فصل اول: کلیات پژوهش

1-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………. 3

1-2- مسأله پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 5

1-3- اهمیت و ضرورت پژوهش……………………………………………………………………………………………………………………………. 6

1-4- سوالات پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………………………………… ..7

1-5- اهداف پژوهش………………………………………………………………………………………………………….. 7

1-5-1- اهداف کلی……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 7

1-5-2- اهداف جزیی……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 7

1-5-3- اهداف کاربردی………………………………………………………………………………………………………………………………………… 7

1-6- فرضیه‌های پژوهش…………………………………………………………………………………………………….. 8

1-7- روش کلی پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………………………… 8

1-8 -قلمرو پژوهش……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 8

1-8-1- قلمرو موضوعی………………………………………………………………………………………………………………………………………… 8

1-8-2- قلمرومکانی………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 8

1-8-3- قلمروزمانی……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 8

1-9 -تعریف واژه‌های كلیدی………………………………………………………………………………………………………………………………….. 9

فصل دوم: چارچوب نظری و پیشینه پژوهش

2-1- مقدمه………………………………………………………………………………………………………………….. 12

2-2- انتخاب معیاری مناسب برای ارزیابی عملکرد……………………………………………………………….. .14

2-3- مدل‌های ارزیابی عملکرد…………………………………………………………………………………………. 15.

2-3-1- مدل‌های حسابداری ارزیابی عملکرد……………………………………………………………………….. .15

2-3-2- سود………………………………………………………………………………………………………………… 15

2-3-3- نرخ رشد سود…………………………………………………………………………………………………… .16

2-3-4- سود هر سهم…………………………………………………………………………………………………….. .17

2-3-5- نرخ بازده سرمایه‌گذاری……………………………………………………………………………………….. 18

عنوان                                                                                                            صفحه

2-3-6- جریان نقدی آزاد……………………………………………………………………………………………….. 18

2-4-1- ارزش افزوده اقتصادی………………………………………………………………………………………… .19

2-4-2- کاربرد ارزش افزوده اقتصادی……………………………………………………………………………….. .20

2-4-3- مزایای ارزش افزوده اقتصادی …………………………………………………………………………………………………………… 21

2-4-4- معایب ارزش افزوده اقتصادی…………………………………………………………………………………………………………….. 22

2-4-5- محاسبه ارزش افزوده اقتصادی…………………………………………………………………………………………………………. .23

2-4-6- هزینه سرمایه……………………………………………………………………………………………………… 24

2-4-6-1- نرخ هزینه بدهی……………………………………………………………………………………………… 24

2-4-6-2- هزینه سهام ممتاز…………………………………………………………………………………………….. 25

2-4-6-3- هزینه سهام عادی……………………………………………………………………………………………. 26

2-4-6-4-میانگین موزون هزینه سرمایه……………………………………………………………………………….. 27

2-4-6-5- عملکرد عملیاتی در مقابل عملکرد تجاری…………………………………………………………….. 27

2-4-6-6- ارزش افزوده اقتصادی پالایش شده…………………………………………………………………….. 28

2-4-6-7- محاسبه ارزش افزوده اقتصادی پالایش شده………………………………………………………….. .28

2-5- سطوح مختلف سازمان و انتخاب معیار اندازه‌گیری عملکرد مالی……………………………………….. .30

2-5- پژوهش‌های پیشین…………………………………………………………………………………………………. 30

2-5-1- پژوهش‌های خارجی…………………………………………………………………………………………… 30

2-5-2- پژوهش‌های داخلی…………………………………………………………………………………………….. .35

فصل سوم:روش پژوهش

3-1- مقدمه………………………………………………………………………………………………………………….. 39

3-2- روش کلی پژوهش………………………………………………………………………………………………… .39

3-2-1-از جهت هدف……………………………………………………………………………………………………. 39

3-2-2-از جهت نوع طرح تحقیق………………………………………………………………………………………. 39

3-3- جامعه آماری…………………………………………………………………………………………………………. 39

3-4- نمونه آماری و روش تعیین حجم نمونه……………………………………………………………………….. .40

3-5- روش نمونه گیری…………………………………………………………………………………………………. ..40

3-6- روش گردآوری داده ها…………………………………………………………………………………………… .40

عنوان                                                                                                           صفحه

