کیمیاگران اسانس را جوهره گیاه نامیده­اند و بر اساس این تفکر اسانس شکل مادی نیروهای حیاتی و روحی موجود در گیاهان است. با گسترش این علم، استخراج اسانس مورد توجه بیشتر قرار گرفت و به همراه عصاره­های گیاه، قرنها به عنوان پایه بیشتر داروها و یا به تنهایی به عنوان دارو جهت درمان بیماری­های مزمن و همگانی بکار می­رفتند [4].
کشور ما در زمینه درمان گیاهی و استفاده از گیاهان دارویی تاریخ و پیشینه‌ای درخشان دارد. با وجود این، آن‌چنان‌که شایسته است، حاصل قرن‌ها تجربیات گذشتگان را ارج ننهاده‌ایم. با توجه به اینکه کشور ایران از ذخیره غنی گیاهی برخوردار است و بسیاری از گیاهان این سرزمین از لحاظ قابلیت‌های مختلف فیتوشیمیایی، ضدمیکروبی، دارویی و غیره مورد بررسی قرار نگرفته لذا شایسته است قابلیت گیاهان بکر آن ارزیابی شود که دو گیاه Morina persica L. و Physospermum cornubiense (L.) DC. از این جمله می باشند.
1-1- ترکیبات طبیعی
سال‌هاست که منشأ، خواص و فواید مربوط به فرآورده‌های طبیعی توجه پژوهشگران را به خود معطوف کرده است.فرآورده‌های طبیعی معمولاً به دو دسته‌ی بزرگ متابولیت‌های اولیه و متابولیت ثانویه تقسیم می‌شوند. متابولیت‌های اولیه متشکل از مولکول‌های لازم و ضروری برای زندگی هستند و عمدتاً شامل پروتئین‌ها، کربوهیدرات‌ها، چربی‌ها و نوکلئیک اسیدها می‌باشد. این مولکول‌ها از مسیرهای متابولیکی که در بیشتر موجودات زنده رایج هستند، تشکیل می‌شوند. از این رو مسیرهای متابولیت اولیه مرتبط با فرایندهایی هستند که موجب سنتز، تجزیه، و تبدیل این متابولیت‌های اولیه می‌گردد.در مقابل، فراوانی متابولیت‌های ثانویه معمولاً کمتر است و اغلب منحصر به گونه‌های خاصی می‌باشند [6]. در بیشتر موارد، ترکیبات طبیعی به متابولیت‌های با جرم مولی کمتر از 2000 واحدجرم اتمی اطلاق می‌شود که برای ادامه حیات موجودات زنده ضروری نیستند ازجمله ؛ آلکالوئیدها، فلاونوئیدها، کومارین‌ها، گلیکوزید‌ها، لیگنان‌ها، استروئیدها و غیره [7]. ترکیبات طبیعی را براساس ساختار مولکولی، فعالیت فیزیولوژی، کموتاکسونومی و مبدأ بیوسنتز می‌توان تقسیم‌بندی کرد [8].
1-1-1- آلکالوئید
گیاهان حاوی آلکالوئید گستره وسیعی از داروها را در بر می­گیرند. آلکالوئیدها از نظر ساختمان شیمیایی اختلاف زیادی با هم دارند ولی وجود یک ازت

 بازی وجه مشترک تمامی آن­ها می­باشد. آلکالوئیدهای معمول که از گیاهان به دست می­آیند، نوعی ترکیب بازی هستند که دارای یک یا بیش از یک اتم ازت ( معمولاً در حلقه­ی هتروسیکل ) می­باشند. این ترکیب­ها دارای اثرات فیزیولوژیک برجسته­ای روی انسان و حیوان می­باشند [9].

دو دسته کلی از آلکالوئیدها وجود دارند:
1-آلکالوئیدهای غیرهتروسیکل یا آلکالوئیدهای نامعمول و غیرشاخص که گاهی اوقات آنها را پروتو‌آلکالوئید یا آمین‌های بیولوژیک می‌نامند.
2-آلکالوئیدهای هتروسیکل یا آلکالوئیدهای معمول و شاخص که برمبنای ساختار حلقوی طبقه‌بندی می‌شوند.
2-1-1- فلاونوئیدها
فلاونوئیدها ترکیبات پلی فنول شامل 15 کربن با دو حلقه­ی آروماتیک که با یک پل 3 کربنه به هم متصل شدند. در 5 گروه می­توانند قرار گیرند. فلاونول، فلاونون، آنتوسیانین، فلاون، فلاون-3-ال و ایزو فلاون. فلاون­ها ومشتقات آن­ها (فلاونوئیدها) موادی هستند که بصورت آزاد در بسیاری از گیاهان و یا بصورت ترکیب با گلیکوزیدها وجود دارند. عموما محلول در آب هستندو مهمترین مشتقات فلاون­ها به رنگ زرد می باشند. فلاون ها در گیاهان خانواده­ی کاسنی، پروانه آسا، سداب و برخی خانواده­های دیگر یافت می­شوند [10و11].
3-1-1- کومارین‌ها
کومارین‌ها متعلق به خانواده گسترده‌ای از متابولیت‌های گیاهی به نام بنزوپیرانون‌ها با بیش از 1500 ترکیب شاخص در بیش از 800 گونه گیاهی است. این مشتق‌های 1-بنزوپیرانی، عمدتاً در گیاهان عالی یافت می‌شوند. بیشتر کومارین‌های طبیعی در موقعیت کربن7 اکسیژن‌دار هستند. در گیاهان، این ترکیبات در پوشش بذر، ریشه‌ها، برگ‌ها، ساقه و بیشتر در گل‌ها و میوه یافت می‌شوند. کومارین‌ها به عنوان ترکیبات دفاعی گیاه، ضدمیکروبی و مانع جوانه‌زنی نیز شناخته می‌شوند .
4-1-1- گلیکوزیدها
گلیکوزیدها در مسیرهای مختلف متابولیکی به شکل­های گوناگونی ساخته می­شوند.این مواد دارای ساختمان شیمیایی پیچیده و مخصوصی هستند و در بدن انسان اثرهای خاصی نیز بر جای می­گذارند.گلیکوزیدها پس از هیدرولیز به ترکیبات قندی (گلیکون) و غیر قندی (آگلیکون) تبدیل می­شوند. آگلیکون­ها مصارف فراوانی در داروسازی دارند. یکی از مهمترین ترکیبات گلیکوزیدی، گلیکوزیدهای سیانوژنتیک هستند که از مهمترین آن­ها می­توان آمیگدالین را نام برد که بطور وسیعی در گیاهان خانواده­ی گل سرخ، پروانه آسا، کتان و برخی خانواده­های دیگر وجود دارد. یکی دیگر از گلیکوزیدهای مهم آنتراکینون­ها هستند که نقش عمده­ای در درمان یبوست دارند. ازدیگر گلیکوزید­ها می­توان به گلیکوزید­های قلبی ، ساپونینی، فلاونوئیدی، کومارینی و غیره نام برد [10].
5-1-1- لیگنان ها
لیگنان‌ها ترکیبات دیمری هستند که اساساً از اتحاد دو مولکول فنیل‌پروپان تشکیل می‌شوند. زمانی این اعتقاد وجود داشت که لیگنان‌ها واسطه‌های پیش از تشکیل لیگنین هستند ولی امروزه مشخص شده است که این ترکیبات انشعابی از مسیر بیوسنتز لیگنین می‌باشند. لیگنان‌ها برخلاف لیگنین ترکیباتی با فعالیت نوری هستند و احتمالاً طی یک واکنش مزدوج شدن احیایی از نوع فضاویژه بین کربن‌های میانی موجود در زنجیره جانبی مونومر به وجود می‌آیند. از مهمترین مثال‌های دارویی، ترکیبات لیگنانی موجود در گونه پودوفیلوم است که به نظر می‌رسد از دو مولکول کونیفریل الکل یا اسید مربوط ایجاد شده باشند [9].
6-1-1- استروئیدها
استروئیدها، گروهی از ترکیبات آلی هستند که از تری‌ترپن‌های چهار حلقه‌ای مشتق می‌شوند و دارای ساختار کلی سیکلوپنتا پرهیدرو فنانترن می‌باشند. معمولاً گروه‌های متیل در کربن‌های 10و13 وجود دارند و در کربن 17 زنجیر جانبی الکیلی ممکن است وجود داشته باشد. تنوع در استروئیدها ناشی از تعداد گروه‌های متیل افزایشی، پیکربندی زنجیر جانبی و گروه‌های عاملی متصل به حلقه‌هاست .
7-1-1- اسانس ها
اسانس‌ها، ترکیبات کم و بیش فرار با بوی ویژه هستند که با روش‌های تقطیر با آب، بخارآب، آب ‌و بخارآب، تقطیر خشک و غیره از گیاه خام به استثنای مرکبات (استخراج اسانس با روش‌های مکانیکی) بدست می‌آیند [16]. این گروه از مواد مؤثر گیاهی، از نظر ترکیب شیمیایی همگن نیستند. بلکه به صورت مخلوطی از ترکیبات مختلف می‌باشند. اسانس‌ها براساس مبدأ بیوسنتز و ساختار شیمیایی قابل تقسیم‌بندی هستند.
1-7-1-1- شیمی اسانس ها
ترکیبات اسانسی ‌برمبنای ساختار شیمیایی به صورت زیر طبقه‌بندی می‌شوند . در شکل (1-1) نمونه ساختارهایی از ترکیبات اسانسی مذکور آورده شده است.
1- n-آلکان‌ها: تترادکان در اسانس گل‌نرگس
2- اسیدهای آزاد: ترانس-سینامیک اسید در اسانس دارچین
3- الکل‌های آزاد: ایزوآمیل‌الکل در اسانس بابونه
4- آلدهیدی: بنزآلدهید در اسانس بادام تلخ
5- کتونی: لیمونن در اسانس زیره

بندرلنگه یکی از بنادر آباد و پر رونق در کنار ساحل زیبای خلیج فارس است. این بندر همزمان با تاسیس دولت صفویه و در پی آن ورود استعمارگران اروپایی به مشرق زمین و خصوصا خلیج فارس کم کم به صورت یک کانون تحولات در منطقه خلیج فارس درآمد. پرتغالی های استعمارگر اولین گروهی بودند که دست به ماجراجویی و به دست آوردن مستعمراتی در منطقه خلیج فارس زدند. با کشف راه های تجاری و بازرگانی جدید توسط اروپائیان و حضور آنها در خلیج فارس، این منطقه کانون تحولات و رقابت ها بین استعمارگران به منظور تسلط سیاسی، نظامی و اقتصادی بر این منطقه گردید و هر یک سعی در تصرف این منطقه یا تاسیس نمایندگی هایی نمودند. بندرلنگه بواسطه قرار گرفتن در ساحل زیبای خلیج فارس، نزدیكی به جزایر متعدد ایرانی خلیج فارس و امارت های حاشیه جنوبی خلیج فارس، داشتن دریانوردانی جسور و بی باک، حضور قابل توجهی از بازرگانان عمده و همچنین حضور کمپانی های تجاری کشورهای دیگر در این بندر نقش بسزایی در ترانزیت كالا بر عهده داشت.

