چکیده

لینالول، مونوترپن الکلی است که در اسانس روغنی تعدادی از گیاهان آروماتیک وجود دارد. این ترکیب اثرات ضد التهابی، ضد درد و انواعی از اثرات بیولوژیک بر سیستم عصبی را داراست. در تحقیق حاضر، ما تکنیک ثبت داخل سلولی را برای مطالعه اثرات لینالول بر فعالیت نورون­های حلزون به کار بردیم. اعمال لینالول (mM 1/0) به سرعت فرکانس پتانسیل­های عمل خود­به­خودی را افزایش و شیب فاز رپلاریزاسیون و دوره و دامنه پتانسیل هایپرپولاریزان متعاقب را کاهش داد. لینالول همچنین دامنه پتانسیل­ عمل را کاهش داد اما به نظر می­رسد این تاثیر نتیجه دپلاریزاسیون آهسته غشاء باشد و نه مهار مستقیم کانالهای سدیمی زیرا با تثبیت ولتاژ استراحت غشاء در حدود کنترل (با تزریق مداوم جریان منفی) کاهش دامنه پتانسیل­های عمل هم حذف ­گردید. اعمال لینالول ( mM2/0) به تدریج الگوی فعالیت را از حالت منظم به فعالیت انفجاری تغییر داد که این الگوی فعالیت بعد از شستشو با رینگر نرمال به آهستگی برگشت­پذیر بود. فعالیت انفجاری در حضور نیفدیپین (مهارکننده اختصاصی کانالهای کلسیمی L-type) کاهش و در حضور نیکل کلرید (مهارکننده غیر اختصاصی کانالهای کلسیمی) حذف شد. افزودن H89 (مهارکننده­ پروتئین کینازA) و کلریترین (مهارکننده­ پروتئین کینازC) فعالیت انفجاری القاء شده توسط لینالول را حذف کرد و سبب بازگشت پتانسیل­های عمل منفرد و منظم شد. این نتایج پیشنهاد می­ کند لینالول می ­تواند فعالیت صرعی را بویژه از طریق مهار کانال­های پتاسیمی در نورون­های حلزون القاء نماید. به نظر می­رسد تاثیر مستقیم لینالول بر کانال­های یونی در تغییر فعالیت نورون­ها نقش داشته باشد که با شروع سریع تاثیر لینالول مطابقت دارد، اما با توجه به تاثیر مهارکننده­ های پروتئین کینازها این تاثیر به تعدیل غیرمستقیم از طریق فسفریلاسیون کانال­های یونی نیز وابسته است.

کلمات کلیدی: پتانسیل عمل، لینالول، نورون حلزون، فعالیت انفجاری، کانال‌های یونی

 

 

 

 

 

فهرست مطالب

 

 

عنوان……………………………………………………………………………………………………..صفحه

 

فصل اول: مقدمه

1-1) بیان مساله ………………………………………………………………………………………………..2

1–2) دلایل استفاده از نورونهای حلزون ………………………………………………………..…… 5

فصل دوم: بر تحقیقات پیشین

2-1) صرع ………………………………………………………………………………………………………  8

2-2) اسانس ­های گیاهی …………………………………………………………………..………………  9

2-3) اثرات بیولوژیک اسانس های گیاهی…………………………………………………………  10

2-3-1) اثرات سیتوتوکسیک اسانس ­ها …………………………………………………………..  10

2-3-2) اثرات موتاژنیک اسانس ­ها در سطح هسته و سیتوپلاسم ……………………... 10

2-3-3) اثرات انتی موتانژنیک اسانس ­ها…………………………………………10

 2-3-4) اثرات سرطان­زایی اسانس ­ها…………………………………………….11

2-4) ترکیبات اسانس ­ها و عملکرد آن­ها روی سیستم عصبی مرکزی و محیطی…… 11

2-4-1) اکالیپتول …………………………………………………………………………………………… 12

2-4-2) اوجنول ……………………………………………………………………………………………..13

2-4-3)منتول ………………………………………………………………………………………………. 13

2-4-4) سیترونلول ………………………………………………………………………………….……. 14

2-4-5) لینالول…………………………………………………………………………………...………….15

2-5) کانال­های یونی و مشارکت آنها در فعالیت الکتریکی نورون ها…………………… 17

2-5-1)کانال های کلسیمی …………………………………………………………………………. ….17

2-5-2-1) کانال های پتاسیمی وابسته به ولتاژ ………………………………………………… 19

2-5-2-2) کانالهای پتاسیمی وابسته به کلسیم ………………………………………………. 20

2-5-3) کانالهای سدیمی …………………………………………………………………….... ……… 21

2-5-3-1) جریانهای سدیمی گذرا و مداوم ………………………………………..…………..  22

2-6) تعدیل کانال های یونی توسط فسفوریلاسیون ………………………………………… 23

2-6-1) گیرنده متابوتروپیک……………………… ……………………………………………………23

2-7) پروتئین کینازها……………………………………………………………………………………..25

2-7-1) PKA و اثر بر کانال های یونی ……………………………………………………..…….. 25

 

2-7-2) PKC و اثر بر کانال های یونی ………………...…………………………………………. 27

فصل سوم: مواد و روش­ها

3–2) تشریح و آماده سازی گانگلیون عصبی جهت ثبت …………………………………… 31

3-3) محلول­ها و داروها ………………………………………………………....…………...………. 32

 

 

3-4) ثبت داخل سلولی ………………………………………………………………………………… 32

3-5) مراحل آزمایش ……………………………………………………………………….…………… 34

3-6) پارامترهای الکتروفیزیولوژیک مورد مطالعه …………………………………………… 34

3-7) آزمون آماری ………………………………………………………………………………………. 36

فصل چهارم: نتایج

4-1) ویژگی های فعالیت خودبخودی و برانگیخته نورون های حلزون در شرایط کنترل…………………………………………………………………………………………………………… 38

4-2) اثرات غلظت­های 1/0 و 2/0 میلی­مولار لینالول بر ویژگی­های الکتروفیزیولوژیک نورون­های حلزون ………………………………………………………………………………………….. 39

4-2-1) ویژگی های پتانسیل عمل خود بخودی در حضور لینالول 1/0 میلی مولار 39

4-2-2) ویژگی های پتانسیل عمل خودبخودی در حضور لینالول 2/0 میلی مولار .47

4-3) ویژگی های پتانسیل عمل خودبخودی در حضور لینالول و مهار کننده های کانال های کلسیمی نیکل کلرید و نیفدیپین …………………………………………………….. 51

 

 

4-4) ویژگی های پتانسیل عمل خودبخودی در حضور لینالول و مهارکننده­ های  پروتئین کینازها،کلریترین و H89 …………………………………………………………………… 53

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری
5-1) بحث …………………………………………………………………………………………………….. 57

5-1-1) تغییر در ویژگی های پتانسیل عمل در حضور لینالول …………………………… 57

5-1-2) تغییر در فعالیت نورونی و بروز الگوی burst در حضور لینالول………..……….60

5-3) پیشنهادات برای مطالعات آینده ……………………………………………………………. 63

فهرست منابع و ماخذ …………………………………………………………………………………….. 65

 

 

 

فهرست شکل­ها

 

 

عنوان…………………………………………………………………………………………………………صفحه

 

شکل 3-1. حلزون باغی …………………………………………………………………………...……. 30

شکل 3-2.گانگلیون تحت مری تثبیت شده در محفظه ثبت ……………………...…….. 31

شکل 3-3. نمایی از وسایل ثبت داخل سلولی ……………………………………………….. 33

شکل 3-4. نحوه اندازه گیری برخی پارامترهای پتانسیل عمل …………………...…… 35

شکل4-1. الگوی فعالیت خودبخودی نورون در شرایط کنترل، 5 و 10 دقیقه پس از مجاورت با غلظت 1/0 میلی مولار لینالول ………………………………………………………… 40

شکل 4-2. مقایسه پتانسیل ثبت شده از یک نورون در سه زمان کنترل، 5 دقیقه و 10 دقیقه پس از افزودن لینالول ……………………………………………………………………… 42

شکل 4-3. الگوی فعالیت خودبخودی در شرایط کنترل، 3 دقیقه پس از مجاورت با غلظت 2/0 میلی مولار لینالول و پس از شستشوی محفظه حاوی لینالول با رینگر نرمال حلزون ……………………………………………………………………………………………….. 48

 

 

شکل4-4. مقایسه پتانسیل ثبت شده از یک نورون در دو زمان کنترل و 2 دقیقه پس از افزودن لینالول 2/0 میلی مولار ……………………………………………………………………..49

شکل 4-5. پس از بروز فعالیت burst در نتیجه افزودن لینالول 2/0 میلی مولار NiCl به محفظه ثبت اضافه گردید ………………………………………………………………………….. 52

