چكیده:

پژوهش حاضر با هدف تعیین اثربخشی«آموزش تاب آوری» بر كیفیت زندگی و كاهش رفتارهای پرخطر در دانش آموزان مقطع راهنمایی صورت گرفته است. روش پژوهش، از نوع نیمه آزمایشی و طرح آن به صورت پیش آزمون- پس آزمون با گروه آزمایش و کنترل می باشد. جامعه آماری این پژوهش شامل  کلیه دانش آموزان دختر مدرسه راهنمایی شهر همدان بود که در سال تحصیلی 93-92 مشغول به تحصیل بودند. نمونه شركت كننده در این پژوهش 30 نفر بودند، كه به صورت نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند. این نمونه 30 نفری به صورت گمارش تصادفی به گروه های آزمایش و كنترل تقسیم شدند، به این ترتیب 15 نفر در گروه آزمایش و 15 نفر در گروه كنترل قرار گرفتند. ابزار جمع آوری داده ها، پرسشنامه تاب آوری كانر و دیویدسون، آزمون كیفیت زندگی(SF-36)، آزمون رفتارهای پرخطر می باشند. به منظور تجزیه و تحلیل نتایج نیز علاوه بر استفاده از شاخص های آمار توصیفی، از آزمون تحلیل كوواریانس استفاده شد. یافته ها نشان داد که آموزش تاب آوری بر افزایش کیفیت زندگی (سلامت جسمانی، سلامت روان، کاهش مشکلات جسمانی، کاهش درد جسمانی، افزایش سلامت عمومی) و کاهش رفتارهای پرخطر( خشونت، مصرف مواد) مؤثر بود، اما بر برخی از مؤلفه های کیفیت زندگی مانند عملکرد جسمانی، سرزندگی، مشکلات هیجانی، و یکی از مولفه های رفتارهای پرخطر مانند، رابطه جنسی ناایمن تأثیر معنی داری نداشت. بطور کلی، آموزش تاب آوری بر روی برخی از مولفه های کیفیت زندگی و رفتارهای پر خطر تاثیر مناسبی دارد. واژه‌های كلیدی : تاب آوری، کیفیت زندگی، رفتارهای پرخطر، دانش آموزان

