بهار 1393

 

 

 

 

 

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                صفحه

چکیده ………………………………………………………………………………………………………………………………………..1

فصل اول:كلیات تحقیق

1-1- مقدمه. 3

1-2- فرضیه‌ها 5

1-3- اهداف تحقیق: 6

1-4- گیاه‌شناسی بانونه: 6

1-5- منشأ گیاهی بابونه. 9

1-6- مراحل رشد و نمو: 9

1-7- موارد مصرف و خصوصیات دارویی بابونه: 10

1-8- مراحل كاشت بابونه: 12

1-9- برداشت بابونه: 13

1-10- خشك كردن و جمع‌ آوری بذر بابونه: 13

1-11- كودهای شیمیایی: 13

فصل دوم:مروری بر تحقیقات انجام شده

2-1- تنش و تعاریف آن.. 18

2-2- اهمیت مطالعه تنش‌های گیاهی از نظر موقعیت جغرافیایی و زیست محیطی.. 18

2-3- خشکی و وضعیت جهانی آن.. 19

2-4- انواع خشکی.. 21

2-5- اثر تنش کمبود آب در مراحل مختلف رشد. 21

2-6- اثر تنش خشکی بر جوانه زنی و رشد گیاهچه. 22

2-7- اثر تنش خشکی بر عملکرد و اجزای آن.. 23

2-8- اثر تنش خشکی  بر توسعه ریشه‌ها 23

2-9- مکانیسمهای سازگاری گیاهان به خشکی.. 24

2-9-1- مقاومت به خشکی.. 24

2-9-2- گریز از خشکی.. 24

2-9-3- تحمل خشکی.. 24

2-9-4- اجتناب از خشکی.. 25

2-9-5- بهبود از خشکی.. 25

2-10- چگونگی مقابله گیاهان با تنش خشکی در مزرعه. 26

2-10-1- حفظ موازنه صحیح آبی: 27

2-10-2- بسته شدن روزنه , ذخیره اقتصادی آب برای آسمیلاسیون کربن.. 27

2-11- مکانیسم‎های اجتناب… 28

2-11-3- اندازه و فراوانی روزنه‎ها 29

2-11-4- تجمع آبسیزیک اسید. 29

2-11-5- ضخامت کوتیکول و قشر مومی روی برگ… 30

2-12- مکانیسم‎های تحمل به خشکی.. 31

2-12-1- تنظیم فشار اسمزی.. 31

2-12-2- تجمع پرولین.. 32

2-12-3- جابجایی مواد پرورده 32

2-13- انتخاب برای مقاومت به خشکی.. 33

2-14- نقش نیتروژن در گیاهان.. 39

 

فصل سوم:مواد و روش‌ها

3- مواد و روش‌ها 47

3-1- موقعیت جغرافیایی محل آزمایش: 48

3-2- خصوصیات فیزیكی و شیمیایی خاك: 48

3-3- مشخصات طرح آزمایش: 50

3-4- مراحل اجرای آزمایش: 51

3-5- صفات مورد ارزیابی.. 52

3-6-1- ارتفاع بوته. 52

3-6-2- تعداد ساقه فرعی.. 53

3-6-3- تعداد گل در بوته. 53

3-6-4- قطر گل.. 53

3-6-5- وزن گل یا گلبرگ (تر و خشك) 53

3-6-6- وزن (تر و خشك) ریشه. 54

 

3-6-7- وزن ساقه (تر و خشك) 54

3-6-8- سرعت رشد. 54

3-9- محاسبه آماری و نرم‌افزارهای مورد استفاده در طرح.. 57

فصل چهارم:نتایج و بحث

4-1- نتایج و بحث… 59

4-2- عملکرد اقتصادی (کیلوگرم در هکتار) 64

4-3- عملکرد بیولوژیک (کیلوگرم در هکتار) 66

4-4- شاخص برداشت (درصد) 69

4-5- تعداد گل در مترمربع.. 71

4-6- وزن هزار دانه (گرم) 74

4-7- ارتفاع ساقه (سانتیمتر) 76

4-8- سرعت رشد. 79

4-9- درصد اسانس…. 81

4-10- بحث و نتیجه‌گیری.. 84

بحث… 85

4-11-پیشنهادات: 87

منابع.. 88

 

فهرست جداول

عنوان                                                                                                               صفحه

