانها به نیروی سالم جسمی و فكری در موسسات اقتصادی، خدماتی، آموزشی و صنعتی در بالا بردن سطح بهره­وری تاثیر بسزایی دارد. پژوهش­هایی كه در چند دهه اخیر انجام شده است نشان می­دهد كه عامل فشار روانی همواره در سازمان­ها رو به رشد بوده است. از سوی دیگر محققان دریافته­ا­­ند كه این عامل اثرات فراوانی بر عملكرد و فعالیت­های اعضای سازمان دارد. مدیران، كارمندان و ارباب رجوع سازمان تحت تأثیر این فشار دچار حالات روانی خاصی شده و دست به رفتار و اعمالی میزنند كه نتایج آن مستقیماً در بازدهی سازمان منعكس میشود. امروزه اكثر مدیران در كشورهای صنعتی از عدم بهداشت روانی كارمندان خود به ویژه در آن حدی كه مربوط به  استرس می­ شود نگران هستند. بنابراین واضح است كه اثرات زیانبار فشارهای عصبی تنها در مبتلا كردن افراد به مرضهای روحی و جسمی نیست بلكه فشارهای عصبی، تأثیر بسیار زیانبخشی بر عملكرد مدیران و كاركنان نیز دارد.

در سازمان های آموزشی مدیران تحت تأثیر فشار عصبی دچار حالت روانی خاصی می شوند و دست به رفتارها و اعمالی می زنند که مستقیما در بازدهی سازمان اثر منفی دارد، استرس های بوجود آمده حاد نیروی مدیران مدارس را ضایع می­ کنند و هدف سازمان (مدرسه) را دستخوش تزلزل می­سازد، افرادی که دچار فشار عصبی می‌‌‌شوند و توان مقابله با آن را ندارند از جهات جسمانی، روانی و رفتاری دچار آسیب می شوند و به این ترتیب است که فشار عصبی در سازمان های آموزشی همچون آفتی است که نیروی انسانی را تهدید می‌‌‌کند. و فعالیتها و تلاش ها را عقیم می سازد (الوانی، 1385)

1-2-بیان مساله:

با پیچیده تر شدن روزافزون جوامع امروزی، به طور حتم رسالت سازمان ها در جهت برآورده شدن انتظارات جوامع، حساس تر و با اهمیت تر می‌شود. آنچه که امروزه در بین اهل فن به اتفاق نظر، به یقین تبدیل شده است، نقش اساسی انسان به عنوان گرداننده اصلی سازمان‌ها است. انسان‌ها هستند که به کالبد بی روح سازمان‌ها، جان می­بخشند و عملا تحقق اهداف را میسر می­ کنند. بنابراین کارکنان و مدیران ارزشمندترین سرمایه هر سازمان به شمار می­آیند و عملکرد  هر یک از آنان در عملکرد کل سازمان تأثیر گذار است (مهمانفر،1384). توجه به نیروی انسانی در سازمان ها در طی سال­های اخیر بخش عظیمی از زمان و سرمایه سازمان های پیشرو را به خود اختصاص داده است (فانی و عرب کلمری، 1384).  در واقع در جهت بهبود عملکرد سازمان، ناگریز به توجه عمیق­تر به کارکنان و عوامل مؤثر بر عملکرد آنان هستیم؛ که در حقیقت عواملی چون رضایت شغلی، تعهد سازمانی، خلاقیت، استرس، تعارض و … بر عملکرد کارکنان تأثیر گذارند (مهمانفر، 1384). در این تحقیق عوامل استرس‌زا در بین مدیران مورد توجه قرار گرفته است. استرس یا فشار روانی شایع ترین، فراگیرترین و مخرب­ترین نیروی موجود در جامعه امروزی ماست. بدین جهت بخش مهمی از زندگی که استرس فراوانی را برای  انسان­ها ایجادمی‌کند”شغل”  آنهاست (میقانی، 1380).

به زعم گملچ و چن[2] عوامل استرس زا برای اغلب مدیران وجود دارد ولی موفقیت مدیران، به شناخت، کنترل و مدیریت این عوامل بستگی دارد. مدیرانی که تحت فشار استرس زیادی هستند معتقدند که کنترلی بر اوضاع ندارند و نمی‌‌توانند شرایط اضطراب­زا را تغییر دهند اما در واقع در بسیاری از مواقع قدرت ایجاد تغییرات لازم برای غلبه بر فشار عصبی را دارند. (گملچ و چن ، 1375)؛  الوانی  نیز معتقد است که برای ایجاد تحرک و تلاش در بین مدیران مدارس مقداری فشار عصبی (استرس) لازم است. اما باید این نکته را خاطر نشان کرد که استرس شدید و طولانی نیروی مدیران را از بین می‌برد، هدف سازمان را دستخوش تزلزل می سازد و مدیران مدارس از جهات جسمانی، روانی و رفتاری دچار آسیب می شوند (الوانی، 1375). لذا شناخت عوامل ایجادکننده استرس در جهت کاهش آن ضرورت می‌یابد. در کل عوامل استرس زا شامل: عجله کاری: در این موقعیت فرد احساس شدیدی از فوریت زمان داشته و تمایل به سرعت عمل در مقابل زمان دارد. شخص احساس می‌کند که ضرورت دارد عجله کند حتی در مواقعی که دلیلی برای عجله کاری ندارد. این تمایل فرد را به علت عجول بودنش، بیماری عجله نامیده می‌شود. رقابتی بودن: دراین موقعیت فرد روحیه تهاجمی بی مورد از خود بروز میدهد. به رقابت با دیگران افراط می‌کند و با دیگران شوخی و مزاح نمی‌کند. این رفتار پرخاشگرانه شخص در اثر گسترش ناکامی‌های جزئی و خشونت‌های ساده ایجاد می‌گردد. (صعوبت کار)، حرص زدن:[5] این نوع رفتار اشاره به تمایل فرد برای انجام دو یا چند وظیفه همزمان در زمان‌های نامناسب دارد و معمولاً باعث اتلاف زمان می‌شود که ناشی از ناتوانی فرد در انجام وظایف است. انجام کار بدون برنامه ریزی مناسب: این رفتار اشاره به تمایل فردی دارد که واقعاً بدون اینکه چگونگی نیل به موفقیت و رسیدن به نتایج مطلوب را بداند با دست پاچگی دست به اقدام می­زند. نتیجه چنین رفتاری منجر به عدم توفیق در کار می­گردد و یا اگر کار صورت پذیرد با خطاهای فراوانی همراه خواهد بود که نهایتاً منجر به اتلاف زمان و انرژی و سرمایه میگردد (مقیمی، 1390) . محیط فیزیکی: از عوامل بارز استرس مربوط به شرایط فیزیکی محیط کار می­توان به درجه حرارت، باد، باران وتغییرات آب وهوا اشاره کرد. علاوه برآنها در شهرهای شلوغ مسئله ترافیک و سر و صدای وسائل نقلیه می‌‌توانند برای مدیران استرس ایجاد کنند. سروصدای معلمان – شاگردان درکلاس ورزش، زنگ تفریح و دفترمدرسه ایجاد فشار عصبی است. و اثرات جانبی همچون سرگیجه، افت کارکردهای معده مشکلات بینایی، خستگی، سردرد وحالت تهوع ایجاد می‌کند این اثرات به نوبه خود موجب ضعف عملکرد شغلی کادر اداری و آموزشی می­شوند .گملچ وچن هشت عامل ایجاد کننده فشارعصبی مربوط به شرایط فیزیکی محیط کار ذکرکرده‌اند این عوامل عبارتند از: 1-دفترکار بی نظم وآشفته باشد 2-وقتی که دفترکار بسیار سرد ویا بسیار گرم باشد 3-وقتی که نور کافی باشد 4- وقتی که دفترکارخیلی پر سروصدا باشد 5-وقتی که تلفن‌های مکرر و سایر مزاحمت­ها غالبا کار مدیر را قطع می‌کنند 6-وقتی که دفترکار به روی مراجعین اتفاقی باز باشد .7-وقتی که تجهیزات دفترکار کهنه و غیرقابل استفاده باشد. (گملچ وچن ، 1375). تضاد شغل: عوامل فشارعصبی در مدیران مختلف واکنشهای متفاوتی ایجاد می‌کند. آمادگی مدیران برای تحمل استرس توسط خصایص ژنتیک و رشدی آنها تعیین می‌شود. برای مشخص شدن رابطه خلق و خوی افراد با آسیب پذیری آنان در برابر بیماری‌های مرتبط با فشار عصبی پژوهش‌های زیادی صورت گرفته است. حل و فصل تعارض بخش بسیار مهمی از شغل مدیر است زیرا زمانی که افراد درکنار هم و در یک محیط سازمانی کار می‌‌‌کنند سروکله فشار عصبی هم پیدا می‌شود. گملچ و چن ده عامل ایجاد فشار عصبی مربوط به ویژگی‌های شخصی مدیران را ذکر کرده‌اند. عبارتند از: 1- مدیر اغلب کارها را باهم انجام می دهد .2-محول کردن تکالیف به دیگران برای مدیر دشوار است چون آنها نمی‌‌توانند کارها را به خوبی او انجام دهند 3 – وقتی کسی در بیان منظور خود کند است میان صحبت او می دود و اورا وادار می‌‌‌کند تا هر چه سریع تر حرف خودش را بزند. 4- مدیر وقتی آنکه هست را با آنکه امید داشته باشد مقایسه می‌‌‌کند غالبا دلسرد می‌شود 5- اغلب احساس می‌کند که چون بی لیاقت است نتوانسته است به بلند پروازی‌هایش دست یابد.6- اغلب تمرکزطولانی برروی فعالیت‌ها (بیش از ده دقیقه) برای مدیر دشوار است. چون محدودیت های زمانی زیادی وجود دارد. 7- غالبا احساس می‌کند باید موفق شود چون قبلا موفق نبوده است و حالا همین انتظار را از او دارند. 8- غالبا تصور می‌کند که این دلیل موفق است که کارها را سریع تر از دیگران انجام می­دهد. 9- در مور د جزئیات شغلش دقت زیادی به خرج می­دهد (گملچ وچن، 1375). ابهام نقش: مبهم بودن شرح وظایف، حضورتمام وقت درفعالیت­های مدرسه، درخواست‌های متعارض مقامات اداره، مسئولیت‌های نامشخص، ارسال به موقع گزارش‌ها واسناد اداری، لزوم مکاتبات فراوان مسائل انضباطی دانش آموزان، سروصدای ناشی از خیابان، انجام دادن کارهای غیر ضروری، حضور در جلسات مدرسه و اداره، تخلفات کارکنان مدرسه، عدم اعتماد میان مدیران و کارکنان مدرسه، عدم درک اهداف و مقاصد آموزش و پرورش از سوی کارکنان در سرنوشت کارکنان مدرسه، لزوم آمادگی دائم برای سخنرانی، عدم حضورکافی در میان اعضای خانواده، غفلت از مسائل خانوادگی و اعضای خانواده، لزوم رقابت و تلاش برای عملکرد شغلی بهتر .احساس گناه در مقابل همسر، عدم تحقق اهداف شخصی، انجام ندادن کارهای مربوط به منزل، از دست دادن فرصت انجام کارها، عدم آگاهی از چگونگی انجام صحیح وظایف، لزوم فراگیری ضوابط و آیین نامه­های اجرایی مربوط به نظام جدید آموزش متوسطه، سرزنش ها و توقعات فراوان مقامات اداری و نظارت بر همه کارکنان مدرسه و دانش آموزان .