فهرست مطالب

فصل اول: کلیات

1-1 مقدمه. 3

2-1 بیان مسأله. 5

3-1 اهمیت و ضرورت پژوهش…. 9

4-1 اهداف پژوهش…. 11

5-1 فرضیه های پژوهش…. 11

6-1 متغیرهای پژوهش…. 11

7-1 تعریف مفهومی متغیرها 12

8-1 تعریف عملیاتی متغیر ها 13

فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه پژوهش

1-2 تاب آوری.. 17

2-2 احساس انسجام( مفهوم نزدیک به تاب آوری) 20

3-2 سرسختی روانی.. 20

4-2 مؤلفه‌های تاب آوری.. 22

1-4-2 مهارت حل مسأله.. 22

2-4-1-1 نظریه‌های حل مسأله. 23

2-4-2 خودكارآمدی…. 26

1-2-4-2 نظریه خودكارآمدی بندورا 27

3-4-2 معناداری زندگی…. 27

4-4-2 دوستی…. 29

5-4-2 ارتباط مؤثر.. 31

6-4-2 خودآگاهی…. 33

7-4-2 عزت نفس……. 35

8-4-2 کنترل هیجان ها 37

9-4-2 مسئولیت پذیری…. 40

10-4-2 هدف گرایی…. 43

5-2 کیفیت زندگی.. 44

1-5-2 رویکردهای نظری راجع به کیفیت زندگی…. 47

6-2 ابعاد کیفیت زندگی.. 51

1-6-2 بعد روانی کیفیت زندگی…. 51

2-6-2 بعد اجتماعی کیفیت زندگی…. 52

3-6-2 بعد محیطی کیفیت زندگی…. 53

7-2 نظریه‌های رفتارهای پرخطر. 55

8-2 علل انجام رفتارهای پرخطر. 56

9-2 انواع رفتارهای پرخطر. 57

1-9-2 مصرف مواد.. 57

2-9-2 رفتار پرخطر جنسی…. 60

3-9-2 خشونت….. 62

10-2 تفاوت‌های جنسیتی در رفتارهای پرخطر. 64

11-2 تحقیقات مرتبط خارجی.. 65

12-2 تحقیقات مرتبط داخلی.. 68

13-2 جمع بندی فصل دوم. 75

فصل سوم: روش پژوهش

1-3 مقدمه. 73

2-3 روش پژوهش…. 73

3-3 جامعه آماری.. 74

4-3 حجم نمونه و روش نمونه گیری.. 74

5-3 ابزارهای پژوهش…. 74

1-5-3 آزمون كیفیت زندگی (SF-36). 74

2-5-3 مقیاس تاب آوری كانر و دیویدسون (2003)(CD-RIS). 76

3-5-3 آزمون رفتارهای پرخطر.. 77

6-3 شیوه اجرای پژوهش…. 77

7-3 روش تجزیه و تحلیل داده ها 80

8-3 ملاحظات اخلاقی.. 78

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ­ها

1-4مقدمه. 83

2-4 شناسایی داده ­های پرت و بررسی نرمال بودن توزیع نمرات متغیرها 85

3-4  آمار توصیفی.. 91

1-3-4 آمارهای توصیفی نمرات تاب آوری…. 92

2-3-4  آمارهای توصیفی نمرات کیفیت زندگی و مؤلفه­ های آن… 92

3-3-4 آمارهای توصیفی نمرات ابعاد کیفیت زندگی…. 93

4-3-4 آمارهای توصیفی نمرات رفتارهای پر خطر.. 96

4-4 آمار استنباطی و بررسی فرضیه ­های تحقیق.. 97

1-4-4 بررسی تأثیر تاب آوری بر افزایش تاب آوری دانش آموزان دختر.. 97

2-4-4 آموزش تاب آوری بر افزایش كیفیت زندگی دانش آموزان دختر مؤثر است. 101

3-4-4 آموزش تاب آوری بر کاهش رفتارهای پر خطر در دانش آموزان دختر مؤثر است. 118

 

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

1-5 مقدمه. 129

2-5 بحث و نتیجه گیری: 130

1-2-5 فرضیه اول: آموزش مؤلفه‌های تاب آوری بر افزایش كیفیت زندگی دانش آموزان دختر مؤثر است. 130

2-2-5 فرضیه دوم: آموزش مؤلفه‌های تاب آوری بر کاهش رفتارهای پرخطر دانش آموزان دختر مؤثر است. 138

3-5 محدودیت ها 143

4-5 پیشنهادات پژوهشی.. 144

5-5 پیشنهادات کاربردی.. 144

منابع فارسی.. 147

منابع لاتین.. 162

پیوست… 201

 

 

فهرست جدول ها

جدول 1-4: آزمون کولموگروف-اسمیرنوف برای بررسی نرمال بودن توزیع نمرات متغیرهای تحقیق.. 91

جدول 2-4: آمارهای توصیفی نمرات تاب آوری،کیفیت زندگی و رفتارهای پرخطر. 92

جدول 3-4: آمارهای توصیفی نمرات کیفیت زندگی به تفکیک پیش‌آزمون و پس آزمون در گروه‌های آزمایش و کنترل  92

جدول 4-4: آمارهای توصیفی نمرات ابعاد کیفیت زندگی به تفکیک پیش‌آزمون و پس آزمون در گروه‌های آزمایش و کنترل  93

جدول 5-4: آمارهای توصیفی نمرات رفتارهای پرخطر به تفکیک پیش‌آزمون و پس آزمون در گروه‌های آزمایش و کنترل  96

جدول 6-4: تحلیل واریانس برای بررسی همگنی شیب های خطوط رگرسیون نمرات تاب آوری بین گروه آزمایش و گروه کنترل.. 99