جدول (3-1): پارامترهای تجزیه‌ی ماكرو………………………………………………………………………………..49

جدول (3-2): پارامترهای تجزیه میكرو …………………………………………………………………………………..49

جدول 4-1- نتایج تجزیه واریانس سطوح مختلف نیتروژن و تنش خشکی بر عملکرد

بابونه در منطقه یاسوج…………………………………………………………………………………………………………… 60

جدول 4-2- نتایج مقایسه میانگین تنش خشکی بر عملکرد بابونه در منطقه یاسوج………….. 61

جدول 4-3- نتایج مقایسه میانگین نیتروژن بر عملکرد بابونه در منطقه یاسوج………………….. 62

جدول 4-4- نتایج برهمکنش سطوح مختلف نیتروژن و تنش خشکی بر عملکرد

بابونه در منطقه یاسوج……………………………………………………………………………………………………………..63

فهرست نمودارها

عنوان                                                                                                صفحه

نمودار 4-1- اثر سطوح مختلف تنش خشکی بر عملکرد اقتصادی………………………………… 65

نمودار 4-2- اثر سطوح مختلف نیتروژن بر عملکرد اقتصادی…………………………………………..65

نمودار 4-3- برهمکنش سطوح مختلف نیتروژن و تنش خشکی بر عملکرد اقتصادی ……..66

نمودار 4-4- اثر سطوح مختلف تنش خشکی بر عملکرد بیولوژیک…………………………………..67

نمودار 4-5- اثر سطوح مختلف نیتروژن بر عملکرد بیولوژیک…………………………………………..68

نمودار 4-6- برهمکنش سطوح مختلف نیتروژن و تنش خشکی بر عملکرد بیولوژیک……….68

نمودار 4-7- اثر سطوح مختلف تنش خشکی بر شاخص برداشت…………………………………….70

نمودار 4-8- اثر سطوح مختلف نیتروژن بر شاخص برداشت…………………………………………….70

نمودار 4-9- برهمکنش سطوح مختلف نیتروژن و تنش خشکی بر شاخص برداشت …………71

نمودار 4-10- اثر سطوح مختلف تنش خشکی بر تعداد گل در مترمربع………………………….72

نمودار 4-11- اثر سطوح مختلف نیتروژن بر تعداد گل در مترمربع………………………………….73

نمودار 4-12- برهمکنش سطوح مختلف نیتروژن و تنش خشکی

بر تعداد گل در مترمربع……………………………………………………………………………………………………………..73

نمودار 4-13- اثر سطوح مختلف تنش خشکی بر وزن هزار دانه……………………………………….75

نمودار 4-14- اثر سطوح مختلف نیتروژن بر وزن هزار دانه…………………………………………….. 75

نمودار 4-15- برهمکنش سطوح مختلف نیتروژن و تنش خشکی بر وزن هزار دانه……………………. 76

نمودار 4-16- اثر سطوح مختلف تنش خشکی بر ارتفاع ساقه …………………………………………………………77

نمودار 4-17- اثر سطوح مختلف نیتروژن بر ارتفاع ساقه …………………………………………………………….78

نمودار 4-18- برهمکنش سطوح مختلف نیتروژن و تنش خشکی بر ارتفاع ساقه……………………….. 78

نمودار 4-19- اثر سطوح مختلف تنش خشکی بر سرعت رشد …………………………………………………..80

نمودار 4-20- اثر سطوح مختلف نیتروژن بر سرعت رشد…………………………………………………………….80

نمودار 4-21- برهمکنش سطوح مختلف نیتروژن و تنش خشکی بر سرعت رشد ………………………..81

نمودار 4-22- اثر سطوح مختلف تنش خشکی بر درصد اسانس…………………………………………………..82

نمودار 4-23- اثر سطوح مختلف نیتروژن بر درصد اسانس …………………………………………………………..83

نمودار 4-24- برهمکنش سطوح مختلف نیتروژن و تنش خشکی بر درصد اسانس……………83

 

 