3-7- ابزار تحقیق…………………………………………………………………………………………………………… 40

3-8- دقت، اعتبار و پایایی ابزار تحقیق……………………………………………………………………………….. 40

3-9-روش های تجزیه و تحلیل اطلاعات……………………………………………………………………………. .41

3-9-1- روش های رایانه ای……………………………………………………………………………………………. 41

3-9-2- روش های اماری……………………………………………………………………………………………….. 41

3-9-3- مدل تحقیق……………………………………………………………………………………………………….. 41

3-9-4- متغیر های وابسته……………………………………………………………………………………………….. 41

3-9-4- متغیر های مستقل……………………………………………………………………………………………….. 41

فصل چهارم: یافته های پژوهش

4-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………. .44

4-2- یافته های توصیفی…………………………………………………………………………………………………. .45

4-3- آزمون فرضیات……………………………………………………………………………………………………… 45

فصل پنجم: تلخیص، نتیجه‌گیری و پیشنهادات

5-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………. .63

5-2- خلاصه یافته ها…………………………………………………………………………………………………….. ..64

5-3- نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………………… 64

5-4- جمع بندی……………………………………………………………………………………………………………. 65

5-5- پیشنهادهای كاربردی پژوهش…………………………………………………………………………………… .66

5-6- پیشنهادهایی برای پژوهش‌های آتی……………………………………………………………………………. .67

5-7- محدودیت‌های پژوهش…………………………………………………………………………………………… 67

منابع و مآخذ:

منابع فارسی ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 69

منابع غیر فارسی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 71

پیوست ها…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 75

چکیده انگلیسی……………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 91

فهرست جداول

عنوان                                                                                                           صفحه

جدول- 4-1- آماره‌های توصیفی متغیرهای پژوهش برای سال 1384……………………………………………………………………… .45

جدول- 4-2- آماره‌های توصیفی متغیرهای پژوهشبرای سال 1385………………………………………………………. 47

جدول- 4-3- آماره‌های توصیفی متغیرهای پژوهش برای سال 1386……………………………………………………. .49

جدول- 4-4- آماره‌های توصیفی متغیرهای پژوهش برای سال 1387…………………………………………………………………….. . 51

جدول -4-5- آماره‌های توصیفی متغیرهای پژوهش برای سال 1388……………………………………………………………………… .52

جدول- 4-6- نتایج ضریب  همبستگی اسپیرمن برای بررسی رابطه بین ارزش افزوده اقتصادی     با سود هر سهم(EPS)برای سال 1384      .55

جدول -4-7- نتایج ضریب  همبستگی اسپیرمن برای بررسی رابطه بین ارزش افزوده اقتصادی     با سود هر سهم(EPS) برای سال             56

جدول- 4-8- نتایج ضریب  همبستگی اسپیرمن برای بررسی رابطه بین ارزش افزوده اقتصادی     با سود هر سهم(EPS)برای سال 1386      56

جدول -4-9- نتایج ضریب  همبستگی اسپیرمن برای بررسی رابطه بین ارزش افزوده اقتصادی     با سود هر سهم(EPS)برای سال 1387      .57

جدول-4-10- نتایج ضریب  همبستگی اسپیرمن برای بررسی رابطه بین ارزش افزوده اقتصادی     با سود هر سهم(EPS)برای سال 1388     .57

جدول- 4-11- نتایج ضریب  همبستگی اسپیرمن برای بررسی رابطه بین ارزش افزوده اقتصادی پالایش شده با سود هر سهم(EPS) برای سال 1384…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. .58

جدول- 4-12- نتایج ضریب  همبستگی اسپیرمن برای بررسی رابطه بین ارزش افزوده اقتصادی پالایش شده با سود هر سهم(EPS)برای سال ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 59

جدول -4-13-: نتایج ضریب  همبستگی اسپیرمن برای بررسی رابطه بین ارزش افزوده اقتصادی پالایش شده با سود هر سهم(EPS) برای سال 1386……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 60

جدول -4-14- نتایج ضریب  همبستگی اسپیرمن برای بررسی رابطه بین ارزش افزوده اقتصادی پالایش شده با سود هر سهم(EPS)برای سال 1387…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. .61

جدول- 4-15- نتایج ضریب  همبستگی اسپیرمن برای بررسی رابطه بین ارزش افزوده اقتصادی پالایش شده با سود هر سهم(EPS)برای سال 1388……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 62

فهرست نمودارها

عنوان                                                                                                            صفحه