جدول 7-4: نتایج آزمون لون برای بررسی همگنی واریانس نمرات تاب آوری بین گروه‌های آزمایش وکنترل.. 99

جدول 8-4: میانگین تعدیل شده و خطای معیار نمرات تاب آوری در دانش آموزان گرو‌‌ه‌های آزمایش و کنترل  100

جدول 9-4: نتایج تحلیل کواریانس یک متغیره روی نمرات تاب آوری بین گروه‌های آزمایش و کنترل.. 100

جدول 10-4: تحلیل واریانس برای بررسی همگنی شیب‌های خطوط رگرسیون نمرات کیفیت زندگی بین گروه آزمایش و گروه کنترل.. 102

جدول 11-4: نتایج آزمون لون برای بررسی همگنی واریانس نمرات کیفیت زندگی بین گروه‌های آزمایش وکنترل  102

جدول 12-4: میانگین تعدیل شده و خطای معیار نمرات کیفیت زندگی در دانش آموزان گروه‌های آزمایش و کنترل  103

جدول 13-4: نتایج تحلیل کواریانس یک متغیره روی نمرات کیفیت زندگی بین گروه‌های آزمایش و کنترل.. 103

جدول 14-4: آزمون باکس جهت بررسی همگنی ماتریس کواریانس…. 104

جدول 15-4: نتایج آزمون لون برای بررسی همگنی واریانس نمرات مؤلفه‌های کیفیت زندگی.. 105

جدول 16-4: نتایج آزمون های چند متغیره روی نمرات مؤلفه‌های کیفیت زندگی در دانش آموزان.. 106

جدول 17-4: نتایج تحلیل کواریانس چند متغیره روی نمرات سلامت جسمانی.. 107

جدول 18-4: نتایج تحلیل کواریانس چند متغیره روی نمرات سلامت جسمانی.. 107

جدول 19-4: آزمون باکس جهت بررسی همگنی ماتریس کواریانس…. 108

جدول 20-4: نتایج آزمون لون برای بررسی همگنی واریانس نمرات مؤلفه‌های سلامت جسمانی.. 109

جدول 21-4: نتایج آزمونهای چند متغیره روی نمرات مؤلفه‌های سلامت جسمانی در دانش آموزان.. 109

جدول 22-4: نتایج تحلیل کواریانس چند متغیره روی نمرات عملکرد جسمانی.. 110

جدول 23-4: نتایج تحلیل کواریانس چند متغیره روی نمرات مشکلات جسمانی.. 111

جدول 24-4: نتایج تحلیل کواریانس چند متغیره روی نمرات درد جسمانی.. 111

جدول 25-4: نتایج تحلیل کواریانس چند متغیره روی نمرات سلامت عمومی.. 112

جدول 26-4: آزمون باکس جهت بررسی همگنی ماتریس کواریانس…. 113

جدول 27-4: نتایج آزمون لون برای بررسی همگنی واریانس نمرات مؤلفه‌های سلامت جسمانی.. 113

جدول 28-4: نتایج آزمون های چند متغیره روی نمرات مؤلفه‌های سلامت روانی در دانش آموزان.. 114

جدول 29-4: نتایج تحلیل کواریانس چند متغیره روی نمرات سرزندگی.. 115

جدول 30-4: نتایج تحلیل کواریانس چند متغیره روی نمرات عملکرد اجتماعی.. 115

جدول 31-4: نتایج تحلیل کواریانس چند متغیره روی نمرات مشکلات هیجانی.. 116

جدول 32-4: نتایج تحلیل کواریانس چند متغیره روی نمرات سلامت عمومی.. 117

جدول 33-4 درصد هر یک از رفتارهای پرخطر در گروه آزمایش و کنترل………………………………………………118

جدول 34-4: تحلیل واریانس برای بررسی همگنی شیب های خطوط رگرسیون نمرات رفتارهای پرخطر بین گروه آزمایش و گروه کنترل.. 119