شکل 4-6. پس از بروز فعالیت burst در نتیجه افزودن لینالول 2/0 میلی مولار، نیفدیپین به محفظه ثبت اضافه گردید ……………………………………………………..…….. 53

شکل 4-7. پس از بروز فعالیت burst در نتیجه افزودن لینایول 2/0 میلی مولار، H89 به محفظه ثبت اضافه گردید ………………………………………………………..……..………… 54

شکل 4-8. پس از بروز فعالیت burst در نتیجه افزودن لینالول 2/0 میلی مولار، کلریترین به محفظه ثبت اضافه گردید ……………………………………………....………….. 55

 

 

فهرست نمودارها و جدول­ها

 

 

عنوان…………………………………………………………………………………………………………صفحه

 

نمودار 4-1. مقایسه میانگین پتانسیل استراحت غشاء و فرکانس پتانسیل عمل در شرایط کنترل و در 5 و 10 دقیقه پس از افزودن غلظت 1/0 میلی مولار لینالول به رینگر حلزونی نرمال………………………………………………………………………………………..39

نمودار 4-2. مقایسه استانه و دامنه در  پتانسیل عمل ثبت شده در حضور غلظت 1/0 میلی ­مولار لینالول …………………………………………………………………………………………. 41

نمودار 4-3. مقایسه میانگین سطح زیر منحنی، فاصله بین پتانسیل‌های عمل و طول مدت پتانسیل عمل در شرایط کنترل و در 5 و 10 دقیقه پس از افزودن غلظت 1/0 میلی مولار لینالول به رینگر حلزونی نرمال (8=n) ………………………………………….. 43

نمودار 4-4. مقایسه میانگین دامنه AHP و طول مدت AHP بین سه حالت کنترل، 5 و 10 دقیقه پس از کاربرد لینالول 1/0 میلی مولار (8=n) …………………………………… 44

n) …….. 45

نمودار 4-6. مقایسه میانگین مدت دوره مهاری بعد از فعالیت برانگیخته پس از تزریق جریان های دپلاریزان (nA1-2) در شرایط کنترل و 10 دقیقه پس از افزودن غلظت 1/0 میلی مولار لینالول به رینگر حلزونی نرمال (6=n) ……………………………………………. 46

n). ………….. 49

نمودار 4-9. مقایسه میانگین مدت دوره مهاری بعد از فعالیت برانگیخته پس از تزریق جریان‌های دپلاریزان(nA2-1) در شرایط کنترل و در 10 دقیقه پس از افزودن غلظت 2/0 میلی مولار لینالول به رینگر حلزونی نرمال (6=n)……………………………………….50

جدول 4-1. مقاومت ورودی سلول در شرایط کنترل و 10 دقیقه پس از کاربرد لینالول 1/0 میلی مولار ……………………………………………………………………………………………… 47

جدول 4-2. مقاومت ورودی سلول در شرایط کنترل و 10 دقیقه پس از کاربرد لینالول 2/0 میلی مولار

……………………………………………………………………………………………… 50

بیان مساله

 

صرع از جمله اختلالات سیستم عصبی مرکزی است که در آن یک ناحیه محدود مغزی و یا نواحی گسترده­ای از مغز فعالیت­های کنترل نشده خود­بخودی نشان می­دهند. این بیماری مجموعه ­ای از سندرم­های جداگا­نه است که یا اولیه­اند ویا متعاقب صدما­ت مغزی به وجود می­آیند. کانون صرع­زا می ­تواند به وسیله فاکتورهای متفاوت و متنوع ژنتیکی و محیطی ایجاد شود (Cavalheiro et al., 1991; Lopez da Silva et al., 1992). شواهدی مبنی بر دخالت تغییر در سیستم­های نوروترنسمیتری مختلف به ویژه گلوتامات، آسپارتات و گابا در ایجاد صرع وجود دارد (Pinto et al., 2005). به طور کلی تغییر در الگوی فعالیت سیناپس­ها و مختل شدن عملکرد کانال­های یونی، بعنوان مکانیسم­های اصلی زمینه­ ساز حمله­های صرعی شناخته شده ­اند (Nobels, 2003; Wuttke and Lerche, 2006).

اسانس ­های گیاهی[1] و انواع عصاره­های گیاهی از رایج­ترین فراورده­های استخراجی از گیاهان هستند که در طب سنتی و نوین جهت درمان صرع مصرف می­شوند. اسانس ­های روغنی به دلیل تبخیر شدن در دماهای معمولی روغن­های فرار نیز نامیده می­شوند. ترپن­ها و فنیل­پروپانوئیدها دو دسته گسترده از اسانس ­های روغنی هستند (de Almeida et al., 2011). این محصولات حاوی طیف وسیعی از ترکیبات با ویژگی­های ساختمانی متنوع هستند که برخی از آنها قادرند از بروز الگوی فعالیت صرعی در نورون­ها جلوگیری کنند. اثرات درمانی چنین ترکیباتی غالباً برایند برهم کنش و تاثیر چندین ترکیب است که می­توانند تقویت کننده (سینرژیک) یا مخالف هم باشند. تصور عمومی مبنی بر بی­ضرر بودن فراورده­های گیاهی باعث شده که در بسیاری موارد بیماران به خود درمانی با چنین محصولاتی روی آورند و حتی پزشک معالج خود را از مصرف چنین ترکیباتی آگاه نکنند که می ­تواند برهم­کنش نامطلوب با داروهای تجویز شده توسط پزشک را به دنبال داشته باشد (Spinella, 2001; Ruha et al., 2003). شناسایی مکانیسم­های دخیل در اثرات فراورده­ای گیاهی با پتانسیل درمانی می ­تواند ضمن کمک به کاربرد موثرتر آنها در درمان صرع از بروز برهم­کنش­های نامطلوب نیز جلوگیری نماید.

مونوترپن­ها از جمله رایج­ترین ترکیباتی هستند که هم در فراورده­های گیاهی با اثر صرع زا[4] و هم فراورده­هایی با اثرات ضد صرعی حضور دارند (Burkhard et al., 1999). این ترکیبات با فرمول مولکولیC10H16  به طور وسیعی در گیاهان و به ویژه در اسانس ­های روغنی یافت می شوند (Ishida, 2005) و با تعدیل سیستم گاباارژیک و گلوتاماترژیک اثرات ضد صرعی خود را اعمال می­ کنند (Sayyah et al., 2004). به برخی از مونوترپن­ها از جمله لینالول[5]، اوجنول[6]، منتول[7] و لیمونن[8] اثرات ضد­صرعی نسبت داده شده است (Burkhard et al., 1999).

لینالول، مونوترپنی است که به عنوان ترکیب اصلی در بسیاری از اسانس ­های روغنی معطر وجود دارد. مطالعات متعددی تاثیر آرام­بخشی و ضد صرعی لینالول را گزارش کرده ­اند. گیاهانی مانند گشنیز Coriandrum sativum و برگ­بو Laurus nobilis که در طب سنتی به عنوان ترکیبات ضد تشنج به کار رفته و اثرات ضد صرعی آنها تایید شده حاوی لینالول هستند (Elisabetsky et al., 1995; Sayyah et al., 2002). اثرات آرام­بخشی و خواب­آوری روغن Aniba rosaeodora، به میزان بالای لینالول در آن نسبت داده شده است (de Almeida et al., 2009a).