بدیهی است كه استرس بخش جدایی ناپذیر زندگی بشر است ، بنابراین لازم است كه تمامی افراد با راه­ها و راهبردهای مقابله با آن آشنا باشند. با شناخت عوامل ایجادكنندة استرس می توان زمینة مقابله با آن را مهیا كرد. صور مختلف حمایت­های اجتماعی، زمینه را برای بازداری و كاهش مشكلات عاطفی و روانی فراهم می‌كند. شدت واقعة تنش زا، نوع آن، ویژگی های شخصیتی فرد، سن و تجارب گذشته، از مهمترین متغیرهایی هستند كه در اتخاذ روش مقابله تأثیر دارند. در واقع  راهکارهای مـدیریت استرس (فـردی):روش‌هایی است که هر فرد برای کاهش استرس خود بکار می‌گیردکه براساس نظر(مقیمی، 1390) شامل مواردی از قبیل: ایجاد حس خوش بینی: خوش بینی و بدبینی دو سبک فکری هستند که افراد برای بیان حوادث خوب و بد در زندگی خود از آنها استفاده می­ کنند. بدبینی باعث افسردگی، مشکلات در زمینه سلامت فیزیکی و کاهش موفقیت فرد می‌شود. در مقابل دیدگاه خوش بینی، سلامت فیزیکی و احتمال موفقیت فرد را افزایش می­دهد. بنابراین برای از بین بردن استرس مضر یکی از راه های مهم ایجاد حس خوش بینی در افراد است.

• مقدمه (بیان مسئله) ………………………………………………………………………………………………………………………………1
• اهداف پژوهش ………………………………………………………………………………………………………………………………….11
• سوالات پژوهش ………………………………………………………………………………………………………………………………..12
• تعاریف واژه ها …………………………………………………………………………………………………………………………………13
• پیش فرض ……………………………………………………………………………………………………………………………………….15
• محدودیت های پژوهش …………………………………………………………………………………………………………………….16

فصل دوم: زمینه و پیشینه پژوهش

2-1 چهارچوب پژوهش …………………………………………………………………………………………………………………………..17

2-2 مروری بر مطالعات ……………………………………………………………………………………………………………………………40

فصل سوم: روش اجرا

3-1 نوع پژوهش ……………………………………………………………………………………………………………………………………..58

3-2 جامعه پژوهش ………………………………………………………………………………………………………………………………….58

3-3 نمونه پژوهش ……………………………………………………………………………………………………………………………………58

3-4 مشخصات واحدهای مورد پژوهش ……………………………………………………………………………………………………..58

3-5 روش نمونه گیری ……………………………………………………………………………………………………………………………..59

3-6 محیط پژوهش……………………………………………………………………………………………………………………………………61

3-7 ابزار و روش گردآوری اطلاعات …………………………………………………………………………………………………………61

3-8 تعیین اعتبار و اعتماد علمی ابزار ………………………………………………………………………………………………………….63

3-9 روش تجزیه و تحلیل …………………………………………………………………………………………………………………………65

3-10 ملاحظات اخلاقی ……………………………………………………………………………………………………………………………67

فصل چهارم: نتایج تحقیق

4-1 یافته های پژوهش ……………………………………………………………………………………………………………………………..69

4-2 جداول و نمودارها …………………………………………………………………………………………………………………………….70

فصل پنجم: بحث و بررسی یافته ها

5-1 بحث و تفسیر نتایج پژوهش ……………………………………………………………………………………………………………….85

5-2 نتیجه گیری نهایی ………………………………………………………………………………………………………………………………98

5-3 کاربرد یافته ها …………………………………………………………………………………………………………………………………100

5-3 پیشنهادات برای پژوهشهای بعدی ……………………………………………………………………………………………………..101

منابع و مآخذ:

فهرست منابع …………………………………………………………………………………………………………………………………………102

پیوستها

چکیده انگلیسی

فهرست جداول

جدول شماره (1) : توزیع واحدهای مورد پژوهش

بر حسب مشخصات فردی ………………………………………………………………………………………………………………………..70

جدول شماره (2) : توزیع واحدهای مورد پژوهش

بر حسب مشخصات خانوادگی………………………………………………………………………………………………………………….72

جدول شماره (3) : فراوانی سبکهای فرزندپروری واحدهای مورد پژوهش………………………………………………………74

جدول شماره (4) : فراوانی مشکلات رفتاری واحدهای مور د پژوهش…………………………………………………………. 75

جدول شماره (5) : فراوانی مشکلات رفتاری درونی و برونی سازی

در واحدهای مور د پژوهش……………………………………………………………………………………………………………………..76

جدول شماره (6) : ضریب همبستگی پیرسون بین سبکهای فرزندپروری

و مشکلات درونی

 سازی…………………………………………………………………………………………………………………………77

جدول شماره (7) تا (10) : نتایج تحلیل رگرسیون مربوط به مشکلات

رفتاری درونی سازی و خرده مقیاسهای آن………………………………………………………………………………………………..78

جدول شماره (11) : ضریب همبستگی پیرسون بین سبکهای فرزندپروری

و مشکلات برونی سازی………………………………………………………………………………………………………………………..80

جدول شماره (12) تا (14) : نتایج تحلیل رگرسیون مربوط به

مشکلات رفتاری برونی سازی و خرده مقیاسهای آن………………………………………………………………………………….81

جدول شماره (15) : نتایج تحلیل رگرسیون مربوط به ارتباط سبکهای فرزندپروری

با مشکلات درونی سازی با کنترل متغیرهای زمینه ای و مداخله گر………………………………………………………………..83

جدول شماره (16) : نتایج تحلیل رگرسیون مربوط به ارتباط سبکهای فرزندپروری

با مشکلات برونی سازی با متغیرهای زمینه ای و مداخله گر…………………………………………………………………………84

چکیده

مقدمه: نحوه ارتباط والدین با فرزندان با سبک فرزندپروری آنان ارتباط دارد.سبکهای فرزندپروری نقش مهمی در شکل گیری شخصیت بهنجار و نابهنجار در کودکان داشته و در صورت بکار گیری سبکهای ناکارآمد در تربیت کودکان می تواند منجر به پیامدهای منفی متعددی از جمله مشکلات رفتاری در آنان گردد.

هدف: هدف این پژوهش تعیین سبکهای فرزندپروری و ارتباط آن با مشکلات رفتاری کودکان(براساس طبقه بندی درونی و برونی سازی)   6 تا 12 ساله در مدارس ابتدایی شهر رشت بود.

مواد و روش ها: این مطالعه  مقطعی تحلیلی بر روی 741 دانش آموز 6 تا 12 ساله اول تا پنجم ابتدایی مدارس دولتی و غیر دولتی ناحیه یک و دو شهر رشت در سال 1390 انجام شد که با روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای انتخاب شدند.برای جمع آوری اطلاعات از پرسشنامه سبکهای فرزندپروری بامریند و فرم گزارش معلم استفاده شد. داده ها با بهره گرفتن از نرم افزارSPSS16 و با كمك آمار توصیفی و ضریب همبستگی پیرسون ورگرسیون خطی چندگانه  به روش stepwise  تجزیه وتحلیل شد.

یافته ها:  نتایج نشان داد که والدین اکثر واحدهای مورد پژوهش دارای سبک فرزندپروری مقتدرانه (5/96٪) با میانگین و انحراف معیار 29/8±26/41 بودند. همچنین 1/12درصد از کودکان دارای مشکلات برونی سازی شده و 9/8 درصد از آنان دارای مشکلات درونی سازی شده بودند. نتایج تحلیل رگرسیون نشان داد که سبک فرزندپروری مقتدرانه هم با مشکلات رفتاری درونی سازی شده (003/P< ،109/- ) و هم با  مشکلات برونی سازی شده (020/P< ، 086/-β= ) رابطه منفی معنادار و سبک فرزندپروری سهل گیرانه نیز با مشکلات رفتاری درونی سازی (006/P< ،101/β=) رابطه مثبت معنادار و جود داشت.براساس نتایج تحلیل رگرسیون سبک مقتدرانه پیش بینی کننده منفی برای هردو طبقه مشکلات رفتاری درونی و برونی سازی بود و سبک سهل گیرانه پیش بینی کننده مشکلات رفتاری درونی سازی بود.

نتیجه گیری:

فرزندپروری مقتدرانه که با ترکیبی از کنترل به همراه حمایت عاطفی بالا ، سطوح مناسبی از استقلال و ارتباط دوسویه کودک و والد مشخص میگردد نقش مهمی در پیشگیری از مشکلات رفتاری در کودکان دارد ، همچنین سبک سهل گیرانه که با نظارت کم و بی تفاوتی والدین نسبت به رفتار کودک مشخص میگردد می تواند منجر به بروز مشکلات رفتاری در کودکان گردد