جدول 35-4: نتایج آزمون لون برای بررسی همگنی واریانس نمرات رفتارهای پرخطر بین گروه‌های آزمایش و کنترل  120

جدول 36-4: میانگین تعدیل شده و خطای معیار نمرات رفتارهای پرخطر در دانش آموزان گروه‌های آزمایش وکنترل  120

جدول 37-4: نتایج تحلیل کواریانس یک متغیره روی نمرات رفتارهای پرخطر بین گروه‌های آزمایش و کنترل  121

جدول 38-4: آزمون باکس جهت بررسی همگنی ماتریس کواریانس…. 122

جدول 39-4: نتایج آزمون لون برای بررسی همگنی واریانس نمرات مؤلفه‌های رفتارهای پرخطر. 122

جدول 40-4: نتایج آزمون‌های چند متغیره روی نمرات مؤلفه‌های رفتارهای پرخطر در دانش آموزان.. 123

جدول41-4: نتایج تحلیل کواریانس چند متغیره روی نمرات خشونت… 123

جدول 42-4: نتایج تحلیل کواریانس چند متغیره روی نمرات رابطه جنسی ناایمن.. 124

جدول 43-4: نتایج تحلیل کواریانس چند متغیره روی نمرات مصرف مواد. 125

 

 

فهرست نمودار

نمودار 1-4: نمودار جعبه‌ای نمرات پیش آزمون و پس آزمون تاب آوری در گروه‌های آزمایش و کنترل.. 86

نمودار 2-4: نمودار جعبه‌ای نمرات پیش آزمون و پس آزمون کیفیت زندگی در گروه‌های آزمایش و کنترل.. 86

نمودار 3-4: نمودار جعبه‌ای نمرات پیش ‌آزمون سلامت روانی و مؤلفه‌های آن.. 87

نمودار 4-4: نمودار جعبه‌ای نمرات پس آزمون سلامت روانی و مؤلفه‌های آن.. 88

نمودار 5-4: نمودار جعبه‌ای نمرات پیش آزمون سلامت جسمانی و مؤلفه‌های آن.. 88

نمودار 6-4: نمودار جعبه‌ای نمرات پس آزمون سلامت جسمانی و مؤلفه‌های آن.. 89

نمودار 7-4: نمودار جعبه‌ای نمرات پیش آزمون رفتارهای پرخطر. 89

نمودار 8-4: نمودار جعبه‌ای نمرات پس آزمون رفتارهای پرخطر. 90

نمودار  9-4 نمودار پراکنش نمرات پیش‌آزمون و پس آزمون نمرات تاب آوری در گروه‌های آزمایش وکنترل.. 98

نمودار 10-4: نمودار پراکنش نمرات پیش ‌آزمون و پس آزمون کیفیت زندگی در گروه‌های آزمایش و کنترل.. 101

نمودار 11-4: نمودار پراکنش نمرات پیش‌آزمون و پس‌آزمون رفتارهای پرخطر در گروه‌های آزمایش و کنترل  119

 

 

