فصل یکم: مقدمه و کلیات

مقدمه…………………………………… 3

1-1. بیان مساله…………………………………… 4

1-2. پرسش پژوهش…………………………………….. 8

1-3. فرضیه ­های پژوهش…………………………………….. 8

1-4. اهداف پژوهش…………………………………….. 9

1-5. روش پژوهش…………………………………….. 9

1-6. تعریف واژگان کلیدی……………………………………. 11

1-7. سازماندهی پژوهش…………………………………….. 11

فصل دوم: ادبیات موضوع

مقدمه…………………………………..13

2-1. مبانی نظری……………………………………. 13

2-1-1. تحلیل فنی……………………………………. 15

2-1-1-1. مبانی تحلیل فنی……………………………………. 16

2-1-1-2. پایه و اساس تحلیل فنی……………………………………. 17

2-1-2. تحلیل بنیادی……………………………………. 18

2-1-2-1. نقاط ضعف تحلیل بنیادی……………………………………. 19

2-1-3. فرضیه گام تصادفی……………………………………. 20

2-1-4. انواع نظام­های ارزی……………………………………. 20

2-1-4-1. نظام­های ارزی شناور…………………………………… 22

2-1-4-2. نظام­های ارزی میانه…………………………………… 24

2-1-4-3. نظام­های ارزی میخکوب شده نرم…………………………………… 25

2-1-4-4. نظام­های ارزی میخکوب سخت…………………………………….. 27

2-1-5. دیدگاه ­های مختلف در ادبیات نرخ ارز…………………………………… 28

2-1-5-1. دیدگاه سنتی نرخ ارز…………………………………… 28

الف. روش کشش­ها …………………………………..28

ب. الگوی برابری قدرت خرید ( )…………………………………… 30

ج. الگوی ماندل – فلمینگ ( )…………………………………… 32

2-1-5-2. دیدگاه جدید دارایی……………………………………. 34

الف. الگوهای پولی تعیین نرخ ارز…………………………………… 34

ب. الگوی تعادل پورتفولیو…………………………………… 37

2-2. مطالعات انجام شده………………………………….. 38

2-2-1. مطالعات خارجی……………………………………. 38

2-2-2. مطالعات داخلی……………………………………. 46

2-3. مروری بر تحولات ارزی ایران…………………………………… 48

2-3-1. تحولات ارزی تا زمان وقوع انقلاب اسلامی……………………………………. 48

2-3-2. تحولات ارزی پس از وقوع انقلاب اسلامی……………………………………. 50

فصل سوم: روش پژوهش

3-1. مقدمه…………………………………… 55

3-2. حدود پژوهش و روش جمع­آوری داده ­ها و اطلاعات…………………………… 55

3-3. پیش بینی……………………………………. 56

3-4. الگوهای پیش ­بینی سری­های زمانی…………………………………… 57

3-4-1. الگوی خودرگرسیون میانگین متحرک انباشته ( )………………………… 58

3-4-1-1. تاریخچه خودرگرسیون میانگین متحرک انباشته…………………………. 58

3-4-1-2. ویژگی­های روش خودرگرسیون میانگین متحرک انباشته………………… 59

3-4-1-3. الگوسازی ،  و ……………………………………. 60

3-4-1-4. الگوی خودرگرسیون میانگین متحرک انباشته……………………….. 62

3-4-1-5. مراحل الگوسازی سری زمانی با روش خودرگرسیون میانگین متحرک انباشته………63

3-4-2. الگوهای شبکه­ های عصبی مصنوعی ( )…………………………………… 64

3-4-2-1. تاریخچه شبکه­ های عصبی مصنوعی……………………………………. 64

3-4-2-2. مبانی شبکه­ های عصبی مصنوعی……………………………………. 65

3-4-2-3. مزیت­ها و معایب شبکه­ های عصبی مصنوعی……………………………. 66

3-4-2-4. ساختار شبکه ­های عصبی مصنوعی…………………………………… 66

3-4-2-5. دسته­ بندی داده ­ها………………………………….. 68

3-4-2-6. واحدهای پردازش…………………………………….. 69

3-4-2-7. انواع توابع فعال­سازی (تبدیل)…………………………………… 69

3-4-2-8. انواع شبکه­ های عصبی……………………………………. 71

3-4-2-9. مراحل اساسی ساخت یک شبکه عصبی مصنوعی…………… 74

3-4-2-10. الگوریتم­های آموزش شبکه­ های عصبی مصنوعی…………….. 75

3-4-2-11. شبکه­ های پرسپترون چند لایه ( )…………………………………… 76

3-4-2-12. معیارهای خطا………………………………….. 79

3-4-3. مفاهیم فازی……………………………………. 80

3-4-3-1. تاریخچه نظریه فازی……………………………………. 80

3-4-3-2. مجموعه های فازی……………………………………. 81

3-4-3-3. عملگرهای فازی……………………………………. 82

3-4-3-4. اصل گسترش در مجموعه­ های فازی……………………………………. 82

3-4-3-5. عدد فازی……………………………………. 83

 

 

3-4-3-6. مبانی رگرسیون فازی……………………………………. 85

3-5. الگوی هوش محاسباتی ترکیبی……………………………………. 87

فصل چهارم: یافته­ های پژوهش

4-1. مقدمه…………………………………… 96

4-2. مجموعه­ی داده ­ها …………………………………..96

4-3. آماده ­سازی داده ­های ورودی……………………………………. 97

4-4. برازش الگوی خودرگرسیون میانگین متحرک انباشته…………….. 98

4-5. طراحی و آموزش یک شبکه عصبی مصنوعی……………………. 105

4-5-1. انتخاب نوع شبکه…………………………………… 106

4-5-2. تعیین تعداد لایه­ ها …………………………………..106

4-5-3. تعیین تعداد نرون­های هر لایه…………………………………… 107

4-5-4. تعیین توابع فعال­سازی……………………………………. 110

4-5-5. تعیین الگوریتم آموزش…………………………………….. 110

4-5-6. مجموعه­های آموزش و آزمون…………………………………… 111

4-5-7. معیار سنجش عملکرد…………………………………… 111

4-6. فازی­سازی الگوی  طراحی شده…………………………………… 113

4-7. فازی­سازی تجدید نظر شده و نهایی سازی مقادیر ضرایب…………… 117

4-8. مقایسه الگوی هوش محاسباتی ترکیبی با سایر الگوها…………….. 118

4-9. آزمون فرضیه ­های پژوهش…………………………………….. 119

فصل پنجم: خلاصه، نتیجه ­گیری و پیشنهادها

5-1. خلاصه و نتیجه ­گیری……………………………………. 122

5-2. پیشنهادها …………………………………..123

 منابع…………………………………… 124

 پیوست……………………………………. 132

چکیده:

پیش ­بینی از ابزارها و راهکارهای مؤثر به منظور برنامه ­ریزی و تدوین روش­های مالی است. دقت پیش ­بینی از مهم­ترین عوامل مؤثر در انتخاب روش پیش ­بینی است. امروزه با وجود روش­های متعدد پیش­بینی، هنوز پیش ­بینی دقیق نرخ ارز کار چندان ساده­ای نیست و اکثر محققان درصدد به­ کارگیری و ترکیب روش­های متفاوت به منظور دستیابی به نتایج دقیق­تر هستند. الگوهای خودرگرسیون میانگین متحرک انباشته یکی از مهم­ترین و پرکاربردترین الگوهای سری‌های زمانی هستند. مهم­ترین محدودیت آن­ها پیش‌فرض خطی‌بودن الگو است. شبكه‌های عصبی مصنوعی از جمله مهم­ترین و دقیق‌ترین روش­های حال حاضر جهت الگو‌سازی غیرخطی داده‌ها هستند. اما با وجود تمامی مزیت‌های شبکه‌های عصبی، این‌گونه از شبکه‌ها را نمی‌توان در تمامی موارد و به عنوان یک الگوی کلی که برای همه موارد مناسب باشند، درنظرگرفت. الگوی رگرسیون فازی یک الگوی مناسب در شرایط پیش ­بینی با داده ­های کم است. امّا عملکرد آن­ها در حالت کلی چندان رضایت‌بخش نیست. بنابراین، در پژوهش حاضر از شبکه‌های عصبی مصنوعی و رگرسیون فازی به ترتیب به منظور حذف محدودیت‌های خطی و تعداد داده‌های مورد نیاز در روش خودرگرسیون میانگین متحرک انباشته و بهبود نتایج حاصل، استفاده ‌شده است. اطلاعات استفاده شده در این پژوهش شامل 115 داده­ی هفتگی نرخ ارز (دلار ایالات متحده در مقابل ریال ایران) از تاریخ 12/01/1391 تا 21/03/1393 است. در پژوهش حاضر به منظور اندازه ­گیری عملکرد پیش ­بینی الگوی ارائه شده از شاخص ­های مختلفی مانند میانگین مطلق خطا ( )، میانگین مربع خطا ( )، مجموع مربع خطا ( )، ریشه میانگین مربع خطا ( )، میانگین درصد مطلق خطا ( ) و میانگین خطا ( ) استفاده شده است. نتایج نشان می­دهد که الگوی هوش محاسباتی ترکیبی نسبت به سایر الگوها نتایج دقیق­تری در پیش ­بینی نرخ ارز (دلار در مقابل ریال) ارائه می­دهد.