زمینه پژوهش

کودکان به عنوان یکی از گروه های سنی آسیب پذیر در معرض انواع مشکلات روانشناختی قرار دارند ، عوامل آسیب پذیری دراین سنین به فرایند فعال رشد ومقتضیات خاص مراحل آن از یک طرف و کنترل شرایط محیطی و موقعیتی کودک توسط بزرگسالان از طرف دیگر نسبت داده می شود(1). از طرفی دوران کودکی از مهمترین مراحل زندگی است که در آن شخصیت فرد پایه ریزی شده وشکل می گیرد و اغلب مشکلات و ناسازگاریهای رفتاری پس از دوران کودکی ناشی از کمبود توجه به دوران حساس کودکی و عدم هدایت صحیح روند رشد وتکامل است.این بی توجهی منجر به عدم سازش و انطباق با محیط و بروز انحرافات گوناگون در ابعاد مختلف برای کودک می شود(2). وجود مشکلات در دوران کودکی در عین حال که به خودی خود مهم هستند ، اغلب بروز مشکلات بعدی را نیز پیش بینی می کنند، نتایج مطالعه هافسترا[1] و همکاران نشان داد که وجود مشکلات زیاد در دوران کودکی احتمال ابتلا به اختلالات بزرگسالی را تقریباً 2 تا 6 برابر افزایش می دهد(3).مشکلات رفتاری[2] وهیجانی که بیشترین اشکال آسیب شناسی روانی کودک راتشکیل می دهنددرجریان رشد وتکامل برخی ازکودکان و دربرهه ای اززمان ایجادمی شود(4). و به شرایطی اطلاق می شود که در آن پاسخهای هیجانی رفتاری کودک با هنجارهای فرهنگی، سنی و قومی تفاوت داشته باشد بطوریکه بر عملکرد تحصیلی فرد، مراقبت ازخود ، روابط اجتماعی ، سازگاری فردی ،رفتار درکلاس و سازگاری در محیط کار نیز تأثیر منفی بگذارد(5). کرک[3]رفتاری را انحرافی یا هیجانی می داند که ضمن نا متناسب بودن با سن فرد ، شدید ، مزمن و مداوم باشد ، بطوریکه اولاً تأثیر منفی بر فرایند رشد و انطباق مناسب کودک با محیط داشته باشد ثانیاً مزاحمت برای زندگی دیگران و استفاده آنان از شرایط را بوجود آورد(6). به عبارت دیگر مشکلات رفتاری رفتارهای گوناگون افراطی ، مزمن و انحرافی است که گستره آن شامل اعمال تهاجمی یا برانگیختگی ناگهانی تا اعمال افسرده گونه[4] و گوشه گیرانه[5]  می باشد و بروز آنها دور از انتظار مشاهده کننده است بطوریکه وی آرزوی توقف اینگونه رفتارها را دارد(7).تاکنون طبقه بندیهای مختلفی برای مشکلات رفتاری صورت گرفته است ، برخی از پژوهشگران مشکلات رفتاری را به دو دسته بزرگ مشکلات رفتاری درونی سازی شده[6] و مشکلات رفتاری برونی سازی[7] شده تقسیم کرده اند(5). مشکلات درونی سازی شده مشکلاتی هستند که معطوف به درون تلقی می شوند و علائم اصلی آنها با رفتارهای بیش از حد کنترل شده رابطه دارند مانند افسردگی و اضطراب هستند که با دنیای درونی فرد سروکار دارند که با تعارضهای روانی و هیجانی همراه هستند(8). و مشکلات برونی سازی در بردارنده رفتارهایی است که اغلب تصور می شود به سوی دیگران جهت دارند و در برقراری ارتباط با دیگران ظهور پیدا می کند مانند: رفتارهای قانون شکنی و رفتارهای پرخاشگرانه(9).

به هر حال کودکان با مشکلات رفتاری بخشی از جامعه را تشکیل می دهند که در آن میزان پاره ای از مشکلات بیشتر از یک جامعه عادی است(10). سازمان جهانی بهداشتاعلام داشت شیوع مشکلات عاطفی و رفتاری در میان کودکان 3تا 15 سال در کشورهای توسعه یافته 5 تا 15 درصد است که این رقم در کشورهای در حال توسعه نیز صادق است(11).از آنجاییکه میزان شیوع مشکلات رفتاری به علت فقدان تعاریف واحد ، مشکلات روش شناختی ، سیاستهای اجتماعی و عوامل اقتصادی با دشواریهایی همراه است(12). به همین علت محققین درصد شیوع رفتارهای نابهنجار یا مشکلات رفتاری را با ارقامی چون 2٪ ، 8٪ ، 5/10٪ و 24٪ برآورد کرده اند(7). آخن باخ[1] و رسکورلا[2] میزان شیوع اختلالات دوران کودکی را 6 تا 25درصد برآورد کرده اند(13).

آنچه مسلم است مشکلات رفتاری کودکان اختلالات شایع و ناتوان کننده ای هستند که برای معلمان ، خانواده وخود کودکان مشکلات بسیاری را ایجاد می کنند و با میزان بالایی از معضلات اجتماعی همراهند(12).کودکان دچار اختلالات رفتاری مشکلات گوناگونی دارند , این کودکان دارای دامنه توجه کوتاهی هستند , عزت نفس پایینی دارند , درارتباط با اعضای خانواده , مردم و اطرافیان مشکل دارند و به آسانی ناکام می شوند(14). همچنین تکانشگری , بیقراری , بیش فعالی , پرخاشگری , دروغگویی , دزدی , عملکرد تحصیلی ضعیف[3] و ادراک ضعیف ازخودکارآمدی[4] و شایستگی اجتماعی از دیگر ویژگیهای کودکان دارای مشکلات رفتاری است(15). همچنین مشکلات رفتاری احتمال ابتلای افراد به سوء مصرف مواد , فعالیتهای بزهکارانه , اختلال اضطرابی و خلقی , ناتوانی یادگیری , اختلالات عصب روانشناختی واختلال شخصیت مرزی را افزایش می دهند(17). این کودکان نمی توانند تکالیف مدرسه را در سطحی که مورد رضایت اولیاء مدرسه است انجام دهند , آنها احتمالاً از کمبودهای تحصیلی که در سطوح پیشرفت و مهارتهای خاص بویژه در خواندن منعکس می شود رنج می برند(11). بسیاری از بزرگسالان تحمل رفتارهای کودکان با مشکلات رفتاری را ندارند و به تنبیه آنان متوسل می شوند , این کودکان در مقایسه با همسالان بهنجار خود در جنبه های مهم زندگی خود محدودیت دارند و در تعاملات اجتماعی با مشکلات جدی مواجه اند(5). اغلب کودکان با مشکلات رفتاری احساسات منفی دارند و با دیگران بد رفتاری می کنند , در بیشتر موارد معلمان و همکلاسیها , آنان را طرد می کنند و در نتیجه فرصتهای آموزشی آنان کاهش می یابد(17). برخی آمارها نشان می دهد تقریباً سالانه یک نفر از هر 5کودک دچار مشکلات قابل ملاحظه رفتاری می گردد و حدوداً از هر 10 کودک یک کودک به کمک متخصص نیاز پیدا خواهد کرد(4). اما از هر 5 کودک نیازمند درمان تنها 2 نفر تحت درمان قرار می گیرند و فقط نیمی از افرادی که تحت درمان قرار می گیرند توسط افراد متخصص درمان می شوند و بیشتر کودکان مبتلا به این نوع مشکلات هیجانی ، درمانی دریافت نمی کنند(3). درحالیکه مشکلات رفتاری در کودکان قابل درمان و مانند بیماریهای جسمی قابل پیشگیری است ودر صورت تشخیص نه تنها باعث بهبودی وضعیت کودک و افزایش کارایی او در آموزش ویادگیری می شود بلکه از تبدیل شدن به اختلالات رفتاری و مزمن شدن آن در آینده پیشگیری می شود(4). شواهد نشان می دهد که بسیاری از مشکلات رفتاری و روانی به صورت خفیف در کودکان وجود دارد بدون آنکه توسط خانواده ومعلم تشخیص داده شود و تنها زمانی که به علل مختلف که مرتبط با کودک و شیوه برخورد اطرافیان با وی و بروز بحرانهایی چون مرگ و طلاق والدین , مشکلات مدرسه و…است شدید شده وتظاهر می یابد و به دلیل عدم تشخیص و درمان به موقع منجر به عواقب نامطلوب در سنین کودکی نظیر افت عملکرد تحصیلی , عدم تبعیت از والدین و مشکلات تعاملی و در زندگی بزرگسالی نظیر بزهکاری , حادثه پذیری وسوء مصرف مواد می شود(18). محققان دریافته اند که مشکلات رفتاری معمولاً نخستین بار در سالهای آغازین دوره ابتدایی مشاهده می شود و بین سنین 8 تا 15 سالگی به اوج خود می رسد(19).از طرفی سنین دبستان از حساس ترین دوره های رشد است که در این دوره طی فرایند شکل گیری شخصیت و توانائیهای ذهنی کودکان ، بیشترین نقش متوجه الگوهای رفتاری است(12). کیگن وماسن[5]بر مبنای مطالعات طولی در مورد کودکان معتقدند که چهار سال اول دبستان یک دوره سرنوشت ساز برای کودک است ، او مجبور است که بعضی از وابستگی های خود را کنار بگذارد ، به سبک مهارتهای تحصیلی و به ایجاد روابط با همسالان بپردازد ، بعلاوه او درمعرض ارزشها و نگرشهای عوامل اجتماعی تازه قرار می گیرد(مثلاً همکلاسیها و معلمان) که یا ارزشهای کنونی را تأیید می کنند یا سبب ایجاد تعارض در او نسبت به ارزشهای خود می شود(20). طبق نظریه اریکسون[6] مرحله چهارم رشد روانی اجتماعی کودک در حدود 6 تا 11 سالگی اتفاق می افتد ، کودک در این مرحله برای اولین بار مهارتها و فعالیتهای فرهنگی اولیه را می آموزد ، بحران خطرناکی که در این دوره ممکن است بروز کند ایجاد احساس خود کم بینی و بی کفایتی در کودک است وهر نوع گرفتار شدن در این بحران خطرناک است زیرا طرز تلقی و برداشت کودک به یادگیری ، مدرسه و آموزگاران در این مرحله شکل می گیرد(21).

محققین میزان شیوع مشکلات رفتاری در میان کودکان سن دبستان را بین 5 تا 20 درصد گزارش کرده اند(12). که این میزان در ایران نیز طی تحقیق خدام وهمکاران(1388) بر روی 2600 دانش آموز دبستانی شهر گرگان 21 درصد و در تحقیق غباری بناب وهمکاران 1386 بر روی 1407 دانش آموز دوره ابتدایی در شهر تهران 3/20 درصد برآورد شده است(18و5). همچنین طی بررسی انجام شده توسط خوشابی وهمکاران(1384) بر روی 1546 دانش آموز دوره ابتدایی در استان ایلام میزان شیوع مشکلات رفتاری 2/10 درصد گزارش شده است(15). کشکولی(1379) در پژوهشی که در استان بوشهر انجام داد دریافت که 84/16 درصد دانش آموزان مقطع ابتدایی این استان دارای اختلالات رفتاری هستند(22) .