شكل -4-1- نمودار مستطیلی نرمال خطاها مربوط به EVA سال 1384………………………………………………………………… .45

شكل-4-2- نمودار مستطیلی نرمال خطاها مربوط به REVAسال 1384……………………………………………………………….. .46

شكل- 4-3- نمودار مستطیلی نرمال خطاها مربوط به EPS سال 1384………………………………………………………………….. .46

شكل- 4-4-: نمودار مستطیلی نرمال خطاها مربوط به EVA سال 1385……………………………………………………………….. .47

شكل- 4-5- نمودار مستطیلی نرمال خطاها مربوط به REVAسال 1385………………………………………………………………. .48

شكل- 4-6- نمودار مستطیلی نرمال خطاها مربوط به EPS سال 1385…………………………………………………………………… 48

شكل- 4-7- نمودار مستطیلی نرمال خطاها مربوط به EVA سال 1386…………………………………………………………………. 49

شكل- 4-8- نمودار مستطیلی نرمال خطاها مربوط به REVAسال 1386………………………………………………. .50

شكل- 4-9- نمودار مستطیلی نرمال خطاها مربوط به EPS سال 1386…………………………………………………………………… 50

شكل- 4-10- نمودار مستطیلی نرمال خطاها مربوط به EVA سال 1387………………………………………………………………. .51

شكل- 4-11- نمودار مستطیلی نرمال خطاها مربوط به REVAسال 1387…………………………………………………………….. 52

شكل- 4-12- نمودار مستطیلی نرمال خطاها مربوط به EPS سال 1387………………………………………………………………… 52

شكل- 4-13- نمودار مستطیلی نرمال خطاها مربوط به EVA سال 1388………………………………………………………………. 53

شكل- 4-14- نمودار مستطیلی نرمال خطاها مربوط به REVAسال 1388…………………………………………………………….. 53

شكل- 4-15- نمودار مستطیلی نرمال خطاها مربوط به EPS سال 1388………………………………………………………………… .54

چکیده:

هدف از این پژوهش، معرفی معیار‌های اقتصادی ارزیابی عملكرد به استفاده‌كنندگان و افزایش میزان شناخت آنها نسبت به این معیار‌ها از طریق بررسی رابطه بین ارزش افزوده اقتصادی (EVA) و ارزش افزوده اقتصادی پالایش شده (REVA) با سود هر سهم(EPS)است. برای رسیدن به این هدف، پژوهش حاضر با آزمون 3 فرضیه و با انتخاب80 شرکت از بین شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران برای دوره زمانی 5 ساله، 1384 الی 1388، انجام شده است.فرضیه ها به این صورت مطرح شده اند: بین ارزش افزوده اقتصادی و سود هر سهم(EPS) رابطه  وجود دارد، بین ارزش افزوده اقتصادی پالایش شده و سود هر سهم(EPS) رابطه وجود دارد، تغییرات ارزش افزوده اقتصادی پالایش شده نسبت به ارزش افزوده اقتصادی، با سود هر سهم(EPS) بیشتر هم جهت می باشد، آزمون فرضیه‌ها به صورت بررسی سال به سال انجام شده است.

در این پژوهش برای جمع‌ آوری داده‌ها و اطلاعات از روش كتابخانه‌ای- اسنادی استفاده شده است.برای مطالعه ادبیات تحقیق و بررسی پیشینه تحقیق از مطالعه كتابخانه‌ای استفاده شده است و از بانکهای اطلاعاتی و سایتهای اینترنتی اطلاعات مربوط به متغیرها استخراج گردیده است. داده‌های مالی مورد نیاز با مراجعه به سازمان بورس اوراق بهادار تهران، گزارش‌های هفتگی، ماهنامه بورس اوراق بهادار و نیز با بهره گرفتن از نرم‌افزارهای تدبیرپرداز، ره‌آورد نوین و صحرا گردآوری می شود.با توجه به اینکه توزیع جامعه آماری نرمال نبود بدین علت برای تجزیه و تحلیل آماری داده‌ها و آزمون فرضیه‌های پژوهش، از ضریب همبستگی اسپیرمن استفاده شده است که آزمون معادل ناپارامتریک ضریب پیرسون می باشد.

نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل آماری فرضیه‌های پژوهش نشان می‌دهد كه بین ارزش افزوده اقتصادی و سود هر سهم برای تمامی سال ها رابطه معنی داری وجود دارد و ضریب همبستگی ارزش افزوده اقتصادی با سود هر سهم برای سال های مذکور به ترتیب برابر 546/0، 651/0،  684/0 ،679/0 و 710/0 است، در صورتی که بین ارزش افزوده اقتصادی پالایش شده و سود هر سهم برای 3 سال 1384،1385 و1386 رابطه ای وجود ندارد و ضریب همبستگی متغیرها برای سالهای مذکور به ترتیب برابر 123/0-، 113/0 ، 136/0 بود، اما برای سالهای 1386 و 1388 نتایج بدست آمده حاکی از وجود رابطه معنی دار بین متغیرها بود، ضریب همبستگی متغیرها برای سالهای مذکور به ترتیب برابر 286/0 40/0 بودبا این حال، ارزش افزوده اقتصادی نسبت به ارزش افزوده اقتصادی پالایش شده، رابطه بیشتری با سود هر سهم دارد.

واژه های کلیدی: ارزش افزوده اقتصادی، ارزش افزوده اقتصادی پالایش شده، سود هر سهم

فصل اول

کلیات پژوهش

1-1- مقدمه

برای سالیان زیادی درگذشته، اقتصاد‌دانان تصور می‌كردند كه تمامی گروه‌های  مرتبط با یک شركت سهامی مثل مدیران و سهامداران برای رسیدن به یک هدف مشترك فعالیت می‌كنند اما از سال 1961 موارد بسیاری از تضاد منافع بین این گروه‌ها مشاهده شد و به دنبال آن شرکت‌ها در پی حل این تضاد منافع برآمدند (جنسن[1] و مک لینگ[2]، 1976: 312).

تضاد منافع دلالت بر این موضوع دارد كه مدیران همیشه در جهت حداكثر كردن منافع سهامداران عمل نمی‌كنند. سهامداران می‌توانند تضاد منافع موجود را از طریق پرداخت حقوق و مزایای متناسب با عملکرد مدیران و قبول هزینه‌های نظارت برای محدود كردن اقدامات و فعالیت‌های نابجای مدیران، تعدیل كنند (توسی[3] و گومز-مجیا[4]، 1994: 1004).

یکی دیگر از راه‌های برخورد با تضاد منافع موجود بین سهامداران و مدیران استفاده از سیستم‌های ارزیابی عملکرد[5] است. اندازه‌گیری عملکرد یک بخش مهم از هر سیستم کنترل مدیریت است. ایجاد یک برنامۀ استراتژیک و کنترل کردن تصمیم‌ها (به مرحله عمل رساندن تصمیم‌های گرفته شده) نیاز به اطلاعاتی درباره نحوه عملکرد واحد‌های مختلف موجود در یک شرکت دارد. برای تأثیرگذاری بیشتر، اندازه‌گیری عملکرد و نحوۀ دادن پاداش باید مدیران و سایر کارکنان یک شرکت در همه سطوح را برای تلاش جهت دستیابی به اهداف از قبل تعیین شده و عملکرد هرچه بهتر برانگیزد (هورن‌گرن[6]، 2006: 791).

توسعه و بهبود معیارهای ارزیابی عملکرد به‌عنوان یک بخش مهم از زنجیره ارزش، یکی از وظایف اصلی حسابداری مدیریت است. معیار ارزیابی عملکرد معتبر و قابل اتکا، به شرکت اجازه می‌دهد که استراتژی و اهداف خود را به طور اثربخش به مرحله عمل برساند. مدیران و پژوهش‌گران با بهره گرفتن از راه‌های مختلفی مثل استفاده از مدل‌های ارزیابی عملکرد، تلاش می‌کنند تا مدیریت و کنترل بر زنجیره ارزش را بهبود بخشند (مالینا[7] و سلتو[8]، 2004: 442).

ارزیابی عملکرد فعالیتی است که مدیران به جهت رسیدن به اهداف و استراتژی‌های خود انجام می‌دهند. ارزیابی عملکرد، اجرای استراتژی شرکت و نظارت بر آن را انجام می‌دهد. انتخاب یک معیار ارزیابی عملکرد مناسب و رسیدن به اهداف شرکت با بهره گرفتن از این معیارها، سبب با اهمیت‌تر شدن نحوه انتخاب یک معیار جهت ارزیابی عملکرد می‌شود (لهمن و همکاران[9]، 2004: 269).