رسپتورهای NMDAنقش کلیدی در تولید وگسترش حملات صرعی دارند. جلوگیری از رهایش و تاثیر تحریکی گلوتامات از طریق مهار رقابتی رسپتورهای NMDA به عنوان مکانیسم اصلی اثرات ضد صرع این مونوترپن پیشنهاد شده است. در تحقیقات مختلف نشان داده شده است که لینالول اثر ضد تشنجی خود را از طریق اثر مهاری روی متصل شدن گلوتامات در کورتکس موش صحرایی و تاثیر بر روی انتقالات گاباارژیک و گلوتامات ارژیک ایجاد می­نماید  (Brum et al., 2001). de Almedia وهمکاران با توجه به تاثیر این روغن در کاهش تحریک­پذیری عصبی و کاهش دامنه­ پتانسیل عمل در عصب سیاتیک و نظر به فقدان رسپتورهای NMDA یا گابا در تنه­ی عصب پیشنهاد کرده ­اند که این تاثیر تا حدودی از طریق تاثیر بر کانال­های یونی مانند مهار کانال­های سدیمی وابسته به ولتاژ یا افزایش کنداکتانس پتاسیمی اعمال می­ شود (de Almedia et al., 2009). از آن جایی که تعدیل کانال­های وابسته به ولتاژ به وسیله داروها یک اصل درمانی است، لینالول ممکن است از این طریق با فرایندهای سلولی مرتبط با صرع تداخل نماید  .(Altrup et al., 2003)

 

[1]Essential oils

[2] Terpens

[3] Phenylpropanoids

چکیده

قرار گرفتن مزمن در معرض ترکیبات ارگانوفسفره در طی تکامل مغز، می ­تواند منجر به تغییرات عصبی و رفتاری پایدار شود. این اثرات عمدتا به تغییرات پایدار در سیستم­های نوروترنسمیتری مختلف نسبت داده می­شوند که همچنین ممکن است تعادل بین تحریک و مهار را در مغز تغییر دهد. در این مطالعه ما اثرات قرار گرفتن در معرض غلظتهای پایین کورپیریفاس در دوره نوزادی بر آستانه تشنج حاد ناشی از پنتیلن تترازول در موشهای بالغ و نابالغ را مورد بررسی قرار دادیم. ما همچنین اثرات این تیمار را بر روی رفتارهای مرتبط با افسردگی ناشی از کیندلینگ شیمیایی با پنتیلن تترازول در موش بالغ بررسی کردیم. موشهای نوزاد به صورت زیر جلدی کورپیریفاس (mg/kg 1) یا حجم معادلی از دی متیل سولفوکسید (گروه شاهد) را در روزهای 4-1 پس از تولد دریافت کردند. در روزهای 30 و 60 پس از تولد بعضی از موشها از هر گروه برای تعیین زمان شروع اولین علائم تشنج بعد از تزریق داخل صفاقی پنتیلن تترازول ( mg/kg40) و غلظت پنتیلن تترازول مورد نیاز برای القاء تشنج کلونیک مورد استفاده قرار گرفتند. در شروع روز 60 پس از تولد موشهای دیگر با تزریق مکرر پنتیلن تترازول ( mg/kg38) به صورت روز در میان تا 4 هفته به طریق شیمیایی کیندل شدند. یک هفته پس ار اتمام دوره کیندلینگ، رفتارهای شبه افسردگی با آزمون ترجیح مزه شیرین محلول ساخارین و آزمون شنای اجباری مورد بررسی قرار گرفت. نتایج ما نشان داد مجاورت با کورپیریفاس در دوره نوزادی زمان شروع اولین علائم تشنج و آستانه برای تشنج کلونیک را در موشها در دوره نوجوانی و بلوغ تغییر می­دهد. در بعضی از نمونه­ها این اثرات تنها زمانی مشاهده شد که داروهای ضد تشنج مختلف شامل اسکاپولامین، فنوباریبتال و اتوسوکسیماید به عنوان پیش تیمار قبل از تزریق پنتیلن تترازول مورد استفاده قرار گرفتند. در طی دوره کیندلینگ موشهای ماده از گروه کورپیریفاس درجه تشنج کمتری در مقایسه با گروه شاهد نشان دادند. هیچ تفاوت معنی داری بین دو گروه در تست ترجیح مزه مشاهده نشد. موشهای ماده­ایی که در دوران نوزادی در معرض کورپیریفاس قرار گرفته بودند زمان بیشتری از عدم تحرک را در آزمون شنای اجباری در مقایسه با گروه شاهد نشان دادند. این یافته­ ها پیشنهاد می­ کند که قرارگرفتن نوزادان در معرض کورپیریفاس، حساسیت آنها را به تشنج­های صرعی و رفتارهای شاخص افسردگی مرتبط با کیندلینگ تغییر می­دهد. اثر اخیر ممکن است با اختلال در مدارهای سروتونرژیک در موشهای تیمار شده با کورپیریفاس مرتبط باشد.

کلمات کلیدی: کورپیریفاس، تکوین، موش، آستانه تشنج، افسردگی، پنتیلن تترازول

 

 

 

فهرست مطالب

 

 

عنوان…………………………………………………………………………………………………………………………………صفحه

 

فصل اول: مقدمه

1-1) بیان مساله …………………………………………………………………………………………………………………………2

1-2) ترکیبات ارگانوفسفره ………………………………………………………………………………………………………. 3

1-3) افسردگی  ……………………………………………………………………………………………………………………….. 4

فصل دوم: بر اطلاعات موجود

2-1) ترکیبات ارگانوفسفره ………………………………………………………………………………………………………. 8

2-2) سیستم سروتونرژیک ………………………………………………………………………………………………………. 9

2-3) تشنج­های صرعی ………………………………………………………………………………………………………….. 13

2-4) طبقه بندی تشنج­های صرعی ………………………………………………………………………………………. 13

2-5) مکانیسم تشنج­های صرعی …………………………………………………………………………………………… 14

2-6) کیندلینگ ……………………………………………………………………………………………………………………… 17

2-7) داروهای ضد تشنجی ……………………………………………………………………………………………………. 18

2-7-1) فنوباربیتال ………………………………………………………………………………………………………………… 19

2-7-2) اتوسوکسیماید ………………………………………………………………………………………………………….. 20

2-7-3) اسکاپولامین ……………………………………………………………………………………………………………… 21

 

2-8) افسردگی ……………………………………………………………………………………………………………………….. 23

2-9) علل بروز ……………………………………………………………………………………………………………………….. 23

2-10) افسردگی و صرع ………………………………………………………………………………………………………… 24

2-11) ساختارهای مغزی مشترک در افسردگی و صرع ………………………………………………………. 25

2-12) کیندلینگ در مطالعه ارتباط صرع و افسردگی …………………………………………………………. 27

2-13) نقص انتقال سروتونرژیک و افسردگی ……………………………………………………………………….. 31

2-14) نقص انتقال سروتونرژیک و صرع ……………………………………………………………………………….. 32

2-15) فلوکسیتین …………………………………………………………………………………………………………………. 33

2-16) تنظیم انتقال سروتونرژیک توسط فلوکسیتین ………………………………………………………….. 34

2-17) هدف ………………………………………………………………………………………………………………………….  35

فصل سوم: مواد و روش­ها

3-1) مواد مورد استفاده …………………………………………………………………………………………………………. 38

3-2) وسایل و دستگاه­ها…………………………………………………………………………………………………………. 39

3-3) روش انجام کار ……………………………………………………………………………………………………………… 39

3-4) آزمون شنای اجباری …………………………………………………………………………………………………….. 41

3-5) تست ترجیح مزه …………………………………………………………………………………………………………… 42

3-6) آزمون آماری …………………………………………………………………………………………………………………. 43

فصل چهارم: نتایج

4-1) تأثیر مجاورت با کورپیریفاس در دوره نوزادی بر تشنچ حاد در ابتدای دوره نوجوانی و بلوغ …………………………………………………………………………………………………………………………………………. 45

4-2) تأثیر دریافت کورپیریفاس در ابتدای دوره پس از تولد بر فرایند کیندلینگ در دوره بلوغ …………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 51

4-3) تأثیر دریافت کورپیریفاس بر آزمون شنای اجباری بعد از کیندلینگ ………………………… 53

4-4) تأثیر دریافت کورپیریفاس بر آزمون ترجیح مزه بعد از کیندلینگ ……………………………… 54

فصل پنجم: بحث و نتیجه ­گیری

5-1) بحث ……………………………………………………………………………………………………………………………… 56

5-1-1) تأثیر کورپیریفاس بر تشنج حاد ………………………………………………………………………………. 56

5-1-2) تأثیر کورپیریفاس بر کیندلینگ ………………………………………………………………………………. 58

5-1-3) تأثیر کورپیریفاس بر افسردگی ………………………………………………………………………………… 59

5-2) نتیجه ­گیری …………………………………………………………………………………………………………………… 62

5-3) پیشنهادات برای مطالعات آینده …………………………………………………………………………………… 63

فهرست منابع و ماخذ ……………………………………………………………………………………………………………… 64

 

 

 

 

 

فهرست نمودارها

 

 

عنوان……………………………………………………………………………………………………………………………..صفحه

 

نمودار4-1) مقایسه میانگین تاخیر در شروع اولین علائم تشنج موشهای نر 30 روزه در گروه دریافت کننده کورپیریفاس و شاهد پس از دریافت پیش­تیمارهای مختلف …………………………..46

نمودار4-2) مقایسه میانگین تاخیر در شروع اولین علائم تشنج موشهای ماده 30 روزه در گروه دریافت کننده کورپیریفاس و شاهد پس از دریافت پیش­تیمارهای مختلف …………………………..46

نمودار4-3) مقایسه میانگین تاخیر در شروع اولین علائم تشنج موشهای نر 60 روزه در گروه دریافت کننده کورپیریفاس و شاهد پس از دریافت پیش­تیمارهای مختلف …………………………..47