آنچه مسلم است مشکلات رفتاری تحت تأثیر تعاملات پیچیده متغیر های شخصی(عوامل ژنتیکی) وشرایط محیطی رشد و رفتار قرار دارد ، به عبارت دیگر محققین چهار چوب مشکلات هیجانی رفتاری و یادگیری کودکان را بر مبنای علل خاص توصیف کرده اند ، بطوریکه این علل به کودک و محیط و هماهنگی های میان کودک و محیط مربوط می شود(4). به هر حال در پیدایش مشکلات رفتاری عامل واحدی را نمی توان مسؤل دانست بلکه عواملی از قبیل: والدین و الگوهای خانواده ، عوامل اجتماعی ، فرهنگی ، عوامل روانشناختی ، عوامل زیستی و عوامل زمینه ساز در بروز آن سهیم هستند(23). امّا از مهمترین عوامل در علت شناسی مشکلات رفتاری کودکان ، متغیر های خانوادگی هستند، خانواده نخستین و بادوام ترین عاملی است که اگر نه در تمام جوامع ، حداقل در اکثر آنها به عنوان سازنده وزیر بنای شخصیت و رفتارهای بعدی کودک شناخته شده و به عقیده بسیاری از صاحبنظران باید ریشه بسیاری از اختلالات شخصیت وبیماریهای روانی را در پرورش اولیه خانواده جستجو کرد(24).

خانواده اولین ومهمترین محیطی است که در تکوین و رشد شخصیت کودکان نقش اساسی ایفاء می کند(25). خانواده نظامی یکپارچه از نقش های متقابل است که در حکم یک واحد ، فرزندان را به سمت تکامل جهت می دهد و از بروز بسیاری ناهنجاریها بر شخصیت کودک جلوگیری می کند واگر در این زمینه بطور صحیح عمل کند می تواند نسل سالمی را به جامعه تحویل دهد ، درغیر اینصورت اختلالات رفتاری و ناهنجاریهای شخصیتی در جامعه نمود پیدا می کند(26). یافته های استرنبرگ[7] وهمکاران نشان داد هرچه خشونت خانواده ها بیشتر باشد احتمال بروز مشکلات رفتاری افزایش می یابد ، یافته های آنان مبین اینست که کودکانی که در معرض خشونت های خانوادگی متعدد قرار می گیرند بیش از کودکانی که تنها یک مشکل از خشونت را تجربه می کنند در معرض خطر ابتلا به اختلالات هیجانی رفتاری قرار دارند(2). برخی از صاحبنظران معتقدند خانواده در شکل گیری شخصیت بهنجار یا نابهنجار تأثیر بسزایی دارد، فروید 6 سال اول زندگی را شالوده و اساس شکل گیری شخصیت کودک می داند و اریکسون اعتماد اساسی ، استقلال وجودی ، ابتکار ، سازندگی واحساس هویت را در شکل گیری شخصیت ، مربوط به روابط سالم خانواده  ، مخصوصاً چند سال اول زندگی را مربوط به مادر می داند(25). بررسی ها نشان داده اند برخی عوامل همچون کشمکش های خانوادگی ، شکست ازدواج ، نداشتن رابطه گرم با والدین ، دلبستگی نا امن ، مقررات سخت ، نظارت ناکافی و بیماریهای روانپزشکی والدین خطر شکل گیری مشکلات رفتاری هیجانی در کودک را افزایش می دهند(27). از جمله عوامل خانوادگی که طرز رفتار فردی و اجتماعی و سایر خصوصیات رفتاری و شخصیتی فرد را تعیین می کند سبکهای فرزند پروری[8] والدین می باشد، سبکهای فرزندپروری روش هایی هستند که والدین در برخورد با فرزندان خود اعمال می کنند و در شکل گیری و رشد شخصیتی و رفتاری آنها تأثیر فراوان و عمیقی دارد(28). گستره ادبیات پژوهشی مربوط به  عوامل خطر ساز مشکلات رفتاری در کودکان ، عمدتاً روی همبسته های خانواده به عنوان پیش بینی کننده مشکلات رفتاری تمرکز نموده است ، این تحقیقات نشان می دهد که فرزندپروری یکی از مهم ترین عوامل در تحول این مشکلات است(29). هر خانواده شیوه خاصی را در تربیت فردی و اجتماعی فرزندان خویش بکار می گیرد ، این شیوه که شیوه فرندپروری نامیده می شود متأثر از عوامل مختلف فرهنگی ، اجتماعی ، سیاسی ، اقتصادی وغیره است ، شیوه فرزندپروری به عنوان مجموعه ای از رفتارها است که تعاملات والد – کودک را در طول دامنه گسترده ای از موقعیت ها توصیف می کند(25). بررسی ها نشان داده اند که کیفیت فرزندپروری تأثیر زیادی بر تکامل طبیعی کودک دارد(27). به عبارت دیگر سبکهای فرزندپروری می تواند پیش بینی کننده رشد روانی – اجتماعی ، عملکرد تحصیلی ، رفاه ، سلامت و مشکلات رفتاری فرزندان در آینده باشد(30). بنابراین سبکهای تربیتی متفاوت پیامدهای مختلفی را برای فرزندان دارند ، متخصصان متوجه شدند که شیوه های فرزند پروری بر ساختار ذهنی و عقلی کودک ، پیشرفت تحصیلی و بسیاری از جنبه های روان شناختی از جمله سازگاری اجتماعی ، مشکلات رفتاری مانند پرخاشگری ، روی آوردن به مواد مخدر و الکل وهمینطور خود ارزشی مثبت و احساس خود اعتمادی واحساس موفقیت در کارها تأثیر فراوانی دارند(25). تحقیقات معاصر در شیوه های فرزندپروری از مطالعات خانم بامریند[9] روی کودکان و خانواده های آنان نشأت گرفته است(25). بامریند سه سبک فرزندپروری مستبدانه[10] ، مقتدرانه[11] و سهل گیرانه[12] را با در نظر گرفتن کنترل والدینی ارائه کرده است(31). پژوهشهای انجام شده بر روی این سه سبک نشان داده است که هرکدام از این سبکها می تواند پیامدهای مثبت و منفی را در کودکان افزایش یا کاهش دهد(32). بطوریکه سبک مستبدانه با تقاضای بالای والدین و پاسخ دهی کم آنها مشخص می شود ، والدین مستبد انتظارات بالایی از فرزندان خود دارند ودر تعامل با فرزندان عواطف اندکی نشان می دهند، کاهش عزت نفس ، استقلال ، خلاقیت و تأخیر در رشد اخلاقی از ویژگیهای فرزندان خانواده های مستبد است(33). همچنین این سبک با پیامدهای منفی مانند مشکلات رفتاری درونی سازی[13] و برونی سازی[14] و سطوح پایین کنش وری هیجانی ارتباط دارد(32).

ونزیلو[15] و همکاران در پژوهش خود نشان دادند که بین سبک فرزندپروری مستبدانه و مشکلات برونی سازی پسران رابطه وجود دارد ، همچنین پژوهشی که توسط گیمپبل وهالند[16] بر روی کودکان دبستانی انجام گرفت به این نتیجه دست یافت که اکثریت کودکان دارای مشکلات رفتاری ، مادرانی داشتند که پرخاشگری و افسردگی بالایی داشتند و حمایتهای اجتماعی کمتری دریافت می کردند و در مورد کودکان خود از سبک های طرد و تنبیه استفاده می کردند(23). اما سبک فرزندپروری مقتدرانه با ترکیبی از مهارگری وحمایت بالای عاطفی، سطوح مناسبی از استقلال و ارتباط دوسویه میان کودک و والد مشخص می گردد(34). به عبارتی والدین مقتدر درخواستهای معقولی از فرزندان خود دارند واین

فصل اول : معرفی پژوهش

زمینه پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………………2

اهداف پژوهش( هدف کلی و اهداف ویژه)…………………………………………………………………………………….10

سوالات و پیش فرض های پژوهش ……………………………………………………………………………………………..11

تعریف واژه های کلیدی ……………………………………………………………………………………………………………..13

محدودیت های پژوهش………………………………………………………………………………………………………………15

فصل دوم : دانستنی های موجود در عنوان پژوهش

چهارچوب پنداشتی …………………………………………………………………………………………………………………..16

مروری بر مطالعات …………………………………………………………………………………………………………………..29

فصل سوم : روش پژوهش

نوع پژوهش …………………………………………………………………………………………………………………………….41

جامعه پژوهش …………………………………………………………………………………………………………………………41

روش نمونه گیری ……………………………………………………………………………………………………………………41

مشخصات واحدهای مورد پژوهش ………………………………………………………………………………………………42

حجم نمونه ……………………………………………………………………………………………………………………………….42

محیط پژوهش …………………………………………………………………………………………………………………………..43

ابزار و روش گردآوری داده ها ……………………………………………………………………………………………………43

تعیین اعتبار و اعتماد علمی ابزار…………………………………………………………………………………………………..46

روش تجزیه و تحلیل داده ها …………………………………………………………………………………………………….48

ملاحظات اخلاقی …………………………………………………………………………………………………………………….50

فصل چهارم : یافته های پژوهش

جداول و نمودار ها …………………………………………………………………………………………………………………..51

فصل پنجم : نتایج پژوهش

تجزیه و تحلیل یافته ها و بحث …………………………………………………………………………………………………83

نتیجه گیری نهایی از یافته ها ……………………………………………………………………………………………………99

کاربرد یافته ها در پرستاری ………………………………………………………………………………………………………100

پیشنهادات بر اساس یافته ها ……………………………………………………………………………………………………………. 101

فهرست منابع …………………………………………………………………………………………………………………………………103

پیوست ها ……………………………………………………………………………………………………………………………………..11

 

فهرست جداول

جدول شماره 4-1: توزیع فراوانی واحدهای مورد پژوهش بر حسب عوامل فردی_اجتماعی …………………………………….53

جدول شماره 4-2: توزیع فراوانی واحدهای مورد پژوهش بر حسب عوامل بالینی ……………………………………………………56

جدول شماره 4-3 : میانگین و انحراف معیار امتیازات ابعاد کیفیت زندگی مرتبط با سلامت واحدهای مورد پژوهش بر اساس پرسشنامه TNOAZL……………………………………………………………………………………………………………………………….58

جدول شماره 4-4 : میانگین و انحراف معیار امتیازات ابعاد کیفیت زندگی مرتبط با سلامت واحدهای مورد پژوهش بر اساس پرسشنامه TAPQOL………………………………………………………………………………………………………………………………59

جدول شماره 4-5 : میانگین و انحراف معیار امتیازات ابعاد کیفیت زندگی مرتبط با سلامت واحدهای مورد پژوهش بر اساس پرسشنامه TACQOL …………………………………………………………………………………………………………………………….60

جدول شماره 4-6 : میانگین و انحراف معیار امتیازات ابعاد کیفیت زندگی اختصاصی واحدهای مورد پژوهش بر اساس پرسشنامه CancerQL Moduls……………………………………………………………………………………………………………………..61

جدول شماره 4-7 : توزیع فراوانی ، میانگین و انحراف معیار وضعیت سلامت عمومی مادران واحدهای مورد پژوهش ….62

جدول شماره4-8 : ارتباط سلامت عمومی مادر با کیفیت زندگی مرتبط با سلامت و اختصاصی واحدهای مورد پژوهش……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..63