با تاسیس دولت صفویه به دلیل اقتدار حکومت مرکزی در برقراری امنیت، تجارت در ایران رونق فوق العاده ای یافت و بندرلنگه در سایه این تحولات و به دلیل نزدیکی به کانون های تجارت در خلیج فارس یعنی قشم، هرمز، کیش و بندرکنگ رونق فوق العاده ای یافت. بندرلنگه در دوره های بعد یعنی افشاریه، زندیه، قاجاریه و پهلوی به نقش خود در خلیج فارس ادامه داد چنانکه می توان تحولات این بندر را به لحاظ اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی مورد بررسی قرار داد.

وضع و اجراء دو قانون ظالمانه یعنی قانون انحصار تجارت و کشف حجاب در دوره حکومت رضا شاه باعث مهاجرت گسترده مردم بندر لنگه به آن سوی آب های خلیج فارس شد به طوری كه جمعیت این بندر به سه الی چهار هزار نفر تقلیل یافت. این پژوهش به دنبال بررسی تحولات سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی بندرلنگه می باشد که باعث افزایش شناخت و آگاهی های ما نسبت به توانایی ها و قابلیت های این بندر و همچنین نقش آن در تحولات منطقه ای از دوره صفویه تا پایان پهلوی گردد.

این رساله با روشی توصیفی و تحلیلی و بر پایه منابع كتابخانه ای و آرشیوی به بررسی تحولات سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بندر لنگه از ابتدای تشكیل دولت صفویه تا پایان حكومت پهلوی (1357 ه.ش- 907 ه.ق) می پردازد.

 واژگان کلیدی: خلیج فارس، بندر لنگه، مروارید، ایران، انگلیس.

فهرست مطالب

عنوان                                      صفحه          

چکیده  

فصل اول: کلیات

1-1- تبیین مساله پژوهشی و اهمیت آن …………………………………………………………1   

1-2- اهداف پژوهش ……………………………………………………………………………2

1-3- پرسشها و فرضیات ………………………………………………………………..2

1-3-1- پرسشها …………………………………………………………………………………..2

1-3-2- فرضیات …………………………………………………………………………………….2

1-4- پیشینه پژوهش ……………………………………………………………………….3

1-5- روش تحقیق و مراحل آن ……………………………………………………………….3

1-6- نقد منابع و ماخذ ……………………………………………………………..3

1-6-1 منابع تاریخی …………………………………………………………………………..3

1-6-1-1- سرزمین های شمالی پیرامون خلیج فارس…………………………………………4

1-6-1-2- تاریخ جهانگیریه……………………………………………………………………………..4

1-6-1-3- تاریخ بنادر و جزایر خلیج فارس ……………………………………………5

1-6-2- سفرنامه­ها …………………………………………………………………….5

1-6-2-1 سفرنامه سرپرسی سایکس………………………………………………5

1-6-2-2- سفرنامه سدید………………………………………………………………………….6

1-6-3- اسناد ………………………………………………………………………………….6 

1-6-4- منابع جدید ………………………………………………………………………….6

1-6-4-1- تاریخ لنجه……………………………………………………………………….6

1-6-4-2- بندرلنگه در ساحل خلیج فارس   …………………………………………… 7

فصل دوم : موقعیت جغرافیایی بندر لنگه  

2-1- جغرافیای طبیعی …………………………………………………………………8

2-1-1- مشخصات جغرافیایی ……………………………………………………………8

2-1-2- ناهمواری ها بندر لنگه……………………………………………………………….9

2-1-3- آب و هوا …………………………………………………………………………………….10

2-1-4-  رود ها……………………………………………………………………………………………..11

2-1-5- پوشش گیاهی ………………………………………………………………………………11

2-1-5-1- درختان……………………………………………………………………………….. 11

2-1-5-2- گیاهان دارویی………………………………………………………………………….12

2-1-6- پوشش جانوری ………………………………………………………………………………13

2-1-7- راه های ارتباطی………………………………………………………………….14

2-2- جغرافیای انسانی……………………………………………………………………………….14

2-2-1- جمعیت……………………………………………………………………………………………14

2-2-1-1- محلات بندرلنگه……………………………………………………..15

2-2-2- زبان………………………………………………………………………………………16

2-2-3- نژاد…………………………………………………………………………………..17

2-2-4- دین و مذهب…………………………………………………………………………..17

2-2-5- خوراک…………………………………………………………………………………17

2-2-6- پوشاک…………………………………………………………………………………………17

2-3- جغرافیای اقتصادی…………………………………………………………………………18

2-3-1-  صیادی……………………………………………………………………………………..18

2-3-1-1- ماهی گیری……………………………………………………………………………..18

2-3-1-2- صید مروارید………………………………………………………………………….18

2-3-1-3- صدف……………………………………………………………………………………..18

2-3-2- معادن………………………………………………………………………………………………….19

2-3-3- صنایع…………………………………………………………………………………………..19

2-3-4- هنرهای دستی…………………………………………………………………………………19

2-3-5-کشاورزی…………………………………………………………………………………………….20

2-3-6- دامداری…………………………………………………………………………………………….20

2-3-7- بازرگانی………………………………………………………………………………………………20

2-4- جغرافیای تاریخی …………………………………………………………………………………..21

2-4-1- پیشینه تاریخی………………………………………………………………………..21

2-4-2- وجه تسمیه­ی …………………………………………………………………21

فصل سوم: تحولات سیاسی بندر لنگه

3-1- بخش اول: دوره صفویه تا پایان زندیه…………………………………………24

3-1-1- تشکیل دولت صفویه……………………………………………………………………….24

3-1-2- حضور استعمارگران پرتغالی در خلیج فارس……………………………………….25

3-1-3- پایان حضور پرتغالی ها در خلیج فارس………………………………………………..28

3-1-4- حضور هلندی ها در بندر لنگه……………………………………………………30

3-1-5- حمله خوارج به بندر لنگه و توابع آن……………………………………………………30

3-1-6- سقوط دولت صفویه و آغاز حملات جواسم به سواحل ایران………………………………….31

3-1-6-1- جواسم و تلاش آنها برای استقرار در سواحل ایران و بندر لنگه……………………………31

3-1-7- پادشاهی نادر………………………………………………………………………………33

3-1-8- کشته شدن نادر و حملات مجدد جواسم به سواحل ایران…………………………………33

3-3- بندر لنگه در دوره­ زندیه …………………………………………………………………………….34

3-2- بخش دوم : از پایان زندیه تا انقلاب مشروطه……………………………………………….34

 

 

3-2-1- استقرار جواسم در بندر لنگه و توابع…………………………………………………….34

3-2-2- تثبیت حاکمیت جواسم بر بندر لنگه و آغاز تحرکات انگلیسی ها در این بند….36

3-2-3- اخراج جواسم از بندر لنگه………………………………………………………….43

3-2-4- حاکمان بندرلنگه از اخراج جواسم تا سال 1316 ه . ق…………………………..45

3-2-5- تلاش نافرجام جواسم برای حکومت مجدد بر بندرلنگه…………………………..45

3-3- بخش سوم: تحولات بندرلنگه از انفلاب مشروطیت تا سقوط  دولت قاجاریه…………46

3-3-1- مردم بندرلنگه و انقلاب مشروطه………………………………………….47

3-3-1-1- اغتشاشات در لار و جنوب ایران و تاثیر آن بر بندرلنگه…………………..48

3-3-1-2- انجمن های محلی مشروطه خواهان………………………………………..52

3-3-2- جنگ جهانی اول و تاثیرات آن بر بندرلنگه……………………………………………..53

3-4- بخش چهارم: انقراض قاجاریه و روی کار آمدن رضا شاه پهلوی…………………….54

3-4-1- جنگ جهانی دوم……………………………………………………………….58

3-4-2- حکومت محمد رضا شاه پهلوی……………………………………………..58

3-4-2-1- نا امنی در جنوب ایران و بندر لنگه……………………………………58

  فصل چهارم: تحولات اجتماعی و فرهنگی بندر لنگه

4-1- بخش اول: دین و مذهب در بندرلنگه………………………………60

4-1-1- دین اسلام………………………………………………………………………..60

4-1-1-1- اهل سنت………………………………………………………………………60

4-1-1-2- تشیع…………………………………………………………………..61

4-1-2- فرق غیر اسلامی……………………………………………………62

4-1-2-1- زرتشتی…………………………………………………………………………62

4-1-2-2- یهود………………………………………………………………………………62

4-1-2-3- هندوها……………………………………………………………………..62

4-1-2-4- مسیحیان…………………………………………………………………………..62  

4-2- بخش دوم: آداب و رسوم…………………………………………………………..63

4-2-1- آداب و رسوم مذهبی………………………………………………………….63

4-2-1-1- عید قربان………………………………………………………………………………..63

4-2-1-2- جشن استقبال از حاجیان…………………………………………………..64

4-2-1-3- آداب و رسوم در ماه رمضان……………………………………………………………..64

4-2-1-3-1- خواندن نماز تراویح……………………………………………………………..64

4-2-1-3-2- مراسم ویژه شهادت حضرت علی (ع)…………………………65

4-2-1-3-3- خواندن نماز تهجد یا قیام الیل………………………………………………….65

4-2-1-3-4- خیر شب 27 رمضان……………………………………………………………. 65

4-2-1-4- عید فطر……………………………………………………………………65

4-2-1-5- گرفتن روزه بعد از پایان ماه مبارک رمضان…………………………………..66

4-2-1-6- خیرات………………………………………………………………………………….66

4-2-1-6-1- جشن روز پانزدهم شعبان (جشن نومه یا نیمه)……………………………..66

4-2-1-6-2- خیر روز هشتم ذی الحجه…………………………………………….66

4-2-1-6-3- خیر معراج (شب 26 رجب)…………………………………………………67

4-2-1-7- مولود خوانی………………………………………………………………………….67

4-2-1-8- عاشورا در بندرلنگه……………………………………………………………………67

4-2-1-9- آئین ها و مراسم های ویژه به مناسبت تولد و مرگ ائمه و بزرگان دینی……………………………..68