فصل یکم: مقدمه و کلیات

مقدمه:

پیش ­بینی یکی از ابزارهای مدیریت مؤفق و عنصر کلیدی در مدیریت و برنامه ­ریزی­های اقتصادی محسوب می­ شود. نرخ ارز به عنوان یک متغیر کلان اقتصادی بسیار پراهمیت و تأثیرگذار بر بخش­های مختلف داخلی و خارجی اقتصادی یک کشور، هم­چون وضعیت تراز ­پرداخت­ها و قدرت رقابت بین­المللی، نقش تعیین ­کننده ­ای در سیاست­گذاری­های اقتصادی ایفا می­ کند. تغییرات نرخ ارز، بخش­های مختلف اقتصاد یک کشور را تحت تأثیر قرار می­دهد. بنابراین، الگوسازی و پیش ­بینی روند آتی این متغیر برای ارائه سیاست­ها و رهنمود­های اقتصادی امری ضروری به نظر می­رسد اما این امر با توجه به ساختار اقتصادی ایران اهمیت دوچندانی پیدا می­ کند. از آن­جا که قسمت اعظم درآمد­های ارزی کشور از طریق فروش نفت خام تأمین می­ شود و منبع اصلی درآمد دولت نیز همین فروش نفت خام است، به همین علت تغییرات نرخ ارز می ­تواند تأثیرات بسیاری بر ساختار اقتصادی کشور و بازار­های داخلی داشته باشد. با توجه به موارد گفته شده جای تعجب نیست که حجم عظیمی از ادبیات اقتصادی به الگو­سازی و پیش ­بینی نرخ­های ارز پرداخته است.

بررسی ادبیات موضوع مربوط به پیش ­بینی در بازارهای مالی نشان­دهنده این مطلب است که بررسی رفتار نرخ ارز با بهره گرفتن از یک الگو به سختی قابل پیش ­بینی بوده و پیش ­بینی نرخ ارز مشکلات ذاتی به همراه دارد (پرمینگر و فرانک[1]، 2007).

به­ کارگیری روش­های ترکیبی یا ترکیب روش­های مختلف یک راه متداول به منظور رفع محدودیت­های روش­های تکی و بهبود دقت پیش­بینی­ها است. ایده­ اساسی در ترکیب روش­ها بر این اساس استوار است که هیچ یک از روش­های موجود، یک روش جامع برای پیش ­بینی نبوده و قابلیت به­ کارگیری در هر شرایط و هر نوع داده را ندارد. بنابراین، با ترکیب روش­های مختلف می­توان نقاط ضعف یک روش را با بهره گرفتن از نقاط قوت روش دیگر بهبود بخشید (چن[2]، 1996).

بنابراین، در این پژوهش با به­ کارگیری مفاهیم پایه­ای و مزیت­های منحصر به فرد هر یک از الگو­های خودرگرسیون میانگین متحرک انباشته، شبکه عصبی مصنوعی و رگرسیون فازی، یک روش ترکیبی به منظور دستیابی به نتایج دقیق­تر برای پیش ­بینی نرخ ارز (دلار ایالات متحده در مقابل ریال ایران) ارائه می­ شود.

1-1- بیان مسأله

پیش ­بینی از ابزارها و راهکارهای مؤثر به منظور برنامه ­ریزی و تدوین روش­های مالی است. دقت پیش­بینی­ یکی از مهم­ترین مؤلفه­ های مؤثر در انتخاب روش پیش ­بینی است. پیش ­بینی متغیرهای اقتصادی به دو صورت پیش ­بینی کیفی[1] و پیش ­بینی کمی[2] صورت می­پذیرد. پیش ­بینی کیفی به تجربه و توانایی­های افراد و پیش ­بینی کمی به تابع توزیع احتمال هر پدیده بستگی دارد. گجراتی[3] پیش ­بینی را بخش مهمی از تحلیل­های اقتصاد­سنجی می­داند و برای برخی از پژوهش­گران مهم­ترین قسمت از علم اقتصاد­سنجی، پیش ­بینی است. فریدمن[4] معتقد است تنها آزمون مناسب برای اعتبار یک الگو، مقایسه­ پیش ­بینی آن با تجربه است. پیندایک و روبین­فلد[5] هدف اصلی از ساختن الگوهای رگرسیون را پیش ­بینی می­دانند.

نرخ ارز یک متغیر اقتصادی است که پیش ­بینی آن مورد توجه­ی بسیاری از فعالان اقتصادی است. این فعالان اقتصادی را می­توان به سه گروه تقسیم کرد. دسته­ی اول سیاست­گذاران اقتصادی و بانک­های مرکزی هستند. تحت یک نظام ارزی شناور بانک­های مرکزی به منظور هموارسازی نوسانات بازار، در بازار ارز مداخله می­ کنند. دلایل آن­ها برای این مداخله می ­تواند شامل نوسان­های بیش از حد معمول نرخ ارز و در نتیجه اثرات آن بر فعالیت­های اقتصادی باشد. بنابراین، پیش ­بینی نرخ ارز از طرف این گروه لازمه­ی چنین مداخله­ای است. دسته­ی دوم بنگاه­های فعال در زمینه تجارت و سرمایه ­گذاری مستقیم خارجی هستند که با جهانی شدن اقتصاد، این نوع سرمایه ­گذاری­ها و به تبع آن ریسک­های مرتبط با این فعالیت­های بین ­المللی افزایش یافته است. از مهم­ترین ریسک­های مرتبط با این فعالیت­ها، ریسک مربوط به نرخ ارز است؛ چرا که تغییرات نرخ ارز، درآمد، هزینه و به تبع آن سود بنگاه­ها را به منظور کسب منفعت بیش­تر تحت تأثیر قرار می­دهد. در نهایت دسته­ی سوم سفته­بازان بازار ارز هستند که با توجه به اهمیت این بازار در عرصه­ بین ­المللی می­توان این گروه را مشتاق­ترین علاقمندان به پیش ­بینی نرخ ارز دانست (موسا[6]، 2000).

پیش ­بینی نرخ­ ارز برای فعالان و پیش­بینی­کنندگان در بازار نرخ ارز از اهمیت اساسی برخوردار است. با وجود این، برخی معتقدند که پیش ­بینی نرخ ارز امکان­ پذیر نبوده و سیر تکاملی هر نوع نرخ ارزی از فرضیه­ بازار کارا ( )[7] تبعیت می­ کند. براساس این فرضیه، بهترین روش برای پیش ­بینی نرخ ارز روز آتی، اتکا به نرخ کنونی آن بوده و نرخ ارز واقعی از فرضیه­ گام تصادفی ( )[8] پیروی می­ کند. این بدبینی در پیش ­بینی نرخ ارز، پس از انتشار مقاله میس و روگوف[9] به وجود آمد. آنان در مطالعه خود نشان دادند که هیچ نوع روش تک معادله­ای، برای پیش ­بینی نرخ ارز، بهتر از روش گام تصادفی نیست. چراکه تمامی روش­های بررسی شده توسط این محققان، روش­هایی خطی بوده، در صورتی که این حقیقت توسط بسیاری از محققین پذیرفته شده که تغییرات نرخ ارز، غیرخطی است (پایلبیم[10]، 1998).

نتایج حاصل از بررسی کارا و یا ناکارا بودن بازارهای مالی در ایران نشان­دهنده ناکارا بودن بازار ارز در ایران است (سلامی، 1380).

به­ کارگیری روش­های سری زمانی به منظور پیش ­بینی بازارهای مالی، بهبود تصمیم­ گیری­ ها و سرمایه ­گذاری­ها به ضرورتی انکارناپذیر در دنیای امروز تبدیل شده است. تلاش­ های زیادی در چند دهه­­ی اخیر به منظور توسعه و بهبود الگوهای پیش ­بینی سری­های زمانی انجام شده است. یکی از مهم­ترین و پرکاربردترین الگوهای سری­های زمانی، الگوهای خودرگرسیون میانگین متحرک انباشته هستند. این الگوها به­ دلیل سادگی در فهم و به­ کارگیری، در چند دهه­ اخیر بسیار مورد توجه بوده ­اند، اما به­ کارگیری آن­ها در حالت کلی محدود است. مهم­ترین محدودیت این­گونه الگوها پیش فرض خطی بودن آن­ها است. بنابراین، الگوهای غیر خطی نمی­توانند توسط الگوی خودرگرسیون میانگین متحرک انباشته محاسبه گردند و به همین دلیل است که برآورد الگوهای خطی، برای مسایل پیچیده دنیای واقعی که بیش­تر الگوهای غیرخطی هستند، همیشه رضایت­بخش نخواهد بود (خاشعی و بیجاری، 1387).