نمودار شماره 4-1: ارتباط سلامت عمومی مادر با امتیازات کیفیت زندگی مرتبط با سلامت واحدهای مورد پژوهش……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………  65

نمودار شماره 4-2: ارتباط سلامت عمومی مادر با امتیازات کیفیت زندگی اختصاصی واحدهای مورد پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………66

جدول شماره 4-9 : ارتباط بین عوامل فردی _اجتماعی با امتیازات کیفیت زندگی مرتبط با سلامت و اختصاصی واحدهای مورد پژوهش… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………..67

جدول شماره 4-10 : ارتباط بین عوامل بالینی با امتیازات کیفیت زندگی مرتبط با سلامت و اختصاصی واحدهای مورد پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………74

جدول شماره 4-11 : برآورد ضرایب رگرسیونی عوامل فردی- اجتماعی و بالینی و سلامت عمومی مادر مرتبط با کیفیت زندگی مرتبط با سلامت واحدهای مورد پژوهش براساس مدل رگرسیون لوجستیک چندگانه (Multiple Logestic Regresion)…………………………………………………………………………………………………………………………………………………..79

جدول شماره 4-12: برآورد ضرایب رگرسیونی عوامل فردی- اجتماعی  و بالینی و سلامت عمومی مادر مرتبط  با کیفیت زندگی اختصاصی واحدهای مورد پژوهش براساس مدل رگرسیون لوجستیک چندگانه (Multiple Logestic Regresion)…………………………………………………………………………………………………………………………………………………..8

چکیده

مقدمه : امروزه با توسعه ی علم پزشکی و تکنولوژی مربوط به آن ، به تدریج بیماری سرطان در کودکان و نوجوانان از یک بیماری حاد و کشنده ، به یک بیماری مزمن تبدیل شده و میزان بقاء افزایش یافته است. هدف از درمان هایی که امروزه برای کودکان سرطانی استفاده می شود ، نه تنها افزایش میزان بقاء بلکه همچنین افزایش کیفیت زندگی این کودکان می باشد. در نتیجه بررسی عوامل مرتبط با کیفیت زندگی کودکان مبتلا به سرطان حائز اهمیت است.

 

هدف : هدف از مطالعه ی حاضر تعیین عوامل مرتبط با کیفیت زندگی کودکان مبتلا به سرطان می باشد.

روش کار : این پژوهش یک مطالعه ی مقطعی از نوع توصیفی_تحلیلی می باشد که در آن  213 کودک 14_2 ساله ی مبتلا به سرطان مراجعه کننده به درمانگاه امام رضا (ع) و بیمارستان امیر شهر شیراز شرکت داشتند. داده ها در این پژوهش ، با بهره گرفتن از پرسش نامه ای مشتمل بر سه بخش: 1) عوامل مرتبط با کیفیت زندگی کودکان مبتلا به سرطان و سلامت عمومی مادران ، 2) کیفیت زندگی مرتبط با سلامت (TNOAZL) و 3)کیفیت زندگی اختصاصی(Ped QL Cancer Module) کودکان مبتلا به سرطان از طریق مصاحبه با مادر و مشاهده پرونده کودک گردآوری شد. داده ها پس از جمع آوری وارد نرم افزار SPSS نسخه 19 گردید. نتایج با بهره گرفتن از آزمون های تی تست ، آنالیز واریانس یک طرفه ، ضریب همبستگی پیرسون ، من ویتنی ، کروسکال والیس ، ضریب همبستگی اسپیر من و رگرسیون لوجستیک چندگانه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.

نتایج : نتایج نشان داد که میانگین نمره کیفیت زندگی مرتبط با سلامت (34/12± 38/61) ، کیفیت زندگی اختصاصی (83/16± 61/64) بود. بررسی عوامل فردی_اجتماعی و بالینی و سلامت عمومی مادر نشان داد که بر اساس مدل رگرسیون لوجستیک چندگانه، سن کودک ، مدت ابتلاء به بیماری ، فاصله ی بین دوره های شیمی درمانی و تعداد دوره های پرتودرمانی با کیفیت زندگی مرتبط با سلامت و سن کودک ، سلامت عمومی مادر ، فاصله ی بین دوره های شیمی درمانی و تعداد دوره های پرتودرمانی با کیفیت زندگی اختصاصی ارتباط آماری معنی داری داشتند(05/0 p<).

نتیجه گیری : با توجه به اینکه از بین عوامل مرتبط با کیفیت زندگی مرتبط با سلامت و اختصاصی کودکان ،  سن کودک و سلامت عمومی مادر ، مدت ابتلاء به بیماری ، فاصله ی بین دوره های شیمی درمانی و تعداد دوره های پرتودرمانی بیشترین ارتباط را با کیفیت زندگی کودکان دارد لذا توجه به کیفیت زندگی همه کودکان و خانواده های آنان ، بخصوص در دوره تهاجمی درمان که آسیب پذیر تر می باشند ، اهمیت بسزایی دارد

   زمینه پژوهش

سلامتی از زمان آفرینش انسان و در طی قرون متمادی مطرح بوده است اما هر جا سخنی از آن به میان آمده ، عمدتا بعد جسمانی آن مد نظر قرار گرفته و کمتر به ابعاد سلامت روانی و اجتماعی آن اشاره شده است. منظور از سلامتی توانایی در تطابق ، ارتباط موثر ، مسئولیت پذیری ، تغذیه خوب ، عملکرد جسمی خوب ، مدیریت استرس ، وضعیت روحی مناسب و عملکرد اجتماعی موثر می باشد(1). سازمان بهداشت جهانی[1]،”سلامتی را وضعیتی از تندرستی جسمی ، روانی و اجتماعی و نه صرفا بهبود بیماری ” می داند(2).

چالش اصلی بهداشت در قرن بیستم زنده ماندن و چالش قرن حاضر زندگی با کیفیت بهتر است(3). امروزه تشخیص سلامت و ارزیابی مداخلات بهداشتی علاوه بر محاسبه شاخص های مرگ و میر ، فراوانی و شدت بیماری به سایر ارزش های انسانی مانند کیفیت زندگی توجه دارد(4). کیفیت زندگی مفهوم وسیعتری از سلامت است که مجموعه ای از رفاه جسمی ، روانی و اجتماعی را در برمی گیرد(5). درواقع کیفیت زندگی یک ساختار چند بعدی دارد که در ابعاد مختلف عملکردی ، اجتماعی ، روانی ، عاطفی مورد بررسی قرار می گیرد(6).

بین بیماری و کیفیت زندگی ارتباط متقابلی وجود دارد و اختلالات جسمانی مربوط به بیماری ، اثری مستقیم روی تمام جنبه های کیفیت زندگی دارد(7). از جمله اختلالاتی که به شّدت در سلامت و در نتیجه کیفیت زندگی افراد تاثیر می گذارد، بیماری های مزمن می باشد(8). بیماری مزمن، وضعیتی است که بیش از 3 ماه در سال ،  کارهای روزمره را مختل  نموده یا سبب بستری شدن بیش از یک ماه در سال یا در زمان تشخیص شده باشد. توسعه تکنولوژی و درمان دارویی موجب افزایش تعداد کودکانی شده که دچار بیماری های مزمن هستند(9). تقریبا 40 _10درصد کودکان در جهان ، از بیماری های مزمن رنج می برند (10). تاثیر بیماری های مزمن و ناتوان کننده بر عملکرد و وضعیت سلامتی کودک بسیار زیاد می باشد. این کودکان3 برابر سایر کودکان نیاز به استراحت در تخت دارند و 2 برابر بیش از کودکان دیگر نیاز به پزشک پیدا کرده و 5 برابر بیشتر در بیمارستان بستری می شوند. بیماری مزمن ممکن است سال ها طول بکشد یا در تمام طول عمر ادامه یابد و بر روی تمام فعالیت های کودکان و والدین اثر داشته باشد . در میان بیماری های مزمن ، سرطان از مواردی است که همواره ذهن بشر را به خود معطوف کرده است(9).

سرطان یک اصطلاح عمومی برای بیماری های پیچیده ای است که در نتیجه برخی تغییرات ژنتیکی به وجود می آیند و باعث تکثیر غیرقابل کنترل و غیر منظم سلولی می شوند (11). واژه سرطان کودکان[2] به مواردی از سرطان ها اطلاق می شود که در کودکان زیر 15 سال تشخیص داده می شود(12). سرطان کودکان مشتمل بر گروهی از بدخیمی هاست که هر کدام خصوصیات اپیدمیولوژیکی ، ویژگی های بیولوژیکی ، روش های درمانی ، مشکلات بقاء متفاوتی دارند(13) . سرطان شرایط جسمی ، روانی ، اجتماعی و اقتصادی نامناسبی را برای خانواده و جامعه به وجود می آورد وباعث می شود که سال های متمادی از عمر بیمار صرف مقابله با بیماری و پیگیری روش های درمانی شود(12).  همانگونه که میزان مرگ و میر بیماری های دوران کودکی (خصوصا بیماری های عفونی ) در کشورهای صنعتی و در حال توسعه کاهش یافته ، شمار کودکان با تشخیص سرطان افزایش یافته است(14 ). در اروپا و آمریکا ، این بیماری علت اصلی مرگ و میر در کودکان 14_5 سال گزارش شده است و شیوع آن در این گروه سنی تقریبا 129 در یک میلیون نفر می باشد(9). بررسی که توسط محک (موسسه حمایت از کودکان سرطانی ) در خصوص میزان شیوع سرطان در ایران انجام شده است ، نشان می دهد طی سال های مختلف در کشور شمار کودکان مبتلا به سرطان 9 کودک از بین هر 100 هزار کودک در سال بوده است که این آمار در سال 2008 به 15 کودک افزایش یافته است (4).  بر اساس گزارش مرکز ثبت سرطان استان فارس طی سال های 1380 تا 1387 (به مدت 8 سال ) تعداد کودکان مبتلا به سرطان 1610 مورد بوده است که در این بین سرطان های خون بیشترین فراوانی ( 8/47 درصد ) و بعد از آن تومور های مغز و سایر بخش های سیستم عصبی مرکزی (5/9 درصد) و غدد لنفاوی (3/9درصد) ، بیشترین موارد را به خود اختصاص داده اند(15).