4-2-2- آداب و رسوم محلی……………………………………………………………68

4-2-2-1- مراسم ختنه سوران …………………………………………………………69

4-2-3- آداب و رسوم  ملی………………………………………………………………..69

4-2-3-1- جشن چهارشنبه سوری…………………………………………………69

4-2-3-2-  خانه تکانی………………………………………………………………………69

4-2-3-3- تحویل سال………………………………………………………………………..70

4-2-3-4- سیزده بدر………………………………………………………………………………….70

4-2-4- ضرب المثل ها…………………………………………………………………………..70

4-2-5- تقویم های رایج در بندرلنگه…………………………………………………………………………72

4-2-5-1- تقویم هجری قمری ……………………………………………………..72

4-2-5-1-1- کاربرد تقویم هجری قمری…………………………………………………..72

4-2-5-2- تقویم هجری شمسی……………………………………………………………73

4-2-5-2-1- کاربرد تقویم هجری شمسی………………………………………………73 

4-2-6- طب سنتی………………………………………………………………………………… 73

4-2-7- زبان و گویش………………………………………………………………………………….. 74

4-2-7-1- زبان فارسی…………………………………………………………………………….75

4-2-7-2- زبان عربی………………………………………………………………………………..76

4-3- بخش سوم: نهاد های آموزشی…………………………………………………………………..76

4-3-1- مکتب خانه در بندرلنگه…………………………………………………………………………….77

4-3-1-1- نقاط ضعف و قوت مکتب خانه ها………………………………………………..78

4-3-1-1-1- نقاط قوت مکتب خانه……………………………………………………..78

4-3-1- 1-2- نقاط ضعف مکتب خانه ها……………………………………………….78

4-3-1- 2- مدارس در بندرلنگه………………………………………………………………..79

4-3-1- 2-1- مدارس علوم دینی……………………………………………………………………79

4-3-1- 2-1-1- مدارس دینی اهل سنت…………………………………………………………….79

4-3-1- 2-1-1-1- مدرسه احمدیه………………………………………………………………..79

4-3-1- 2-1-1-2- مدرسه رحمانیه بندر لنگه…………………………………………..80

4-3-1- 2-1-2- مدارس علوم دینی تشیع…………………………………………………………..81

4-3-1- 2-1-2-1- مدرسه علوم دینی سید محمد عالم بحرینی………………………….81

4-3-1- 2-2- مدارس عمومی غیر دینی بندرلنگه………………………………………………..82

4-3-1- 2-2-1- مدرسه انجمن……………………………………………………………82

4-3-1- 2-2-2- مدرسه محمدیه……………………………………………………….82

4-3-2- آموزش و پرورش بندرلنگه…………………………………………………..84

4-4- بخش چهارم: مساجد و زیارتگاه ها……………………………………………….84

4-4-1- مساجد شیعیان …………………………………………………………85

4-4-2- مساجد اهل سنت……………………………………………………………….85

4-4-3- مراکز زیارتی (آرامگاه ها)………………………………………………………85

4-5- بخش پنجم: علماء و روحانیون و بزرگان علم و ادب در بندرلنگه………………………….86

4-5-1- علما و روحانیون…………………………………………………………………….86

4-5-1-1- علماء و روحانیون شیعی ………………………………………………………..86

4-5-1-1-1- سید محمد عالم بحرینی…………………………………………………..86

4-5-1-1-2- شیخ علی بن عبدالله محلاتی…………………………………………………87

4-5-1-1-3- شیخ احمد سرحان…………………………………………………………….87

4-5-1-1-4- سید هاشم بحرانی………………………………………………………………….87

4-5-1-2- علماء و روحانیون معروف اهل تسنن در بندر لنگه…………………..88

4-5-1-2-1- شیخ عبدالله صوفی……………………………………………………………88

4-5-1-2-2- سلطان العلماء شیخ عبدالرحمن خالدی……………………………88

4-5-1-2-3- شیخ حسن بن عبدالله الرضوان………………………………….90

4-5-1-2-4- شیخ محمد علی خالدی………………………………………90

4-5-1-2-5- شیخ قاسم قصاب……………………………………………………….91

4-5-2- ادبا در بندرلنگه………………………………………………….92

4-5-2-1- عبدالرحمن فرامرزی………………………………………………………92

4-5-2-2- احمد فرامرزی………………………………………………………………….93

4-5-2-3- عباس انجم روز………………………………………………………………………93

4-5-3- شعرا در بندرلنگه……………………………………………………………94

4-5-3-1- شیخ عبدالرحمن خالدی………………………………………….94

4-5-3-2- سید کامل کاملی………………………………………………………………..94

4-5-3-3- شیخ عبدالواحد فرامرزی………………………………………………………..94

4-5-3-4- علی اکبر هاتف…………………………………………………………………..95

4-5-3-5- عباس انجم روز……………………………………………………………..95

4-6- بخش ششم: آب، خوراک، مسكن و معماری………………………………………………96

4-6-1- منابع تامین آب…………………………………………………………………..96

4-6-1-1- آب انبار…………………………………………………………………………96

4-6-1-2- چاه……………………………………………………………………………..97

4-6-2- خوراک……………………………………………………………………….. 98

4-6-2-1- نان…………………………………………………………………….98

4-6-2-2- تهیه انواع دسر…………………………………………………………….98

4-6-2-3- صرف قهوه……………………………………………………………………………..99

4-6-2-4- خرما…………………………………………………………………………..99

4-6-2-4-1- خرمای خشک…………………………………………………………………..100

4-6-2-4-2- کنگ شانه زده یا چنگال………………………………………………….100

4-6-2-4-3- شیره خرما……………………………………………………………………100

4-6-2-4-4- خارک نارس………………………………………………………………100

4-6-3- مسکن و معماری………………………………………………………………………101

4-6-3-1- آثار باستانی و تاریخی…………………………………………………………………102

4-6-3-1-1- قلعه تاریخی لشتان………………………………………………………..102

4-6-3-1-2- زیارت خضر…………………………………………………………………..102

 4-6-3-1-3- منازل…………………………………………………………………….103

4-6-3-1-4- قلعه پرتغالی ها…………………………………………………………………103

4-6-3-1-5- کاروانسرای کنگ……………………………………………………….103

4-6-3-1-6- برکه ها و آب انبارها………………………………………………………….104

4-6-3-1-7- خرابه های معروف به تالار………………………………………………….104

4-6-3-1-8- مقسم های آب………………………………………………………………105

4-6-3-1-9- مساجد……………………………………………………………105

فصل پنجم: تحولات اقتصادی بندر لنگه

5-1- بخش اول:کشاورزی و دامداری…………………………………………………107

5-1-1- کشاورزی…………………………………………………………………………………..107

5-1-1-1- نخل …………………………………………………………………………………….108

5-1-1-1-2- علل اساسی از بین رفتن نخیلات بندرلنگه …………………………….110

5-1-2- دامداری ………………………………………………………………….. ……110

5-2- بخش دوم: دریا نوردی………………………………………………………………111

5-2-1- صید و تجارت مروارید …………………………………………………………….111

5-2-1-1- علل رکود صید و تجارت مروارید…………………………………………….113

5-3- بخش سوم: صنایع و معادن ……………………………………………………………114

5-3-1- صنایع ………………………………………………………………………………………112

5-3-2- معادن………………………………………………………………………………………….118

5-4- بخش چهارم: تجارت……………………………………………………………………119

5-4-1- صادرات و واردات ……………………………………………………………………119

5-4-1-1- صادرات …………………………………………………………………………..120

5-4-1-1-1- صادرات بندرلنگه به امارت های حاشیه جنوبی خلیج فارس ……………………121

5-4-1-2- واردات ………………………………………………………………………………..124

5-4-2- تجارت برده…………………………………………………………………..127

5-4-3- علل اصلی رونق بازرگانی خارجی در بندرلنگه ………………………………….128

5-4-3-1- بازار لنگه ……………………………………………………………………………..129

5-4-3-1-1- مهمترین بازار های لنگه ……………………………………………130

5-4-3-2- کمپانی های خارجی در بندرلنگه …………………………………….130

5-4-3- عوامل رکود اقتصادی بندر لنگه …………………………………………..132        

سخن آخر ………………………………………………………………………………………..134

پیوست­ها ……………………………………………………………………………………………..136

منابع و ماخذ …………………………………………………………….. 158

تبیین مساله پژوهشی و اهمیت آن

بندرلنگه یکی از بنادر مهم در سواحل خلیج فارس است که از دیرباز به دلیل صید مروارید در سواحل آن به بندر مروارید معروف بوده و از بنادر پررونق و آبادان سواحل خلیج فارس بوده است.  به دلیل همین رونق و آبادانی آن، در دوره قاجاریه به عروس بنادر ایران معروف گردید. این بندر یکی از مناطق حساس در سواحل خلیج فارس می باشد که به دلیل قرار گرفتن در نزدیکی و همجواری با جزایر مهم و استراتژیک قشم، کیش، لاوان، هندرابی از موقعیت سوق الجیشی، تجاری و اقتصادی ویژه ای برخوردار است و همین همجواری موجب شده است که در غالب تحولات سیاسی ـ نظامی و بعضا حوادث بزرگ اجتماعی ـ اقتصادی با این جزایر پیوند تاریخی داشته باشد که از جمله آنها می توان به حضور جواسم در بندرلنگه اشاره نمود.

با تاسیس دولت صفویه به دلیل اقتدار حکومت مرکزی در برقراری امنیت، تجارت در ایران رونق فوق العاده ای یافت و بندرلنگه در سایه این تحولات و به دلیل نزدیکی به کانون های تجارت در خلیج فارس یعنی قشم، هرمز، کیش و بندرکنگ رشد زیادی پیدا نمود و با کشف راه های تجاری و بازرگانی جدید توسط اروپائیان و حضور آنها در خلیج فارس، این منطقه کانون تحولات و رقابت ها بین استعمارگران به منظور تسلط سیاسی، نظامی و اقتصادی بر این منطقه گردید و هر یک سعی در تصرف این منطقه یا تاسیس نمایندگی هایی نمودند. با تاسیس کمپانی هند شرقی از سوی آنها فعالیت دول اروپایی در این منطقه حساس وارد مرحله تازه ای شد و این امر موجب تحولات گوناگونی در بنادر و جزایر خلیج فارس گردید.

بندرلنگه در دوره های بعد یعنی افشاریه، زندیه، قاجاریه و پهلوی به نقش خود در خلیج فارس ادامه داد چنانکه می توان تحولات این بندر را به لحاظ اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی مورد بررسی قرار داد.

این پژوهش به دنبال بررسی تحولات سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی بندرلنگه می باشد که می تواند باعث افزایش شناخت و آگاهی های ما نسبت به توانایی ها و قابلیت های این بندر و همچنین نقش آن در تحولات منطقه ای از دوره صفویه تا پایان پهلوی گردد.

1-2- اهداف پژوهش

بررسی تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی بندرلنگه از دوره صفویه تا پایان حکومت پهلوی.

1-3- پرسشها و فرضیات

1-3-1-پرسش­های پژوهش

ـ موقعیت جغرافیایی بندرلنگه در تحولات منطقه ای از صفویه تا پایان حکومت پهلوی در منطقه خلیج فارس چگونه بوده است؟

ـ نقش و کارکرد اقتصاد و تجارت بندرلنگه از صفویه تا پایان حکومت پهلوی در خلیج فارس چگونه بوده است؟

ـ بندرلنگه با توجه به تحولات سیاسی، نظامی و اقتصادی چه تغییرات و تحولاتی در حوزه های اجتماعی و فرهنگی تجربه کرده است؟

1-3-2-  فرضیات پژوهش

ـ با توجه به موقعیت جغرافیایی بندرلنگه و قرار گرفتن در کناره خلیج فارس و ورود استعمارگران اروپایی، خصوصا انگلیسی ها به این منطقه که همراه با چالش های زیادی بر سر منافع اقتصادی به بهانه مبارزه با دزدان دریایی و تجارت برده بود، بندرلنگه کانون تحولات مهمی در این دوره بوده است.