شبكه‌های عصبی مصنوعی از جمله مهم­ترین و دقیق‌ترین روش­های حال حاضر جهت الگو‌سازی غیرخطی داده‌ها هستند. اما با وجود تمامی مزیت‌های شبکه‌های عصبی، این‌گونه از شبکه‌ها را نمی‌توان در تمامی موارد و به عنوان یک الگوی کلی که برای همه موارد مناسب باشند، درنظرگرفت.

روش­های پیش ­بینی فازی، به دلیل استفاده از اعداد فازی به جای اعداد قطعی، نسبت به سایر روش­های مشابه به داده ­های کمتری نیاز دارد اما عملکرد آن­ها همیشه رضایت­بخش نیست (خاشعی و بیجاری[11]، 2009).

بنابراین، در پژوهش حاضر از شبکه‌های عصبی مصنوعی و رگرسیون فازی به ترتیب به منظور حذف محدودیت‌های خطی و تعداد داده‌های مورد نیاز در روش خودرگرسیون میانگین متحرک انباشته و دستیابی به نتایج دقیق­تر برای پیش ­بینی نرخ ارز (دلار ایالات متحده در مقابل ریال ایران) استفاده می­ شود.

2-1- پرسش پژوهش

آیا الگوی هوش محاسباتی ترکیبی پیش ­بینی دقیق­تری از نرخ ارز در مقایسه با الگوهای خود­رگرسیون میانگین متحرک انباشته ( )[1]، شبکه­ های عصبی مصنوعی ( )[2] و الگوی ترکیبی ) ارائه می­دهد؟

3-1- فرضیه های پژوهش

با توجه به پرسش پژوهش سه فرضیه وجود دارد:

1- الگوی هوش محاسباتی ترکیبی پیش ­بینی دقیق­تری از نرخ ارز در مقایسه با الگوی خود رگرسیون میانگین متحرک انباشته ارائه می­دهد.

2- الگوی هوش محاسباتی ترکیبی پیش ­بینی دقیق­تری از نرخ ارز در مقایسه با الگوی شبکه عصبی مصنوعی ارائه می­دهد.

3-  الگوی هوش محاسباتی ترکیبی پیش ­بینی دقیق­تری از نرخ ارز در مقایسه با الگوی ترکیبی ( ) ارائه می­دهد.

4-1- اهداف پژوهش

با توجه به اهمیت پیش ­بینی نرخ ارز، هدف اصلی پژوهش حاضر طراحی یک الگوی هوش محاسباتی ترکیبی برای پیش ­بینی نرخ ارز در اقتصاد ایران است. در مسیر تحقق این هدف اصلی، برخی دیگر از اهداف فرعی نیز محقق خواهد شد که در زیر به آن­ها اشاره شده است:

– بررسی و مقایسه­ دقت پیش ­بینی الگو­های هوش محاسباتی ترکیبی و خودرگرسیون میانگین متحرک انباشته در پیش ­بینی نرخ ارز (دلار ایالات متحده در مقابل ریال ایران)

– بررسی و مقایسه­ دقت پیش ­بینی الگو­های هوش محاسباتی ترکیبی و شبکه عصبی مصنوعی در پیش ­بینی نرخ ارز (دلار ایالات متحده در مقابل ریال ایران)

– بررسی و مقایسه­ دقت پیش ­بینی الگو­ی هوش محاسباتی ترکیبی و الگوی ترکیبی ( ) در پیش ­بینی نرخ ارز (دلار ایالات متحده در مقابل ریال ایران)

5-1- روش پژوهش

در پژوهش حاضر به منظور پیش­بینی­ نرخ ارز، یک الگوی ترکیبی جدید با تکیه بر مفاهیم اساسی الگوهای خودرگرسیون میانگین متحرک انباشته، شبکه­ های عصبی مصنوعی و رگرسیون فازی ارائه می­ شود. هم­چنین در الگوی ارائه شده، از شبکه‌های عصبی مصنوعی و رگرسیون فازی به ترتیب به منظور حذف محدودیت‌های خطی و تعداد داده‌های مورد نیاز در روش خودرگرسیون میانگین متحرک انباشته و بهبود نتایج حاصل، استفاده می­ شود.

در الگوی ارائه شده در مرحله­ اول، ابتدا یک الگوی خودرگرسیون میانگین متحرک انباشته به منظور الگوسازی جز خطی الگو ، بر روی داده‌های سری زمانی مورد مطالعه برازش می‌گردد. در مرحله­ دوم، یک شبکه عصبی با بهره گرفتن از اطلاعات موجود در باقیمانده‌های الگوی خودرگرسیون میانگین متحرک انباشته آموزش می­بیند. در مرحله­ سوم، نتایج به­دست‌آمده از مرحله­ یک و دو به منظور الگوسازی تمامی روابط موجود در داده‌های سری زمانی مورد مطالعه ترکیب می­شوند. در مرحله­ چهارم الگوی ترکیبی ( )، فازی­سازی می­ شود. در نهایت الگوی فازی­سازی شده برای پیش ­بینی نرخ ارز (دلار ایالات متحده در مقابل ریال ایران) اعمال و عملکرد آن با الگوهای خودرگرسیون میانگین متحرک انباشته، شبکه عصبی مصنوعی و الگوی ترکیبی ( ) مقایسه می­ شود.

در پژوهش حاضر به منظور اندازه گیری عملکرد پیش ­بینی الگوی ارائه شده از شاخص ­های مختلفی مانند میانگین مطلق خطا ( )[1]، میانگین مربع خطا ( )[2]، مجموع مربع خطا ( )[3]، ریشه میانگین مربع خطا ( )[4]، میانگین درصد مطلق خطا ( )[5] و میانگین خطا ( )[6] استفاده می­ شود.

[1]. Mean Absolut Error

[2]. Mean Squared Error

[3]. Sum Squared Error

[4]. Root Mean Squared Error

[5]. Mean Absolute Persentage Error

[6]. Mean Error

[1]. Auto – Regressive Integrated Moving Average

[2]. Artificial Neural Network

[1]. Qualitative Forecasting

[2]. Quantitative Forecasting

[3]. Gujarati (1995)

[4]. Friedman (1953)

[5]. Pindyck & Rubinfeld (1991)

[6]. Moosa

[7]. Efficient Market Hypothesis

فصل اوّل: کلیات تحقیق

1-1) مقدمه……………………………….. 1

1-2) تعریف مسأله و بیان نکات اصلی تحقیق………………………………… 2

1-3) ضرورت انجام تحقیق………………………………… 5

1-4) سوال اساسی تحقیق………………………………… 5

1-5) اهداف تحقیق………………………………… 6

1-6) فرضیات تحقیق………………………………… 6

1-7) روش انجام تحقیق و گردآوری اطلاعات………………………………… 6

1-8) جمع­بندی………………………………… 7

فصل دوّم: ادبیّات تحقیق و پیشینه داخلی و خارجی

2-1) مقدمه……………………………….. 9

2-2) سیری در تفکرات و اندیشه­ های تجارت بین ­الملل……………………. 10

2-2-1) تئوری­های سنتی تجارت………………………………… 10

2-2-1-1) مرکانتیلیست­ها………………………………. 10

2-2-1-2) تئوری کلاسیک­ها: مزیت مطلق و مزیت نسبی…………………….. 10

2-2-1-2-1) مزیت مطلق………………………………… 10

2-2-1-2-2) مزیت نسبی………………………………… 11

2-2-1-3) تئوری هکشور – اوهلین………………………………… 12

2-2-1-4) قضیه هکشور – اوهلین – ساموئلسون (تئوری برابری قیمت عوامل تولید)……14

2-2-2) تئوری­های مدرن تجارت (ظهور تجارت درون صنعتی)…………….14

2-3) تئوری­های اشتغال………………………………… 15

2-3-1) کلاسیک­ها………………………………. 15

2-3-2) کینزین­ها………………………………. 16

2-4) آزادسازی تجاری و اشتغال………………………………… 17

2-4-1) مفهوم و مبانی نظری آزادسازی تجاری………………………………… 17

2-4-2)تأثیر آزادسازی تجاری بر اشتغال و بازار کار……………………………….. 18

2-5) صنعت و نقش آن در اقتصاد……………………………….. 22

2-6) مطالعات تجربی………………………………… 22

2-7)  جمع­بندی………………………………… 43

فصل سوم: روش تحقیق

3-1) مقدمه……………………………….. 45

3-2) معرفی مدل………………………………… 45

3-3) روش تحقیق………………………………… 48

3-3-1) روش داده­ های تابلویی………………………………… 48

3-3-1-1) آزمون­های انتخاب مدل مناسب…………………………………. 49

3-3-1-2) رگرسیون ترکیبی………………………………… 50

3-3-1-3) مدل اثرات ثابت…………………………………. 50

3-3-1-4) مدل اثرات تصادفی………………………………… 50

3-3-2) آزمون F………………………………..

