فهرست مطالب

عنوان                   صفحه

 

1-1-   کلیات.. 2

1-2- طرح موضوع تحقیق و اهمیت آن.. 4

1-3- هدف از تحقیق.. 4

1-4- موقعیت جغرافیایی منطقه مورد مطالعه. 5

1-4-1- مسیرهای دسترسی به دهکویه. 7

1-4-2-  جغرافیای طبیعی روستای دهکویه. 8

1-4-3- آب و هوای دهکویه. 8

1-5- شرایط اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی دهکویه. 10

1-6- مطالعات پیشین.. 10

1-6-1- مطالعات پیشین بر روی موضوع مورد مطالعه. 11

1-6-2- مطالعات پیشین بر روی منطقه مورد مطالعه. 12

1-7- روش تحقیق.. 13

 

2-1- مقدمه. 15

2-1-1- مراحل تشکیل گنبدنمکی.. 17

2-1-2- اشکال گنبدهای نمکی.. 17

عنوان            صفحه

2-2- توزیع گنبدهای نمکی در جهان.. 18

2-3- توزیع گنبدهای نمکی در ایران.. 19

2-4- چینه شناسی سازند هرمز. 20

2-5- زمین شناسی عمومی و چینه شناسی منطقه. 25

2-5-1- پرکامبرین پسین.. 27

2-5-2- سنوزوئیک… 27

2-5-2-1- واحد آسماری- جهرم. 27

2-5-2-2- سازند گچساران.. 27

2-5-2-3- سازند میشان.. 28

2-5-2-4- سازند آغاجاری.. 28

2-5-2-5- سازند بختیاری.. 28

2-5-3- کواترنری.. 28

2-6- زمین شناسی گنبدنمکی ده کویه. 29

2-6-1- سنگ های آذرین.. 35

2-6-2- سنگهای رسوبی.. 39

2-6-2-1- سنگنمک… 40

2-6-2-2- انیدریت و ژیپس…. 42

2-6-2-3- سنگ آهک… 46

2-6-2-4- ماسهسنگ… 49

2-6-2-5- شیل سیاه. 50

2-7- زمین شناسی اقتصادی و اندیس های معدنی گنبدنمکی دهکویه. 52

2-8- جمع بندی.. 55

عنوان                           صفحه

 

3-1- مقدمه. 58

3-2- روش کار. 59

3-2-1- دستگاه طیفسنج.. 60

3-3- کتابخانه های طیفی.. 62

3-4- ویژگیهای طیفی کانی ها و سنگ ها در محدودهVNIR-SWIR.. 63

3-5- تحلیل منحنی های طیفی نمونه ها در منطقه مورد مطالعه. 70

3-5-1- شیل سیاه. 72

3-5-2- سنگ آهک… 73

3-5-3- انیدریت… 74

 

 

3-5-4- دیاباز. 76

3-5- پیش پردازش داده های رقمی.. 78

3-5-1- تصحیح تداخل سیگنال.. 78

3-5-2- تصحیح هندسی.. 79

3-5-3- تصحیح جوی.. 81

3-5-3-1- روش های کالیبراسیون جوی نسبی مجموعه داده های بازتابی.. 82

3-5-3-1-1- روش کالیبراسیون میانگین بازتاب نسبی داخلی.. 82

3-6- استخراج عضوهای انتهایی.. 84

3-6-1- الگوریتم طیفی مخروط محدب بیشترین زاویه متوالی(SMACC) 84

3-6-1-1- استخراج طیف خالص از تصویر با بهره گرفتن از روش SMACC.. 87

3-6-2- استخراج طیف خالص تصویر با بهره گرفتن از روش Z-Profile. 91

3-6- جمع بندی.. 96

عنوان         صفحه

 

4-1- مقدمه. 98

4-2- پردازش تصویر پایه. 99

4-2-1- تحلیل مولفه های اصلی(Principal Component Analysis – PCA) 100

4-3- پردازش های طیف پایه. 101

4-3-1- انطباق سیمای طیفی (SFF) 102

4-3-1-1- اجرای الگوریتم SFF با بهره گرفتن از طیف های استخراج شده از روش SMACC.. 103

4-3-1-2- اجرای الگوریتم SFF با بهره گرفتن از طیف های استخراج شده از روش
Z-Profile. 104