فصل اول

كلیات تحقیق

 1-1 مقدمه

زندگی موهبتی الهی است كه انسان‌ها در سفری كوتاه در طول عمر خویش از آن بهره مند می‌گردند. داشتن زندگی با كیفیت مطلوب آرزوی بشر بوده و هست. در طول سالیان متمادی یافتن مفهوم حقیقی زندگی خوب و چگونگی دست یابی به آن، افكار و مطالعات فلاسفه را به خود معطوف داشته است. بر همین اساس از آغاز تاكنون تعاریف گوناگونی از زندگی خوب و كیفیت زندگی از سوی اندیشمندان و محققین ارائه شده است (هانستد[1]،1999). کیفیت زندگی عبارت است از برداشت افراد از موقعیت شان در زندگی که با توجه به زمینۀ فرهنگ و سیستم ارزشی که در آن زندگی می‌کنند و در ارتباط با اهداف و انتظارها و استانداردهای فرد می‌باشد (گویات، فنی و پاتریک[2]،1993) تعریف سازمان بهداشت جهانی از سلامت به صورت رفاه کامل جسمی، روانی و اجتماعی، نه فقط فقدان بیماری و معلولیت باعث گسترش توجه از بیماری به عملکرد و سایر جنبه‌های مثبت سلامتی شده است ( کاپلان، سادوک[3] ، 2009) کیفیت زندگی را می‌توان به عنوان یک ابزار عملیاتی برای سنجش سلامتی و رفاه کلی در نظر گرفت و در حال حاضر از آن به عنوان یک شاخص کلیدی که باید به صورت معمول در پژوهش‌های بهداشتی در نظر گرفته شود، یاد می‌کنند. همچنین در حال حاضر بحث کیفیت زندگی یکی از نگرانی‌های عمده سیاست مداران و متخصصان بهداشت عمومی بوده و به عنوان شاخصی برای اندازه گیری وضعیت سلامت در تحقیق‌های بهداشت عمومی و پزشکی شناخته شده و به کار می‌رود (گیل، فینستین[4]،2003). فریش معتقد است که مطالعه بهزیستی افراد و جوامع و ارتقاء آن بزرگترین چالش علمی بشر بعد از افزایش و پیشرفت در زمینه تکنولوژی، پزشکی و ثروت است (فریش 2006، به نقل از قاسمی، کج باف و ربیعی،1390). به همین دلیل درمان های امروزی باید متمرکز بر اصلاح و تغییر کیفیت زندگی و گسترش توانمندی ها و ایجاد رضایت از زندگی در افراد بخصوص نوجوانان باشد. علاوه بر کیفیت زندگی توجه به رفتارهای پرخطر در نوجوانان ضروری و لازم است.

تجربه های شخصی، زیستی و روانشناختی تغییرات گسترده ای را در دوره نوجوانی به وجود می‌آورند و طی این تغییرات افراد محرك های رفتاری و هیجانی جدید و متفاوتی را برای زندگی بزرگسالی خود كشف می‌كنند، تغییرات زیستی، روانشناختی و محیطی- اجتماعی كه در دوره نوجوانی رخ می‌دهند، ممكن است باعث درگیر شدن در رفتارهای خودتخریب ساز یا مضر برای سلامتی شوند، همین رفتارها تأثیر درازمدتی در سلامتی دارند باعث افزایش خطر مرگ و میر زودهنگام می شوند و دارای عواقب روانشناختی و اجتماعی هستند (گونزالس و فیلد[5]، 1994). الگوهای رفتاری مهم كه می‌توانند بر سراسر زندگی فرد تأثیر بگذارند، مانند مصرف مواد و الگوهای رفتار نادرست جنسی از این دوره آغاز می‌شوند (جانپابلو و استفان[6]،2004). در نوجوانی فرد جایگاه خویش را در خانواده، دوستان و جامعه تعیین می‌كند. عوامل اجتماعی، خانوادگی و اقتصادی نقش مهمی در سوگیری رفتاری افراد به عهده دارند. اغلب نوجوانان با خانواده، جامعه و بستگان دچار چالش هستند و ممكن است فشار این مشكلات نوجوان را در مرحله تصمیم گیری به سمت رفتارهای پرخطر بكشاند. جامعه امروز، نوجوانان و خانواده را با نیازهای فراوانی رو به رو می‌كند. در دوره نوجوانی افراد تجربه آموزی نموده و از این رو با خطرهای گوناگونی رو به رو می‌شوند. در این مرحله نوجوان از خانواده به سوی جامعه كشیده می‌شود. و در راستای به دست آوردن جایگاه اجتماعی می‌كوشد. (باریکانی،1387) تغییرات ناگهانی و گسترده ای كه در تمامی جنبه های زندگی نوجوان ایجاد می‌شود، مرحله ای بحرانی را ایجاد می‌كند، كه طبعاً مشكلات و ناسازگاری هایی را به همراه خواهد داشت، بنابراین با توجه به اهمیت این دوران، شناخت اصولی و علمی این مرحله، برای پیشگیری از نابهنجاریها و مشكلات ناشی از آن از طریق ارائه اطلاعات و آگاهی های لازم به نوجوانان و كسب مهارت های لازم برای مقابله با مشكلات ناشی از این تغییرات، امری بسیار مهم و حساس تلقی می‌شود (نوری قاسم آبادی و محمدخانی،1377).

