فهرست مطالب
عنوان	صفحه
فصل اول : کلیات طرح تحقیق…………………………………………………………………………………………………………	1
مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………….	2
1-1- بیان مساله تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………	6
1-2- اهمیت موضوع تحقیق و انگیزه انتخاب آن…………………………………………………………………………………….	9
1-3- هدفهای تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………	11
1-4- سوالات تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………	12
1-5- مدل تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………..	12
1-6- روش تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………	12
1-7- قلمرو تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………….	13
1-8- جامعه آماری و حجم نمونه…………………………………………………………………………………………………………..	13
1-9- روش تجزیه و تحلیل اطلاعات…………………………………………………………………………………………………………..	13
1-10- تعاریف عملیاتی متغیرها و واژه های كلیدی……………………………………………………………………………………….	14
1-10-1- سرمایه انسانی…………………………………………………………………………………………………………………….	14
1-10-2- سرمایه ساختاری…………………………………………………………………………………………………………………….	14
1-10-3- سرمایه نوآوری………………………………………………………………………………………………………………………..	14
1-10-4- سرمایه سازمانی………………………………………………………………………………………………………………………..	14
1-10-5- سرمایه رابطه ای…………………………………………………………………………………………………………………….	14
1-11- محدودیت ها و مشکلات تحقیق………………………………………………………………………………………………….	15
فصل دوم : مروری بر ادبیات تحقیق……………………………………………………………………………………………………..	16
مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………………………	17
بخش اول : 2-1- مطالعه مبانی نظری سرمایه فکری………………………………………………………………………………..	18
2-1-1- تعاریف ارائه شده از سرمایه فکری…………………………………………………………………………………………..	19
2-1-1-1- سرمایه فکری از دیدگاه استیوارت…………………………………………………………………………………………	19
2-1-1-2- سرمایه فکری از دیدگاه بنتیس…………………………………………………………………………………………..	19
2-1-1-3- سرمایه فکری از دیدگاه ادوینسون و مالون……………………………………………………………………………………..	19
2-1-1-4- سرمایه فکری از دیدگاه بنتیس و هالند…………………………………………………………………………………………	19
2-1-1-5- سرمایه فکری از دیدگاه روس و همکاران……………………………………………………………………………………….	20
2-1-2- معرفی مدل های مختلف سرمایه فکری………………………………………………………………………………………………	22
2-1-2-1- مدل ادوینسون و مالون…………………………………………………………………………………………………………………	23
2-1-2-2- مدل بروکینگ……………………………………………………………………………………………………………………………..	25
2-1-2-3- مدل روس و همکاران………………………………………………………………………………………………………………….	26
2-1-2-4- مدل استیوارت…………………………………………………………………………………………………………………………….	28
2-1-2-5- مدل سالیوان………………………………………………………………………………………………………………………………	28
2-1-2-6- مدل بونفرر…………………………………………………………………………………………………………………………………	29
2-1-2-7- مدل بنتیس………………………………………………………………………………………………………………………………….	30
2-1-2-8- مدل لین……………………………………………………………………………………………………………………………………..	31
2-1-3- ابعاد سرمایه فکری بر اساس مدل های ارائه شده…………………………………………………………………………………	31
2-1-3-1- ابعاد سرمایه فکری بر اساس مدل ادوینسون و مالون………………………………………………………………………	31
2-1-3-2- ابعاد سرمایه فکری بر اساس مدل بروکینگ……………………………………………………………………………	32
2-1-3-3- ابعاد سرمایه فکری بر اساس مدل روس و همکاران…………………………………………………………………	32
2-1-3-4- ابعاد سرمایه فکری بر اساس مدل استیوارت…………………………………………………………………………..	33
2-1-3-5- ابعاد سرمایه فکری بر اساس مدل سالیوان…………………………………………………………………………………	34