نمودار4-4) مقایسه میانگین تاخیر در شروع اولین علائم تشنج موشهای ماده 60 روزه در گروه دریافت کننده کورپیریفاس و شاهد پس از دریافت پیش­تیمارهای مختلف …………………………. 48

نمودار 4-5) مقایسه میانگین غلظت آستانه پنتیلن تترازول برای شروع تشنج موشهای نر 30 روزه در گروه دریافت کننده کورپیریفاس و شاهد پس از دریافت پیش­تیمارهای مختلف ….. 49

نمودار4-6) مقایسه میانگین غلظت آستانه پنتیلن تترازول برای شروع تشنج موشهای ماده 30 روزه در گروه دریافت کننده کورپیریفاس و شاهد پس از دریافت پیش­تیمارهای مختلف …… 49

نمودار 4-7) مقایسه میانگین غلظت آستانه پنتیلن تترازول برای شروع تشنج موشهای نر 60 روزه در گروه دریافت کننده کورپیریفاس و شاهد پس از دریافت پیش­تیمارهای مختلف …… 50

نمودار4-8) مقایسه میانگین غلظت آستانه پنتیلن تترازول برای شروع تشنج موشهای ماده 60 روزه در گروه دریافت کننده کورپیریفاس و شاهد پس از دریافت پیش­تیمارهای مختلف …… 51

ترکیب ارگانوفسفره کورپیریفاس بطور گسترده بعنوان حشره­کش در سراسر جهان استفاده می­ شود. مجاورت با کورپیریفاس در طی دوره تکوین از طریق مکانیسم­هایی غیر از مهار کولین­استراز نقایص عصبی-رفتاری طولانی مدت را به دنبال دارد. در این مطالعه با بهره گرفتن از آزمون ماز شعایی اثر دریافت غلظت پایین کورپیریفاس در دوره نوزادی بر نقائص شناختی ناشی از کیندلینگ شیمییایی مطالعه شد. نوزادان گروه آزمایش کورپیریفاس را به میزان  mg/kg1 در روزهای 4-1 بعد از تولد دریافت کردند و گروه شاهد حجم برابری از حلال (دی­متیل­سولفوکساید) را دریافت کردند. برای کیندلینگ، موش­های صحرایی بالغ از هر دو گروه، پنتیل­تترازول را به میزان  mg/kg38 به­صورت داخل صفاقی هر دو روز یکبار به­مدت 28 روز دریافت کردند. موشهایی که کیندل شده و بطور مکرر تشنجات کلونیک نشان دادند جهت مطالعه رفتاری مورد استفاده قرار گرفتند. همچنین در هردو گروه تاثیر پیش­تیمار اسکاپولامین (آنتاگونیست موسکارینی) و MK-801 (آنتاگونیست گیرنده NMDA) برای تعیین میزان وابستگی عملکرد شناختی به سیستم­های کولینرژیک و گلوتاماترژیک مورد بررسی قرار گرفت. در طی کیندلینگ موش­های نر و ماده گروه کورپیریفاس درجه تشنج کمتری در مقایسه با گروه دریافت کنندهDMSO  نشان دادند و این اختلاف در موش­های ماده گروه کورپیریفاس در برخی روزهای دوره کیندلینگ معنی دار بود. پس از کیندلینگ موش­های صحرایی نر گروه کورپیریفاس در مقایسه با گروه شاهد، خطاهای حافظه مرجع کمتری نشان دادند در حالیکه موش­های ماده گروه کورپیریفاس پس از کیندلینگ در مقایسه با موشهای ماده از گروه شاهد، خطاهای حافظه کاری بیشتری نشان دادند. پیش­تیمار حیوانات با اسکاپولامین و MK-801 نشان داد که این داروها خطای حافظه فضایی موش­های صحرایی گروه کورپیریفاس را بیش از گروه شاهد افزایش می­دهد که پیشنهاد می­ کند در این گروه وابستگی حافظه فضایی به سیستم­های کولینرژیک و گلوتاماترژیک بیش از گروه DMSO است. فرایند کیندلینگ با افزایش فعالیت سیستم کولینرژیک و گلوتاماترژیک همراه است که از طریق آسیب نورونی سبب نقص عملکردی این سیستم­های نوروترنسمیتری می­ شود. نشان داده شده که دریافت کورپیریفاس در دوره نوزادی کاهش فعالیت سیستم های کولینرژیک و گلوتاماترژیک را باعث می­ شود که احتمالاً در کاهش درجه تشنج در طی کیندلینگ و نیز کاهش آسیب این سیستم­های نروترنسمیتری در نتیجه کیندلینگ در موشهای گروه کورپیریفاس دخیل است.

کلمات کلیدی: کورپیریفاس، کیندلینگ شیمیایی، تکوین، حافظه فضایی، موش صحرایی

 

 

 

فهرست مطالب

 

 

عنوان………………………………………………………………………………………………………………………………….صفحه

 

فصل اول: مقدمه

1-1) بیان مساله…………………………………………………………………………………………………………………………..2

1-1-1) ترکیبات ارگانوفسفره……………………………………………………………………………………………………..2

1-2) صرع…………………………………………………………………………………………………………………………………….4

1-3) طبقه بندی صرع………………………………………………………………………………………………………………..5

1-4) کیندلینگ…………………………………………………………………………………………………………………………..6

1-5) یادگیری و حافظه……………………………………………………………………………………………………………….6

فصل دوم: بر تحقیقات پیشین

2-1) ویژگی­ها و مکانیسم تاثیر ترکیبات ارگانوفسفره……………………………………………………………….9

2-2) اثرات بیولوژیک کورپیریفاس……………………………………………………………………………………………10

2-3) تاثیر وابسته به زمان و وابسته به جنس ترکیبات ارگانوفسفره……………………………………….11

2-4) تاثیر ارگانوفسفره ­ها به ویژه کورپیریفاس در ایجاد افسردگی و نقص حافظه ناشی از تغییر در سیستم­های نوروترنسمیتری………………………………………………………………………………………………12

2-5) مکانیسم ایجاد صرع…………………………………………………………………………………………………………13

2-6) مدل کیندلینگ در مطالعه صرع……………………………………………………………………………………..16

2-7) ساختارهای مغزی و سیستم­های نوروترنسمیتری دخیل در حافظه…………………………….17

2-8) تاثیر صرع بر یادگیری و حافظه………………………………………………………………………………………23

2-9) هدف…………………………………………………………………………………………………………………………………24

فصل سوم: مواد و روش­ها

3-1) مواد مورد استفاده…………………………………………………………………………………………………………….26

3-2) وسایل و دستگاه­ها…………………………………………………………………………………………………………27

3-3) حیوانات و تیمار……………………………………………………………………………………………………………….27

3-4) کیندلینگ………………………………………………………………………………………………………………………..28

 

3-5) آزمون یادگیری حافظه فضایی با ماز شعاعی هشت بازویی……………………………………………29

3-5-1) مراحل انجام آزمایش…………………………………………………………………………………………………..30

3-6) آنالیز آماری………………………………………………………………………………………………………………………30

فصل چهارم: نتایج

4-1) تاثیر کورپیریفاس بر کیندلینگ……………………………………………………………………………………..33

4-2) آزمون یادگیری فضایی……………………………………………………………………………………………………35

 

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

5-1) بحث…………………………………………………………………………………………………………………………………47

5-2) نتیجه گیری کلی……………………………………………………………………………………………………………..53

5-3) پیشنهادات برای مطالعات آینده……………………………………………………………………………………..53

فهرست منابع و ماخذ………………………………………………………………………………………………………………..54

 

 

 

فهرست نمودارها

 

 

عنوان………………………………………………………………………………………………………………………………….صفحه

 

نمودار4-1) مقایسه میانگین درجه تشنج بین گروه­های کورپیریفاس و DMSO در روزهای مختلف القاء کیندلینگ در موش­های صحرایی نر…………………………………………………………………34

نمودار4-2) مقایسه میانگین درجه تشنج بین گروه­های کورپیریفاس وDMSO در روزهای مختلف القاء کیندلینگ در موش­های صحرایی ماده………………………………………………………………34