2-1 بیان مسأله

امروزه دانش ­آموزان به دلیل نقش مهمی­ كه درآینده اداره­ی­كشور به عهده خواهند داشت، یكی از قشرهای مهم جامعه به حساب می‌آیند و اهمیت این نقش در ­این ­است ­كه دانش ­آموزان­ مدیران اصلی در اداره­ی آینده­ كشور و پیشگامان سایر اقشار جامعه در سیر به سمت كمال و اهداف كشور می­باشند. از سوی دیگر بخشی از دانش آموزان در آینده عهده دار آموزش و پرورش نسل های بعد از خود خواهند بود و از این طریق به طور غیر مستقیم در كمال نسل های بعدی جامعه نیز دخالت دارند (آزاد[7]، 2003). با توجه به این كه دانش آموزان از اقشار برگزیده و آینده ساز كشور هستند كه مسلماً كیفیت زندگی آنها در یادگیری و موفقیت تحصیلی آنان تأثیرگذار خواهد بود ( اسفندیاری،1999)، بنابراین شناخت عواملی كه بتواند كیفیت زندگی این قشر را افزایش دهد مهم تلقی شده و باید مورد رسیدگی قرار بگیرد.

یكی از سازه­های مهم در حوزه روانشناسی سلامت، تاب آوری است كه جایگاه ویژه ای در حوزه های روانشناسی مثبت نگر، روانشناسی خانواده و بهداشت روانی دارد. كانر و دیویدسون[8] (2003) تاب آوری را توانمندی فرد در برقراری تعادل زیستی- روانی در شرایط خطرناك بیان می­كنند. آنها تاب­آوری را تنها پایداری در برابر شرایط تهدیدكننده قلمداد نمی­كنند، بلكه شركت فعال فرد در محیط را مهم می‌دانند. امروزه تاب آوری در حوزه های بهداشت روانی و روانشناسی تحول، جایگاه ویژه ای برای خود كسب كرده است و بیشتر از دو دهه است­كه به عنوان یک سازه مهم در تئوری­ها و پژوهش­های بهزیستی مطرح است ( آبراهام وگریف كارلا[9]،2008). كامپفر[10] (1996) معتقد است كه تاب آوری نقش مهمی در بازگشت  به­ تعادل اولیه یا رسیدن به تعادل سطح بالاتر دارد و از این رو، سازگاری مثبت و موفق را در زندگی فراهم می­كند، در عین حال كامپفر به این نكته اشاره می کند­ كه سازگاری مثبت با زندگی، هم می ­تواند پیامد تاب آوری به شمار رود و هم به عنوان پیشایند، سطح بالاتری از تاب آوری را سبب شود. وی این مسأله را ناشی از پیچیدگی تعریف و نگاه فرایندی به تاب آوری می‌داند. تاب آوری اشاره بر فرایندی پویا دارد­ كه انسانها در زمان مواجهه با شرایط ناگوار یا ضربه های روحی به صورت رفتار انطباقی مثبت از خود نشان می­ دهند ( لوتار، چیچتی و بیكر[11]، 2000). برخی ویژگی‌ها به صورت بالقوه در افراد به ودیعه گذاشته شده است. اما