2-1-3-6- ابعاد سرمایه فکری بر اساس مدل بونفرر………………………………………………………………………………..	34
2-1-3-7- ابعاد سرمایه فکری بر اساس مدل بنتیس…………………………………………………………………………………	35
2-1-3-8- ابعاد سرمایه فکری بر اساس مدل لین……………………………………………………………………………………..	35
2-1-4- شاخص های مؤثر بر سرمایه فکری…………………………………………………………………………………………..	36
2-1-5- زیرشاخص های مؤثر بر سرمایه فکری…………………………………………………………………………………….	38
بخش دوم : 2-2- تشریح فرایند تحلیل شبکه ای…………………………………………………………………………………….	44
2-2-1- معرفی فرایند تحلیل شبکه ای (ANP)……………………………………………………………………………………..	45
2-2-2- تفاوت فرایند سلسله مراتبی با فرایند تحلیل شبکه ای…………………………………………………………………..	46
2-2-3- مراحل روش تحلیل شبکه آی (ANP)………………………………………………………………………………………	47
بخش سوم : 2-3- معرفی واحد ستادی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی…………………………………………………….	53
2-3-1- معرفی واحد ستادی وزارت فرهنگ و ارشد اسلامی………………………………………………………………………	54
2-3-2- اهداف کلی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی……………………………………………………………………………….	59
2-3-3- وضعیت نیروی انسانی واحد ستادی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی………………………………………………….	59
2-3-4- وظایف اساسی واحد ستادی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی……………………………………………………………	60
2-3-5- راهبردهای محتوایی واحد ستادی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی………………………………………………………	61
2-3-6- وضعیت تحصیل نیروی انسانی…………………………………………………………………………………………………	62
2-3-7- وضعیت نیروی انسانی در مقایسه با ساختار مصوب……………………………………………………………………	63
2-3-8- وضعیت نیروی انسانی از نظر جنسیت………………………………………………………………………………………….	63
بخش چهارم : 2-4- پیشینه تحقیق……………………………………………………………………………………………………….	64
2-4-1- مطالعات داخلی سرمایه فکری…………………………………………………………………………………………………..	65
2-4-2- مطالعات خارجی سرمایه فکری……………………………………………………………………………………………….	66
2-4-3- مطالعات انجام شده در زمینه فرایند تحلیل شبکه ای (ANP)……………………………………………………………	68
فصل سوم : روش شناسی تحقیق (متدولوژی تحقیق)………………………………………………………………………………	70
مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………………………	71
3-1- روش تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………………	72
3-2- جامعه آماری………………………………………………………………………………………………………………………………	72
3-3- حجم نمونه و روش اندازه گیری…………………………………………………………………………………………………..	72
3-4- متغیرهای تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………..	72
3-5- ابزار جمع آوری اطلاعات………………………………………………………………………………………………………..	73
3-5-1- پایایی پرسشنامه…………………………………………………………………………………………………………………..	73
3-5-2- روایی (اعتبار) پرسشنامه……………………………………………………………………………………………………….	73
3-6- روش تجزیه و تحلیل داده ها……………………………………………………………………………………………………..	74
فصل چهارم : تجزیه و تحلیل یافته های تحقیق………………………………………………………………………………………	75
مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………………	76
4-1- مراحل اجرای پژوهش………………………………………………………………………………………………………………	77
4-1-1- بررسی ادبیات تحقیق……………………………………………………………………………………………………………..	77
4-1-2- شناسایی عوامل های تعیین کننده سرمایه فکری…………………………………………………………………………….	77
4-1-3- انجام مقایسات زوجی عوامل های سرمایه فکری با بهره گرفتن از فرایند تحلیل شبکه ای………………………………	78
4-1-4- مدل اجرایی تحقیق………………………………………………………………………………………………………………….	82