3-3-3) آزمون هاسمن………………………………… 52

3-3-4) آزمون ریشه واحد برای داده ­های ترکیبی……………….. 52

3-3-4-1) آزمون لوین و لین (LL)………………………………. 53

3-3-4-2) آزمون ایم و پسران و شین (IPS) ……………………………….54

3-4) معرفی و تحلیل داده­ ها ……………………………….56

3-4-1) مفاهیم، تعاریف و تقسیم بندی­های مربوط به صنعت…………… 57

3-4-1-1) صنعت…………………………………. 58

3-4-1-2) کارگاه صنعتی………………………………… 58

3-4-1-3) کارکنان (شاغلان) صنعت…………………………………. 59

3-4-1-4) واردات از چین به تفکیک بخش­های صنعت………………………… 59

3-4-1-5) صادرات ایران به چین به تفکیک بخش­های صنعت………………… 59

3-4-1-6) جبران خدمات مزد و حقوق بگیران صنعت…………………………. 59

 

 

3-4-1-7) تقسیم بندی صنایع………………………………… 60

3-4-2) آمار توصیفی داده­ ها………………………………. 62

3-4-2-1) روند اشتغال در کارگاه­های صنعتی با ده نفر کارکن و بیشتر طی سال­های 1375 تا 1386………….62

3-4-2-2) روند جبران خدمات به ازای هر نفر شاغل در کارگاه­های صنعتی با ده نفر کارکن و بیشتر طی سال­های 1375 تا 1386………..64

3-4-2-3) روند ضریب نفوذ واردات بخش صنعت از کشور چین طی سال­های 1375 تا 1386…………66

3-4-2-4) روند ضریب نفوذ صادرات بخش صنعت به کشور چین طی سال­های 1375 تا 1386…………68

3-4-2-5) روند ارزش افزوده بخش صنعت طی سال­های 1375 تا 1386…………..72

3-5) اقتصاد چین از سال 1978……………………………….. 73

3-5-1) رشد اقتصاد چین از سال 1978……………………………….. 73

3-5-2) جایگاه چین در میان شرکای تجاری ایران………………………………… 77

3-6) جمع­بندی………………………………… 78

فصل چهارم: توصیف و تجزیه و تحلیل یافته ­ها

4-1) مقدمه………………………………. 81

4-2) برآورد مدل با بهره گرفتن از روش panel data………………………………..

4-2-1) آزمون بروش پگان………………………………… 82

4-2-2) آزمون هاسمن………………………………… 83

4-2-3) محاسبه آمارهای توصیفی ترکیبی متغیرهای الگو……………….. 83

4-2-4) آزمون مانایی متغیرها………………………………. 83

4-2-5) تخمین مدل به روش panel data………………………………..

4-2-5-1) اعتبار مدل………………………………… 85

4-2-5-2) اعتبار و تفسیر پارامترها ……………………………….86

4-3) جمع­بندی………………………………… 91

فصل پنجم: نتیجه ­گیری، خلاصه و پیشنهادات

5-1) مقدمه……………………………….. 93

5-2) خلاصه­ای از فعالیت­های انجام شده در تحقیق……………. 93

5-3) فرضیه تحقیق………………………………… 96

5-4) پیشنهادات سیاستی………………………………… 98

فهرست منابع و مآخذ……………………………….. 100

پیوست…………………………………. 108

چکیده:

امروزه بسیاری از کشورها برای بهره­مندی از مزایای تجارت، اقتصاد خود را با اقتصاد کشورهای دیگر درهم­آمیخته­اند. تجارت باعث تقسیم نیروی کار و تخصص­گرایی، صرفه­جویی­های مقیاس و بالا رفتن سطح استاندارد زندگی می­ شود و رقابت را تشویق می­ کند. زمانی که کشورها به مبادلات تجاری روی می­آورند، انتظار می­رود بخش­های مختلف اقتصاد و شاخص ­های کلان اقتصادی از این رابطه تاثیر بپذیرد. این تاثیرات می ­تواند مثبت یا منفی باشد. میزان بهره­مندی یک کشور از یک رابطه تجاری به برآیند این اثرات مثبت و منفی بستگی دارد. در طول سالیان اخیر چین به عنوان یکی از شرکای مهم تجاری دنیا و از جمله کشور ایران مطرح شده است. این مطالعه با بررسی آثار اشتغال رابطه تجاری ایران و چین، میزان بهره­مندی کشور ایران از این سیاست را محک می­زند. بررسی آمارهای تجارت ایران با چین حاکی از آن است که در دوره 1375 تا 1386، همواره چین قدرت برتر این رابطه دوطرفه بوده است. در مطالعه حاضر تلاش می­ شود با بهره گرفتن از داده ­های ترکیبی برای بخش صنعت بر اساس کدهای 2 رقمی ISIC طی دوره زمانی 1375 تا 1386و استفاده از روش panel data، اثر تجارت با چین بر اشتغال بخش­های صنعتی اقتصاد ایران بررسی شود. نتایج بررسی­ها برای 22 بخش صنعتی حاکی از آن است که واردات از چین باعث کاهش سطح اشتغال می­ شود و صادرات ایران به چین، به خلق فرصت­های اشتغال کمک می­ کند. به دلیل نقش پررنگ­تر واردات، نتیجه نهایی تاثیر منفی تجارت با چین بر اشتغال بخش صنعت ایران است. هم­چنین دستمزد حقیقی نیروی کار رابطه معکوس و معناداری با اشتغال بخش صنعت ایران دارد و ارزش افزوده بخش صنعت، ایجاد فرصت­های اشتغال را به دنبال دارد.

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1- مقدمه

بحث تجارت و آثاری که برای اقتصاد میزبان به همراه می­آورد، همواره یکی از مباحثی است که پژوهشگران و اقتصاددانان آن را مورد توجه قرار داده­اند. کشورها برای بهره­مندی از مزایای تجارت اقدام به برقراری و گسترش روابط تجاری خود با دیگر کشورها می­ کنند. در سال­های اخیر کشور چین با اعلام سیاست درهای باز اقتصادی و بهره­مندی از پتانسیل­های ویژه خود، توانسته است حلقه روابط تجاری خود را گسترش داده و بسیاری از موازنه­های دنیای بین­الملل را متأثر سازد. جایگاه ویژه­ای که هم­اکنون چین در معادلات جهانی پیدا کرده است، بر مناسبات خارجی کشورمان نیز اثرگذار بوده است و این کشور اکنون به عنوان یکی از شرکای مهم تجاری ایران مطرح شده است. به دنبال پیامدهای گوناگونی که برقراری روابط تجاری با دیگر کشورها به همراه می­آورد، هدف این پژوهش آن است تا گوشه ­ای از آثار روابط تجاری ایران و چین را روشن سازد. بنابراین در این فصل کلیاتی از پژوهش شامل بیان مسأله، سؤال تحقیق، اهداف و فرضیه بیان شده و در ادامه به معرفی روش انجام تحقیق می­پردازیم که به وسیله آن تلاش می­ شود فرضیه عنوان شده مورد بررسی قرار گیرد.

2-1- تعریف مسأله و بیان نکات اصلی تحقیق

مهم­ترین بینش در اقتصاد بین­الملل آن است که تجارت، منافع رفاهی (سود اجتماعی) را با خود به همراه می­آورد (جانیاک، 2006). وقتی مبادله وجود ندارد، منحنی امکانات تولید یک کشور در عین حال نشان­دهنده حد مصرف آن نیز می­باشد. در صورت مبادله هر کشور قادر است در تولید کالایی که در آن مزیت نسبی دارد، تخصص یابد و بخشی از آن را با کالاهایی که در تولید آن مزیت نسبی ندارد، مبادله کند و نهایتاً از هر دو کالا بیش از وقتی که مبادله­ای صورت نمی­گرفت، مصرف نماید (سالواتوره، 1368: 39).

تجارت با گسترش بازار، امکان تقسیم نیروی کار و صرفه جویی­های مقیاس و استفاده از منابع بیکار داخلی را فراهم می­آورد. تجارت بین­الملل وسیله­ای برای انتقال ایده­های جدید، تکنولوژی جدید، روش اداره جدید و سایر مهارت ­ها می­باشد. تجارت باعث تشویق و تسهیل جریان بین ­المللی سرمایه از سوی کشورهای خارجی توسعه یافته به کشورهای درحال توسعه می­ شود و یک اسلحه کارامد بر علیه انحصار به شمار می­رود (شون، 1371: 72).

کشورها می­توانند از طریق صادرات، منابع لازم را برای وارد کردن کالاهای مورد نیاز خود که نمی­توان در داخل تولید کرد یا با کارایی کمتری تولید می­ شود، به­دست آورند. وارد کردن کالاهای مورد نیاز از دیگر کشورها، با هدف بالا بردن سطح استاندارد زندگی صورت می­گیرد. اگر بتوان در داخل کالایی را با کارایی بیشتری نسبت به کالاهای مشابه خارجی تولید کرد، در این صورت از مبادله این کالاها بیشترین سود و منفعت نصیب کشور شده و استاندارد زندگی افزایش می­یابد (سالواتوره، 1376: 27).

هابرلر معتقد است تجارت باعث بهره ­برداری کامل از منابع بیکار داخلی می­ شود. از طریق تجارت، یک کشور در حال توسعه می ­تواند از یک نقطه تولیدی غیرکارا در داخل منحنی امکانات تولید و عدم بهره ­برداری کامل از منابع به علت تقاضای ناکافی داخلی به نقطه­ای روی منحنی امکانات تولید برسد.