ظهور و اعتلای آنها مستلزم شناخت دقیق­تر، پرورش و بكارگیری است. تاب آوری به قابلیت تطابق انسان در مواجهه با بلایا یا فشارهای جانكاه، غلبه یافتن و حتی تقویت شدن بوسیله آن تجارب اطلاق می‌شود. این خصیصه با توانایی درونی شخص و مهارت های اجتماعی و تعامل با محیط حمایت می‌شود، توسعه می‌یابد و به عنوان یک ویژگی مثبت متبلور می‌شود ( دینر، لوكاس، شیمك و هلیول[12]،2009). از نظر ماسن و كوهورنن[13] (2001) افراد می‌توانند تحت آموزش قرار بگیرند تا ظرفیت تاب آوری خود را به وسیله آموختن برخی مهارتها افزایش دهند و می‌توان عكس العمل افراد در مقابل استرس، رویدادهای ناخوشایند و دشواریها را تغییر داد، به طوری كه بتوانند بر مشكلات منفی محیطی غلبه كنند. با توجه به این كه تاب آوری به عنوان یک مفهوم دوبعدی یعنی اهمیت ناگواری و سازگاری مثبت در نظر گرفته می‌شود، تاب آوری می ­تواند بر روی كیفیت زندگی و ابعاد آن تأثیرگذار باشد (لوتار[14]،2006، به نقل از میکاییلی، مختارپورحبشی، میسمی، 1391 ). در دنیای امروز ارتقای كیفیت زندگی از اهمیت زندگی ویژه ای برخوردار است كه در واقع منظور از كیفیت زندگی فاصله بین انتظارات و تجربیات افراد از آن می‌باشد (نصیری، مختاری، مشاف،2003). كیفیت زندگی یک مفهوم ذهنی و چند بعدی است كه در سال های اخیر مورد توجه محققان و دانشمندان علوم انسانی قرار­گرفته است. در­اواسط قرن بیستم، با توسعه ی اقتصادی اجتماعی فرهنگی­كشورها و پیشرفت علوم و تكنولوژی، انسانها تدریجاً از رفاه بالاتر برخوردار شدند و خواستار كیفیت زندگی بیشتر شدند. به همین دلیل كیفیت زندگی در قرن بیستم مورد توجه زیادی قرار گرفته است )ربانی خراسانی و كیاپور، 1386). كیفیت زندگی ارزیابی مثبت و منفی فرد از خصوصیات زندگی و نیز میزان رضایت كلی فرد از زندگی خود تعریف شده است­ (سینتیا، هایندز[15]،1998). ایسنك[16] (1998) معتقد است كه این مفهوم دیدگاه فرد را درباره تفاوت درك شده، بین آنچه باید باشد و آنچه هست نشان می­دهد. سه بعد مهم این مفهوم شامل نظر فرد درباره سلامت كلی خود، رضایت از ابعاد جسمی، روانی، اجتماعی، اقتصادی زندگی و نیز زیرمجموعه­های این ابعاد است ­(گرانت و ریورا [17]،1998). كیفیت زندگی در حقیقت چكیده ای است از كل اهداف مراقبت های بهداشتی كه میزان تأثیر سلامتی بر زندگی فرد را ارزیابی می­كند (گوت و هنكلیف[18]،2003).