امروزه با توسعه ی علم پزشکی و تکنولوژی مربوط به آن ، به تدریج بیماری سرطان در کودکان و نوجوانان از یک بیماری حاد و کشنده ، به یک بیماری مزمن تبدیل شده و میزان بقاء افزایش یافته است (16). در حال حاضر بیشتر از 50 درصد از کودکانی که از سرطان رنج می برند حدود 5 سال یا بیشتر زنده می مانند و به مرحله بزرگسالی می رسند (17). علی رغم افزایش میزان بقاء ، سرطان شرایط تهدید کننده ی زندگی را فراهم می کند و تغییرات اساسی را در کودک و خانواده به وجود می آورد. از طرف دیگر افزایش درمان های تهاجمی سبب می شود که در طول مدت درمان ، کودکان عوارض ناخوشایند جسمی و روحی و رفتاری را تجربه کنند و این مسئله سوال های زیادی را در مورد کیفیت زندگی کودکان در طول مدت بقاء برمی انگیزد(18). عدم کنترل این عوارض ، سبب تشدید اثرات منفی بر کیفیت زندگی این بیماران شده و ممکن است هر نوع مزیتی از این افزایش بقاء را به دلیل افزایش هزینه های عوارض جانبی خنثی کند(19).

کیفیت زندگی کودک بیمار ، در نتیجه درد ناشی از خود بیماری و روش های درمان تهاجمی و هم چنین کاهش انرژی جهت لذت بردن از فعالیت های معمول روزانه ، ناتوانی جهت برقرار کردن تماس با دوستان در مدرسه و اجتماع و ترس از آینده ، به خطر می افتد (20). شیوه های درمانی باعث می شوند که کودک مدام خسته و بیمار باشد. این کودکان هم چنین مستعد عفونت هستند و به طور مستمر در بیمارستان بستری می شوند که منجر به جدا شدن کودک از خانواده ، مدرسه و اجتماع می شود(21). درمان های سرطان توام با عوارض و سمیتٌی است که به طور کوتاه مدت یا طولانی مدت کیفیت زندگی فرد را به خطر می اندازد(6). روش های درمانی مانند شیمی درمانی ، پرتودرمانی و یا جراحی ممکن است اثرات نامطلوبی روی رشد دوران کودکی داشته و موجب بروز اثرات طولانی مدت جسمی ، روانی و اجتماعی در دوره کودکی و بزرگسالی شود(22). تمام این وقایع باعث واکنش های روانی از قبیل افسردگی ، اضطراب ، کاهش عزّت نفس و اختلال در تصویر ذهنی کودک می شود(23). احساس افسردگی در کودکان سرطانی بر کیفیت زندگی و قابلیّت درمان تاثیر می گذارد. نتایج پژوهش ویلیام لی و همکاران[3]،  نشان داد که بیشتر از نیمی از کودکان سرطانی در خطر افسردگی و تمایل به خودکشی بودند و نیاز به توجه ویژه توسط مراقبین بهداشتی داشتند (24). محدود شدن فعالیت های اجتماعی و خانوادگی باعث اختلال در تکامل طبیعی کودک ، فعالیت ها و تعاملات اجتماعی در یک دوره طولانی مدت می شود (25). هزینه های درمانی ، طول مدت بستری و مشکلات روانی ناشی از این بیماری ، نشانگر سنگینی بار اقتصادی اجتماعی نشات گرفته از آن است (26).

تحقیقات نشان داده اند که وجود یک بیماری مزمن مانند سرطان ، می تواند بر ابعاد مختلف کیفیت زندگی بیمار تاثیر گذاشته و کیفیت زندگی وی را نامطلوب کند (27). نتایج یافته های  یاریس و همکاران[4] ، در ترکیه نشان داد که تمام ابعاد کیفیت زندگی این کودکان به  طور قابل توجهی دچار نقص شده است (28). این موضوع باعث شده است کیفیت زندگی نیز در کانون توجه درمان های ارائه شده به کودکان سرطانی قرار گیرد. هدف از درمان هایی که امروزه برای کودکان سرطانی استفاده می شود ، نه تنها افزایش میزان بقاء بلکه همچنین افزایش کیفیت زندگی این کودکان می باشد (23).  با وجود اینکه میزان بقاء و وضعیت سلامتی نسبتا آسان بررسی می شود ، اما اغلب کل اثر سرطان و درمان را در کودک انعکاس نمی دهد.  چنین پیامدهای درمان و بیماری به وسیله  ی ارزیابی کیفیت زندگی مرتبط با سلامت[5] به دست می آید (29).

کیفیت زندگی مرتبط با سلامت را می توان به عنوان یک ابزار عملیاتی برای سنجش سلامتی و رفاه کلی در نظر گرفت و در حال حاضر از آن به عنوان یک شاخص کلیدی یاد می کنند که باید به طور  معمول در پژوهش های بهداشتی در نظر گرفته شود(30). کیفیت زندگی مفهومی جامع و کلی است که همه ابعاد فیزیکی ، روانی ، شناختی ، اجتماعی ، فرهنگی و اقتصادی زندگی فرد را در بر میگیرد. در بعد فیزیکی مهمترین جنبه وضعیت عملکرد فرد است. درک از کیفیت زندگی متاثر از توانایی شخص در سنین مختلف در جهت ادامه عملکرد و انجام فعالیت های روزمره نظیر مراقبت از خود ، رفتن به مدرسه و محل کار است. در بعد روانی نیز باید گفت که سلامت روانی جزء مهمی از کیفیت زندگی بوده و داشتن نگرش مثبت در ارتقاء کیفیت زندگی موثر است. در بعد اجتماعی _فرهنگی ، نقش های هر فرد در خانواده و جامعه و ارتباطات اجتماعی وی از عوامل موثر بر کیفیت زندگی هستند(31).

کیفیت زندگی اختصاصی کودکان مبتلا به سرطان ، تاثیر بیماری و درمان و همچنین عوارض درمان را بر کیفیت زندگی فرد نشان می دهد (32). کیفیت زندگی کودکان سرطانی یک احساس کلی از تندرستی ، مبنی بر توانایی شرکت در فعالیت های معمول ، تعامل با دیگران و سازگاری با رویدادهای ناراحت کننده ی شناختی ، عاطفی ، فیزیکی و ایجاد مفهومی از تجربه بیماری می باشد. ارزیابی کیفیت زندگی ، جنبه ی مهمی در درمان کودکان مبتلا به سرطان به شمار می رود (29) و راهی است که به کودک اجازه می دهد ترس ها و نگرانی های خود را در طی فرایند درمان بیان کند(21). چون اطلاعات بدست آمده از ارزیابی کیفیت زندگی اثر درمان را بر عملکرد کودک به صورت کمی نشان می دهد ، معیار بسیار ارزشمندی برای کودکان بیمار ، خانواده ها و تیم درمان جهت تصمیم گیری در مورد مزایا و هزینه ی درمان های مختلف برای انواع سرطان کودکان محسوب می شود (32 ). از این دانش می توان برای شناسایی گروهی از کودکان که انتظار می رود کیفیت زندگی پایینی داشته باشند ، استفاده کرد تا مداخلا ت مراقبتی و حمایتی برای بهبود سلامتی آنان به کار گرفته شود(33) و همچنین باعث بهبود رابطه بیمار و تیم درمان شده و رضایت بیمار و خانواده اش را نسبت به تیم درمان افزایش می دهد (34) .

اندازه گیری کیفیت زندگی در بیماران مبتلا به سرطان ، با سرعت زیادی در حال گسترش و پیشرفت می باشد (35). اگرچه درک بیماران از کیفیت زندگی عنصر مهمی در ارزیابی کیفیت زندگی مرتبط با سلامت می باشد(36) ، اما زمانی که کودک به دلیل سن خیلی کم ، عدم تکامل شناختی و بیماری ، قادر به کامل کردن ابزار بررسی کیفیت زندگی نباشد ، از والدین یا مراقبین کودک استفاده می شود(34). ابتلاء کودکان به بیماری مزمن ، می تواند باعث استرس روانی والدین شود و توانایی آنها را برای مقابله با  وقایع کاهش دهد(8). تشخیص و درمان سرطان ، تنش روانی ایجاد می کند که اغلب اثر منفی بر سلامت روانی والدین دارد. واکنش های روانی از قبیل اضطراب ، افسردگی ، انکار ، عصبانیت ، کاهش اعتماد به نفس در والدین مشاهده می شود که به دلیل ترس از عود بیماری و آینده کودک می باشد(37). بعلاوه مشکلات مالی و جسمی درمان ، والدین را در معرض استرس زیادی قرار می دهد به طوری که باعث صدمه به سلامت عمومی آنها می شود(38). کاهش سلامت عمومی والدین بر کیفیت زندگی کودکان آنان تاثیر گذاشته و باعث می شود والدین سلامت کودک خود را خیلی آسیب پذیر تصور کنند در نتیجه باعث حفاظت بیش از اندازه و محدودیت کودک توسط والدین و تاثیرات نامطلوب بر کودک می شود(39). برعکس سازگاری بهتر والدین باعث بهبود کیفیت زندگی کودک شده و کودک با عوامل تنش زای تحمیل شده ی ناشی از بیماری سازش بهتری خواهد داشت(40). نتایج پژوهش شرقی و همکاران ، نشان داد که بیماری فرزند ، در مورد بدخیمی های خونی (001/0 p<) و در مورد تالاسمی (015/0 p< ) با افسردگی مادر در ارتباط می باشد(41) به همین دلیل باید حمایت های روانی لازم ، جهت سازگاری کودک و والدین با بیماری و درمان ها فراهم شود(34).

بیشتر تحقیقات مربوط به ارزیابی کیفیت زندگی ، بر روی کودکان سرطانی شفا یافته انجام شده است و شمار محدودی از مطالعات ، عوامل موثر بر کیفیت زندگی کودکان سرطانی در طی درمان را شناسایی نموده اند(42). ابعاد مختلف کیفیت زندگی از قبیل شناختی ، عاطفی ، فیزیکی به وسیله ی متغیرهای فردی _اجتماعی و روانی_ اجتماعی تغییر می کند(43). تحقیقات در بیماری های مزمن نشان داده است که کیفیت زندگی مرتبط با سلامت با توجه به ویژگی های فردی_ اجتماعی از قبیل سطح درآمد ، وضعیت تحصیلی ، وضعیت شغلی تغییر می کند وافرادی که از ویژگی های فردی _اجتماعی مطلوبی بهره مند نیستند از کیفیت زندگی پایین تری برخوردارند. این ارتباطات در گروه وسیعی از بیماری ها مانند سرطان ، ایدز،  لوپوس ، بیماری کلیه و اختلالات روانی گزارش شده است و یک ارتباط معکوس بین کیفیت زندگی مرتبط با سلامت کودک با متغیرهای فردی _اجتماعی از قبیل تحصیلات کم والدین ، درآمد کم خانواده که باعث استرس روانی والدین و اعضای خانواده می شود ، وجود دارد(44). عوامل خطر دیگری که با کیفیت زندگی پایین درکودکان ونوجوانان مبتلا به سرطان درارتباط است ، محدودیت منابع و افزایش استرسورهای خانواده و تعداد اعضای خانواده می باشد(45). حمایت اجتماعی به عنوان قوی ترین نیرو ، برای  مقابله و رویارویی موفقیت آمیز و آسان افراد در زمان درگیری با  سرطان و شرایط تنش زا شناخته شده است(46). بیماران سرطانی که حمایت اجتماعی دریافت می کنند کیفیت زندگی بالاتری دارند . همچنین بین وضعیت اقتصادی _اجتماعی و کیفیت زندگی رابطه معنادار وجود دارد . هر چقدر وضعیت اقتصادی ، اجتماعی ، روحی ، روانی و خانوادگی بیماران سرطانی بهتر باشد ، کیفیت زندگی بالاتری دارند(47).