گروهی از اقتصاددانان بر این باورند که آزادسازی تجاری به عملکرد کلان اقتصادی بهتر و رشد اقتصادی سریعتر می­انجامد. نهادهای بین­الملی همانند بانک جهانی و صندوق بین ­المللی پول نیز بر مبنای همین باور رابطه مثبتی بین آزادسازی تجاری و رشد ترسیم می­ کنند (گرین­وی، مورگان و رایت، 2002). تئوری جدید رشد بیان می­ کند که تجارت باعث می­ شود تولیدکنندگان به بازارهای بزرگتر دسترسی پیدا کنند و کالاهای سرمایه­ای و واسطه­ای در اختیار تولیدکنندگان در کشورهای درحال­توسعه قرار بگیرد. دسترسی به نهاده­های جدید می ­تواند عامل محرکی برای رشد اقتصادی باشد (گرجی و علیپوریان: 1385). هم­چنین تجارت بر بازار کار، اشتغال، دستمزد، رفاه، توزیع درآمد، مصرف، و موقعیت کاری نیروی کار کشورها اثرگذار است (دادگر و ندیری، 1384: 18).

مباحث اشتغال و بیکاری، همواره یکی از دغدغه­هایی است که توجه سیاستمداران را به­خود معطوف می­ کند. جوامع توسعه­یافته و جوامعی که مسیر توسعه را پیش­رو دارند، باید بتوانند پاسخگوی نیازهای افراد خود در زمینه دست­یابی به شغل باشند. زمانی که افراد یک کشور نتوانند شغل مناسب با شرایط خود را پیدا کنند، این مساله نه­تنها باعث هدر رفتن منابع داخلی می­ شود، بلکه هزینه­ های اجتماعی را نیز به­دنبال دارد. به­عبارت دیگر، پایین بودن نرخ اشتغال دارای دو نوع هزینه است: هزینه اقتصادی یعنی اتلاف نیروی کار و هزینه اجتماعی. زمانی که بیکاری در یک جامعه بالا باشد، این مسأله باعث افزایش جرم و جنایت و پیامدهای ناگوار ناشی از فقر می­ شود که فقر خود نتیجه ناکامی افراد در دست­یافتن به شغل است (توانایان­فرد، 1386: 1010) و هزینه­ های اجتماعی بیکاری به این مفهوم اشاره دارد.

برقراری روابط تجاری با دیگر کشورها، بخش­های اقتصادی و شاخص ­های کلان اقتصاد را متأثر می­سازد. یکی از این شاخص ­ها، نرخ اشتغال است. این تأثیرات ممکن است مثبت یا منفی باشد. برآیند این اثرات مثبت و منفی، میزان موفقیت سیاست­های تجاری را ارزیابی می­ کند. بنابراین یکی از معیارهایی که می ­تواند موفقیت یک رابطه تجاری را محک بزند، بررسی چگونگی تاثیرگذاری آن بر اشتغال است.

ظرفیت­های تکنولوژیکی کشورها و مواهب نسبی عوامل تولید مانند سرمایه، زمین، نیروی کار ماهر و غیرماهر، رقابت بخش­های مختلف را در سطح جهانی تعیین می­ کنند. پیامد این امر، آن است که هر کشور مجموعه ­ای از بخش­های صادراتی و رقیب وارداتی قابل شناسایی دارد. بخش­های صادراتی تولید و تقاضا برای نیروی کار را افزایش می­دهند، در حالی که بخش­های رقیب وارداتی ممکن است تولید خود را کاهش دهند و بخشی از نیروی کار خود را اخراج نمایند. تغییرات سازمانی در عوامل تولید برای بهره ­برداری از مزیت نسبی در زندگی واقعی، باعث پایان کار بعضی از شرکت­ها و ازدست رفتن شغل­هایی در بعضی از بخش­های اقتصاد می­ شود. همزمان با این فرایند، شروع به کار شرکت­های جدید، سرمایه ­گذاری به منظور افزایش تولید و در پاسخ به ظرفیت­های خالی اقتصاد در دیگر بخش­ها، آن روی سکه است. بنابراین آزادسازی تجاری، همزمان با نابودی شغل و ایجاد شغل همراه می­ شود. اما اینکه خالص اثرات اشتغال مثبت است یا منفی، در کوتاه مدت به عوامل مشخصی مانند کارکرد بازار بستگی دارد.

اصلاحات اقتصادی چین از اواخر دهه 1980 آغاز شد و به رشد اقتصادی حیرت­آور تقریباً 10 درصد در سال انجامید. فرایند اصلاحات در چین، تدریجی و نسبتاً سازگار بوده است. بسیاری از اصلاحات ابتدا به­صورت آزمایشی در برخی نواحی و اغلب نواحی ویژه اقتصادی، اجرا می­شدند و در صورت موفقیت­آمیز بودن، به دیگر نواحی کشور تعمیم داده می­شدند. تغییر به­سوی اقتصاد مبتنی بر بازار، با قانون­زدایی از بخش کشاورزی و باز کردن درهای اقتصاد چین به­سمت اقتصاد جهان آغاز شد. تولید تقریباً 10 برابر افزایش پیدا کرد و چین به­عنوان چهارمین اقتصاد بزرگ جهان مطرح شد. کلید فرایند اصلاحات، کاهش تدریجی نقش دولت در حمایت از بخش خصوصی و پذیرش یک سیاست رشد مبنی بر صادرات بود. این سیاست­ها چین را هم­اکنون به­عنوان بزرگترین صادرکننده جهان و دومین اقتصاد بزرگ دنیا مطرح کرده است. یک عامل کلیدی در جهش اقتصادی چین، انباشت سرمایه بوده است. به دلیل نقش سرمایه ­گذاری مستقیم خارجی نیز، بهره­وری به میزان قابل توجهی افزایش پیدا می­ کند. همچنین آن­چه که جهش اقتصادی چین را متمایز می­ کند، اندازه جمعیت این کشور است. در مقایسه با روسیه و دیگر کشورهای کمونیستی سابق در اروپای شرقی، سیاست­هایی از قبیل خصوصی­سازی کلی شرکت­های ایالتی در چین اجرا نشدند. سرعت اصلاحات اقتصادی در اواخر دهه 1990 افزایش پیدا کرد، به­گونه­ای که چین به­عنوان یکی از اعضای سازمان تجارت جهانی (WTO) مطرح شد (شوکر و د گروت، 2006)

در سالیان اخیر، ایران و چین روابط تجاری خود را به­میزان قابل­توجهی گسترش داده­اند، به­گونه­ای که چین هم­اکنون یکی از مهم­ترین شرکای تجاری ایران محسوب می­ شود. با توجه به اثرات مختلف روابط تجاری بر اقتصاد کشورها، یک

استرس به شکل دیگر می تواند به صورت پاسخ فیزیولوژیکی در نظر گرفته شود (سیله 1976) طبق نظر هانس سیله فیزیولوژیست ، الگوی نا متمایز فعالیت فیزیولوژیکی ذاتاً ناگوار است . زیرا تند شدن ضربان ، قلب ، تند شدن تنفس و افزایش تنش عضلانی و کارکرد تعادل حیاتی را مختل می کند . طبق نظریه سیله ، هرگاه شخصی برای مدت طولانی انگیختگی ، فیزیولوژیکی را تجربه کند (مثل بیمار تب دار ) بدن دچار استرس می شود . پژوهشگران دیگر می گویند واکنش استرس نه تنها تغییرات فیزولوژیکی بلکه اختلال واکنش های رفتاری – حرکتی (مثل لرزش دست ، اختلال های گفتاری) آشفتگی هیجانی و بدکاری شناختی را شامل می شود (لازاروس 1966)

چون مردم به محرک های یکسان ، به صورت متفاوت واکنش نشان می دهند پس باید استرس را چیزی بیش از یک محرک در نظر گرفت . لازاروس و فوکلمن مخالف در نظر گرفتن استرس به عنوان پاسخ فیزیولوژیکی نیز هستند . بسیاری از وقایع زندگی نظیر ورزش و عاشق شدن ، به تشدید فعالیت دستگاه عصبی خودمختار می انجامد ولی شخص ورزش و عشق را به عنوان یک عامل استرس زا تجربه نمی کند .