اهمیت اندازه‌گیری عملیات مالی مدیران یک دایره و یا كل مجموعه شركت، از دیرباز به ویژه از قرن 19، مورد توجه حسابداران بوده است. در این راستا، بسیاری از شركت‌ها، به‌گونه سنتی، از متغیرهای مهم حسابداری مانند فروش، سود و درصد سود به فروش استفاده كرده‌اند. اگر چه این روش‌ها همچنان در عمل مورد استفاده قرار می‌گیرند، اما روش‌های چندان مناسبی جهت ارزیابی عملكرد مدیران نیستند، زیرا سودآوری یک دایره رابطه نزدیكی با مقدار سرمایه‌گذاری دارد و هیچكدام از این روش‌های سنتی به مبلغ سرمایه‌گذاری توجه نمی‌كنند. بنابراین، در سال‌های اخیر تكنیك‌های نوینی جهت ارزیابی عملكرد مدیران به‌وجود آمده‌اند (نمازی، 1382: 163).

یكی از معیارهای ارزیابی عملکرد مدیران كه در مقایسه با سایر معیارها از مطلوبیت بیشتری برخوردار است، ارزش افزوده اقتصادی[10] است كه نخستین بار در سال 1954 میلادی به‌وسیله سوجانن[11] مطرح شد (سوجانن، 1954: 395).

استیوارت[12] بیان می‌دارد علی‌رغم مزایای ارزش افزوده اقتصادی به‌عنوان معیاری برای ارزیابی عملکرد، یک ضعف برای استفاده از آن وجود دارد. بر خلاف نرخ رشد سود و نرخ‌های بازده، استفاده از ارزش افزوده اقتصادی برای مقایسه شرکت‌های مختلف با اندازه‌های گوناگون مشکل است. اما این ضعف را می‌توان برطرف کرد. به‌عبارت دیگر، ارزش افزوده اقتصادی می‌تواند برای انعکاس یک سطح معمول از سرمایه به‌کاررفته در شرکت استاندارد شود (استیوارت، 1991: 167).

در تلاش برای رفع نقص بالا، صاحب‌نظران مالی شكل پالایش شده‌ای از ارزش افزوده اقتصادی را با عنوان ارزش افزوده اقتصادی پالایش شده[13] مطرح كردند كه به جای تأكید بر قابلیت اتكاء اطلاعات، بر مربوط بودن[14] آنها تأكید می‌كند. به‌عبارت دیگر، این معیار هزینه فرصت منابع به‌كار گرفته شده را بر مبنای ارزش بازار[15] آنها محاسبه می‌كند (باسیدور و همكاران[16]، 1997: 14).

در این پژوهش رابطه بین ارزش افزوده اقتصادی (EVA) و ارزش افزوده اقتصادی پالایش شده (REVA) با سود هر سهم(EPS)بررسی شده است.

1-2- مسأله پژوهش:

شرکت‌هایی که تلاش‌های آنها جهت ایجاد ارزش برای سهامداران با شکست روبرو شده است به این دلیل بوده است که از سیستم مدیریت مالی سنتی استفاده کرده‌اند. برای دستیابی به ارزش، باید اهداف مالی، ابزار ارزیابی عملکرد و رویه‌های اررزیابی مورد توجه و تأکید قرار گیرند (استیوارت، 1991: 1).

توانایی در ارزیابی عملکرد یک شرکت از شرایط لازم و مهم برای بهبود عملیات یک شرکت است. اهمیت ارزیابی عملکرد با در نظر گرفتن زنجیره ارزش نمایان‌تر خواهد شد، به این دلیل که شرکت‌‌‌ها در صورت در نظر گرفتن فعالیت‌ها به صورت متوالی نسبت به در نظر گرفتن هر یک به طور مجزا، عملکرد بهتری خواهند داشت (لهمن و همکاران، 2004: 267).

بسیاری از شرکت‌ها برای توسعه ارزیابی عملکرد در زنجیره ارزش تلاش‌های فراوانی می‌کنند. ارزیابی عملکرد در سطح زنجیره ارزش مفیدتر است زیرا چند بخش اصلی در یک شرکت ممکن است فقط نسبت به یک بخش از زنجیره ارزش مسئولیت داشته باشند و این درحالی است که مدیران سطوح بالای شرکت، نسبت به تمام زنجیره ارزش، مسئولیت خواهند داشت و درنتیجه ارزیابی عملکرد در سطح زنجیره ارزش، از مواضع مدیران سطوح بالا حمایت خواهد کرد