نمودار4-3) مقایسه میانگین خطاهای حافظه مرجع موش­های صحرایی نر در روزهای

مختلف بین گروه­های کورپیریفاس و DMSO………………………………………………………………………37

نمودار4-4) مقایسه میانگین خطاهای حافظه مرجع موش­های صحرایی ماده در روزهای

مختلف بین گروه­های کورپیریفاس و DMSO………………………………………………………………………37

نمودار 4-5) مقایسه میانگین خطاهای حافظه کاری موش­های صحرایی نر در روزهای

مختلف بین گروه­های کورپیریفاس و DMSO……………………………………………………………………..38

نمودار4-6) مقایسه میانگین خطاهای حافظه کاری موش­های صحرایی ماده در روزهای

مختلف بین گروه­های کورپیریفاس و DMSO……………………………………………………………………….38

نمودار 4-7) مقایسه میانگین خطاهای حافظه مرجع موش­های صحرایی نر در اثر تزریق

غلظت­های مختلف اسکاپولامین در گروه­های کورپیریفاس و DMSO………………………………39

نمودار4-8) مقایسه میانگین خطاهای حافظه مرجع موش­های صحرایی ماده در اثر تزریق

غلظت­های مختلف اسکاپولامین در گروه­های کورپیریفاس و DMSO………………………………39

نمودار 4-9) مقایسه میانگین خطاهای حافظه مرجع موش­های صحرایی نر در اثر تزریق

غلظت­های مختلف MK-801 در گروه­های کورپیریفاس و DMSO…………………………………..40

نمودار 4-10) مقایسه میانگین خطاهای حافظه مرجع موش­های صحرایی ماده در اثر تزریق

غلظت­های مختلف MK-801 در گروه­های کورپیریفاس و DMSO………………………………….40

نمودار 4-11) مقایسه میانگین خطاهای حافظه کاری موش­های صحرایی نر در اثر تزریق

غلظت­های مختلف اسکاپولامین در گروه­های کورپیریفاس و DMSO………………………………41

نمودار 4-12) مقایسه میانگین خطاهای حافظه کاری موش­های صحرایی ماده در اثر تزریق

غلظت­های مختلف اسکاپولامین در گروه­های کورپیریفاس و DMSO………………………………41

نمودار 4-13) مقایسه میانگین خطاهای حافظه کاری موش­های صحرایی نر در اثر تزریق

غلظت­های مختلف MK-801 در گروه­های کورپیریفاس و DMSO………………………………….42

نمودار 4-14) مقایسه میانگین خطاهای حافظه کاری موش­های صحرایی ماده در اثر تزریق

غلظت­های مختلف MK-801 در گروه­های کورپیریفاس و DMSO………………………………….42

نمودار 4-15) مقایسه میانگین شاخص ­های حافظه موش­های صحرایی نر در روزهای مختلف بین گروه کورپیریفاس و DMSO……………………………………………………………………………………………..43

نمودار 4-16) مقایسه میانگین شاخص ­های حافظه موش­های صحرایی ماده در روزهای مختلف بین گروه کورپیریفاس و DMSO……………………………………………………………………………………………..43

نمودار 4-17) مقایسه میانگین شاخص ­های حافظه موش­های صحرایی نر متعاقب تزریق غلظت های مختلف اسکاپولامین بین گروه کورپیریفاس و DMSO…………………………………………………..44

نمودار 4-18) مقایسه میانگین شاخص ­های حافظه موش­های صحرایی ماده متعاقب تزریق غلظت­های مختلف اسکاپولامین بین گروه کورپیریفاس و DMSO……………………………………………………………………………………………………………………………………..44

نمودار 4-19) مقایسه میانگین شاخص ­های حافظه موش­های صحرایی نر متعاقب تزریق غلظت های مختلف MK-801 بین گروه کورپیریفاس و DMSO……………………………………………………….45

نمودار 4-20) مقایسه میانگین شاخص ­های حافظه موش­های صحرایی ماده متعاقب تزریق غلظت­های مختلف MK-801 بین گروه کورپیریفاس و DMSO………………………………………….45

بیان مساله:

 

1-1-1 (ترکیبات ارگانوفسفره[1]

 

ترکیبات ارگانوفسفره به­عنوان حشره­کش در کشاورزی، دامپروری و حتی مصارف خانگی استفاده می­شوند. علیرغم محدودیت­های اعمال شده در جهت کاهش تولید و مصرف این ترکیبات، هنوز بیش از نیمی از حشره­کش­های مصرفی حاوی ترکیبات ارگانوفسفره هستند که از جمله مهم­ترین آلاینده­های محیط زیست هستند (Fenske et al., 1990; Eskenazi et al.,1999) استفاده از حشره­کش­های ارگانوفسفره به­ دلیل اثرات مخربی که بر رشد مغز دارند در سال­های اخیر محدود شده، با این حال مصرف بعضی از این ارگانوفسفره ­ها مثل کورپیریفاس[2] به دلیل پایداری بیشتر و سمیت سیستمیک کمتر هنوز ادامه دارد (U. S. EPA 2004). مسمومیت با ترکیبات ارگانوفسفره اثرات متنوعی روی سیستم­های مختلف محیطی و مرکزی دارد.

درکلینیک مسمومیت با ترکیبات ارگانوفسفره غالباً با میزان مهار استیل­کولین­استراز[3] سنجش می­ شود (Ricceri et al., 2003; Jamson et al., 2007). یکی از تاثیرات این مهار، تحریک بیش از حد سیناپس­های کولینرژیک و سیستم عصبی پاراسمپاتیک است که نشانه­ های آن شامل تنگ شدن مجاری هوایی، تعریق، ترشح بزاق، بی اشتهایی، انقباضات شکمی، استفراغ، بی اختیاری مدفوع و افزایش ادرار می­باشد. همچنین ارگانوفسفره ­ها باعث ایجاد تیک­های ماهیچه­ای و انقباضات کوچک و غیر­ارادی عضلات در زیر پوست می­شوند. این تاثیرات، ماهیچه­های تنفسی را نیز درگیر می­ کنند. ترکیبات ارگانوفسفره قادرند بر روی سیستم عصبی مرکزی نیز تاثیر بگذارند که نتیجه آن، اضطراب، تخریب حافظه، نقص در سخن گفتن، تشنج و کما می­باشد  .(Dubois, 1971)ارگانوفسفره ­های مختلف تاثیرات سمی متفاوتی بر روی سیستم عصبی دارند، بعضی از ارگانوفسفره ­ها ازجمله کورپیریفاس تاثیرات سمی بیشتری روی سیستم عصبی دارند،در حالیکه سمیت برخی دیگر مانند پاراتیون بیشتر سیستمیک است(Timofeeva et al., 2008).ترکیبات ارگانوفسفره به­ دلیل اثرات مخرب طولانی­مدت بر مغز درصورت مجاورت در دوران جنینی و کودکی از نظر پزشکی مورد توجه هستند . (Ricceriet al., 2003)اثرات سمی ارگانوفسفره ­ها روی مغز در حال تکوین بیشتر است که یکی از دلایل آن مصرف بالای اکسیژن و کمبود آنتی­اکسیدان در مغز در حال تکوین می­باشد (Slotkin et al., 2008) به عنوان مثال LD50 ترکیب کورپیریفاس در نوزادان موش صحرایی 100 برابر کمتر از بالغین است (Jameson et al.,2007). مطالعات مختلف نشان داده­اند برخی از ارگانوفسفره ­ها در غلظت­هایی که مسمومیت سیستمیک را به دنبال ندارند، به­ طورخاص مغز نابالغ را هدف قرار داده و اختلالات رفتاری دراز مدت را باعث می­شوند (Ricceri et al., 2003,2006;Eskenazi et al., 1999) کورپیریفاس و نه متابولیت فعال آن (کورپیریفاس[4] اکسان) سنتز DNA را مهار کرده و باعث کاهش تعداد سلول­ها و اختلال در فعالیت سیناپسی می­ شود.بنابراین عجیب نیست که کورپیریفاس در غلظت­هایی که مهار استیل­کولین­استراز پایین­تر از حد لازم برای ایجاد مسمویت سیستمیک است، اختلالات رفتاری دراز مدت را باعث می­ شود (Crumpton et al., 2000; Levin et al., 2007; Jameson et al., 2007; Terry et al., 2007; Johnson et al., 2009).

• توسعه اعتماد جمعی (جعفر زاده، 1386)

از دیدگاه دیویس و ورثر معیارهای مورد استفاده برای ارزشیابی اثربخشی آموزش شامل :

1-واکنش فراگیران به فرایندها و محتوای آموزش، 2- دانش و تجربه اکتسابی به واسطه آموزش،          3- تغییرات رفتاری که ناشی از آموزش باشد، 4- بهبودها و پیشرفت های قابل اندازه گیری در سطح فردی و سازمانی مانند کاهش ترک شغل، غیبت و تصادفات در سازمان ها است. دولان و شولر نیز چنین شاخص هایی را برای ازشیابی آموز شها بیان کرده اند (جباری، 1381).