با توجه به جوان بودن جمعیت ایران، حجم وسیعی از مسائل، دشواریها و چالش­های جامعه به مسائل نوجوانان و جوانان اختصاص یافته و مسأله سلامت اجتماعی و روانی آنان، از اولویت های اصلی كشور محسوب می‌شود. در سال های اخیر شیوع رفتارهای پرخطر در بین نوجوانان و جوانان در ایران به یک مسأله اجنماعی تبدیل شده است و نگرانی های عمیقی را در سطوح مختلف مدیریتی، دانشگاهی و عمومی جامعه به وجود آورده است. (محمدی، محمد، فراهانی، علیخوانی، زارعی، تهرانی و همکاران، 2006) رفتارهای پرخطر عبارتند از رفتارهایی كه اثرات نامطلوبی بر رشد همه جانبه و سلامتی افراد دارد كه می‌تواند مانع موفقیت‌ها و رشد گردد، این رفتارها می‌توانند منجر به صدمات فیزیكی شده و یا رفتارهایی كه اثرات منفی فزاینده (مانند سوء مصرف مواد) دارند را شامل گردد. رفتارهای پرخطر می ­تواند با ایجاد وقفه در رشد یا ایجاد مانع برای تجربیات شاخص گروه همسالان، اثرات نامطلوبی روی افراد برجا گذارد (گازمن[19]،2007). مفهوم گسترده رفتار پرخطر، سلسله ای از رفتارها را در بر می­گیرد كه نه تنها برای فرد درگیر در این رفتار و افراد مهم زندگی وی زیان های جدی به بار می­آورد، بلكه باعث صدمه غیرعمدی به افراد بی گناه دیگر نیز می‌شود. رایج ترین رفتارهای پرخطر عبارتند از: مصرف زیاد مشروبات، سوء مصرف مواد، آمیزش جنسی ناایمن (بویر[20]،2006)، خشونت (حیدری، شوهی زاده، كبیری، فرخ شاد،1390). زنان به میزان زیادی تحت تأثیر رفتارهای پرخطر هستند. بسیاری از این رفتارها مانند سیگاركشیدن، مصرف دارو و خشونت در مردان هم وجود دارد، اما اثر آن روی زنان بیشتر است، زیرا در معرض خطر بیشتری قرار دارند و این رفتارها پیامدهای خاص را روی سلامتی و بهداشت آنان بجا می­گذارند ( ساریجینی، رایان، لی و پترسن[21]،1999). و رفتارهای پرخطری از جمله مصرف زیاد الكل، مصرف غیرقانونی دارو و رفتار جنسی ناایمن می‌تواند به میزان بالای بیماری و مرگ و میر در میان دانش ­آموزان منجر شود ­(ویلسون، جورف[22]،1995) مطالعات نشان داده اند كه اغلب رفتارهای پرخطر از جمله مصرف سیگار، الكل، مواد و رفتارهای جنسی ناایمن در سنین قبل از 18 سالگی آغاز می‌شوند (مرعشیان، 1390). با عنایت به صدمات و خسارات جبران ناپذیری كه هریک از رفتارهای پرخطر به دنبال دارند و از آنجایی كه اقدامات تغییر رفتار در سطح فردی و اجتماعی طولانی مدت و پرهزینه است، به نظر می‌رسد پیشگیری بهترین رویكرد برای كاهش رفتارهای تهدیدكننده سلامت در سطح جامعه می‌باشد. امروزه یكی از مسائلی كه بیش تر به آن توجه می‌شود، انتقال از دیدگاه های خطرنگر به سمت دیدگاه های تاب آوری است، یعنی به جای تكیه بر عوامل خطر و سعی در تدارك اقدامات لازم با زیر نظر گرفتن افرادپرخطر با تكیه بر عوامل تاب آوری بتوان توان مقابله با مشكلات را در جمعیت پرخطر بالا برد (خداجوادی، آقابخشی، رفیعی، عسگری، بیان معیار و عبدی زرین، 1390) .با توجه به اهمیت قشر دانش آموزان و كیفیت زندگی آنها و شیوع رفتارهای پرخطر در میان  آنها و صدمات و خسارات جبران ناپذیر رفتارهای پرخطر و بالا بودن هزینه های زمانی و مالی اقدامات تغییر رفتار در سطح فردی و اجتماعی در این پژوهش سعی می‌شود با آموزش مولفه های تاب آوری كیفیت زندگی دانش آموزان را بهبود بخشیده و رفتارهای پرخطر را در میان این قشر كاهش دهیم.

[1]- Hanstad

[2]- Guyatt, Feeny & Patrick

[3]-Kaplan &Sadock

[4]-Gill &Feinstein

[5]-Gonzales & Field

[6]-Juan- Pablo&Stefan

[7]-Azad

[8]-connor & Davidson

[9]-Abraham&Greeff Karla

[10]-Kumpfer

[11]-Luthar,Cicchetti&Becker

[12]-Diener, Lucas, Schimmack &Helliwell

[13]-Masten &Cohornen

[14]-luthar

[15]-Cynthia&Hinds

[16]-Eysenck

[17]-Grant&Rivera

[18]-Gott&Hinchliff

[19]-Gusman