ـ به نظر می رسد با توجه به موقعیت استراتژیک بندرلنگه و قرار گرفتن در سواحل خلیج فارس، این بندر نقش و کارکرد ویژه ای در اقتصاد و تجارت منطقه ای از دوره صفویه تا پایان حکومت پهلوی داشته است.

ـ با توجه به اهمیت تجاری و اقتصادی بندرلنگه، این عوامل در تحولات فرهنگی و اجتماعی آن از دوره صفویه به بعد بسیار محسوس می باشد که به لحاظ اجتماعی و فرهنگی قابل مطالعه است.

1-4-پیشینه پژوهش

ـ اقتداری (1348): وی در اثر خود اطلاعات مفیدی راجع به جغرافیای تاریخی بنادر و جزایر ایرانی خلیج فارس از جمله بندرلنگه ارائه می دهد و در خلال آن به تحولات تجاری و اقتصادی بندرلنگه به صورت مختصر می پردازد که دارای نکات قابل توجهی در مورد این بندر می باشد.

ـ موحد (1380): وی در کتاب خود مدارک مورد استناد شیوخ امارات در ادعا بر جزایر ایرانی تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی را مورد بررسی قرار داده است، با این حال وی اطلاعات مفیدی راجع به حضور جواسم و تجارت در بندرلنگه به طور گذرا و مختصر ارائه می دهد.

ـ نوربخش (1382): وی در کتاب خود اطلاعات جغرافیایی و اقتصادی مفیدی راجع به بنادر خلیج فارس ارائه می دهد، وی در فصل سوم کتاب خود تحولات تجاری و اقتصادی بندرلنگه را به طور مختصر و گذرا را مورد مطالعه قرار داده است.

1-2- اهمیت شناسایی سرطان ریه…………………………. 5
1-3- روش‌های شناسایی سرطان ریه…………………………. 6
1-3-1- نانوسیم‌های سیلیکا………………………… 7
1-3-2- نانوذرات طلا………………………….. 10
1-3-3- نانولوله‌های کربنی………………………….. 13
1-3-4- نقاط کوانتومی………………………….. 17
1-4-گرافن………………………….. 21
1-5-گرافن اکسید…………………………. 24
1-6-کاربردهای گرافن اکسید…………………………. 27
1-6-1-کاربرد گرافن اکسید در بیوالکتروشیمی………………………… 28
1-6-2- کاربردهای پزشکی و زیستی گرافن اکسید…………………………. 29
1-7- هدف از کار پزوهشی حاضر…………………………. 38
فصل دوم: بخش تجربی………………………….. 39      
2-1- مواد و دستگاه‌ها………………………… 40
2-2- تهیه‌ی بافر Tris-HCl…………………………
2-3- سنتز گرافن اکسید…………………………. 42
2-4 آماده‌سازی محلول‌‌ها برای اندازه‌گیری طیف‌ فلوئورسانس…………. 43
2-4-1- تهیه‌ی محلول مرحله‌ی اول…………………………. 43
2-4-2- تهیه‌ی محلول مرحله‌ی دوم…………………………. 43
2-4-3- تهیه‌ی محلول‌های مرحله‌ی سوم…………………………. 44
2-4-4- تهیه‌ی محلول مرحله‌ی چهارم…………………………. 44
2-4-5- تهیه‌ی محلول‌های مرحله‌ی پنجم…………………………. 44
2-4-6- تهیه‌ی محلول‌های مرحله‌ی ششم…………………………. 45
فصل سوم: نتایج و بحث…………………………… 46    
3-1- تهیه گرافن اکسید از گرافیت…………………………… 47
3-2- بررسی طیف UV-Vis گرافن اکسید…………………………. 48
3-3- تفسیر طیف IR گرافن اکسید…………………………. 49
3-4- بررسی تصویر TEM گرافن اکسید…………………………. 49
3-5- انتخاب بیومارکر سرطان ریه…………………………. 50
3-6- تفسیر طیف‌های نشری………………………….. 53
3-6-1- بررسی طیف فلوئورسانس DNA پروب…………………………… 53
3-6-2- بهینه‌سازی زمان جذب DNA پروب بر سطح GO…………………………..
3-6-3- بهینه‌سازی مقدار GO در حضور DNA پروب…………………………. 56
3-6-4- بررسی طیف فلوئورسانس کمپلکس DNA-GO پروب در حضور DNA هدف (DNA سالم)………57
3-6-5- بهینه‌سازی زمان هیبرید شدن DNA هدف با DNA پروب در حضور GO…………
3-6-6- بررسی تغییرات شدت فلوئورسانس کمپلکس DNA-GO پروب در حضور غلظت‌های مختلف DNA هدف……….60
3-6-7- بررسی طیف‌ فلوئورسانس DNA-GO پروب در حضور mDNA (DNA جهش‌دار)………… 62
3-7- شناسایی سرطان ریه…………………………. 63
3-8- نتیجه‌گیری………………………….. 65
3-9- پیشنهادات…………………………… 66
منابع………………………….. 67

 

چکیده:
امروزه سرطان ریه یکی از شایع‌ترین بیماری‌ها در سراسر جهان محسوب می شود و دارای بالاترین آمار مرگ‌ومیر در بین انواع سرطان است. لذا تشخیص زودهنگام این بیماری از اهمیت ویژه‌ای برخوردار می‌باشد. با توجه به اینکه روش‌های متداول برای شناسایی سرطان ریه پرهزینه و زمان‌بر می‌باشند، ارائه روش‌های ارزان‌تر و سریع‌تر مورد توجه ویژه‌ای قرار گرفته است. با پیشرفت چشمگیر فناوری نانو در سال‌های اخیر و توسعه‌ی نانو مواد مختلف، فعالیت‌هایی در این زمینه صورت گرفته است. مطالعات اخیر نشان می‌دهند که نانوماده‌ی گرافن اکسید به علت داشتن خواص منحصر به فرد، در زمینه‌ی طراحی نانوحسگرهای زیستی برای شناسایی سرطان ریه، پتانسیل بالایی دارد.
در پایان‌نامه‌ی حاضر نانوحسگر زیستی بر پایه‌ی نانوهیبرید گرافن اكسید-DNA برای شناسایی جهش‌های حذفی عامل سرطان ریه ارائه شده است. در این روش، شناسایی جهش‌ها با بهره گرفتن از پروب DNA نشاندار شده با FAM و از طریق طیف‌سنجی فلوئورسانس انجام شده است. همچنین گرافن اکسید با استناد به روش هامر سنتز شده، و با بهره گرفتن از طیف‌سنجی‌های FT-IR، UV-Vis و تصویر TEM بررسی و مورد تایید قرار گرفته است.
فصل اول: مقدمه و بررسی منابع
1-1- سرطان ریه
سرطان یک بیماری ژنتیكی است و در اثر رشد و تقسیم غیرقابل كنترل سلول‌ها در قسمتی از بدن بوجود می‌آید كه نتیجه‌ی اثر عوامل محیطی و اختلالات ژنتیكی است. به عبارت دیگر سرطان در اثر یک سری جهش‌های متوالی در ژن‌های انسان اتفاق می‌افتد. امروزه بیش از 200 نوع سرطان وجود دارد که یکی از شایع‌ترین نوع آن سرطان ریه است.
سرطان ریه دومین سرطان رایج در بین زنان و مردان است و یکی از قابل‌پیشگیری‌ترین انواع سرطان می‌باشد. بطور کلی دو نوع سرطان ریه وجود دارد:
1) سرطان ریه با سلول‌های کوچک[1] (SCLC)
2) سرطان ریه با سلول‌های غیرکوچک[2] (NSCLC)
که نحوه‌ی رشد و انتشار هر دو در بدن و نیز روش درمان آن‌ ها متفاوت است. انواع سرطان ریه براساس نمای ظاهری سلول‌ها زیر میکروسکوپ طبقه‌بندی می‌شوند. سرطان ریه با سلول‌های غیرکوچک (NSCLC) نیز به سه دسته تقسیم‌بندی می‌شود: 1) سرطان بافت سطحی[3]، 2) سرطان غدد تراوش‌کننده‌ی مخاط و رگ‌های لنفاوی[4] (اپیتلیوم غده‌ای) و 3) سرطان ریه با سلول‌های بزرگ[5] [1و 2]. در بین افراد مبتلا به این نوع سرطان حدود %90-85 موارد از نوع NSCLC و حدود %15-10 موارد از نوع SCLC می‌باشد.
شایع‌ترین علائم بالینی سرطان ریه شامل سرفه‌ی مداوم و مزمن، درد قفسه‌ی سینه، بی‌اشتهایی، کاهش وزن، خلط خونی، تنگی نفس، عفونت‌های تنفسی مثل برونشیت، شروع خس خس سینه و … می‌باشد، که معمولا در مراحل اولیه‌ی بیماری ظاهر نمی‌شود. از این رو آمار مرگ و میر این نوع سرطان بسیار بالا است [3].
1-1-1- عوامل خطرساز
استعمال دخانیات به ویژه مصرف سیگار مهم‌ترین عامل خطرساز برای ایجاد سرطان ریه است [4]، چرا كه تقریبا %90‌ بیماران دارای سرطان ریه سیگاری هستند و خطر ابتلا به سرطان ریه حدود 20 تا 40 برابر در افراد سیگاری بیشتر از افراد غیرسیگاری است. استعمال دخانیات علت اصلی ابتلای تقریبا %79‌ زنان و %90 مردان به سرطان ریه گزارش شده است و نیز %90 مرگ و میر‌های ناشی از سرطان ریه در اثر استعمال دخانیات اتفاق می‌افتد [5].
گاز رادون دومین علت عمده سرطان ریه بعد از استعمال دخانیات است [6]، این گاز رادیواکتیو، بی‌بو، بی‌مزه و بی‌رنگ است و به طور طبیعی از شکستن اورانیوم در خاک‌ها و سنگ‌ها تشکیل می‌شود. طبق آمار، سالیانه مواجهه با این گاز در بیش از 20000 مرگ ناشی از سرطان ریه در ایالات متحده آمریکا دخیل است [7]. سایر مواردی که خطر ابتلا به این نوع سرطان را افزایش می‌دهند و در محیط کار وجود دارند شامل: هیدروکربن‌های آرماتیک چندحلقه‌ای، آرسنیک، آزبست، کادمیوم، بریلیوم، ترکیبات حاوی نیکل و کروم، اترهای کلرومتیل و … می‌باشند [4]. همچنین مواردی نظیر آلودگی هوا، پیشینه‌خانوادگی ابتلا به سرطان ریه، پرتودرمانی ریه‌ها، رژیم غذایی نامناسب، سن بالا، تغییرات ژنی موروثی و اکتسابی و … از عوامل سرطان ریه می‌باشند.
2-1-1- تغییرات ژنی عامل سرطان ریه
در طی چندین سال اخیر، دانشمندان پیشرفت‌های زیادی در شناسایی اثر عوامل خطرساز بر روی تغییرات DNA و ژن‌ها که منجر به سرطانی شدن سلول‌ها می‌شوند، داشته‌اند. آن‌ ها مراحل تولید سرطان‌ها را تعیین كرده‌اند كه چندین ژن جهش‌دار در آن دخالت دارند این تغییرات ژنتیكی باعث از هم گسیخته شدن نظم طبیعی تقسیم و تمایز سلول‌ها می‌شود.
سرطان ریه اغلب نتیجه‌ی یكسری تغییرات ژنتیكی شامل فعال شدن پروتوانكوژن‌ها و تبدیل آن‌ ها به انكوژن‌ها[1]، و غیر فعال شدن ژن‌های مهارکننده‌ی تومور[2] (TSGs) و … است. پروتوانكوژن‌ها ژن‌هایی هستند که در حالت طبیعی مسئول تنظیم تقسیم و رشد سلول‌ها هستند و در صورتی كه جهش ژنتیكی پیدا كنند انكوژن نامیده می‌شوند كه بیان ژنی آن‌ ها بسیار بالاست. و ژن‌های مهارکننده‌ی تومور ژن‌هایی هستند که تقسیم سلولی را کند کرده و زمان مرگ سلول‌ها را تعیین می‌کنند. فقدان ژن‌های مهار كننده‌ی ‌توموری باعث تقسیم غیرقابل كنترل سلول‌ها می‌شود.
انکوژن‌هایی که منجر به بیماری‌ سرطان ریه می‌شوند شامل c-myc، kras جهش یافته (درهیچ کدام از موارد سرطان ریه از نوع SCLC مشاهده نمی‌شود ولی در %20-15 موارد سرطان ریه از نوع NSCLC و اکثر موارد اپیتلیوم غده‌ای مشاهده می‌شود)، ژن egfr بیش از حد بیان شده، cyclin D1، BCL2 و … هستند.  ژن‌های مهارکننده‌ی تومور (TSGs) درگیر در اکثر موارد سرطان ریه شامل p53 (در %90 موارد سرطان ریه از نوع SCLC و %50 موارد سرطان ریه از نوع NSCLC مشاهده می‌شود)، Rb (در %90 SCLC و %20 NSCLC مشاهده می‌شود)، p16 (در بیش از %50 NSCLC و کمتر از %1 SCLC مشاهده می‌شود) و … هستند. و ژن‌های hTR و  hTERTتقریبا در همه‌ی انواع سرطان‌ ریه به صورت یک مکانیسم نامیرایی بیان می‌شوند [8].
2-1- اهمیت شناسایی سرطان ریه
سرطان ریه مهم‌ترین و شایع‌ترین علت مرگ ناشی از سرطان در بین مردان و زنان محسوب می‌شود. مرگ و میر بالای این نوع سرطان، ناشی از میزان ابتلای بالا به بیماری و شانس بقای پایین برای زنده ماندن است. اخیراً انجمن سرطان آمریکا بیش از 22147000مورد جدید سرطان ریه و بیش از 1147000 مورد مرگ ناشی از آن را در آمریکا گزارش کرده است که حدود %27 مرگ‌های ناشی از انواع سرطان را تشکیل می‌دهد. و طبق آمارهای جهانی هر سال بیش از یک میلیون نفر در اثر این نوع سرطان جان خود را از دست می‌دهند [3و 9].
بیش از %80 بیماران سرطان ریه در کمتر از پنج سال از زمان شناسایی بیماری جان خود را از دست می‌دهند [10]، چرا که بیشتر آن‌ ها در طی مراحل پیشرفته‌ی بیماری و زمانی که درمان آن چندان امکان‌پذیر نیست، متوجه بیماری می‌شوند از این رو شناسایی زودهنگام سرطان ریه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
3-1- روش های شناسایی سرطان ریه
تاکنون در زمینه‌ی پزشکی روش‌های مختلفی برای شناسایی سرطان ریه مورد استفاده قرار گرفته است که از جمله‌ی این روش‌ها می‌توان به عکسبرداری از قفسه‌ی سینه با تابش پرتوی ایکس[1]، سی‌تی‌اسکن[2](CT scan) ، ام‌آرآی[3] (MRI)، اسکن استخوان[4]، برونكوسكوپی[5]، آزمایش خلط[6] و … اشاره کرد [11-13]. با پیشرفت‌های چشمگیر فناوری نانو در سال‌های اخیر و توسعه‌ی نانو مواد مختلف، شناسایی بیومارکر‌های سرطان با دقت و حساسیت بالا فراهم شده است. فناوری نانو روش‌های سریع‌تر، ارزان‌تر، دارای حد آشکارسازی پایین‌تر و آسان‌تری را جهت شناسایی سرطان ریه ارائه کرده است. نانو مواد مورد استفاده در این روش‌ها شامل، نانوسیم‌های سیلیکا[7]، نانوذرات طلا، نانو لوله‌های کربنی[8]، نقاط کوانتومی[9]، نانوذرات مغناطیسی و … می‌باشند [14].
بیومارکر‌ها یا نشانگر‌های زیستی، شاخصی از وضعیت زیستی بیماری هستند که برای تشخیص بیماری به کار می‌روند. همچنین این نشانگر‌ها برای مطالعه‌ی فرایند‌های سلولی و شناخت یا کنترل توقف یا تغییر فرایند‌های سلولی در سلول‌های سرطانی مورد استفاده قرار می‌گیرند [14]. نشانگر‌های زیستی می‌توانند پروتئین، DNA جهش‌یافته، RNA، لیپید، کربوهیدرات و مولکول‌های کوچک حاصل از متابولیسم سلولی باشند [15]. جدول 1-1 تعدادی از این بیومارکر‌ها را به عنوان نمونه نشان می‌دهد [14].
chest radiography (x-ray) [1]
[2] Computed tomography (CT) scan
[3] Magnetic resonance imaging
[4] Bone Scan