مورتن (2001 ) اثربخشی برنامه های آموزشی را اندازه گیری صفات و ویژگی های فراگیران نظیر دانش، نگرش و مهارت می داند. ارزشیابی به عنوان جریانی تلقی می شود که داده ها و اطلاعات لازم را برای تصمیم گیری فراهم می کند.ارزشیابی به عنوان فعالیتی مشتمل بر توصیف و قضاوت است. تعریفی که از جامعیت بیشتری برخوردار است و بیشتر عناصر مورد بحث را شامل می شود .بی بای معتقد است، ارزشیابی یعنی جمع آوری و تفسیر نظامدار، شواهدی که به قضاوت ارزشی با عنایت به عملی که رخ    می دهد، منجر می شود (فتحی واجارگاه، 1377 : 250 ). هامبلین تعریفی کلی از ارزشیابی ارائه
می کند. بنابر تعریف وی، هر گونه اقدام برای کسب اطلاعات (بازخورد) در مورد اثرات برنامه آموزشی و برآورد کردن ارزش آموزش در پرتو آن اطلاعات را ارزشیابی می گویند. از نظر وی ارزشیابی در پنج سطح انجام می شود: واکنش، یادگیری، رفتار شغلی، سازمان و ارزش نهایی (اسلومن، 1382 : 18).

طرح سربازان تعاون یار نیز به عنوان یكی از طرح های مطرح در وزارت تعاون با هدف استفاده بهینه از نیروهای جوان متخصص و افزایش بهره وری و کارآمدی در تشکل ها و شرکت های تعاونی به اجرا در آمده است. در این راستا، آموزش هایی به سربازان تعاون یار به عنوان نیروهای انسانی مطرح در طرح سربازان تعاون یار ارائه می شود كه از آن جمله می توان به آموزش های تخصصی، اشاره داشت.

 

آموزش های تخصصی، آموزش هایی است كه برای انطباق دقیق تر فرد با ویژگی های شغلی و هماهنگی وی با نیازهای سازمانی ارائه می گردد. شرکت های تعاونی از جمله تشکل هایی هستند که به علت مدیریت جمعی بیش از هر نهاد دیگری به آموزش و مدیریت منابع انسانی نیاز دارند. پایان نامه حاضر با عنوان اثربخشی دوره های آموزش پیش از خدمت سربازان تعاون یار در ایجاد صلاحیت های حرفه ای، با هدف بحث و بررسی آموزش های ارائه شده به سربازان تعاون یار در وزارت تعاون می باشد. امیدواریم نتایج این تحقیق بتواند مورد استفاده مسئولان و دست اندرکاران طرح سرباز تعاون قرار گیرد.

[1] . Morthen

[2] . Hamblin

-2- بیان مسئله

آموزش امری است که از روزهای آغازین حضور بشر در عرصه هستی وجود داشته و در اشکال مختلف به اجرا در آمده و تأثیرات خود را نیز در عرصه های مختلف در ارتقاء کارآمدی، بهره وری و توانمندسازی منابع انسانی نشان داده است.

آموزش در حقیقت خود مدیریت است و بدون آموزش كاركنان، پایه های مدیریت متزلزل و سست می شود بسیاری از فعالیت ها اقتصادی، اجتماعی بشری امروزه در غالب سازمان ها و نهادها صورت می گیرد. سازمان ها، ساز و کار یا وسیله تحقق هدف های جامعه محسوب می شوند. سازمان ها در واقع به منزله تدابیر و وسایلی هستند که برای رفع نیازهای اساسی جامعه شکل گرفته و به فعالیت می پردازند. (سام خانیان، 1384 : 13-11).

با توجه به اهمیت آموزش در مدیریت جامعه و سازمان ها، صاحب نظران از زوایای گوناگون به آموزش و تعریف آن پرداخته اند. سیف آموزش را چنین تعریف می کند. آموزش، تجربه ای است مبتنی بر یادگیری، که به منظور ایجاد تغییرات نسبتا ماندگار در فرد صورت می گیرد تا وی بتواند توانایی خود را برای انجام کار بهبود بخشد (شیمون 1380،3 :248). به عبارت دیگر به هر گونه فعالیت یا تدبیر از پیش طرح ریزی شده ای که هدف آن آسان کردن یادگیری در یادگیرندگان است، آموزش گویند (سیف، 1379). ارزشیابی آموزشی می تواند ابزار مهمی در بهبود كیفیت برنامه های آموزشی باشد اگر به صورت منسجم بعد از اجرای برنامه آموزشی انجام پذیرد. دست اندركاران برنامه آموزشی احتمال دارد بیشترین استفاده را از ارزشیابی زمانی بكنند كه نقش یک تصمیم گیرنده را بازی می كنند Kirkpatrick,1996)).

طراحان دوره آموزشی نیز تخصص و وقت خود را صرف تدوین برنامه های آموزشی ضمن خدمت می کنند و مایلند ثمره تلاش های خود را مشاهده کنند (.(Nikols,2000:19

به طورکلی ضرورت تعیین اثربخشی برنامه های آموزشی عبارتند از عوامل متعدد دیگری که در اثربخشی آموزش دخیل هستند. اما به نظر می رسد یکی از مهمترین عوامل مؤثر در این زمینه نیازسنجی(فاصله آنچه هست و آنچه باید باشد)صحیح و متناسب آموزشی است(عباس زادگان و ترك زاده،1379). گلدستون و رولر ابعاد مختلف اثربخشی فعالیت های آموزشی را مورد بحث و بررسی قرار دادند. آنها درباره چهار عامل موقعیتی بحث كردند: عامل هدف، عامل اجتماع، عامل وظیفه و عامل خود كنترلی‌. این موارد آنچه كه كارآموزان یادگرفته اند را یادآوری می كنند یا حداقل فرصتی برای استفاده از آنچه آنها یادگرفته اند، مهیا می‌كنند(1993 Rouiller, & Goldstein).

1-1. تبیین مسأله………………………………. 5

1-2 روش تحقیق……………………………….. 6

1-3. ضرورت انجام تحقیق……………………………….. 6

1-4. سؤالات تحقیق……………………………….. 7

1-4-1. سؤال اصلی……………………………….. 7

1-4-2. سؤال های فرعی……………………………….. 7

1-5. فرضیه های تحقیق……………………………….. 7

1-6 پیشینه تحقیق……………………………….. 8

1-7. هدف تحقیق……………………………….. 10

1-8. فایده تحقیق……………………………….. 11

فصل دوم: بررسی و تبیین مسأله  اسماء و صفات الهی در نظر صدرالمتألّهین

2-1. تعریف اسم………………………………. 15

2-1-1. اسم در لغت………………………………… 15

2-1-2. اسم در اصطلاح……………………………….. 16

2-1-2-1. معنای اسم از نظر صدرالمتألهین……………….. 16

2-1-2-2. معنای اسم از نظر ابن عربی…………………….. 18

2-1-3. شمار اسمای الهی……………………………….. 19

2-2. تعریف صفت………………………………… 21

2-2-1. صفت در لغت………………………………… 21

2-2-2. صفت در اصطلاح……………………………….. 21

2-2-3. معنای صفت از نظر صدرالمتألهین………………. 22

2-3. فرق بین اسم و صفت………………………………… 23

2-3-1. فرق بین اسم و صفت از نظر صدرالمتألهین………. 24

2-4. اقسام صفات………………………………… 25

2-4-1. صفات سلبی……………………………….. 27

2-4-2. صفات ثبوتی……………………………….. 28

2-4-2-1. صفات حقیقی……………………………….. 28

2-4-2-2. صفات اضافی……………………………….. 29

2-4-3. تقسیم دیگری از صفات………………………………… 30

2-5. چگونگی اتصاف واجب به اوصاف کمالی ازنظرصدرالمتألهین…….30

2-6. عینیت صفات با ذات………………………………… 34

2-6-1. محذورات عدم عینیت صفات با ذات……………… 35

2-6-2. براهین عینیت صفات با ذات……………………….. 36

2-6-3. سخن امام علی(علیه السلام) ………………………..38

2-7. تجلی اسمای و صفات الهی…………………………….. 40

2-7-1. تعریف تجلّی……………………………….. 40

2-7-1-1. تجلّی در لغت………………………………… 40

2-7-1-2. تجلّی در اصطلاح……………………………….. 40

2-7-2. تجلی اسمای و صفات الهی از نظر صدرالمتألهین…………… 41

فصل سوم: انسان و کمال او

3-1. تعریف انسان………………………………. 49

3-1-1. انسان در لغت………………………………… 49

3-1-2. انسان در اصطلاح صدرالمتألهین……………… 51

3-1-2-1. مبانی و اصول فلسفی صدرالمتألهین در تعریف انسان………. 51

3-1-2-2. معنای انسان در نظر صدرالمتألهین…………………….. 52

3-2. تعریف نفس………………………………… 54

3-2-1. نفس در لغت………………………………… 54

3-2-2. نفس در قرآن………………………………. 55

3-2-3. نفس در اصطلاح صدرالمتألهین……………………………….. 56

3-3. ارتباط نفس با بدن………………………………. 58

3-3-1. نمونه ایی از ارتباط نفس با بدن………………………… 60

3-4. قوای نفس ناطقه………………………………. 61

3-4-1. عقل نظری……………………………….. 62

3-4-1-1. عقل هیولایی……………………………….. 62

3-4-1-2. عقل بالملکه………………………………. 63

3-4-1-3. عقل بالفعل……………………………….. 66

3-4-1-4. عقل بالمستفاد………………………………. 67

3-4-2. عقل عملی……………………………….. 69

3-4-2-1. تجلیه………………………………. 69

3-4-2-2. تخلیه………………………………. 70

3-4-2-3. تحلیه………………………………. 70

3-4-2-4. فناء……………………………… 70

3-5. تبیین کمال انسان………………………………. 71

3-5-1. تعریف کمال………………………………. 71

3-5-1-1. کمال در لغت………………………………… 71

3-5-1-2. کمال در اصطلاح……………………………….. 72

3-5-2. فرق کمال و تمام………………………………. 74

 