چکیده

هدف از اجرای آزمایش بدست آوردن تأثیر تنش خشکی و سطوح مختلف نیتروژن بر عملکرد و میزان اسانس گیاه بابونه می باشد که با توجه به اینکه تاکنون در این منطقه و مناطق مجاور چنین تحقیقی انجام نگرفته، لذا این تحقیق از این جنبه دارای اهمیت است. آزمایش به صورت فاکتوریل، در قالب طرح کاملاً تصادفی در سال زراعی 1392 در منطقه یاسوج با 3 تکرار انجام شد، که تیمارهای آزمایش شامل کود نیتروژن در 3 سطح ( 0، 50 و 100کیلوگرم در هکتار) و تنش خشکی در 4 سطح ( (شاهد)0، 1-بار ، 3-بارو 4- بار) بودند. صفات مورد ارزیابی شامل ارتفاع ساقه، تعداد گل در مترمربع، عملکرد گل، عملکرد بیولوژیکی، شاخص برداشت، وزن هزار دانه و سرعت رشد بود. نتایج نشان داد اثر سطوح مختلف تنش خشکی بر عملکرد اقتصادی، عملکرد بیولوژیک، تعداد گل در مترمربع، وزن هزار دانه و ارتفاع ساقه در سطح احتمال 1 درصد معنی‌دار گردید و بر شاخص برداشت در سطح احتمال 5 درصد معنی‌دار گردید و بر سرعت رشد معنی‌دار نگردید. بیشترین میزان عملکرد اقتصادی در تیمار N2S0 (عدم تنش خشکی  و مصرف 100 کیلوگرم در هکتار نیتروژن) به میزان 7/293 کیلوگرم در هکتار و کمترین میزان عملکرد اقتصادی در تیمار N0S3 (کاربرد تنش خشکی در سطح 4- بار و عدم مصرف نیتروژن) به میزان 3/108 کیلوگرم در هکتار به دست آمد. بیشترین میزان وزن هزار دانه در تیمارN2S0 (عدم تنش خشکی  و مصرف 100 کیلوگرم در هکتار نیتروژن) به میزان 96/7 به دست آمد. بیشترین میزان ارتفاع ساقه در تیمار  N1S0(عدم تنش خشکی و مصرف 50 کیلوگرم در هکتار نیتروژن) به میزان 5/33 سانتیمتر و بیشترین درصد اسانس گیاه در تیمار N2S0 به میزان 7/0 به دست آمد. با توجه به اینکه بیشترین میزان عملکرد صفات مورد مطالعه در تیمار عدم کاربرد تنش خشکی و مصرف 100 کیلوگرم در هکتار نیتروژن بدست آمد، لذا این تیمار به کشاورزان و کارشناسان توصیه می گردد.

واژه‌های کلیدی: فاکتوریل ، وزن هزار دانه ، ارتفاع ساقه، عملکرد گل، بابونه، یاسوج

 

فصل اول

كلیات تحقیق

 1-1- مقدمه

با توجه به اهمیت گیاهان دارویی در تأمین سلامت جامعه و ایجاد تنوع کشت در سیستم های کشاورزی، تحقیق در ارتباط با شناسایی و معرفی گونه های قابل کشت از وظایف محققین به ویژه در مناطق دارای شرایط اقلیمی  بحرانی می باشد که می تواند زمینه را برای تهیه داروهای گیاهی از مواد طبیعی و اولیه  بابونه در تمام فارماكوپه­های (واژه‌نامه‌های) معتبر جهان به عنوان یک گیاه دارویی مهم شناخته شده و با توجه به كاربرد روزافزون آن در صنایع داروسازی، آرایشی و بهداشتی، عطرسازی و تهیه چاشنی‌های غذایی از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است تا آنجا كه آن را ستاره گیاهان دارویی نامیده‌اند (بالاز و تیرناد[1]، 1998). مصرف سالانه بابونه در جهان بیش از چهار هزار تن گل خشك است كه به‌طور عمده از كشورهای مجارستان، روسیه، آرژانتین، آلمان، چك، فنلاند، مصر و در سال‌های اخیر از كشور هند تأمین می‌شود (بالاز و تیرناد، 1998).

گیاهان در طی دوران رشد خود با تنش‌های متعدد محیطی مواجه می‌شوند. هر یک از این تنش‌ها می‌توانند بسته به میزان حساسیت و مرحله رشد گونه گیاهی، اثرات متفاوتی بر رشد، متابولیسم و عملكرد آن‌ ها داشته باشند.

خشكی از مهمترین عوامل محیطی كاهش رشد و عملكرد بسیاری از گیاهان زراعی، باغی و دارویی به ویژه در مناطق خشك و نیمه خشك دنیا است (حیدری و همکاران[2]، 2006). در طی بروز تنش خشكی گیاهان با ذخیره تنظیم کننده‌های اسمزی همانند اسیدهای آمینه، قندها، برخی از یون‌های معدنی، هورمون‌ها و پروتئین‌ها سعی در مقابله با تنش دارند. در بین تركیبات آلی، پرولین یكی از مهمترین تنظیم کننده‌های اسمزی به شمار می رود (ردی و همکاران[3]، 2004).