تعدادی از مطالعات نشان داده اند که سن تشخیص سرطان ، عاملی است که بر عملکرد کودکان تاثیر می گذارد. کودکانی که در سن کم به سرطان مبتلا می شوند ، عملکرد آموزشی و روانی آنها بیشتر صدمه می بینند. این کودکان دچار مشکلات روانی در دو حیطه سازگاری اجتماعی  با همسالان و سلامت عاطفی می شوند.  مطالعات دیگری این فرضیه را رد کرده اند. اما یافته ها نشان می دهند کودکان مبتلا به سرطان نسبت به همسالان سالمشان ، در دو حیطه عاطفی و اجتماعی دچار مشکل می شوند(32) . نتایج پژوهش زلتزرو همکاران[6] ، نشان داد که جنس مونث ، درآمد زیر 20 هزار دلار و نداشتن بیمه بهداشتی با کیفیت زندگی نامطلوب در ارتباط است(48). همچنین مسک و همکاران[7]،  عوامل مرتبط با کیفیت زندگی پایین را در کودکان سرطانی شناسایی نمودند و دریافتند که ارتباط معنی داری بین  خستگی (02/0p<) وعوارض تاخیری(01/0p<) با عملکرد فیزیکی پایین ، خستگی (0001/0 p<) وطبقه اجتماعی پایین (04/0p<) وتشخیص تومور مغزی (01/0p<) با عملکرد روانی پایین وجود دارد(49). در مطالعه دیگری که توسط سانگ و همکاران[8]، انجام شد ، کودکان با سن بیشتر (003/0 p<) ، دختران در مقایسه با پسران ) 007/0p<) ، بیماران با درآمد پایین (01/0p<) و تک سرپرست بودن(006/0 p<) با کیفیت زندگی پایین در ارتباط بود(50). درحالیکه در مطالعه ی دیگری که توسط سیتارسیمی[9]، انجام شد بین جنس، رتبه تولد کودک در خانواده ، وضعیت اجتماعی _اقتصادی ، سطح تحصیلات والدین با کیفیت زندگی مرتبط با سلامت ارتباط آماری معناداری یافت نشد(34). نتایج یافته های باراکات و همکاران[10] ،  نیز نشان داد ، متغیرهای فردی _اجتماعی (جنس، سن کودک ، سن والدین ) و متغیرهای بالینی (نوع سرطان ، زمان تشخیص بیماری و نوع درمان ) با کیفیت زندگی ارتباط معنا داری نداشتند(45). همچنین نتایج یافته های فورلانگ[11]  ، در آمریکا نیز موید همین مطلب است(51).

ویژگی های سرطان و درمان آن شامل: نوع سرطان ، نوع و شدت درمان با کیفیت زندگی کودکان و نوجوانان در ارتباط می باشد(45). دوره درمان ، روش هایی که جهت درمان انجام می شوند و عوارض جانبی توسط نوع و مرحله بدخیمی مشخص می شود ، که تمام این موارد بر کیفیت زندگی کودک تاثیر می گذارد(52). لاندولت و همکاران[12]، نشان دادند که کیفیت زندگی در طی فرایند درمان سرطان دوران کودکی کاهش می یابد ، درحالیکه اکثر جنبه های کیفیت زندگی بعد از اتمام درمان بهبود می یابند. صرفنظر از مرحله ی درمان ، کیفیت زندگی ارتباط زیادی با شدت درمان و وجود عوارض جانبی دارد. اسپچلی و همکاران[13] ذکر می کنند که کیفیت زندگی با نوع سرطان و درمان آن  در ارتباط می باشد(40). در واقع کیفیت زندگی در کودکان سرطانی با انواع مختلف سرطان متفاوت است و این تفاوت ها می تواند برای شناسایی کودکان آسیب پذیرتر و نیازهای آنها و مداخله جهت بهبود کیفیت زندگی کمک کننده باشد (29). مطالعات نشان داده اند کودکانی که به تومور مغزی مبتلا هستند ، بیماری و دوره درمان شدیدتری را نسبت به سایر انواع سرطان ها مخصوصا کودکان با تشخیص لوسمی لنفوبلاستیک حاد[14] ، تجربه می کنند (53) . به طور کلی در

بررسی اثر محافظتی یوژنول در مقابل سمیت ناشی از هایپرآمونیا در هیپوکمپ موش صحرایی– از دیدگاه مولکولی

 

مقدمه: هایپرآمونیا سمیت زیادی بر روی سیستم عصبی مرکزی دارد و موجب تشنج یا کما می­ شود. در این مطالعه اثر هایپرآمونیا بر روی بیان ناقل گلوتامات (GLT1)، فعالیت آنزیم گلوتامین سینتتاز(GS) و آنزیم­ های آنتی اکسیدانتی  (SOD,GPX)و هم­چنین اثر محافظتی یوژنول در مقابل سمیت ناشی از هایپرآمونیا در هیپوکمپ موش­های صحرایی بررسی شد.

 

مواد و روش­ها: موش­های نر بالغ با وزن 250-220 گرم به چهار گروه کنترل (تزریق درون صفاقی (ip) سالین، هم­حجم با دارو)، آمونیا (آمونیوم استات mmol/kg 5/2،ip)، یوژنول + آمونیا و یوژنول (mg/kg 100،ip) تقسیم شدند. هر گروه شامل سه حالت بلافاصله (24 ساعت بعد از آخرین تزریق هیپوکمپ موش­ها خارج شد.)، استراحت (9 روز بعد از آخرین تزریق هیپوکمپ موش­ها خارج شد) و یادگیری (24 ساعت بعد از آخرین تزریق، تست­های رفتار انجام شد و سپس هیپوکمپ موش­ها خارج شد) می­باشد.برای مطالعه رفتاری از ماز آبی موریس و روتارد استفاده شد. بیان ناقل GLT1 به روش RT-PCR سنجیده شد و فعالیت آنزیم GS (سنتز glutamylhydroxamic acid-ɤ)، SOD (جلوگیری از احیا فتوشیمیایی NBT)، GPX (مصرف NADPH) و میزان MDA (روش TBRS) در هیپوکمپ مورد سنجش قرار گرفت.

 

نتایج: نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که تزریق آمونیا و یوژنول منجر به افزایش بیان GLT1 و کاهش فعالیت GS گردید. یادگیری موجب کاهش بیان ناقل GLT1 و افزایش فعالیت آنزیم GS شده است. یادگیری توانسته اثر آمونیا و یوژنول را خنثی کند و تزریق یوژنول به همراه آمونیا نتوانسته از اثر آمونیا بکاهد. آمونیا موجب ایجاد استرس اکسیداتیو در هیچ­یک از گروه­ها نشده است.

 

نتیجه­ گیری:

اگرچه یوژنول نتوانسته اثرات ناشی از آمونیا را بهبود بخشد، ولی یادگیری اثرات هایپرآمونیا را کاهش داده است.

 

واژگان کلیدی: هایپرآمونیا، یوژنول، ناقل GLT1، آنزیم گلوتامین سینتتاز، استرس اکسیداتیو

 

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                     صفحه

فصل اول مقدمه  ..1

1-1 آستروسیتها ..2

1-2 نقش­های آستروسیت­ها در سیستم عصبی مرکزی.. 3

1-2-1 هومئوستاز یون، مایعات و pH.. 3

1-2-2 هومئوستاز گونه­ های اکسیژن فعال (ROS) 4

1-2-3 ارتباط با سد خونی- مغزی (BBB) 5

1-2-4 انرژی و متابولیسم.. 6

1-2-5 تنظیم جریان خون CNS. 7

1-2-6 هومئوستاز گلوتامات.. 8

1-3 معرفی ناقل­های آمینواسید تحریکی EAATs)). 11

1-3-1 توزیع ناقل­های آمینواسید تحریکی در سیستم عصبی مرکزی.. 12

، مدلی برای ساختار و نقش ناقل­های آمینواسید تحریکی.. 12

13

1-3-4 انتقال یون­ها و هدایت کلر به همراه گلوتامات.. 14

1-3-5 نقش هدایت کلر. 14

1-3-6 مکانیسم پایه­ای انتقال در ناقل­های آمینو اسید تحریکی.. 15

1-3-7 ترتیب اتصال سوبسترا و یون­های همراه. 16

1-3-8 بررسی جزئیات مکانیسم انتقال در EAATs. 16

1-3-9 شواهد پاتولوژیکی.. 17

1-3-10 فارماکولوژی ناقل­های گلوتامات.. 18

1-3-11 تحریک بیان و نقش EAAT2. 19

1-4 معرفی آنزیم گلوتامین سینتتاز(GS) 19

1-4-1 آنزیم گلوتامین سینتتاز در سیستم عصبی.. 20

1-4-2 سطوح مختلف تنظیم بیان آنزیم گلوتامین سینتتاز. 20

1-5 حافظه و یادگیری.. 22

1-5-1 انواع حافظه. 22

1-5-2 حافظه فضایی.. 23

1-5-3 مناطق مغزی درگیر در پردازش حافظه. 23

1-6 هیپوکمپ    23

1-6-1 مدارهای سیناپسی در هیپوکمپ و پردازش حافظه. 24

1-6-2 هیپوکمپ و حافظه فضایی.. 24

) 25

1-8 هایپرآمونمیا. 26

1-8-1 پاتوفیزیولوژی هایپرآمونمیای اولیه. 26

1-8-2 پاتوفیزیولوژی هایپرآمونمیای ثانویه. 27

1-8-3 عوامل ایجاد هایپرآمونمیای اولیه. 28

1-8-4 عوامل ایجاد هایپرآمونمیای ثانویه. 28

1-8-5 سایر عوامل ایجاد هایپرآمونمیا 29

 

 