4-4- پتانسیل یابی اکتشافی سنگ نمک و سنگ آهن موجود در گنبد نمکی دهکویه. 106

4-4-1- مقدمه. 106

4-4-2- پالایش تطبیقی تنظیم کننده آمیخته (MTMF) 107

4-4-2-1- اجرای پالایش تطبیقی تنظیم کننده آمیخته (MTMF) برای بارزسازی نمک و آهن در گنبدنمکی دهکویه  108

4-5- جمع بندی.. 111

 

5-1- مقدمه. 113

5-2- طیف سنجی نمونه های صحرایی.. 114

5-3- نتایج حاصل از پردازش تحلیل مولفه های اصلی (PCA) 115

5-4- بررسی نتایج الگوریتم انطباق سیمای طیفی (SFF) 115

5-5- بررسی پتانسیل های معدنی و اقتصادی.. 117

5-5-1- نتایج حاصل از پردازش پالایش تطبیقی تنظیم کننده آمیخته (MTMF) 118

عنوان                          صفحه

5-6- ارزیابی و درستی سنجی نتایج.. 118

5-7-1- گنبد نمکی های کرمستج و سیاه تاق.. 123

5-7-2- گنبد نمکی های کنار سیاه (کوه گچ) و جهانی.. 123

5-8- جمع بندی.. 125

5-9- پیشنهادات.. 127

  

منابع فارسی.. 128

منابع انگلیسی.. 131

1-1-       کلیات

سنجش از دور با زمین فیزیک و زمین شیمی به عنوان روشی استاندارد در بسیاری از برنامه ­های اکتشاف مواد معدنی، به ویژه در مناطق دور دست جهان که به خوبی نقشه­ برداری نشده ­اند، پذیرشی عام یافته است. این پذیرش به ویژه در مناطق خشک و نیم خشک، جایی که پوشش گیاهی، سنگ­ها وخاک حاصل از آنها را از نظر پنهان نمی­ کند، صادق است. همچنین، سنجش از دور از راه عکس­های هوایی و ماهواره­ای نقش مهمی در تهیه نقشه­های سنگ­­­شناسی، تحلیل­های سنگ­شناختی و اکتشاف منابع معدنی ایفا می­ کند (Leeg, Christopher, 1944). با توجه به اینکه در این پژوهش از تصاویر سنجنده استر استفاده می­ شود، بنابراین ضروری است که ابتدا مختصری به معرفی آن پرداخته شود.

   سنجنده استر[1] محصول مشترک آمریکا[2] و ژاپن است که بر روی ماهواره ترا[3] قرار دارد و در سال 1999 به فضا پرتاب شد. این سنجنده نسبت به سنجنده­های چند طیفی[4] قدیمی­تر از توان تفکیک طیفی بالاتری برخوردار بوده و دارای توانایی بهتری در تمایز واحد­های سنگ­شناختی می­باشد (Fujisada,1995; Iwasaki et al., 2002). بنابراین با توجه به مطالعات انجام شده بر روی سنجنده استر و توانایی این سنجنده در بارزسازی واحد­های سنگی، در این پژوهش از داده ­های این سنجنده برای بارزسازی، تفکیک واحد­های سنگ­شناختی و پتانسیل­یابی استفاده شد.

در طبیعت اطراف ما پدیده­های طبیعی بسیار شگفت­انگیز و پیچیده­ای در جریان هستند از جمله وجود گنبدهای نمکی که به صورت طبیعی در بعضی از مناطق شکل گرفته و دارای مشخصات و خاصیت و نیروی طبیعی بسیار متحیر کننده ­ای می­باشند.  بطور کلی، ساخت­های گنبدی را می­توان بعنوان ساخت­هایی تعریف کرد که در نتیجه نیروهای که از پائین به بالا اثر می­ کنند تشکیل می­شوند. گنبد­های نمکی عمدتا˝ از ترکیبات تبخیری هالیت (نمک طعام و نمک صنعتی)، انیدریت و ژیپس (گچ) هستند. علاوه بر رسوبات تبخیری می­توان به عناصر فلزی و مواد رادیو اکتیو نیز اشاره کرد؛ اما آنچه که مهم است وجود درصد ذخایر نفت و گاز فراوان همراه با گنبدهای نمکی است.