 

3-5-3. کمال نهایی انسان از نظر صدرالمتألهین……………………………….. 75

3-5-3-1. رسیدن به مرتبه ی عقل بالمستفاد………………………………. 75

3-5-3-2. اتحاد نفس با عقل فعال………………………………. 78

3-5-3-3. فنای فی الله……………………………….. 81

3-5-3-4. اتّحاد عقل نظری و عقل عملی……………………………….. 83

3-5-4. موانع کمال انسان………………………………. 84

۳-۵-۴-۱. نقص ذاتی نفس………………………………… 84

۳-۵-۴-۲. حجاب­ها ………………………………84

3-5-4-3. انحراف از حقیقت………………………………… 85

3-5-4-4. کدورت و زنگ دل………………………………. 85

3-5-4-5. جهالت ناآگاهی……………………………….. 85

فصل چهارم : بررسی و تبیین صفات فیاضیّت، خالقیّت و رحمت الهی در نظر صدرالمتألّهین

4-1. تبیین خلقت در نظام صدرایی………………………… 89

4-1-1. تعریف خلقت………………………………… 89

4-1-2. اثبات خالق داشتن جهان………………………………. 90

4-1-3. صدور عالم از علم عنایی خداوند……………………. 91

4-1-3-1. عنایت ذاتیه………………………………. 91

4-1-3-2. عنایت فعلیه………………………………. 92

4-1-4. حادث زمانی بودن عالم………………………………. 92

4-1-4-1. تعریف عالم………………………………. 92

4-1-4-2. تعریف حدوث و قدم………………………………. 93

4-1-4-3. عالم ، حادث زمانی است………………………………. 94

4-1-5. رابطه ی بین خالق و مخلوقات………………………………… 96

4-1-6. هدف از خلقت جهان………………………………. 98

4-2. تاریخچه ی نظام فیض…………………………………. 100

4-3. تعریف فیض…………………………………. 101

4-3-1. فیض در لغت………………………………… 101

4-3-2. فیض در متون دینی……………………………….. 101

4-3-3. فیض در اصطلاح……………………………….. 102

4-3-3-1. فیض اقدس………………………………… 102

4-3-3-2. فیض مقدس………………………………… 102

4-4. ابعاد و آثار فیض و فاعلیت وجودی……………………. 103

4-4-1. فیض و غرض الهی……………………………….. 103

4-4-2. ذاتیّت………………………………… 103

4-4-3. عمومیت فیض و قابلیت مستفیض…………………….. 104

4-4-4 نحوه ی فیضان وجود از حق تعالی…………………….. 105

4-4-4-1. ضرورت………………………………… 105

4-4-4-2. اکملیت………………………………… 106

4-4-4-3. تناسب………………………………… 106

4-4-4-4. تقدّم اشرف………………………………… 107

4-4-5. وساطت در فیض…………………………………. 107

4-4-5-1. اقسام وسائط فیض…………………………………. 108

4-4-6. اوّلین موجود صادر شده از مبدأ مفیض……………………. 109

4-4-6-1. قواعد و براهین……………………………… 109

4-4-6-2. تبیین صادر اول……………………………… 112

4-5. رحمت الهی……………………………….. 113

4-5-1. تعریف رحمت………………………………… 114

4-5-1-1. معانی رحمت الهی در قرآن………………………………. 115

4-5-2. انواع رحمت الهی……………………………….. 117

4-5-2-1. رحمت عام ، فراگیر و مطلق……………………………….. 117

4-5-2-2. رحمت خاص…………………………………. 118

4-5-3. تقدّم رحمت بر غضب………………………………… 121

فصل پنجم: چگونگی تأثیر شناخت صفت خالقیّت، فیّاضیّت و رحمت الهی بر تکامل انسان از نظرصدرالمتألّهین

5-1. تبیین و بررسی صفت خالقیت و رابطه ی آن با تکامل انسان………….127

5-1-1 . از چه راه هایی می توان از طریق صفت خالقیت به تکامل رسید؟……. 128

5-1-1-1. مقام خلیفه الهی………………………………. 129

5-1-1-2. سجده ی فرشتگان بر انسان………………………………. 132

5-1-1-3. امانت دار الهی……………………………….. 135

5-2. تبیین و بررسی رابطه ی صفت فیاضیت با تکامل انسان………137

5-2-1. توضیحی اجمالی از نظام  فیض خداوند…………………… 138

5-2-2. چگونگی تأثیر شناخت صفت فیاضیت بر تکامل انسان…….. 139

5-2-2-1. ولایت تکوینی ائمه………………………………. 140

5-2-2-2. ولایت تشریعی ائمه………………………………. 144

5-3. تبیین و بررسی رابطه ی صفت رحمت الهی بر تكامل انسان…………148

5-3-1. از چه راه هایی می توان از طریق رحمت الهی به تكامل رسید؟……..149

5-3-1-1. آفرینش………………………………… 151

5-3-1-2. دین اسلام………………………………. 154

5-3-1-3. قرآن کریم………………………………. 156

نتیجه گیری……………………………… 159

فهرست منابع………………………………. 163

الف)منابع فارسی……………………………….. 163

ب) منابع عربی……………………………….. 169

ج) مقالات………………………………… 174

چکیده:

مسأله اسماء و صفات الهی و تأثیر آن بر تکامل انسان، یکی از مهم ترین مسائل فلسفی است که از دیرباز مورد توجّه فیلسوفان الهی بوده است؛ با توجه به جایگاه ویژه ی حکمت متعالیه در میان مکاتب مختلف فلسفی در جهان اسلام، در این پژوهش با روش کتابخانه­ای و عقلی و تحلیلی به بررسی سه صفت خالقیت، فیاضیت و رحمت الهی و تأثیر آن بر تکامل انسان پرداخته شده است. این بررسی حکایت از آن دارد که صدور عالم از علم عنایی خداوند است به این صورت که خداوند قبل از ایجاد مخلوقات، به همه ی جوانب فعلش اهتمام دارد و مخلوقات او دارای همه ی خصوصیات متصور در بالاترین حد کمال هستند که لازمه ی آن، همان نظام احسن است و درمیان مخلوقات، انسان دارای جایگاه ویژه ای است. بنابراین از طریق تفکّر در مقام خلیفه الهی شدن، پذیرش امانت الهی و مسجود ملائک قرار گرفتن انسان، می توان تأثیر صفت خالقیت را بر تکامل، تببین نمود. هم چنین فیض، به فعل فاعلی گفته می شود که پیوسته، بدون دریافت عوضی و بدون غرض، انجام می گیرد؛ چنین فاعلی، دائم الوجود خواهد بود و مبدأ تمام خیرات است و از طریق واسطه ها، فیض رسانی می کند. با تأمل در ولایت تکوینی و تشریعی ائمه، می توان چگونگی تأثیر صفت فیاضیت را بر تکامل انسان، تبیین کرد. هم چنین همه ی بندگان از رحمت رحمانیه­ی خداوند، مرزوق و به آن مرحوم اند. امّا رحمت رحیمیه، فقط شامل حال مؤمنان می گردد و با تأمل در جلوه های رحمت الهی(آفرینش، دین اسلام و قرآن)، می توان از طریق صفت رحمت الهی به تکامل رسید. پس با توجّه به آن چه گفته شد، انسان به شناخت خداوند نائل می آید، متشبه به او می شود و چیزی جز ذات او مشاهده نمی کند و محو در او می گردد و به بالاترین مرتبه کمال که همان فناء فی الله است، می رسد.