1-8-6 اثرات آمونیا 30

1-9 یوژنول . ..32

1-9-1 منبع طبیعی یوژنول.. 32

1-9-2 خصوصیات فارماکولوژیکی یوژنول.. 32

1-9-2-1 خاصیت آنتی باکتریال.. 32

1-9-2-2 فعالیت ضد قارچی.. 33

1-9-2-3 فعالیت ضد التهابی.. 34

1-9-2-4 فعالیت ضد سرطانی.. 35

فصل دوم مواد و روش­ها.. …. 39

2-1 وسایل و مواد آزمایشگاهی.. 40

2-1-1 مواد مورد نیاز برای RT-PCR.. 40

2-1-2 وسایل مورد نیاز برای RT-PCR.. 40

2-1-3مواد مورد نیاز برای سنجش آنزیم­ های گلوتامین سنتتاز، گلوتاتیون پراکسیداز،سوپراکسید دیسموتاز و میزان مالون دی آلدئید. 40

2-1-4 وسایل مورد نیاز برای سنجش آنزیم­ها 40

2-2 شرایط نگهداری موش­های صحرایی.. 41

2-2-1 گروه­های آزمایشی.. 41

2-3مطالعه­ رفتاری.. 42

2-3-1 ماز آبی موریس (Morris Water Maze) 43

2-3-2 دستگاه روتارود. 44

2-4 تهیه محلول­های مورد نیاز برای RT-PCR.. 45

2-4-1 ساخت محلول D (CC10) 45

2-4-2 تهیه بافر الکتروفورز 10X TBE.. 45

2-4-3 تهیه ژل 5/1% آگارز. 45

2-5 تهیه محلول برای انجام سنجش آنزیم GS. 46

2-5-1 محلول بافر پتاسیم فسفات 1/0 میلی مولار با 2/7pH= (حجم: CC10) 46

2-5-2 محلول STOP (حجم CC1) 46

2-5-3 محلول واکنش GS (حجم CC1) 46

2-5-4 محلول استاندارد. 47

2-6 مطالعه مولکولی.. 47

2-6-1 استخراج RNA.. 47

2-7 . RT-PCR   48

2-7-1 سنتز cDNA (20 میکرولیتر) 48

2-7-2 PCR.. 49

2-7-3 الکتروفورز. 50

2-8 مطالعه بیوشیمیایی.. 50

2-8-1 فعالیت سوپر اکسید دیسموتاز(SOD) 51

2-8-2 فعالیت گلوتاتیون پراکسیداز(GPX)   51

2-8-3 سنجش مالون دی آلدئید (MDA) 52

2-8-4 سنجش آنزیم GS. 53

2-8-5 سنجش پروتئین به روش Brad ford. 54

2-8-6 روش سنجش آمونیا پلاسما و هیپوکمپ… 55

2-9 آنالیز آماری .. 56

فصل سوم نتایج .. 57

3-1 تأثیر آمونیا و یوژنول بر بیان ژن GLT1. 58

3-2 تأثیر آمونیا و یوژنول بر فعالیت آنزیم گلوتامین سینتتاز(GS) 63

3-3 تأثیر آمونیا و یوژنول بر میزان استرس اکسیداتیو. 67

3-4 سنجش میزان آمونیای پلاسمای خون گروه­ها در حالت بلافاصله و بعد یادگیری.. 80

3-5 سنجش میزان آمونیای موجود در هیپوکمپ در حالت بلافاصله و بعد از یادگیری: 81

فصل چهارم بحث و نتیجه ­گیری …. 84

4-1 بحث     85

4-1-1 اثر آمونیا بر بیان ناقل GLT1 و فعالیت آنزیم گلوتامین سینتتاز. 86

4-1-2 اثر یوژنول بر بیان ناقل GLT1 و فعالیت آنزیم GS. 87

4-1-3 اثر آمونیا و یوژنول بر استرس اکسیداتیو. 90

4-2 اثر آمونیا و یوژنول بر سنجش میزان آمونیای پلاسما و هیپوکمپ… 93

4-3 نتیجه ­گیری کلی.. 94

… 94

منابع و مراجع………………………………………………………………………………………95

 

فهرست اشکال

 

عنوان                                                                                   صفحه                                   

شکل ‏1‑1: (A) طرح شماتیک سد خونی- مغزی و اجزای تشکیل دهنده آن.. 6

شکل ‏1‑2: نقش آستروسیت­ها در تأمین انرژی مورد نیاز نورون­های در حال فعالیت… 8

شکل ‏1‑3: هومئوستاز گلوتامات به کمک زایده­های آستروسیتی و ناقل­های گلوتامات آستروسیتی انجام می­گیرد. 10

شکل ‏1‑4: (A) ساختار پروتومر منفرد و بخشهای مارپیچ- آلفا عبور کننده از عرض غشایی.. 14

شکل ‏1‑5: مکانیسم دسترسی متناوب در (B) مدل Rocker-switch © مدل منفذ دو دریچه­دار. 16

17

شکل ‏1‑7: چرخه اوره، و جایگاه اثر عوامل ایجاد کننده هایپرآمونمیا را بر روی چرخه، نشان می­دهد. 29

شکل ‏2‑1: طرز آماده سازی نمونه­های استاندارد جهت سنجش آنزیم GS. 53

شکل ‏2‑2: طرز آماده سازی نمونه هیپوکمپ جهت سنجش آنزیم GS. 54

شکل ‏2‑3: طرز تهیه محلول استاندارد جهت سنجش پروتئین.. 55

شکل ‏3‑1: RNA تیمار یوژنول گروه یادگیری.. 82

شکل ‏3‑2: محصول PCR ژن GAPDH گروه کنترل بلافاصله. 83

شکل ‏3‑3: محصول PCR ژن GLT1 گروه کنترل بلافاصله. 83

شکل ‏4‑1: تنظیم سنتز گلیکوژن با فعال شدن Akt 88

شکل ‏4‑2: مکانیسم افزایش گلیکولیز و تولید لاکتات به واسطه ورود گلوتامات.. 89

شکل ‏4‑3: شکسته شدن گلوتامات توسط گلوتامات دهیدروژناز و تولید انرژی برای آستروسیت… 89

شکل ‏4‑4: الف. نحوه عملکرد آنزیم SOD و GPX.. 92

شکل ‏4‑4: ب. حضور گلوتاتیون در محیط برای عملکرد آنزیم گلوتاتیون پراکسیداز لازم است… 92

 

فهرست نمودارها

عنوان                                                                                                صفحه                                     

نمودار ‏3‑1: تأثیر آمونیا و یوژنول بر بیان ناقل GLT1 در حالت بلافاصله. 59

نمودار ‏3‑2: تأثیر آمونیا و یوژنول بر بیان ناقل GLT1 در حالت استراحت… 60

نمودار ‏3‑3: تأثیر آمونیا و یوژنول بر بیان ناقل GLT1 در حالت یادگیری.. 61

نمودار ‏3‑4: تأثیر آمونیا و یوژنول بر بیان ناقل GLT1 در مقایسه حالت یادگیری نسبت به­حالت بلافاصله و استراحت    62

نمودار ‏3‑5: تأثیر آمونیا و یوژنول بر فعالیت آنزیم GS در حالت بلافاصله. 64

نمودار ‏3‑6: تأثیر آمونیا و یوژنول بر فعالیت آنزیم GS در حالت استراحت… 65

نمودار ‏3‑7: تأثیر آمونیا و یوژنول بر فعالیت آنزیم GS در حالت یادگیری.. 66

نمودار ‏3‑8: تأثیر آمونیا و یوژنول بر میزان فعالیت آنزیم GS در مقایسه حالت یادگیری با حالت بلافاصله و استراحت    67

نمودار ‏3‑9: تأثیر آمونیا و یوژنول بر میزان مالون دی آلدئید در حالت بلافاصله. 69

نمودار ‏3‑10: تأثیر آمونیا و یوژنول  بر میزان مالون دی آلدئید در حالت استراحت… 70

نمودار ‏3‑11: تأثیر آمونیا و یوژنول بر میزان مالون دی آلدئید در حالت یادگیری.. 71

نمودار ‏3‑12: تأثیر آمونیا و یوژنول بر میزان مالون دی آلدئید در مقایسه حالت یادگیری با حالت بلافاصله و استراحت    72

نمودار ‏3‑13: تأثیر آمونیا و یوژنول بر فعالیت آنزیم سوپراکسید دیسموتاز در حالت بلافاصله. 73

نمودار ‏3‑14: تأثیر آمونیا و یوژنول بر فعالیت آنزیم سوپراکسید دیسموتاز در حالت استراحت… 74

نمودار ‏3‑15: تأثیر آمونیا و یوژنول بر فعالیت آنزیم سوپراکسید دیسموتاز در حالت یادگیری.. 75

نمودار ‏3‑16: تأثیر آمونیا و یوژنول بر فعالیت آنزیم گلوتاتیون پراکسیداز در حالت بلا فاصله. 76

نمودار ‏3‑17: تأثیر آمونیا و یوژنول بر فعالیت آنزیم گلوتاتیون پراکسیداز در حالت استراحت… 77

نمودار ‏3‑18: تأثیر آمونیا و یوژنول بر فعالیت آنزیم گلوتاتیون پراکسیداز در حالت یادگیری.. 78

نمودار ‏3‑19: تأثیر آمونیا و یوژنول بر میزان فعالیت آنزیم گلوتاتیون پراکسیداز در مقایسه حالت یادگیری با حالت بلافاصله و استراحت… 79

نمودار ‏3‑20: میزان آمونیای پلاسمای خون ٤ گروه آزمایشی در حالت بلافاصله و بعد یادگیری.. 80

نمودار ‏3‑21: سنجش میزان آمونیای موجود در هیپوکمپ در حالت بلافاصله و بعد از یادگیری.. 81

 

مقدمه

 

1-1 آستروسیت­ها

آستروسیت­ها از فراوان­ترین سلول­های گلیا در سیستم عصبی مرکزی (CNS) [2] می­باشند که فاقد آکسون، پتانسیل عمل[3] و پتانسیل سیناپسی­اند. جمعیت این سلول­ها 10 برابر نورون­ها بوده و 25% تا 50% حجم مغز را اشغال می­ کنند [1, 2]. از نظر ظاهری، ستاره­ای شکل بوده و دارای زوائد متعددی هستند که با سطح نورون اتصال غیر­سیناپسی دارند [3]. این سلول­ها دارای زوائد دور عروقی[4]­اند و حدود 85% از سطح مویرگ­ها در مغز را می­پوشانند [2, 4]. از ویژگی آستروسیت­ها بیان دسته­ای ازفیلامنت­های حد واسطnm  9 به نام [5]GFAP می­باشد که باعث تقویت ساختمان آن­ها می­ شود. GFAP مارکر شناسایی آستروسیت­ها می­باشد [5-8]. آستروسیت­ها به وسیله اتصالات منفذدار[6] به هم متصل می­شوند و یک

فینگیلیش درج شده ولی در فایل اصلی پایان نامه کلمه به صورت فارسی نوشته شده است) در مراکز آموزشی و درمانی شهر رشت 91-1390