1-1-1 خصوصیات سلول طبیعی…………………………………. 1
1-1-2 خصوصیات سلول غیرطبیعی…………………………………. 2
1-1-3 پاتوفیزیولوژی سرطان………………………………… 3
1-1-4 تئوری پیدایش سرطان………………………………… 3
1-1-5 درجه‌بندی و مرحله‌بندی تومورها……………………………….. 4
1-2 درمان سرطان………………………………… 6
1-3 اپیدمیولوژی سرطان………………………………… 7
1-4 الگوهای رشد و تکثیر غیرطبیعی…………………………………. 8
1-4-1 الگوهای رشد غیرسرطانی…………………………………. 8
1-4-2 الگوهای رشد سرطانی…………………………………. 9
1-5 راه­های گسترش نئوپلاسم………………………………… 9
1-5-1 تهاجم………………………………… 9
1-5-2 متاستاز……………………………….. 10
1-6 کارسینوژن………………………………… 11
1-6-1 اکسیداسیون………………………………… 12
1-6-2 آنتی اکسیدان‌ها……………………………….. 13
1-7 شیمی درمانی…………………………………. 13
1-7-1 انواع شیمی درمانی…………………………………. 15
1-7-2 اصول شیمی درمانی…………………………………. 15
1-7-3 اهداف شیمی درمانی…………………………………. 16
1-7-4 اهداف اصلی شیمی درمانی…………………………………. 17
1-7-5 نحوه‌ی اجرای شیمی درمانی…………………………………. 17
1-7-6 عوارض ناشی از شیمی درمانی…………………………………. 17
1-8 کمپلکس‌‌های پایه فلزی…………………………………. 18
1-8-1 تیتانیم………………………………… 18
1-8-2 گالیم………………………………… 23
1-8-3 قلع………………………………… 27
فصل 2: بخش آزمایشگاهی‌
2-1 دستگاه‌های مورد استفاده……………………………….. 32
2-2 مواد مورد استفاده……………………………….. 32
2-3 سنتز ترکیبات مورد مطالعه………………………………… 33
2-3-1 سنتزکمپلکس [تریس (3-هیدروکسی-2-متیل–4-هیدروژن-پیران–4- اوناتو) گالیم (III)] (1)………33
2-3-2 سنتزکمپلکس [تریس (3-هیدروکسی-1و2–دی­متیل-4-پیریدینوناتو) گالیم (III)] (2)……………34
2-3-3 سنتزکمپلکس [بیس (3-هیدروکسی-2-متیل-4­­-هیدروژن-پیران–4 – اوناتو) قلع (II)] (3)……..34
2-3-4 سنتزکمپلکس [بیس(3-هیدروکسی-1و2–دی­متیل-پیریدین-4- اون) قلع (II)] (4)…………….34
2-3-5 سنتز کمپلکس [تتراکیس (دی آکسو-بیس (3-هیدروکسی-2-متیل–4-هیدروژن-پیران‌4- اوناتو)) تیتانیم (IV)] (5)………35
2-4 رده‌های سلولی و محیط کشت سلول………………………………… 35
2-4-1 محیط کشت…………………………………. 36
2-4-2 نگهداری و کشت سلول‌ها……………………………….. 36
2-4-2-1 پاساژ دادن سلول‌ها ………………………………..36
2-4-2-2 فریز کردن سلول‌ها……………………………….. 37
2-4-2-3 دفریز کردن سلول‌ها……………………………….. 37
2-4-2-4 انتخاب و جایگذاری سلول‌های سرطانی مختلف در پلیت………38
2-5 بررسی اثرات سمیت سلولی به روش MTT………………..
2-5-1 اندازه‌گیری IC50………………………………..
2-6 ارزیابی آپوپتوز برای کمپلکس بوسیله‌ی فلوسایتومتری……………41
فصل3: نتایج و بحث
3-1 مقدمه………………………………… 44
3-2 شناسایی کمپلکس (1)……………………………….. 45
3-2-1 داده‌های تجزیه‌ی عنصری کمپلکس (1)……………………………….. 46
3-2-2 بررسی طیف زیر قرمز کمپلکس (1)……………………………….. 46
3-2-3 بررسی ساختار کریستالی کمپلکس (1) با پراش پرتوی X……………
3-2-4 بررسی اثرات بیولوژیكی كمپلكس (1)……………………………….. 47
3-2-5 تعیین دوز مهاری (IC50) كمپلكس (1) بر روی رده‌های سلول سرطانی به روش MTT………..
3-2-6 نتایج حاصل از بررسی آپوپتوز برای کمپلکس (1) بوسیله‌ی آزمون فلوسایتومتری…………..48
3-3 شناسایی کمپلکس (2)……………………………….. 50
3-3-1 داده‌های تجزیه‌ی عنصری کمپلکس (2)……………………………….. 50
3-3-2 بررسی طیف زیر قرمز کمپلکس (2)……………………………….. 50
3-3-3 بررسی ساختار کریستالی کمپلکس (2) با پراش پرتوی X………….
3-3-4 بررسی اثرات بیولوژیكی كمپلكس (2) ………………………………..51
3-3-5 تعیین دوز مهاری (IC50) كمپلكس (2) بر روی رده‌های سلول سرطانی به روش MTT……….
3-3-6 نتایج حاصل از بررسی آپوپتوز برای کمپلکس (2) بوسیله‌ی آزمون فلوسایتومتری…………..53
3-4 شناسایی کمپلکس (3)……………………………….. 54
3-4-1 داده‌های تجزیه‌ی عنصری کمپلکس (3)……………………………….. 54