مقدمه:

در واقع آن چه در سنت اسلامی از کلام، نام برده می شود، کلام فلسفی است. این روند از زمان خواجه نصیر الدین طوسی شروع شده است. از این رو صدرالمتألهین، مباحث کلامی را با سبک فلسفی در آثار خویش مطرح کرده است. بنابراین حوزه­ مستقلی تحت عنوان کلام وجود ندارد و در حقیقت وی به مستدل کردن مباحث الهیات پرداخت. به زعم وی، فلسفه غایتی جز، الهیات بالمعنی الأخص ندارد و گرایش های عقلانی الحادی اساساً فلسفه تلقی نمی گردند.

یکی از پیشرفته ترین و نوآوارانه ترین نظریه ها در باب تکامل انسان در منابع موجود از این فیلسوف بزرگ به چشم می خورد. وی با قول به گزاره­هایی چون اصالت وجود، تشکیک وجود، حرکت جوهری، امکان فقری، وحدت حقه­ی حقیقیه و مواردی از این قبیل، مسیر سلوکی انسان را در چهار سفر که در واقع به تدوین کتاب ارزشمند وی به نام «الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیه الاربعة» انجامید، به زیبایی به تصویر می کشد.

در فلسفه­ی صدرالمتألّهین، هدف حکیمانه خالق از خلقت بشر، بسی عظیم­تر از هدف خلقت سایر موجودات است و جایگاه انسان در نظام خلقت، بسیار رفیع­تر از سایر موجودات؛ این نظام فلسفی، انسان را وجودی می­انگارد که حقایق عالم پیشین و پسین را در خود جای داده و مظهر اسماء و صفات حق در عالم وجود است. مقام خلافت کبری در عالم کبیر به او اختصاص داده شده و به واسطه­ این منزلت بلند، یعنی استعداد دریافت همه­ی حقایق، است که مسجود ملائک گردیده است.

نگارنده در این رساله در پی آن است که با تفحص در آثار حکیمان حکمت متعالیّه به ویژه صدرالحکماء و المتألّهین، تأثیر شناخت صفات خالقیّت، فیّاضیّت و رحمت الهی را بر تکامل انسان مورد بررسی قرار دهد و رهآورد گرانبهای این حکمت را برای انسان معاصر آشکار کند. از این رو پایان نامه، در پنج فصل به شرح زیر تنظیم شده است.

فصل اوّل، کلیّات موضوع که به تبیین موضوع پایان نامه، ضرورت، هدف، فایده، پیشینه و … پرداخته می شود.

فصل دوّم به تبیین و برررسی اسماء و صفات الهی پرداخته ایم که در ضمن آن مسائلی چون تعریف اسم و صفت، فرق بین اسم و صفت، اقسام صفات، چگونگی اتصاف واجب به اوصاف کمالی، عینیت صفات با ذات، تجلی اسماء و صفات الهی مطرح گشته است.

عنوان فصل سوّم، مسأله­ انسان و کمال او است که از عناوینی چون تعریف انسان، تعریف نفس، ارتباط نفس با بدن، قوای عقل ناطقه، تعریف کمال، فرق کمال و تمام، کمال نهایی انسان و موانع کمال انسان بحث می­ کند.

فصل چهارم به تبیین و بررسی صفات خالقیّت، فیّاضیّت و رحمت الهی اختصاص دارد که شامل عناوینی چون تعریف خلقت، صدور عالم از علم عنایی خداوند، هدف از خلقت جهان، تعریف فیض، ابعاد و آثار فیض، تعریف رحمت، انواع رحمت الهی، تقدم رحمت بر غضب است.

در نهایت در فصل پنجم به تأثیر شناخت این صفات بر تکامل انسان می­پردازیم و ازتبیین صفت خالقیت و فیاضیت و رحمت الهی و رابطه­ آن صفات با تکامل انسان و ذکر راه هایی که می توان از طریق آن صفات به تکامل رسید، بحث می­کنیم.

فصل اول: کلیات

1-1- تبیین مسأله

مسأله­ تکامل انسان، هدف همه­ی ادیان الهی بوده است. فلسفه­ی اسلامی در راستای این هدف بنیادین، حرکت می کند. صدرالمتألهین از جمله فیلسوفانی است که در ابعاد گوناگون، مسأله­ تکامل را تبیین نموده است. یکی از آن ابعاد از طریق تفکّر و شناخت صفات الهی(خالقیّت، فیاضیّت و رحمت الهی) به شناخت خدا و از آن مسیر، سعی در به متشبه شدن به صفات الهی و در پایان، فانی شدن در ذات او به گونه ایی که غیر از او چیز دیگری را مشاهده نکند و این همان، سعادت و تکامل انسان است.

پس از آن جا که نفس انسان، مجموعه تمام موجودات است و شناخت و معرفت نسبت به آن، شناخت تمام موجودات عالم است و هر کس، نفس خود را بشناسد، عالم را شناخته و با شناخت عالم به مقام مشاهده ی خداوند تبارک و تعالی می رسد؛ پس بر اساس این، نشانه هایی از انسان کامل در او دیده می شود و انسان کامل، چون مظهر حق است و حق هم در اسماء و صفات جلوه کرده است؛ بنابراین در این رساله، توضیحاتی در مورد معنای اسم و صفت و تقسیمات آن، معنا و حقیقت انسان و هم چنین در مورد معنای کمال و عقل عملی و نظری و مراتب آن، تبیین و توضیح صفات خالقیّت و فیاضیّت و رحمت الهی و سرانجام کمال نهایی انسان از منظر صدرالمتالهین و تأثیر این صفات سه گانه بر تکامل انسان مورد بررسی قرار گرفته است.

2-1- روش تحقیق

در این پژوهش، به طور عمده از روش کتابخانه ای استفاده شده است. در بررسی آثار و کتاب های صدرالمتألهین، با بیانی تحلیلی، اجزاء و جزئیات نظرات ایشان را ارائه نموده و به تبیین آن نظریات پرداخته ایم. از آثار و کتاب های دسته اول این فیلسوف بزرگوار در کتابخانه ی تخصصی فلسفه و کلام اسلامی و کتابخانه دیجیتالی نور و نیز مقالاتی که در این زمینه، از سوی محققان در همایش های علمی و مجلات گوناگون به چاپ رسیده، مورد استفاده قرار گرفته است. هم چنین از نرم افزار جامع حکمت اسلامی،  شهید مطهری و حسن زاده آملی در تبیین این موضوع، استفاده شده است.

3-1- ضرورت انجام تحقیق

انسان موجودی است که طالب کمال است و روی به سوی تکامل خویش است و تمام سعی و تلاشش را به کار می گیرد تا به این مقام نائل آید. بر اساس این، بشر در طول تاریخ همواره می خواسته تا بداند كه از كجاآمده؟ برای چه آمده؟ و به كجا می رود؟ تا در پی آن روشن گردد که چگونه باید برود؟ به دیگر سخن، نهاد کمال جوی هر انسانی، این پرسش بنیادین را پیش می کشد که کمال نهایی انسان به چیست؟ و منزل گاه پایانی وجود آدمی که همه تلاش هایش برای رسیدن به آن است، کدام است؟ انسان تا کجا می تواند پر گشاید؟

برای بعضی این سؤالات به طور گذرا مطرح می گردد و به راحتی از کنار آن می گذرند؛ ولی گروه دیگر که تعداد اندکی از انسان ها را تشکیل می دهند و دل در گرو شریعت نورانی اسلام نهاده اند، معمّای هستی را برای خود به صورت مسأله ای جدّی در نظر گرفته اند و روزانه دست کم در عبادت های خود، تقرب به حق تعالی را ازدرگاه رحمتش، درخواست کرده و هدف این عبادت ها را «قرب الهی» قرار می دهد.

بر اساس این، با توجّه به نیاز جامعه اسلامی و تقویت ایمان دینی، بررسی مسأله کمال نهایی انسان، ضروری به نظر می رسد؛ از سویی دیگر تمام آفرینش، بر تکامل انسان بنا شده است تا انسان، بتواند به مقام و مرتبه­ی انسان کامل را بیابد؛ زیرا او مظهر حق است و حق هم در جمیع اسماء و صفات جلوه کرده بررسی مسأله شناخت اسماء و صفات بر تکامل انسان ضرورت دارد.

4-1- سوالات تحقیق

ما در این تحقیق بر آنیم تا به سؤالاتی پاسخ دهیم که عبارتند از:

1-4-1. سؤال اصلی

– ازنظر صدرالمتألهین،  شناخت صفات خالقیت، فیاضیت و رحمت الهی چه تأثیری بر  تکامل انسان دارد؟

2-4-1- سؤال های فرعی

– کمال نهایی انسان از منظر صدرالمتألهین چیست؟