دانشجویان در جامعه ای زندگی می کنند که مشخصات بارز آن را می توان افزایش جمعیت ، شهر نشینی گسترش موسسات و پیچیدگی تکنولوژی در ارتباطات دانست و این موارد بیش از پیش انسانها و مخصوصاً دانشجویان را به هم نزدیک کرده و باعث شده تا آنها در جهت رقابت با سایرین به تکاپو و تلاش بیشتر وادار شوند . از این طریق افزایش توقعات و انتظارات روز افزون جامعه نیز در جهت رفع این توقعات و حل موارد فوق مسمر الثمر نخواهد بود . یکی از مهمترین موضوع که با آن بیشتر در این تحقیق سرو کار داریم استرس ها و عواملی که باعث این فشار های عصبی است که همه دانشجویان با آن درگیر هستند که باید آنها را بشناسیم . امروزه استرس به عنوان مهمترین فاکتور در جوامع می باشد که باعث به وجود آمدن امراض جسمی و اختلاهای روانی در رفتارهای دانشجویان است . استرس در زندگی دانشجویان به شیوه های متفاوتی بروز می کند ، پرخاشگری ناگهان در پاسخ به یک سوال ساده لوحانه ، سر درد شدید در پایان یک روزگاری سخت ، بروز عصبانیت برای همین میزان تحمل دانشجویان به استرس نسبت به فاکتورهای شخصیت و محیط متفاوت است و آنها در دوران تحصیل استرس را تجربه می کنند . گروهی از روانشناسان رفتاری استرس

 را بیماری شایع قرن نامگذاری کرده اند در حالی که در عصر حاضر که در آن هستیم عصر استرس و فشارهای روانی و عصبی است دوره ای که در آن دانشجویان بیش از هر زمان دیگری در معرض عوامل وجود استرس قرار گرفته و مسائل و مشکلات بی شماری از هر طرف آنها را احاطه کرده است .

بیان مسئله :

استرس به سه مفهوم در نظر گرفته شده است (الهه میرزایی ، 1378 ) در یک رویکرد ، تمرکز بر محیط معطوف است و استرس به عنوان محرک توصیف شده است که شامل واقعه یا رشته ای از شرایط ویژه به عنوان مثال ، زمانی که فرد می گوید شغل من بسیار پر استرس است از همین دیدگاه به مفهوم استرس نگاه کرده است . وقایع و شرایطی تهدید کننده یا زیان بخش اند و در نتیجه احساس تنش ایجاد می کند ، استرس زا خوانده می شود .

رویکرد دوم استری را به عنوان پاسخ در نظر گرفته و تمرکز آن بر واکنش مردم به عوامل استرس زا ست . از این دیدگاه مردم به نقشی که احساس می کنند استرس می گویند ، مانند زمانی که فرد می گوید : به هنگام سخنرانی احساس استرس می کنم . پاسخ فرد شامل دو جزء مرتبط با هم است . جزء شناختی که شامل رفتار ، الگوی فکری و احساسات است . مانند زمانی که احساس می کنید عصبی هستید و جزء فیزیولوژیکی که برانگیختگی های جسمی را در بر می گیرد مانند زمانی که قلبتان تند تند می زند دهانتان خشک می شود و عرق می کند (الهه میرزایی ، 1378)

رویکرد سوم ، استرس را فرایندی می دانند که در عین آنکه در برگیرنده استرس زا ها و فرسایش هاست اما بعد مهم دیگری را نیز به آن می افزاید و آن رابطه ی میان فرد و محیط است ( به نقل از همان کتاب) این فرایند شامل تعامل ها و تطابق های دایم مسان فرد و محیط است که هر یک بر دیگری اثر می گذارد و از دیگری اثر می پذیرد و بر اساس این نظریه ، استرس تنها یک محرک یا پاسخ نیست بلکه فرایندی است که فرد می تواند از طریق راهکارهای رفتاری ، شناختی و احساسی به گونه ای فعال از تاثیرات آن بکاهد .

ارزیابی وقایع به عنوان پر استرس به دو گونه گروه از عوامل بستگی دارد ، عواملی که مربوط به فرد است و عواملی که به موقعیت بستگی دارد . عوامل فردی شامل ویژگی های شخصیتی ، هوش و انگیزش فرد می شود برای مثال ، افراد برخوردار از عزت نفس بالا بر این باورند که توانایی های لازم را برای برآوردن نیازهای یک موعیت را دارند . در صورت مواجهه با موقعیتی پر استرس ، ممکن است به عوض تهدید انگیز قلمداد کردن آن را به گونه ای مبارزه طلبی ببینند . در مورد انگیزه می توان گفت که هر چه هدف بیشتر در معرض خطر قرار گیرد و مهم تر باشد ، فرد میزان استرس بیشتر را ارزیابی خواهد کرد (الهه میرزایی ، 1378)

الیس معتقد است باورهای غیر منطقی بسیاری از مردم موجب افزایش استرس آنها می شود عواملی که موقعیتی را پر استرس می کند در وهله ی اول وقایعی هستند که ملزومات شدیدی را می طلبند (پرسون و نیوفلد ، 1987)

به عنوان مثال ، بیماری که در انتظار عمل جراحی دردناکی را می کشد ، این موقعیت را پیش از انجام گرفتن سنجش فشار خود استرس زا می بینند . گذارهای زندگی نیز استرس زا هستند ( موس و شفر ، 1986)

زندگی شامل وقایع مهمی است که مستلزم گذر کردن از یک مرحله یا موقعیت به مرحله یا موقعیت دیگر است که باعث ایجاد تغییرات بسیار زیاد و ملزومات جدیدی در زندگی می شوند .

ازدواج کردن – رفتن به دانشگاه به ویژه اگر از شهر و خانه مان دور باشد – والد شدن – شاغل بودن – تغییر محل – از دست دادن همسر ، طلاق گرفتن .

چکیده:

 بدون شک کارآمدی نظام مالی به عنوان زیرمجموعه ­ای از نظام اقتصادی یک کشور و با توجه به روابط متقابل با دیگر اجزا می ­تواند تاثیر بسزایی بر کارآیی نظام اقتصادی داشته باشد و بازار سرمایه به عنوان زیرمجموعه ­ای از نظام مالی، دارای جایگاه ممتازی بوده و تاثیر متقابل مولفه های اقتصاد کلان بر روند بازارسرمایه موضوعی است که به برنامه ریزی دقیق اقتصادی واجتناب ازسیاستهای غلط اقتصادی می انجامد.

هدف این پژوهش پاسخگویی به این پرسش کلی که آیامی توان ازشاخص کل قیمتی سهام بورس اوراق بهادار تهران به عنوان یک نماگر پیشرو اقتصادی در ارتباط با متغیرهای کلان اقتصادی بهره جست، صورت گرفته است.

جامعه آماری این تحقیق دربرگیرنده­ی دوره ای 16ساله از سال 1369 لغایت 1384 با بهره گرفتن از داده های فصلی اقتصاد کلان برای متغیرهای تولید ناخالص داخلی-نرخ ارز- حجم نقدینگی و نرخ تورم منتشره توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و مرکز آمار ایران و شاخص قیمتی بورس اوراق بهادار تهران با بهره گرفتن از نرم­افزارهای اطلاع­رسانی سازمان بورس و اوراق بهادار می باشد.

جهت آزمون فرضیه اول تحقیق، ارتباط میان شاخص کل قیمتی سهام بورس اوراق بهادار تهران و مجموعه چهارگانه­ای از متغیرهای کلان اقتصادی با بهره گرفتن از آزمون هم­انباشتگی چند متغیره جانسن مورد بررسی قرار گرفته، مضافا اینکه به منظور آزمون فرضیه دوم از احتمال حداکثر درست­نمایی و علیت گرنجر بهره گرفته شده است و برای مقایسه نتایج روش‌های مختلف، مفروضات تحقیق بوسیله مدل خودرگرسیون وقفه توزیعی یا ARDL و همچنین روش ساده خطی تخمین زده شده است.

این اتفاقات با اتکا به نرم افزار اقتصاد سنجی EViews عملی خواهد شد.

یافته‏ ها دلالت بر آن دارد که بیشترین ارتباط و بهترین رابطه بین نرخ تورم و شاخص قیمتی بازار سهام وجود داشته و ارتباط بین این شاخص قیمتی با وقفه پیشین خود نیز تایید می گردد و از سوی دیگر ارتباطی بین تولید ناخالص داخلی و حجم نقدینگی و نرخ ارز با متغیر وابسته نشان داده نشد.