4-1-5- مراحل انجام فرایند تحلیل شبکه ای……………………………………………………………………………………………….	82
فصل پنجم : نتیجه گیری و پیشنهادات………………………………………………………………………………………………………	108
مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………………….	109
5-1- نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………………………………………….	110
5-2- پیشنهادات………………………………………………………………………………………………………………………………….	113
5-2-1- پیشنهادات حاصل تحقیق………………………………………………………………………………………………………………	113
5-2-2- پیشنهادات برای محققین بعدی……………………………………………………………………………………………………..	114
فهرست منابع و مآخذ……………………………………………………………………………………………………………………..	115
پیوست ها……………………………………………………………………………………………………………………………………… …..	121
چکیده انگلیسی…………………………………………………………………………………………………………………………………….	138

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست جدول ها
عنوان	صفحه
جدول 2-1- تعاریف منتخب سرمایه فکری…………………………………………………………………………………………..	21
جدول 2-2- مقایسه و الگوهای سرمایه فکری(دسته بندی های متفاوت سنجش سرمایه فکری)………………………….	22
جدول 2-3- مقایسات زوجی بر اساس قالب تصمیم گیری ساعتی……………………………………………………………….	49
جدول 3-1- پایایی پرسشنامه سرمایه فکری (محاسبه آلفای کرونباخ)…………………………………………………………..	73
جدول 4-1- شناسایی شاخص ها و زیرشاخص های سرمایه فکری…………………………………………………………..	77
جدول 4-2- پرسشنامه مقایسات زوجی سنجش اهمیت شاخص های  سرمایه فکری…………………………………………	79
جدول 4-3- پرسشنامه مقایسات زوجی سنجش اهمیت زیرشاخص های سرمایه انسانی با زیرشاخص های سرمایه فکری…………	81
جدول 4-4- ماتریس مقایسات زوجی زیرشاخص های سرمایه انسانی نسبت به سرمایه انسانی……………………………..	85
جدول 4-5- محاسبه وزن های نسبی زیرشاخص های سرمایه انسانی نسبت به سرمایه انسانی………………………….	85
جدول 4-6- ماتریس مقایسات زوجی زیرشاخص های سرمایه انسانی نسبت به نگرش………………………………………..	85
جدول 4-7- محاسبه وزن های نسبی زیرشاخص های سرمایه انسانی نسبت به نگرش……………………………………….	86
جدول 4-8- ماتریس مقایسات زوجی زیرشاخص های سرمایه انسانی نسبت به شایستگی………………………………….	86
جدول 4-9- محاسبه وزن های نسبی زیرشاخص های سرمایه انسانی نسبت به شایستگی………………………………….	86
جدول 4-10- ماتریس مقایسات زوجی زیرشاخص های سرمایه انسانی نسبت به تامین نیروی انسانی……………………	86
جدول 4-11- محاسبه وزن های نسبی زیرشاخص های سرمایه انسانی نسبت به تامین نیروی انسانی…………………….	87
جدول 4-12- ماتریس مقایسات زوجی زیرشاخص های سرمایه انسانی نسبت به ارزیابی عملکرد…………………………	87
جدول 4-13- محاسبه وزن های نسبی زیرشاخص های سرمایه انسانی نسبت به ارزیابی عملکرد…………………………..	87
جدول 4-14- ماتریس مقایسات زوجی زیرشاخص های سرمایه انسانی نسبت به آموزش……………………………….	87
جدول 4-15- محاسبه وزن های نسبی زیرشاخص های سرمایه انسانی نسبت به آموزش…………………………………	88
جدول 4-16- ماتریس مقایسات زوجی زیرشاخص های سرمایه ساختاری نسبت به سرمایه ساختاری…………………	88
جدول 4-17- محاسبه وزن های نسبی زیرشاخص های سرمایه ساختاری نسبت به سرمایه ساختاری……………………	88
جدول 4-18- ماتریس مقایسات زوجی زیرشاخص های سرمایه ساختاری نسبت به فرهنگ سازمان…………………….	88
جدول 4-19- محاسبه وزن های نسبی زیرشاخص های سرمایه ساختاری نسبت به فرهنگ سازمان…………………….	88
جدول 4-20- ماتریس مقایسات زوجی زیرشاخص های سرمایه ساختاری نسبت به سیستم های اطلاعاتی…………….	89
جدول 4-21- محاسبه وزن های نسبی زیرشاخص های سرمایه ساختاری نسبت به سیستم های اطلاعاتی………………	89
جدول 4-22- ماتریس مقایسات زوجی زیرشاخص های سرمایه ساختاری نسبت به ارتباطات………………………….	89
جدول 4-23- محاسبه وزن های نسبی زیرشاخص های سرمایه ساختاری نسبت به ارتباطات……………………………	89