 

3-4-2 بررسی طیف زیر قرمز کمپلکس (3)……………………………….. 55
3-4-3 بررسی ساختار کریستالی کمپلکس (3) با پراش پرتوی X……………..
3-4-4 بررسی اثرات بیولوژیكی كمپلكس (3)……………………………….. 56
3-4-5 تعیین دوز مهاری (IC50) كمپلكس (3) بر روی رده‌های سلول سرطانی به روش MTT………….
3-4-6 نتایج حاصل از بررسی آپوپتوز برای کمپلکس (3) بوسیله‌ی آزمون فلوسایتومتری……………. 57
3-5 شناسایی کمپلکس (4) ………………………………..59
3-5-1 داده‌های تجزیه‌ی عنصری کمپلکس (4) ………………………………..59
3-5-2 بررسی طیف زیر قرمز کمپلکس (4) ………………………………..59
3-5-3 بررسی اثرات بیولوژیكی كمپلكس (4)……………………………….. 60
3-5-4 تعیین دوز مهاری (IC50) كمپلكس (4) بر روی رده‌های سلول سرطانی به روش MTT………….
3-5-5 نتایج حاصل از بررسی آپوپتوز برای کمپلکس (4) بوسیله‌ی آزمون فلوسایتومتری…………… 62
3-6 شناسایی کمپلکس (5)……………………………….. 63
3-6-1 داده ­های تجزیه عنصری کمپلکس (5)……………………………….. 64
3-6-2 بررسی طیف زیر قرمز کمپلکس (5)……………………………….. 64
3-6-3 بررسی ساختار کریستالی کمپلکس (5) با پراش پرتوی X………………
3-6-4 بررسی اثرات بیولوژیكی كمپلكس (5)……………………………….. 65
3-6-5 تعیین دوز مهاری (IC50) كمپلكس (5) بر روی رده‌های سلول سرطانی به روش MTT………….
 فصل4: بحث و نتیجه‌گیری
4-1 نتیجه‌گیری………………………………… 68
مراجع ………………………………..71
پیوست‌ها
پیوست 1………………………………… 76
پیوست 2………………………………… 78
پیوست 3………………………………… 80
پیوست 4……………………………….82
پیوست 5………………………………… 84
چکیده:
سرطان كه همچنین با نام­های تومور بدخیم یا نئوپلاسم بدخیم نیز یاد می­ شود، گروهی از بیماری­ها را گویند كه شامل رشد غیرطبیعی سلول­ها با قابلیت هجوم و پخش­شدن به سایر قسمت ­های بدن می­باشند. راه­­های بسیاری به منظور درمان سرطان وجود دارد، كه از جمله می­توان به جراحی، شیمی­درمانی، پرتو­درمانی، هورمون­درمانی، درمان هدفمند و مراقبت تسکینی اشاره نمود. اینكه کدام درمان استفاده می­ شود بستگی به نوع، محل و درجه سرطان و همچنین به میزان سلامتی و خواسته­ های فرد، بستگی دارد. داروهای ضدسرطان پایه ­فلزی جزء ترکیباتی هستند که می­توانند کاندیدهای مناسبی برای شیمی درمانی باشند. مطالعات قبلی نشان می­ دهند که این تركیبات عوامل قدرتمندی در القاء آپوپتوز در برابر رده­های سلولی مختلف می­باشند.
در این مطالعه، اثرات كمپلكس­هایی از گالیم، قلع و تیتانیم که خود این فلزات به تنهایی خاصیت بیولوژیکی دارند و همچنین لیگاندهای انتخاب شده در این پایان نامه یعنی مالتول و دفریپرون نیز که ترکیباتی طبیعی و خوراکی هستند و خود به تنهایی خاصیت ضد سرطانی دارند،  روی تكثیر رده­های سلولیHeLa  (کارسینومای تخمدان انسانی)، MCF-7 (سرطان سینه انسانی)، HT-29 (سرطان روده بزرگ انسان)، K-562 (سرطان سلول‌های میلوییدی خون انسان) و Neuro-2a (نوروبلاستوما موشی) با آزمون MTT در مقایسه با سیس­ پلاتین به­عنوان استاندارد، مورد بررسی قرارگرفت. همچنین به­منظور اینكه مطالعه­ كنیم به­ چه شكلی كمپلكس مورد نظر، مرگ سلولی (نكروز یا آپوپتوز) ایجاد می­كند، مطالعات فلوسایتومتری بر روی این تركیبات صورت گرفت.
فصل اول: داروهای ضدسرطان پایه فلزی گالیم، قلع و تیتانیم
1-1- سرطان
واژه سرطان برای اولین بار برای توصیف بیش از 100 نوع بیماری که در آن­ها سلول­ها بدون محدودیت تکثیر پیدا کرده و یا باعث تخریب بافت­های سالم می­شدند، استفاده شد. در حال حاضر سرطان تنها به آن دسته از توده­های سلولی که خصوصیات بدخیمی را دارند، اطلاق می­ شود. انتخاب کلمه­ی سرطان که در معنای لاتین به معنی خرچنگ است برای این دسته از بیماری­ها که به نقاط مختلف بدن دست اندازی می­ کنند، به جهت شباهت به پاهای خرچنگ به کار رفته است.
امروزه سرطان یکی از مهم­ترین معضلات سلامتی در سرتاسر دنیا به حساب می­آید. براساس آمار ارائه شده از طرف سازمان بهداشت جهانی در سال 2005 از کل 58 میلیون مرگ در سرتاسر دنیا، 7/6 میلیون (13%) آن­ها بعلت سرطان بوده ­است. در کشور ما ابتلا به سرطان بعد از بیماری­های قلبی و عروقی و حوادث سومین علت مرگ و میر می­باشد. بر اساس آمار کد­بندی ارائه شده از طرف سازمان بهداشت جهانی در سال 1384 (2005 میلادی) کل مرگ­های ناشی از سرطان در ایران 47 هزار مورد، معادل 8/11 درصد کل مرگ و میر بوده­ است و تخمین زده شده تا سال 2030، 4/13 درصد موارد مرگ و میر در ایران به علت ابتلا به سرطان می­باشد. برای توضیح پاتوفیزیولوژی سرطان لازم است ابتدا به توضیح خصوصیات سلول طبیعی و سلول غیرطبیعی پرداخت [1].
1-1-1- خصوصیات سلول طبیعی
همه­ی بافت­های بدن حاوی تعداد زیادی سلول­های بالغ با شکل و اندازه یکسان و مشابه هستند. هر سلول بالغ طبیعی دارای یک هسته که حاوی کروموزوم­های سالم است، می­باشد. هر کروموزوم متشکل از پروتئین­هایی به نام DNA است که تشکیل RNA یا اسید ریبونوکلئیک را کنترل می­ کند.  RNAمسئول تنظیم رشد و عملکرد سلولی است. رشد و تقسیم سلولی تابع یک فرایند منظم و دقیق به نام سیکل سلولی است. در واقع سیکل سلولی شامل مراحل متوالی می­باشد که در طی آن یک سلول مادر به دو سلول دختر تقسیم می­گردد [1]. این مراحل به ترتیب عبارتند از:
1- مرحله­ G1 که در آن سنتز پروتئین­های لازم برای ساخت RNA آغاز می­ شود.
2- مرحله S یا سنتز که فاز ساخت  DNAو کروموزوم­های سلولی است.
3- مرحله­ G2 که در این فاز پروتئین­های اضافی و سنتز RNA صورت می­گیرد و دوک میتوزی تشکیل می‌گردد.
4- مرحله­ M یا میتوز که زمان تقسیم واقعی سلول به دو سلول دختر است. انتهای این مرحله جدا شدن کامل دو دسته کروموزوم جدید و تشکیل یک غشای هسته­ای جدید در اطراف هر هسته از کروموزوم­ها و تولید دو سلول مجزاست.
5- مرحله­ G0 یا استراحت که در آن سلول زنده است و تمامی فعالیت­های حیاتی خود را انجام می­دهد.
2-1-1- خصوصیات سلول غیرطبیعی
هرگونه اختلال در ویژگی­های مشترک سلول­های طبیعی باعث به وجود آمدن یک سلول غیرطبیعی می­گردد. سلول غیرطبیعی در صورتی­که زنده بماند و بتواند به رشد و تکثیر خود ادامه دهد منجر به وقوع بیماری سرطان می‌شود. به عبارت دیگر سلول­های سرطانی با خصوصیات غیرطبیعی که دارند دائماً در فرایند تقسیم سلولی هستند که این امر به دو دلیل است:
عدم پاسخ دهی به سیگنال­های توقف تکثیر سلولی و عدم پاسخ دهی به سیگنال­های مسبب مرگ سلولی. به ­طور معمول همه­ی سلول­های سرطانی دارای هسته بزرگ بوده و شکل نامنظم و چند شکلی دارند. هستک­ها نیز که در درون هسته جای دارند و جایگاه اسید ریبونوکلئیک (RNA) می­باشند، بزرگ­تر و فراوان­تر هستند. وجود ناهنجاری­های کروموزومی از قبیل جا به ­جایی کروموزوم­ها، اضافه بودن کروموزوم­ها و شکسته بودن کروموزوم­ها یافته­ های معمول و رایجی در سلول­های غیرطبیعی می­باشند. سرعت تقسیم سلولی در سلول­های سرطانی بالا بوده و به همین علت نیاز این سلول­ها به گلوکز و اکسیژن بیشتر است.
 فقدان توانایی ترمیم ضایعات به­ وجود آمده در DNA و عدم پاسخگویی به سیگنال­های طبیعی کنترل­ کننده رشد سلولی از دیگر خصوصیات سلول­های سرطانی است. همچنین غشای سلول­های سرطانی حاوی آنتی ­ژن­هایی موسوم به آنتی­ ژن­های اختصاصی تومور هستند، ضمناً چسبندگی غشای سلول­های غیرطبیعی به دلیل کم بودن فیبرونکتین یا سیمان سلولی، کمتر از سلول­های طبیعی بوده و به همین دلیل این سلول­ها از انسجام بافتی کمتری برخوردار خواهند بود و قابلیت جدا شدن از بافت و حرکت در بدن را دارند.
3-1-1- پاتوفیزیولوژی سرطان
سرآغاز شروع بیماری سرطان، وقوع یک جهش ژنی در DNA سلول می­باشد. اگر سلول غیرطبیعی ایجاد شده در اثر مکانیزم­ های طبیعی مرگ سلولی، از بین نرفته و از مکانیزم­ های سیستم ایمنی بدن نیز در امان بماند شروع به رشد و تکثیر کرده و کلونی تشکیل می­دهد. کلونی سلولی تشکیل شده بدون توجه به پیام­ها و سیگنال­های طبیعی تنظیم کننده رشد در محیط اطراف سلول به رشد و تکثیر خود ادامه می­دهد و به تدریج ویژگی­های بد­­­خیمی در سلول پدیدار می­گردد. با وقوع ویژگی­های بدخیمی، سلول­ها توانایی نفوذ به عروق خونی و لنفی را پیدا کرده و از این طریق در بدن منتشر شده و سایر ارگان­ها را نیز مبتلا می­ کنند [2]. 
4-1-1- تئوری پیدایش سرطان
کارسینوژنز یک فرایند چند مرحله­ ای است که در آن سلول­های طبیعی به سلول­های سرطانی تغییر شکل می­یابند. این مراحل عبارتند از:
1- آغاز: در این مرحله به علت تماس مستقیم سلول با یک عامل سرطان­­زا، یک جهش ژنی ساده در سلول طبیعی اتفاق می­افتد.
2- ارتقاء: تماس مجدد سلول با عوامل سرطان­زای ارتقاء دهنده، می­توانند منجر به تظاهر موتاسیون در اطلاعات ژنتیکی سلول، حتی مدت­ها بعد از یک وقفه طولانی گردد. در این مرحله با تظاهرات ژنتیکی اتفاق افتاده سلول به سمت تغییرات بد­خیمی پیش رفته و شروع به تکثیر بی­اندازه می­ کند.
3- پیشرفت: در این فاز سلول­های تغییر شکل یافته در فاز اول و دوم بیشتر خصوصیات بد­خیمی پیدا کرده و رشد جمعیت سلولی با فنوتیپ بد­خیمی ادامه یافته، سلول­ها تمایل به تهاجم و متاستاز به سایر بافت­ها را پیدا می­ کنند.
در حالت عادی ژن­هایی موسوم به انکوژن در سلول وجود دارند که مسئول کنترل فرایند رشد و تکثیر سلولی هستند، به عبارت دیگر به عنوان کلید روشن و خاموش در تکثیر سلولی عمل می­ کنند. انکوژن­ها خود به دو دسته تقسیم می­گردند:
پرتوانکوژن­ها: پروتئینی از DNA که تکثیر سلول­ها تحت کنترل آن­ها انجام می­ شود (کلید روشن).
آنتی انکوژن­ها یا ژن­های سرکوبگر تومور: پروتئینی از DNA که تقسیم غیرضروری سلول­ها را متوقف می­ کند (کلید خاموش). آنتی انکوژن­ها قادرند هرگونه تغییرات سلولی در DNA را ترمیم کرده و یا از طریق فرایند مرگ سلولی منجر به مرگ برنامه ­ریزی شده سلولی گردند. لذا نتیجه هر گونه اختلال در فعالیت انکوژن­ها، رشد و تکثیر غیرضروری و بدون کنترل سلول می­باشد که همان فرایند بدخیمی یا نئوپلازی است. به عنوان نمونه در بسیاری از سرطان­ها ژنی به نام P53 که یک ژن سرکوبگر تومور است دچار جهش گردیده و بنابراین توانایی انجام مسئولیت خود را که ترمیم یا مرگ بعد از صدمه DNA و به­ عبارتی متوقف کردن تکثیر سلولی است، از دست می­دهد. در این وضعیت سلول غیرطبیعی بدون هیچ کنترلی قادر است به رشد و تکثیر سلولی خود ادامه داده و یک بدخیمی را باعث گردد.
5-1-1- درجه ­بندی و مرحله ­بندی تومورها
زمانی که تشخیص سرطان از طریق انجام تست­های تشخیصی رایج و پاتولوژی، قطعی گردید برای شروع درمان نیاز به تعیین درجه و مرحله­ بدخیمی می­باشد تا به این ترتیب اطلاعات پایه برای ارزیابی نتایج درمان و ادامه یک روند ثابت و سیستماتیک حاصل آید. انتخاب روش­های درمانی و پیش آگهی درمانی نیز بر مبنای درجه­بندی و مرحله‌بندی تومور تعیین می­گردد. درجه­بندی عبارت است از تعیین درجه­ بدخیمی که براساس آزمایش میکروسکوپی بافت انجام می­ شود. به عبارت دیگر تقسیم ­بندی تومور براساس میزان تمایز بافتی و تشابه سلول­های غیرطبیعی به بافت منشاء است. هر چه تمایز سلولی کم­تر و سلول­ها غیر مشابه­تر نسبت به بافت منشاء باشند، درجه­ بالاتری خواهند داشت.
مرحله­ بندی یعنی تقسیم ­بندی تومور از نظر ماکروسکوپی و نیز براساس میزان متاستاز و گسترش آن در بدن می­باشد [2]. هر چه تومور از بافت مرجع بیشتر گسترش یابد و به قسمت ­های دیگر بیشتر دست­اندازی کند، در مرحله­ بالاتری خواهد بود (جدول1-1). درجه­بندی تومورها براساس یک سیستم ثابت و یکسان، در تعیین برنامه­ی درمان و پیش آگهی بیماری کمک­کننده است. یکی از سیستم­بندی­های شایع در درجه­بندی تومورها، سیستم TNM است که در آن T = Tumor نمایانگر وسعت تومور اولیه، N = Nodes نشانه­ی درگیری غدد لنفاوی و  M = Metastasis بیان کننده میزان متاستاز تومور سرطان­هایی چون خون، ملانوما و سرطان­های سیستم عصبی می­باشد و برای سرطان­های دیگر از سیستم­های طبقه ­بندی دیگری استفاده می­ کنند که توضیح آن خارج از حوصله­ی این بحث می­باشد (جدول 1-2).
Grading
Staging