فهرست مطالب:

فصل اول: کلیات

1-1-بیان مسئله………………………………………………………………………………………………. 2

1-2- اهمیت موضوع……………………………………………………………………………………….. 3

1-3- سوالات و فرضیه های تحقیق…………………………………………………………………….. 4

1-3-1- سوال مورد تحقیق……………………………………………………………………………….. 4

1-3-2- فرضیه های تحقیق………………………………………………………………………………. 4

1-4- توضیحاتی در مورد متغیر های تحقیق4………………………………………………………… 5

1-4-1- شاخص کل قیمتی……………………………………………………………………………….. 5

1-4-2- عوامل کلان اقتصادی……………………………………………………………………………. 6

1-5- اهداف تحقیق………………………………………………………………………………………… 7

1-6- روش تحقیق………………………………………………………………………………………….. 8

1-7- نوع طرح و تحقیق………………………………………………………………………………….. 9

1-8- منابع آماری تحقیق …………………………………………………………………………………. 9

1-9- منابع علمی تحقیق…………………………………………………………………………………… 10

1-10- مشکلات و تنگناهای تحقیق…………………………………………………………………….. 10

1-11- سوابق مربوط به تحقیق…………………………………………………………………………… 10

فصل دوم:  ادبیات موضوع

2-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………… 13

2-2 نقش نظام مالی در فرایند توسعه اقتصادی………………………………………………………. 14

2-3- توسعه بازار مالی پیش نیاز رشد اقتصادی با ثبات……………………………………………. 17

2-4- نقش بازار های مالی در تشکیل سرمایه ثابت…………………………………………………. 19

2-5- پس انداز-سرمایه گذاری عامل توسعه بازار های مالی………………………………………. 20

2-6- توسعه بازار مالی…………………………………………………………………………………….. 22

2-7- ارتباط میان متغیر های کلان اقتصادی و بازده سهام………………………………………….. 26

2-8- شاخص های ارزیابی بازار سهام…………………………………………………………………. 34

2-8-1- تعریف شاخص………………………………………………………………………………….. 35

2-8-2- شاخص های ارزیابی بازار سهام……………………………………………………………… 38

2-8-2-1- موارد استفاده عام…………………………………………………………………………….. 39

2-8-2-2- موارد استفاده خاص…………………………………………………………………………. 39

2-8-3- کاربرد شاخص های قینتی سهام……………………………………………………………… 44

2-8-4- شاخص قیمت سهام در بورس اوراق بهادار تهران……………………………………….. 46

2-8-4-1- محاسبه شاخص قیمت سهام در سطح شرکت، صنعت و کل………………………. 47

2-8-4-2- محاسبه شاخص کل قیمت سهام………………………………………………………….. 47

2-8-4-3- نحوه تعدیل پایه شاخص در بورس اوراق بهادار تهران……………………………… 51

2-8-4-4- تعدیل شاخص قیمت سهام در بورس اوراق بهادار تهران…………………………… 53

2-8-5- بررسی تاثیر متغیر های خرد اقتصادی بر شاخص قیمت سهام………………………… 54

2-8-5-1- رفتار و انتظارات سرمایه گذاری…………………………………………………………… 54

2-8-5-2- اثر پرداخت سود نقدی بر شاخص قیمت سهام……………………………………….. 55

2-9- بورس اوراق بهادار………………………………………………………………………………….. 58

2-9-1- نگاه بنیادین به شاخص کل بورس اوراق بهادار تهران…………………………………… 62

فصل سوم: روش شناسی تحقیق

3-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………… 68

3-2- پرسش و فرضیه های تحقیق……………………………………………………………………… 69

3-3- جامعه آماری………………………………………………………………………………………….. 70

3-4- روش گرد آوری داده ها…………………………………………………………………………… 70

 

 

3-5- محدودیت تحقیق……………………………………………………………………………………. 71

3-6- متغیر های تحقیق……………………………………………………………………………………. 71

3-7- تصریح مدل…………………………………………………………………………………………… 77

3-7-1- آزمون مانایی متغیر های الگو………………………………………………………………….. 80

3-7-2- رهیافت گریز از مانایی…………………………………………………………………………. 82

3-7-3- امتیازات و نکات مورد توجه در مدل های VAR))…………………………………….. 85

3-7-5- کاربرد مدل های خود رگرسیون برداری در بررسی های اقتصادی……………………. 86

3-8- گام دوم تحقیق: سنجش ارتباط میان متغیرهای اقتصادی و شاخص قیمتی بورس از طریق آزمون علیت گرنجر………………………………………………………………………………………………………………….. 90

3-9- گام سوم تحقیق: سنجش ارتباط میان متغیرهای اقتصادی و شاخص قیمتی بورس از طریق آزمون ARDL………………………………………………………………………………………………………………….. 91

فصل چهارم:بر آورد و تجزیه و تحلیل الگو

4-1-مقدمه……………………………………………………………………………………………………. 94

4-2- طبقه بندی اطلاعات مورد استفاده در آزمون فرضیه ها………………………………………. 91

4-3- فرایند تحلیل مدل…………………………………………………………………………………… 101

4-4- اجرای الگو……………………………………………………………………………………………. 105

4-4-1- بررسی مانایی متغیر های اصلی مدل…………………………………………………………. 105

4-4-2- آزمون هم انباشتگی یوهانسن………………………………………………………………….. 105

4-4-3- آزمون مدل از طریق تصحیح خطا……………………………………………………………. 108

4-4-4- استنتاج ضرایب مدل خود رگرسیون برداری از مدل تصحیح خطای برآورد شده….. 110

4-4-5- آزمون های بعد از تخمین……………………………………………………………………… 111

4-4-5-1- آزمون نرمال بودن…………………………………………………………………………….. 111

4-4-5-2- آزمون خود همبستگی……………………………………………………………………….. 111

4-4-5-3- عکس العمل آتی با بهره گرفتن از مدل تصحیح خطا……………………………………… 112

4-5- نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………. 115

4-6- گام دوم……………………………………………………………………………………………….. 116

4-7- گام سوم……………………………………………………………………………………………….. 118

4-7-1- اجرای مدل خود رگرسیمن وقفه توزیعی…………………………………………………… 118

4-7-2- تصحیح خطای الگوی بالا……………………………………………………………………… 119

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات

5-1- خلاصه ای از ادبیات تحقیق………………………………………………………………………. 122

5-2- نتایج اجرای الگوی تحقیق و آزمون فرضیه ها………………………………………………… 128

5-2-1- بهترین نتیجه تخمین. …………………………………………………………………………… 128

5-3- پیشنهاد های کاربردی………………………………………………………………………………. 130

5-4- پیشنهاد هایی برای پژوهش های آینده………………………………………………………….. 130

منابع……………………………………………………………………………………………………………. 131

پیوست…………………………………………………………………………………………………………. 136

چکیده انگلیسی………………………………………………………………………………………………. 154

فصل اول: کلیات طرح

1-1- بیان مسأله

بدون شک کارآمدی نظام مالی به عنوان زیرمجموعه ­ای از نظام اقتصادی یک کشور و با توجه به روابط متقابل با دیگر اجزا می ­تواند تاثیر بسزایی بر کارآمدی نظام اقتصادی داشته باشد. البته این امر منوط به عدم وجود مشکلات ساختاری در درون نظام مالی است، زیرا در این حالت نه تنها موجبات تسهیل روند توسعه­ای اثر بخش را فراهم نمی­آورد، بلکه موانعی نیز در شکل­ گیری یک نظام اقتصادی کارآمد، فعال و منعطف ایجاد می­نماید. در این میان بازار سرمایه به عنوان زیرمجموعه ­ای از نظام مالی، از جایگاه ممتازی برخوردار بوده و اساسی­ترین نقش را در رابطه با هدایت و تخصیص پس­انداز بلندمدت جامعه به سمت سرمایه ­گذاری در امور مولد و اشتغال­زا بر عهده دارد. حال با توجه به تحولات فزاینده در بازار اوراق بهادار ایران و اینکه بحث اقتصاد کلان و سیاست‌های کلان اقتصادی ایران از جمله عوامل اصلی و اثرگذار بر شرایط حاکم بر بازار می‌باشند، ضرورت اتخاذ نگاهی عمیق و ژرف به تاثیر روند تغییرات متغیرهای کلان اقتصادی نظیر تولید ناخالص داخلی، نرخ تورم، عرضه پول و نرخ تبدیل ارز (دلار) بر روی شاخص قیمت سهام (شاخص کل)، بیش از پیش خودنمایی می‌کند.

در حالت کلی، شاخص هر بورس همچون دماسنج نشان‌دهنده وضعیت بازار سرمایه و وضعیت اقتصادی یک کشور است. کاهش شاخص سهام عموماً به معنای رکود اقتصادی و افزایش آن به مفهوم رونق اقتصادی است. از اینرو شاخص ­های محاسبه شده در سراسر دنیا بعنوان یکی از مهمترین و اصلی­ترین معیارهای ارزیابی عملکرد بازارها به شمار می‌روند. به بیان دیگر شاخص بازار سهام یک معیار مفید و خلاصه شده­ای از انتظارات جاری در مورد آینده سهام می­باشد که بعنوان میزان الحراره حساسی، آثار پدیده­های سیاسی، اقتصادی و غیره را منعکس ساخته و تغییرات ساختاری و بلندمدت در اقتصاد را منعکس می­نماید.

در این میان آنچه که کمتر مورد توجه قرار گرفته، پرداختن به تحقیقات جدی و منسجم درخصوص بررسی اثرات متقابل متغیرهای کلان اقتصادی بر روی شاخص­ کل بورس اوراق بهادار است.

2-1- اهمیت موضوع

از آنجائیکه ضرورت دارد تا شاخص ­ها میزان و جهت حرکت بازار سرمایه و به تبع آن اقتصاد ملی را بدرستی نشان ­دهند و بعبارتی تغییرات شاخص، نشان دهنده جهت و میزان دسترسی به سرمایه توسط شرکتهای بورسی به عنوان نماینده شرکتهای فعال در اقتصاد ملی است در واقع جهت و سمت وسوی سرمایه گذاری در اقتصاد کشور با تغییرات شاخص بورس اوراق بهادار قابل شناسایی است، لزوم مطالعه و بررسی آن از جنبه­ های مختلف بیش از پیش احساس می­ شود. تاثیر متقابل مولفه های اقتصاد کلان بر روند بازار سرمایه موضوعی است که به برنامه ریزی دقیق اقتصادی و اجتناب از سیاستهای غلط اقتصادی می انجامد.