جدول 4-24- ماتریس مقایسات زوجی زیرشاخص های سرمایه نوآوری نسبت به سرمایه نوآوری……………………….	89
جدول 4-25- محاسبه وزن های نسبی زیرشاخص های سرمایه نوآوری نسبت به سرمایه نوآوری………………………….	90
جدول 4-26- ماتریس مقایسات زوجی زیرشاخص های سرمایه سازمانی نسبت به سرمایه سازمانی……………………..	90
جدول 4-27- محاسبه وزن های نسبی زیرشاخص های سرمایه سازمانی نسبت به سرمایه سازمانی………………………..	90
جدول 4-28- ماتریس مقایسات زوجی زیرشاخص های سرمایه سازمانی نسبت به توسعه سازمانی…………………..	90
جدول 4-29- محاسبه وزن های نسبی زیرشاخص های سرمایه سازمانی نسبت به توسعه سازمانی………………………	90
جدول 4-30- ماتریس مقایسات زوجی زیرشاخص های سرمایه سازمانی نسبت به  توانمندی های سازمانی…………	91
جدول 4-31- محاسبه وزن های نسبی زیرشاخص های سرمایه سازمانی نسبت به  توانمندی های سازمانی…………..	91
جدول 4-32- ماتریس مقایسات زوجی زیرشاخص های سرمایه سازمانی نسبت به تخصص گرایی…………………..	91
جدول 4-33- محاسبه وزن های نسبی زیرشاخص های سرمایه سازمانی نسبت به تخصص گرایی…………………….	91
جدول 4-34- ماتریس مقایسات زوجی زیرشاخص های سرمایه رابطه ای نسبت به سرمایه رابطه ای…………………….	91
جدول 4-35- محاسبه وزن های نسبی زیرشاخص های سرمایه رابطه ای نسبت به سرمایه رابطه ای………………………	92
جدول 4-36- ماتریس مقایسات زوجی شاخص های سرمایه فکری نسبت به هم……………………………………………	92
جدول 4-37- محاسبه وزن های نسبی شاخص های سرمایه فکری نسبت به هم………………………………………………..	92
جدول 4-38- سوپرماتریس ناموزون زیرشاخص های سرمایه فکری……………………………………………………………	96
جدول 4-39- سوپرماتریس موزون زیرشاخص های سرمایه فکری…………………………………………………………….	100
جدول 4-40- سوپرماتریس حدی زیرشاخص های سرمایه فکری…………………………………………………………………..	104
جدول 4-41- سوپرماتریس حدی شاخص های سرمایه فکری………………………………………………………………….	105
جدول 4-42- اولویت بندی شاخص های سرمایه فکری…………………………………………………………………………….	105
جدول 4-43- اولویت بندی زیرشاخص های سرمایه فکری…………………………………………………………………………	106
جدول 4-44- انتخاب مؤثرترین شاخص های سرمایه فکری…………………………………………………………………………	106
جدول 4-45- انتخاب مؤثرترین زیرشاخص های سرمایه فکری…………………………………………………………………	107
جدول 5-1- اولویت بندی شاخص های مؤثر بر سرمایه فکری…………………………………………………………………	111
جدول 5-2- اولویت بندی زیرشاخص های مؤثر بر سرمایه فکری……………………………………………………………..	112
جدول 5-3- نتایج پیشنهادهای حاصل تحقیق مربوط به شاخص های مؤثر بر سرمایه فکری………………………………	113
جدول 5-4- نتایج پیشنهادهای حاصل تحقیق مربوط به زیرشاخص های مؤثر بر سرمایه فکری……………………………..	114
جدول ب-1- تعیین اهمیت شاخص ها و زیرشاخص ها نسبت به همدیگر…………………………………………………..	125
جدول ب-2- سنجش اهمیت شاخص های سرمایه فکری……………………………………………………………………….	126
جدول ب-3- سنجش اهمیت زیرشاخص های سرمایه انسانی با زیرشاخص های سرمایه فکری………………………..	129
جدول ب-4- سنجش اهمیت زیرشاخص های سرمایه ساختاری با زیرشاخص های سرمایه فکری………………………..	130
جدول ب-5- سنجش اهمیت زیرشاخص های سرمایه نوآوری با زیرشاخص های سرمایه فکری…………………………	131
جدول ب-6- سنجش اهمیت زیرشاخص های سرمایه سازمانی با زیرشاخص های سرمایه فکری………………………….	132
جدول ب-7- سنجش اهمیت زیرشاخص های سرمایه رابطه ای با زیرشاخص های سرمایه فکری…………………………	132
جدول ب-8- سنجش اهمیت سرمایه انسانی با زیرشاخص های سرمایه فکری…………………………………………………	133
جدول ب-9- سنجش اهمیت سرمایه ساختاری با زیرشاخص های سرمایه فکری………………………………………………..	134
جدول ب-10- سنجش اهمیت سرمایه نوآوری با زیرشاخص های سرمایه فکری………………………………………………	135