تمایل به تولید گیاهان دارویی و معطر و تقاضا برای محصولات طبیعی به خصوص در شرایط كشت اكولوژیک در جهان رو به افزایش می‌باشد. كشت اكولوژیک گیاهان دارویی كیفیت آن‌ ها را تضمین كرده و احتمال اثرات منفی روی كیفیت دارویی و عملكرد آن‌ ها را نیز كاهش می‌دهد. بررسی انجام شده حاكی از آن است كه ساخت مواد مؤثره در گیاهان دارویی تحت تأثیر ژنوتیپ و عوامل محیطی است. (امامی و همكاران 1383، فولستر[4] 1991)

اهمیت گیاهان دارویی و اهمیت گیاه درمانی مدرن، بسیاری از كشاورزان را به پرورش گیاهان دارویی ترغیب كرده است و افزایش تقاضای بازار باعث شده است كه آن‌ ها به تولید گیاهان دارویی روی بیاورند و قطعات پراكنده زمین‌هایشان را كه به دلیل اندازه، شكل و نامناسب بودن برای كشت دیگر محصولات به صورت بایر رها شده‌اند به این كار اختصاص دهند (حاج سید هادی و همكاران 1382).

كشت و تولید گیاهان دارویی بدون استفاده از نهاده‌های شیمیایی تضمین كننده و سلامت فرآورده‌های حاصل از آن‌ هاست. مطالعات انجام شده بر روی گیاهان دارویی در اكوسیستم­های طبیعی و زراعی بر این مسئله اذعان می‌کند كه استفاده از نظام كشاورزی پایدار بهترین شرایط را برای تولید این گیاهان فراهم می‌کند و حداكثر عملكرد كمی و كیفی در چنین شرایطی حاصل می‌شود (اكبری نیا، 1382 و شریفی عاشور آبادی 1381 داگارو تومار[5] و 2002).

بابونه با نام علمی (Matricaria spp) گیاهان علفی یک ساله با ارتفاع 70-10 سانتی متر و پایا با ساقه­های افراشته منشعب از خانواده كاسنی (Asteraeeae) می­باشد (امیدبیگی 1379). بابونه یكی از گیاه دارویی مهم در دنیا می‌باشد كه توسط انسان شناخته شده است (جمشیدی 1379). سازگاری این گیاه نسبت به انواع خاک‌ها زیاد بوده و می‌تواند در خاک‌های شور قلیایی غیر حاصلخیز و سنگلاخی رشد كند. كاربرد اصلی بابونه در صنایع داروسازی آرایشی بهداشتی می‌باشد. عصاره بابونه به دلیل داشتن آلفا بیزا بولل[6]، ترانس-فارنسول سیس-بتا-فامصن[7] و كامازولن دارای خواص درمانی زیادی از جمله خصوصیات ضد میكروب، ضد تورمی و ضد اسپاسم و ضد عفونی كننده داشته و در درمان ناراحتی‌های معده و روده‌ها به كار می رود و همچنین عصاره این گیاه در آرامش سیستم عصبی و كاهش تشنج مؤثر است؛ و از آن در تهیه کمپرس‌ها و درخشان كردن طبیعی موها استفاده می‌شود (امید بیگی 1379).

 

1-2- فرضیه‌ها

1- تنش خشکی کاهش معنی‌داری بر عملکرد و میزان اسانس بابونه آلمانی دارد.

2- کاربرد کود نیتروژنه در شرایط مختلف رطوبتی بر عملکرد و درصد اسانس بابونه آلمانی افزایش دارد.

3- کاربرد همزمان نیتروژن و عدم تنش خشکی سبب عملکرد گیاه بابونه می‌شود.

 

1-3- اهداف تحقیق:

1- بررسی اثر تنش خشکی بر عملکرد و میزان اسانس بابونه آلمانی.

2- تعیین مناسب‌ترین تیمار تنش خشکی برای دستیابی به حداکثر عملکرد و میزان اسانس بابونه آلمانی.

3- تعیین مناسب‌ترین تیمار کودی نیتروژن در شرایط تنش خشکی ( اثر متقابل) برای دستیابی به حداکثر عملکرد و میزان اسانس بابونه آلمانی.

[1] – Balaz & ternad

[2] – Heydari et al