ته نشین شدن رسوبات تبخیری در ادوار گذشته، لایه ­های ضعیفی از نمک را به وجود آورده است که هم اکنون در اعماق زمین قرار دارد. صعود نمک منجر به ایجاد یک برآمدگی در سطح زمین شده و نهایتا˝ زمین را می­شکافد و کوه­هایی از نمک به صورت گنبد­نمکی بر روی زمین ظاهر می­ شود. ایران از نظر رسوبات تبخیری بسیار غنی است و بهترین نمونه­های گنبد­های نمکی شناخته شده در دنیا مربوط به جنوب ایران و خلیج فارس است (شکل1-1). تعدادی گنبد نیز در جنوب استان سمنان و کرمان وجود دارد که از دریاهای عظیم ولی کم عمق تشکیل شده و اکنون در چندین کیلومتری عمق زمین مدفون هستند (صمدیان،1369) . در این تحقیق سعی می­ شود با بهره گرفتن از داده ­های فروسرخ بازتابی استر به تحلیل و نقشه­ برداری سنگ­شناختی گنبدنمکی دهکویه لار پرداخته و پتانسیل­های معدنی آن معرفی شوند.

شکل1-1- توزیع گنبد­های نمکی جنوب ایران و زاگرس (www.ngdir.ir).

1-2- طرح موضوع تحقیق و اهمیت آن

به طور کلی برجستگی­هایی که توسط نمک به علت حرکات و بالا آمدن آن ایجاد می­گردد، گنبد­نمکی[5] نامیده می­ شود. همچنین گنبد­های نمکی حاوی کانی­های باارزشی هستند که می­توانند نقش قابل توجهی در صنعت داشته باشند. از جمله منابع اقتصادی با ارزش در گنبد­های نمکی، کانی هالیت یا نمک طعام است که در بسیاری از صنایع شیمیایی، دارویی و غذایی به میزان بسیار زیاد کاربرد دارد. از ترکیبات و ناخالصی­های مهم همراه با گنبد­های نمکی می­توان به گوگرد، گچ، هماتیت، پتاس، خاک سرخ وغیره اشاره کرد. بخشی از ذخیره­های نفتی و گازی دنیا در ارتباط با گنبد­های نمکی هستند. این ذخایر در اثر مهاجرت هیدروکربن برای پر کردن خلل و فرج ناشی از ایجاد تاقدیس­های زیرزمینی که همرا با حرکات نمکی است ایجاد می­شوند. گنبد­های نمکی از نظر زیست محیطی نیز حائز اهمیت هستند و به دلیل شوری بالای خود می­توانند باعث کاهش کیفیت آب­های سطحی و آبخوان­های کارستی مجاور شوند. علم دور سنجی با تشخیص محل گنبد­نمکی مورد مطالعه و واحد­های سنگ­شناختی آن می ­تواند گام موثری در شناخت بهتر آن بردارد. در این تحقیق با بهره گرفتن از فناوری سنجش از دور، ویژگی­های طیفی انواع واحد­های سنگی گنبد­نمکی دهکویه لار واقع در جنوب استان فارس مطالعه و پس از اجرا کردن این ویژگی­ها بر روی داده ­های استر، نتایج آن به صورت تحلیل سنگ­شناختی ارائه خواهد شد.

1-3- هدف از تحقیق

در این پژوهش از داده ­های سنجنده استر مربوط به منطقه لارستان برای تحلیل سنگ­شناختی و پتانسیل­یابی معدنی گنبد­نمکی دهکویه استفاده شده تا با بررسی ویژگیهای سنگ­شناختی آن با بهره گرفتن از داده ­های  VNIR+SWIR سنجنده استر، به شناسایی ویژگی­های طیفی و بارزسازی دقیق­تر واحدهای سنگ­شناختی پرداخته، آنها را براین اساس رده­بندی کرده و سپس این ویژگی­ها را برای تشخیص و معرفی اندیس­­های معدنی گنبد بکار بریم. در نهایت با تحلیل نتایج پردازش­های انجام شده، یک نقشه زمین­ شناسی از منطقه ارائه خواهد شد.

   با توجه به مطالعات پیشین صورت گرفته بر روی گنبد­های نمکی منطقه لارستان که از تنوع سنگ­شناختی و پتانسیل معدنی برخوردار می­باشند، گنبد­نمکی مورد مطالعه نیز امکان تنوع سنگ­شناختی و پتانسیل معدنی را خواهد داشت بر این اساس می­توان با بهره گرفتن از داده ­های دورسنجی واحد­های مختلف سنگ­شناختی را از هم تفکیک و در صورت دارا بودن اندیس­های معدنی، گنبد­نمکی مورد مطالعه را به عنوان ذخیره­ای از پتانسیل­های معدنی معرفی کرد. از آنجایی که تاکنون از طریق پردازش داده ­های استر، در مورد تفکیک واحدهای سنگی و شناسایی ذخایر و پتانسیل­های معدنی گنبدهای نمکی تحقیق زیادی صورت نگرفته، و گزارشی در این خصوص از گنبد­نمکی دهکویه در دست نیست، این پژوهش می ­تواند رهیافت جدیدی در این زمینه باشد و در نوع خود از اولین گام­ها به حساب می­آید.