جدول ب-11- سنجش اهمیت سرمایه سازمانی با زیرشاخص های سرمایه فکری…………………………………………….	136
جدول ب-12- سنجش اهمیت سرمایه رابطه ای با زیرشاخص های سرمایه فکری…………………………………………..	137
فهرست نمودارها
عنوان	صفحه
نمودار 2-1- چارت سازمانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی(ستاد)…………………………………………………………………..	82
فهرست اشکال
عنوان	صفحه
شکل 1-1- مدل تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………….	12
شکل 2-1- طرح ارزش بازار اسکاندایا ارائه شده توسط ادوینسون و مالون (سال 1997)………………………………………	24
شکل 2-2- مدل سرمایه فکری بروکینگ (سال 1997)……………………………………………………………………………………	26
شکل 2-3- مدل سرمایه فکری روس و همکاران (سال 1997)……………………………………………………………………..	26
شکل 2-4- طبقه بندی سرمایه های فکری روس و همکاران (سال 1997)………………………………………………………….	27
شکل 2-5- مدل سرمایه های فکری استیوارت (سال 1997)………………………………………………………………………………	28
شکل 2-6- مدل سرمایه های فکری سالیوان (سال 1996)…………………………………………………………………………………	28
شکل 2-7- مدل سرمایه های فکری بونفرر (سال 2002)………………………………………………………………………………….	29
شکل 2-8- چهارچوب چهار بعدی بونفرر (سال 2002)…………………………………………………………………………………	30
شکل 2-9- مدل سرمایه فکری بنتیس (سال 1998)………………………………………………………………………………….	31
شکل 2-10- مدل سرمایه فکری لین (سال 1999)……………………………………………………………………………………………	31
شکل 4-11- نمونه ای از شبکه غیرخطی و یک فرایند سلسله مراتبی…………………………………………………………………	47
شکل 4-1- مدل اجرایی تحقیق…………………………………………………………………………………………………………	82
شکل 4-2- شاخص ها و زیرشاخص های سرمایه انسانی و روابط بین آن ها………………………………………………………	84

 

فصل اول :

کلیات طرح تحقیق

مقدمه :

در جهان کنونی که دوره تحولات لجام گسیخته و به قول تافلر دوره جابجایی قدرت می باشد بحث مدیریت سرمایه فکری و دارایی های ناملموس سازمان بعد از موضوعات مهندسی مجدد دهه 80 و مدیریت کیفیت فراگیر دهه 90 به عنوان پدیده ای مهم، به صورت همه جانبه ای افق تحولات مدیریت را تحت تاثیر قرار داده است. در این میان جدیدترین پارادایمی که بحث فوق را در مدیریت سازمان ها تحت پوشش قرار می دهد، بحث مدیریت سرمایه فکری است. استیوارت اعتقاد دارد، سرمایه فکری مجموعه ای از دانش، اطلاعات، دارایی های فکری، تجربه، رقابت و یادگیری سازمانی است که می تواند برای ایجاد ثروت به کار گرفته شود. در واقع سرمایه فکری تمامی کارکنان، دانش سازمانی و توانایی های آن را برای ایجاد ارزش افزوده در بر می گیرد و باعث منافع رقابتی مستمر می شود. (قلیچ لی و مشبکی، 1385) بنابراین سرمایه فکری در پی آن است که در سازمان ها، دارایی های فکری، دانش، تجربه و یادگیری سازمانی جهت نیل به توسعه همه جانبه بشتر از پیش مورد توجه قرار گیرد. پس بر خلاف تصورات رایج، صرف وجود فناوری را متضمن توسعه می دانستند، دانش و به اشتراک گذاشتن آن در سازمان ها و سرمایه های انسانی تضمین کننده بهبود عملکرد و توسعه می باشد. مدیریت سرمایه فکری بیش از هر چیزی مدیریت پدیده های اجتماعی است. یکی از مفاهیم مهم و فرا رشته ای در بحث مدیریت پدیده های اجتماعی، مفهوم سرمایه اجتماعی است. پاتنام، سرمایه اجتماعی را مجموعه ای از مفاهیمی مانند اعتماد، هنجارها و شبکه ها می داند که موجب ایجاد ارتباط و مشارکت بهینه اعضای یک اجتماع شده و در نهایت منافع متقابل آنان را تامین خواهد کرد. از نظر وی اعتماد و ارتباط متقابل اعضا در شبکه، به عنوان منابعی هستند که در کنش های اعضای جامعه موجود است. (پاتنام، 2000)