مقدمه و هدف : هدف از ارزیابی رادیولوژیک مفصل تمپورومندیبولار (TMJ) به تصویر کشیدن اختلالات بالینی مورد شک است. این مطالعه با هدف بررسی مقایسه ای موقعیت و مورفولوژی کندیل در بیماران علامت دار و افراد بدون علامت با کمک CBCTانجام گرفت.

موادوروش ها:مطالعه انجام شده از نوع توصیفی و مقطعی (cross sectional) بود. در این مطالعه بر اساس

معیار  RDC/TMD از میان بیماران مراجعه­کننده به بخش پروتز دانشکده دندانپزشکی مشهد تعداد 25 بیمار

( 5 نفر مرد و 20  نفر زن)  که مبتلا به اختلالات مفصل گیجگاهی-فکی(TMD) بودند به صورت تصادفی در

طی 6 ماه انتخاب شدند . همچنین جهت گروه کنترل از بین افرادی که دارای   TMJنرمال بوده و جهت کاشت ایمپلنت دندانی ناحیه خلف فک بالا، به منظور تصویربرداری CBCTبه بخش رادیولوژی ارجاع داده شده بودند،انتخاب گردیدند. در این گروه 21 نفر شامل8مرد و  13 زن حضور داشتند.تصاویرCBCT از بیماران، بوسیله دستگاه  promaxبا دهان بسته در حداکثر تماس بین دندانی گرفته شد.سپس اندازه گیری خطی از فضاهای مفصلی فوقانی،قدامی وخلفی  بین کندیل و حفره گلنویید ، وهمچنین تعیین شیب برجستگی مفصلی بوسیله لندمارکهای تعریف شده در تصاویر ساژیتالی و ارزیابی مورفولوژی سر کندیل در سه پلن ساژیتال(round,anterior flattening,posterior flattening)،کرونال(round, convex angulated  ) و اگزیال(Ellipitical,convex-concave,ovoid)واندازه گیری ابعاد  سر کندیل در تصاویر اگزیالی انجام شد.اطلاعات بدست آمده توسط آزمون های دقیق فیشر،tمستقل،ضرایب همبستگی پیرسون و اسپیرمن مورد بررسی قرار گرفت.(05/0=α) در نظر گرفته شد.

یافته ها:در گروه بدون علامت ،متوسط فضای مفصلی فوقانی 3/3 ، فضای مفصلی قدامی3/2 و فضای مفصلی خلفی1/2 میلیمتر و در گروه علامت دار به ترتیب1/3 ،8/2 ،08/2میلیمتراندازه گیری شد.در گروه نرمال ضریب همبستگی Pearson بین سن و بُعد قدامی خلف کندیل، معنی دار بود (47/0- =r و 002/0=p).یافته ها نشان داد همبستگی معنا داری بین اندازه فضای مفصلی فوقانی و خلفی در گروه نرمال (000/0p< و 61/0=r) و علامت دار (000/0p< و 51/0=r) وجود دارد ولی ضریب همبستگی بین ابعاد فضای فوقانی و قدامی تنها در گروه علامت دار معنی دار بود. (001/0=p و 45/0=r).نتایج نشان داد که تنها بین شیب آرتیکولار امیننس و اندازه فضاهای مفصلی فوقانی و خلفی در گروه نرمال ضریب همبستگی معنی داری وجود دارد.(به ترتیب33/0=r، 03/0=p و 42/0=r، 006/0=p)

میانگین شیب برجستگی مفصلی اختلاف معنی داری در زیر گروه های مورفولوژی سر کندیل در پلن ساژیتال داشت (003/0=p).میانگین شیب برجستگی مفصلی در زیر گروه های Round  با AnteriorFlattening(035/0=p)،و  Round باPosterior Flattening نیزاختلاف معنی داری داشت.(023/0=p)

نتیجه گیری:این مطالعه نشان داد که شکل کندیل در مقاطع کرونال وساژیتال در افراد بدون علامت و مبتلایان به TMD با یکدیگر مرتبط است.بعلاوه میانگین فضای قدامی بین این دو گروه دارای اختلاف معناداری بود. بنابراین تصویر برداری CBCT اطلاعات مفید و موثری ازمورفولوژی وموقعیت کندیل ارائه می دهد که می تواند در تشخیص بیماران مبتلا به TMDوافراد مستعد به اختلالات مفصل کمک کننده باشد.