1-4- موقعیت جغرافیایی منطقه مورد مطالعه

گنبد نمکی دهکویه (سینه سفید) از نظر جغرافیایی بخشی از شهرستان لارستان در جنوب استان فارس می­باشد که در فاصله 320 کیلومتری جنوب شیراز و 27 کیلومتری شمال­شرق لار واقع است ( شکل 1-2 ).

شکل 1-2- موقعیت گنبدنمکی دهکویه در ایران.

 این عارضه طبیعی از نظرموقعیت جغرافیایی محدوده­ای بین طول­54 درجه و 28 دقیقه و 16 ثانیه شرقی و عرض 27 درجه و 54 دقیقه و30 ثانیه شمالی را به خود اختصاص داده است و قابلیت دسترسی به آن از طریق مسیر شیراز – جهرم – دهکویه و جاده خاکی با طول تقریبی 61/3 کیلومتراست که این مسیر نزدیک­ترین راه دسترسی به گنبدنمکی دهکویه می­باشد. علاوه بر این مسیر، یک جاده خاکی دیگر با طول تقریبی 11 کیلومتر وجود دارد که از روستای دهکویه می­­گذرد. شکل ظاهری گنبد تقریبا˝ لوبیایی، که قطر بزرگ آن با روند شمال غرب – جنوب شرق 11 کیلومتر و قطر کوچک آن به طور متوسط نزدیک3 کیلومتر بوده و مساحتی نزدیک به  33 کیلومتر مربع را اشغال می­­کند. از نظرتوپوگرافی گنبد را می­توان به یک بخش مرتفع و دو بخش پست در نواحی غربی و شرقی تقسیم کرد که بخش مرتفع مرکز اولیه برونزدگی گنبد می­باشد. قسمت ­های پست در نواحی غربی و شرقی یکسان نمی ­باشد و قسمت غربی تقریبا˝ کمتر از یک سوم قسمت شرقی می­باشد.

گنبد نمکی دهکویه از شمال به رسوبات کواترنری، سازند آسماری– جهرم (ائوسن آغازین – میوسن آغازین)، عضو چمپه (میوسن پایینی) و عضو مول از سازند گچساران (میوسن بالایی)، از جنوب به عضو چمپه و مول، عضو گوری از سازند میشان (میوسن میانی-بالایی)، رسوبات  کواترنری و سازند آغاجاری (میوسن پایانی – پلیوسن پایانی)، از غرب به رسوبات کواترنری و از جنوب شرقی با سازند بختیاری در تماس می­باشد.

1-4-1- مسیرهای دسترسی به دهکویه

– مسیر شیراز- جهرم- دهکویه: این مسیر نزدیک­ترین راه دسترسی به دهکویه است.

– سایر مسیرها: مسیرهای فرعی دیگر مانند (لار- اوز- دنگز- دهکویه) و مسیر شیراز- جهرم- جویم- دنگز- دهکویه و مسیر داراب- دهکویه نیز وجود دارد که ارتباط منطقه با شهرهای دیگر را برقرار می­سازند (شکل 1-3).

شکل 1-3- راه های دسترسی به روستای دهکویه و شهر لار (اطلس راه­های ایران،1387).

 1-4-2-  جغرافیای طبیعی روستای دهکویه

روستای دهکویه با 875 کیلومتر مربع مساحت در جنوب ایران قرار دارد. این روستا از جهات شمال و شمال شرقی و شمال غربی به شهرستان زرین دشت و بخش بنارویه، از غرب و جنوب به دهستان حومه و شهر گراش و از سمت غرب و جنوب غربی با دهستان بیدشهر و شهر اوز در ارتباط است.  

   منطقه دهکویه از نظر تقسیمات کشوری تابع بخش مرکزی لار بوده و شامل روستای دهکویه – روستاهای کورده – بریز و دنگز است. دهکویه به عنوان مرکز، در عرض جغرافیایی 27 درجه و 51 دقیقه و طول جغرافیایی54 درجه و 25