شاید پژوهش، ارزیابی و کنترل منابع انسانی در مقایسه با منابع دیگر سازمان دشوارتر باشد چرا که کمیاب ترین و پیچیده ترین منابع در اقتصاد دانش محور امروزی همان منابع انسانی هستند، میباشد. اغلب مدیران استراتژی های خود را بر روی عوامل ملموس و مشهود سازمان مانند تکنولوژی و استفاده از منابع فیزیکی و مالی متمرکز می کنند که این امر با توجه به ویژگی های امروزی اقتصاد جهانی و ظهور پدیده هایی هم چون جهانی شدن و رشد روزافزون تکنولوژی و استفاده از فناوری های نوین در ارائه محصولات جدید و متنوع نمی تواند به تنهایی سبب ایجاد مزیت رقابتی برای سازمان ها شود. بنابراین سازمان ها برای دستیابی به مزیت رقابتی و رشد بقای خود به عواملی دیگری مانند سرمایه انسانی و فکری تمرکز می کنند. اهمیت این موضوع را می توان از آن جهت دانست که مک کنزی در سال1990 با انتشار کتاب جنگ برای استعدادها این نکته را بیان می کند که مدیران عالی سازمان ها تاکید فزاینده‌ای بر روی نیازهای سازمانشان به جذب موثر، ایجاد انگیزه، توسعه و حفظ استعدادها دارند. با توجه به مطالب گفته شده امروز سرمایه انسانی بیش از هر منبع ملموس دیگری برای سازمان ها اهمیت یافته است. در گذشته اعتقاد بر این بود که سرمایه و منابع مادی روند توسعه ی اقتصادی و اجتماعی کشور را تعیین می کند. اما در جهان کنونی سرمایه انسانی کارآمد در این امر، تاثیر اصلی را به عهده دارد. منابع انسانی کارآمد باعث افزایش سرمایه، بهره برداری از منابع مختلف جامعه، ساخت و تولید روزافزون می گردد. کشوری که نتواند مهارت ها و دانش مردمانش را توسعه دهد و از آن در توسعه ملی به نحو مؤثری بهره برداری کند، قادر نیست هیچ چیز دیگری را توسعه بخشد. سرمایه انسانی شامل عواملی  نظیر دانش کارکنان، توانایی و نگرش آنان است. در نتیجه این عوامل، کارکنان به عملکردی ترغیب می شوند، که مشتریان بابت آن حاضرند پول بپردازند. سرمایه مشتری و سرمایه ساختاری هر دو، به سرمایه انسانی وابسته هستند. در واقع سرمایه انسانی شکل عملیاتی دو بخش دیگر سرمایه فکری (ساختاری و رابطه ای) است. سرمایه انسانی مهم ترین دارایی یک سازمان و منبع خلاقیت و نوآوری است. سرمایه انسانی شامل تمامی قابلیت های فردی، استعدادها، دانش و تجربه کارکنان سازمان و مدیران می باشد. مواردی نظیر شایستگی، قابلیت ها، ارتباطات و ارزش کارکنان است، سرمایه انسانی حاصل جمع دانش حرفه ای کارکنان، توانایی های رهبری، ریسک پذیری و توانایی های حل مساله است. سرمایه انسانی دارای قابلیت های ویژه، ساختار سازمانی منعطف، تکنولوژی اطلاعات و نوآوری و خلاقیت از عوامل مهم برای سازمان می باشند. (کریمی و همکاران، 1386) این در حالی است که سرمایه انسانی از الزامات و مهم ترین عامل برای چابک سازی سازمان ها می باشد. واژه ی سرمایه انسانی، در دهه 1990 به عنوان بنیان اصلی سرمایه فکری به شکل چشمگیری توجه همگان را به خود جلب نمود. سرمایه فکری منابع پنهان (نامشهود) سازمان است که به طور کامل در گزارشات حسابداری سنتی نشان داده نمی شود، نه سرمایه انسانی و نه سایر اجزای تشکیل دهنده سرمایه فکری در سیستم قابل رویت نیستند. برآوردها نشان داده اند که دارایی های نامشهود به طور متوسط 60 تا 75 درصد ارزش سازمان را تشکیل می دهند. موجودی سرمایه انسانی (شامل مهارت ها، دانش و توانایی های افراد)، سرمایه اجتماعی (شامل ارتباطات ارزشمند بین افراد) و سرمایه سازمانی (شامل فرایندها و جریان عادی سازمان)، سرمایه فکری را تشکیل می دهند. سرمایه های انسانی تحت عنوان دانش فردی، مهارت ها، توانایی ها و تجارب موجود در کارکنان یک سازمان برای خلق ارزش و حل کردن مسائل کسب و کار تعریف شده است، سرمایه انسانی از نقطه نظر فردی میتواند به دو دسته سخت و نرم تقسیم شود. شایستگی کارکنان شامل دانش (دانش فنی و تئوری های دانشگاهی)، مهارت ها (توانایی کارکنان در تکمیل ماموریت های کاری)، استعدادها و ابتکار کارکنان بخش