واژه های کلیدی: اختلالات گیجگاهی- فکی(TMD)،توموگرافی کامپیوتری با اشعه مخروطی(CBCT)،مورفولوژی کندیل

مقدمه:

هدف از ارزیابی رادیولوژیک مفصل تمپورومندیبولار (TMJ) به تصویر کشیدن اختلالات بالینی مورد شک است. ارزیابی کلینیکی مفصل تمپورومندیبولارمحدودیت های مشخصی دارد. مطالعات نشان میدهند كه معاینه بالینی به تنهایی قادر به تشخیص  همه وضعیت  های مفصلTMJ نمی باشد.1

در معاینه رادیوگرافیک هر دو مفصل باید تصویر شوند تا امکان مقایسه دو سمت وجود داشته باشد. تصویر برداری TMJ برای تکمیل اطلاعات به دست آمده از معاینات کلینیکی،به خصوص هنگامی که به یک ناهنجاری استخوانی مشکوک هستیم ویادرمان محافظه کارانه موفق نبوده  یا سمپتوم ها در حال بدتر شدن می باشند، ضروری است.2

شکل کندیل بطور قابل ملاحظه ای متغییر است این تفاوت در شکل ممکن است در تفسیر رادیوگرافیک آن مشکل ایجاد نماید.این موضوع اهمیت آشنایی و درک تنوعات نمای طبیعی را مشخص می کند.2

فضای مفصلی رادیوگرافیک یک اصطلاح کلی است که برای توصیف ناحیه رادیولوسنت بین کندیل و جزء تمپورال به کار گرفته می شود.چون حدود خارجی رادیوگرافیک گلنوئید فوسا و کندیل مشابه یک گوی و گویچه صاف هماهنگ نیست،لذا فضای مفصلی از داخل به خارج  مفصل متغییر است.2

اختلالات مفصل گیجگاهی فکی (TMD)شایعترین علت دردهای صورتی پس از درد دندانی است و علائم کلینیکی آن شامل دردعضلانی، دردمفصل، محدودیت در حرکات مندیبل وصداهای مفصلی می باشد.2

به دلیل همپوشانی اختلالات مورفولوژیک در بیماران با علامت و بدون علامت تصاویر رادیولوژیک همیشه باید با تكیه بر یافته های بالینی تفسیر شوند. . همچنین انتخاب روش تصویربرداری می بایست بر پایه بررسی های بالینی انجام شود.1

اخیراً، اسکنرهای CT با اشعه مخروطی(CBCT)،جهت نواحی ماگزیلوفاسیال طراحی شده است که قادرند وضوح فضایی(Spacial resolution)در حد کمتر از میلی متر، با زمان های اسکن کوتاهتر و دوز تشعشعی کمتر را فراهم کنند.اگرچه CBCTبافت نرم را به تصویر نمیکشاند ولی بطور غیر مستقیم قادر است اطلاعاتی را دراین زمینه ارائه دهد.3

از آنجاییکه تا کنون مطالعه ای در زمینه مورفولو‍ژی کندیل در بیماران مبتلا به TMD و افراد بدون علامت در ایران انجام نشده بود، لذا این مطالعه با

 هدف بررسی مقایسه ای موقعیت و مورفولوژی کندیل در بیماران علامت دار و افراد بدون علامت با کمک CBCT  در وضعیت حداکثر تماس بین دندانی در دانشکده دندانپزشکی مشهد انجام می گرفت.

مفصل گیجگاهی- فکی:

مفصل گیجگاهی- فکی به دلیل اینکه ترکیبی از 2 مفصل سینویال مجزا که دارای عملکردی واحد
می باشند، پیچیده ترین مفصل در بدن در نظر گرفته می­ شود. کلیه سطوح این مجموعه از کپسول فیبروزه­ای پوشیده شده است که در قطب داخلی و خارجی مربوط به هر مفصل به منظور استحکام و ثبات بیشتر در حین حرکات فکی، دارای انسجام بیشتری می­باشد. قطب داخلی مفصل به دلیل اینکه از حمایت لیگامانی برخوردار نمی ­باشد به اندازه قطب خارجی که با لیگامان تمپورومندیبولار حمایت می­ شود قوی نمی ­باشد. به منظور سهولت حرکات فکی، کپسول در ناحیه قدام و خلف مفصل کاملاً شل می­باشد. 4 لایه فیبروز کپسول نسبت به تغییرات دژنراتیو مقاوم بوده و توانایی بیشتری برای ترمیم و رژنراسیون دارد. 5

آناتومی مفصل گیجگاهی- فکی:

مندیبول و استخوان تمپورال اجزاء استخوانی مفصل فکی را تشکیل می­دهند. سر کندیل جزء تحتانی و گلنوئید فوسا و توبرکل مفصلی از استخوان تمپورال، جزء استخوانی فوقانی را شامل می­شوند. 6

• کندیل:

کندیل ساختاری استخوانی و بیضی شکل می­باشد که به راموس مندیبول توسط گردنی باریک متصل می­ شود. کندیل تقریباً 20 میلیمتر بعد داخلی خارجی و 10-8 میلیمتر ضخامت در بعد قدامی-خلفی دارد. 7

شکل کندیل به طور قابل ملاحظه­ای متغیر است. این تنوع در شکل ممکن است مشکلاتی را در تفسیرتصاویر رادیوگرافی ایجاد کند. این مساله اهمیت شناخت محدوده ظاهر نرمال شکل کندیل را مورد تاکید قرار می­دهد.

محور طولی کندیل اندکی روی گردن کندیل چرخیده طوری که قطب داخلی اندکی به طرف خلف زاویه گرفته است و با محور ساژیتال زاویه 15 تا 33 درجه­ می­سازد. محورهای طولی دو کندیل نزدیک به لبه قدامی سوراخ مگنوم در نمای ساب منتوورتکس یکدیگر را قطع می­ کنند. اکثر کندیلها ستیغی برجسته در جهت داخلی خارجی روی سطح قدامی دارند که حد قدامی- تحتانی ناحیه مفصلی را مشخص می­ کند. این ستیغ حد فوقانی حفره پتریگوئید (فرورفتگی کوچک روی سطح قدامی در محل اتصال کندیل و گردن) می­باشد. این حفره محل اتصال سرفوقانی عضله پتریگوئید خارجی است واین ستیغ نباید با استئوفیت که نشان دهنده بیماری دژنراتیو مفصلی است، اشتباه شود. 7

• حفره مندیبولار:

حفره مندیبولار در سطح تحتانی بخش صدفی استخوان تمپورال واقع شده است و از گلنوئید فوسا و برجستگی مفصلی استخوان تمپورال تشکیل یافته است که گاهی به عنوان جزء تمپورال مفصل توصیف می­ شود.

برجستگی مفصلی حد قدامی گلنوئید فوسا را می­سازد و شکل محدب دارد. تحتانی­ترین قسمت آن قله یا آپکس برجستگی نامیده می­ شود. در مفصل طبیعی، سقف حفره به همراه شیب خلفی برجستگی مفصلی و خود برجستگی، شکلی S مانند در نمای ساژیتال می­سازند. خارجی­ترین قسمت برجستگی شامل یک برآمدگی می­باشد که توبرکل مفصلی نامیده می شود، که محل اتصال لیگامانی می­باشد. شیار اسکواموتیپانیک و گسترش داخلی آن، شیار تمپروتیمپانیک و گسترش داخلی آن، حد خلفی حفره را می­سازد. قسمت میانی سقف حفره بخش کوچکی از کف حفره جمجمه­ای را تشکیل می­دهد و تنها لایه نازکی از استخوان کورتیکال حفره مفصلی را از فضای داخل جمجمه جدا می­ کند. خار استخوان اسفنوئید حد داخلی حفره را می­سازد. عمق حفره متغیر است و تکامل برجستگی مفصلی به محرکات فانکشنال ناشی از کندیل بستگی دارد. فوسا و برجستگی مفصلی در طی سه سال اول زندگی تکامل می یابد و تا سن چهار سالگی به شکل بالغ خود دست می­یابد. کودکان خردسال فاقد فوسا و برجستگی مفصلی مشخص می­باشند.7

تمام اجزا تمپورال مفصل ، ممکن است با سلولهای هوائی کوچک ناشی از مجموعه
سلول­های هوائی  ماستوئیدهوادار شوند. 6

• دیسک داخل مفصلی:

این دیسک از بافت فیبروزه تشکیل می­ شود که بین سرکندیل و حفره مندیبولار قرار گرفته است. دیسک فضای مفصلی بین حفره گلنوئید و سرکندیل را به دو قسمت فوقانی و تحتانی که به ترتیب در بالا و زیر دیسک قرار گرفته­اند، تقسیم می­ کند. دو سطح فوقانی و تحتانی دیسک دارای فرم مقعر می­باشند (مقعرالطرفین) و دیسک در قدام و خلفضخیم است.  استقرار باند خلفی در بالای سر کندیل، ناحیه نازک میانی بین کندیل و شیب خلفی توبرکل مفصلی و باند قدامی در زیر توبرکل مفصلی می­باشند. 6

حاشیه­های داخلی و خارجی دیسک با کپسول آمیخته می شود. قسمت قدامی به سرفوقانی عضله پتریگوئید خارجی اتصال دارد و بخش خلفی به بافت های خلفی پشت دیسک (اتصال خلفی) متصل می­باشد. اتصال بین بخش خلفی دیسک و اتصال خلفی معمولاً در پلن ساژیتال با زاویه ده درجه عمودی بالای سرکندیل قرار می­گیرد. 7

• اتصال خلفی (بافت رترودیسکال):

اتصال خلفی شامل دو لایه از بافت­های شل دارای عروق و اعصاب می­باشد. لایه فوقانی که غنی از الیاف الاستین می­باشد به دیواره خلفی حفره مندیبولار متصل می­ شود. لایه فوقانی کشیده شده و اجازه حرکت دیسک به طرف جلو در طی حرکت انتقالی کندیل را می­دهد. لایه تحتانی به سطح خلفی کندیل متصل می­ شود. اتصال خلفی با غشاء سینویال پوشیده شده که مایع سینویال را ترشح می کند و باعث لغزنده شدن مفصل می­گردد. 7

هنگامی که کندیل به طرف جلو حرکت می­ کند بافت­های اتصال خلفی، اساساً در نتیجه اتساع وریدی افزایش حجم یافته و هنگامی که دیسک به طرف جلو حرکت می کند کشش اتصال خلفی الاستیک مسئول بازگشت آهسته دیسک به طرف خلف کندیل هنگام بسته شدن دهان می­باشد. 7

• کپسول مفصلی:

بافت همبندی ظریفی است که مفصل را احاطه کرده و لبه های آناتومیک و فانکشنال آن را تعیین می­­کند. کپسول در بالا به استخوان تمپورال و در پائین به گردن کندیل متصل است. غشاء سینویال سطح داخلی کپسول را می­پوشاند و مایع سینوال را ترشح می­ کند این مایع نیازهای متابولیک و تغذیه­ای سطوح مفصلی بدون عروق را تامین کرده و به عنوان لوبریکنت بین سطوح در طی فانکشن عمل می­ کند. کپسول مفصلی در ایجاد حس عمقی مفصل نیز شرکت می­ کند. 7

لیگامانهای مفصلی:

بافت همبندی دارای الیاف کلاژن فراوان بوده و باعث تقویت، نگهداری و محدودیت حرکات مفصلی می­شوند. لیگامانها فاقد خاصیت کشانی بوده و در حرکات فعال نقشی ندارند. سه دسته لیگامان اصلی شامل: 1) Collateral   2) Capsular   3) Temporomandibular  و دو دسته لیگامان کمکی شامل اسفنومندیبولار و استیلومندیبولار  حمایت از مفصل را بر عهده دارند. 9

• عصب دهی مفصل:

مانند هر مفصل دیگری، مفصل فکی توسط همان عصبی که عصب­دهی حسی و حرکتی عضلات کنترل کننده آن را بر عهده دارند، عصب­دهی می­ شود. شاخه­هایی از عصب مندیبولار،
عصب­آوران آن را تامین می­ کنند و بیشتر از سه شاخه عصب اوریکومندیبولار، عصب­دهی آن را بر عهده دارند.9

اختلالا ت مفصل گیجگاهی- فکی:

تقسیم ­بندی­های متعددی برای ارزیابی اختلالات موجود در مفصل فکی وجود دارد.یکی از این تقسیم بندی ها انواع ذکر شده در زیر است که بر اساس American Academy Of Orofacial Painارائه میشود.

• تغییر در ساختار:

تغییر در ساختار شامل نقایص سطوح مفصلی و نازک یا سوراخ شدگی دیسک می­باشد.