همچنانکه می­دانیم میزان ریسک و بازده، مهمترین معیارهای تصمیم ­گیری در هر سرمایه ­گذاری می­باشند، بنابراین شناخت عواملی که موجب افزایش بازده و یا کاهش ریسک می­گردند از اهمیت بسیاری برخوردارند. توان شناخت شرایط اقتصادی کشور در حال و آینده از جمله عواملی است که می ­تواند در افزایش بازده و کاهش ریسک به سرمایه­گذار کمک کند.

همچنین از منظر مبانی نظری و نیز در عرصه عمل، شرایط اقتصادی کشور را با بهره گرفتن از شاخص ­ها بیان می­ کنند، که به نوبه خود می­توانند پیشرو، همزمان و یا تاخیری باشند. شاخص ­های پیشرو اولین شاخص ­هایی هستند که بروز تغییرات اقتصادی را نشان می­دهند.

3-1- سوالات و فرضیه های تحقیق

1-3-1- سوال مورد تحقیق

این پژوهش با هدف پاسخگویی به پرسشی کلی در خصوص توانمندی شاخص بورس اوراق بهادار تهران در بیان حرکات آتی بازار سرمایه و به دنبال آن اقتصاد کشور صورت می­گیرد. بدان معنا که آیا می­توان از شاخص کل قیمتی سهام بورس اوراق بهادار تهران به عنوان یک نماگر پیشرو اقتصادی در ارتباط با متغیرهای کلان اقتصادی  بهره جست؟

2-3-1- فرضیه های تحقیق

در این راستا پژوهش پیشنهادی درصدد آزمون فرضیه ­های زیر شکل خواهد گرفت؛

فرضیه اول اصلی:

“متغیرهای کلان اقتصادی بر بازده سهام شرکت­های پذیرفته شده در بورس تاثیر دارند.”

فرضیه­ های فرعی:

– عرضه (حجم) پول بر شاخص قیمتی سهام شرکتهای پذیرفته شده در بورس اثر معنادار مثبت دارد.

– تورم برشاخص قیمتی شرکتهای پذیرفته شده در بورس اثر معنادارمثبت دارد.

– تغییرات نرخ ارز(برابری دلار در مقابل ریال) بر شاخص قیمتی شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار اثر معنادار مثبت دارد.

رشد تولید ناخالص داخلی بر شاخص قیمتی شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار اثر معنادار مثبتی دارد.

فرضیه دوم اصلی:

“شاخص کل قیمتی سهام بورس اوراق بهادار تهران یک نماگر پیشرو اقتصادی برای متغیرهای کلان اقتصادی است.”

4-1- توضیحاتی در مورد متغیرهای تحقیق

1-4-1- شاخص کل  قیمتی

از نظر کاربردی شاخص کمیتی است که نماینده چند متغیر همگن می‌باشد. به بیان دیگر، شاخص وسیله‌ای برای اندازه‌گیری و مقایسه پدیده‌هایی است که دارای ماهیت و خاصیت مشخصی هستند. بنابراین برمبنای شاخص می‌توان تغییرات ایجاد شده درمتغیرهای معینی رادرطول یک دوره بررسی نمود.

شاخص ­های بازار سهام به عنوان مشخصه­های اصلی و عمومی بازار، اطلاعات عمومی نسبت به عملکرد بازار را بر اساس قیمت یک مجموعه ثابت از شرکت­ها اندازه ­گیری می­نماید. در واقع شاخص بازار سهام یک معیار مفید و خلاصه شده­ای از انتظارات جاری در مورد آینده سهام می­باشد که بعنوان میزان الحراره حساسی، آثار پدیده­های سیاسی، اقتصادی و غیره را منعکس ساخته و تغییرات ساختاری و بلندمدت در اقتصاد را منعکس می­نماید. علاوه بر این از آنجایی که قیمت سهام با تغییرات انتظارات سهامداران از وضعیت اقتصادی شرکت­ها در حال نوسان می­باشد و این نوسان قیمت­ها روی شاخص بازار تاثیر می­گذارد لذا می­توان شاخص بازاررا به عنوان نمایانگر وضعیت و عملکرد آتی اقتصاد در سطح ملی دانست.

در بسیاری از بورس­های اوراق سهام برای آگاهی از روند کلی قیمت سهام و بطور کلی برای اطلاع از وضع عمومی بازار و اقتصاد، شاخصی تحت عنوان”شاخص متوسط قیمت سهام” محاسبه می­ شود. در اقتصادهای پیشرفته، شاخص قیمت سهام را به عنوان یکی از مهمترین نماگرهای اقتصادی به شمار می­آورند.

قیمت مورد محاسبه هر سهم غالبا بر اساس آخرین معامله­ای است که در یک روز معین روی آن سهم انجام گرفته و میانگین قیمت هر سهم از جمع قیمت سهام مورد محاسبه تقسیم بر مقسوم علیه معینی بدست می­آید. بطورکلی شاخص تحت تاثیر دو گروه از عوامل قرار می­گیرد.

1- وضعیت شرکت­هایی که سهام آنها در بورس مورد معامله قرار می­گیرد که عامل درون سازمانی خوانده می­ شود.

2- عوامل برون سازمانی که غالبا شرکت­ها و خود بورس بر آنها کنترلی ندارند مانند بحران­های سیاسی و اقتصادی که باعث سقوط شاخص قیمت سهام می­گردد.

در بازارهای سرمایه، نوسانات گسترده در همه حال موجب ورود و خروج انبوهی از  سرمایه­ها می­گردد. در کشورهای در حال توسعه، ضربه­های وارده بر پیکر اقتصاد به دلیل شوک­های بازار سرمایه در مقایسه با کشورهای توسعه یافته از عمق بیشتری برخوردار است. زیرا نگرانی از افت سرمایه با نگرانی­های ناشی از بی­ثباتی­های مشهود در اقتصاد مضاعف می­ شود. به این دلیل به نظر می­رسد که باید بگونه­ای نوسانات قیمت در بورس در محدوده­ ای قابل انتظار نگاه داشته شود.

2-4-1- عوامل کلان اقتصادی

الف- تولید ناخالص داخلی

به منظور ارزیابی عملکرد هر نظام اقتصادی لازم است تا تولید ناخالص داخلی واقعی مورد بررسی قرار گیرد تا نتیجه کلی فعالیت اقتصادی کشور و تداوم روند رونق، رکود، رشد یا تنزل اقتصاد کشور نمایان شود. البته در بررسی تولید ناخالص داخلی ضروری است تا تاثیر بخش­های مختلف اقتصادی و سهم هر یک در تولید کشور مورد توجه قرار گیرند. در واقع توان رشد هر نظام اقتصادی را تقسیم تولید ملی به سرمایه ­گذاری و مصرف، علی­الخصوص سرمایه ­گذاری بخش خصوصی تعیین می­ کند، زیرا میزان سرمایه ­گذاری در هر دوره باعث افزایش تولید در دوره­ های بعدی می­ شود که این امر به نوبه خود بستر لازم برای یک رشد درونزای پایدار را فراهم می­نماید.

ب- عرضه پول (M2)

عرضه پول یکی از اهرم­های سیاست پولی و تنظیم آن در اختیار سیاست­گذاران اقتصادی است. به عبارتی یک ابزار پیش­برنده و کلیدی به حساب می­آید. عرضه پول تنظیم کننده نقدینگی جامعه بوده و می­توان  انتظار داشت بر فعالیت بازار سرمایه به طور مستقیم اثر داشته باشد. شناخت رابطه بین این دو عامل در بازشناسی موفقیت سیاست­های پولی یک کشور بسیار حائز اهمیت است.

ج- نرخ ارز

ارز بعنوان پول خارجی که در شریان­های اقتصادی داخل و بین ­المللی هر کشوری گردش دارد، از اهمیت ویژه­ای برخوردار است، به نحویکه شاخص قیمت و نوسانات نرخ آن بسیار حساس بوده و در تغییر سیاست­های ارزی موثر می­باشد. سیاست ارزی، به علت ساختار خاص روابط اقتصادی داخلی و خارجی، همواره یکی از مهمترین عوامل تعیین کننده مسیر توسعه اقتصادی کشور بوده است. در حقیقت وسایلی که به منظور پرداخت­های پولی بین ­المللی یا نقل و انتقالات مورد استفاده قرار می­گیرد نظیر سکه و اسکناس خارجی، سپرده­ها در بانک­های خارجی، اعتبارات اسنادی و دیگر مطالبات مالی کوتاه­مدت و قابل پرداخت به پول­های خارجی، ارز نامیده می­ شود.[1] نرخ ارز، برقرار کننده ارتباط میان پول­های ملی کشورهای مختلف است و به کمک آن مقایسه قیمت و هزینه­ های بین ­المللی امکان­ پذیر می­گردد. نرخ ارز را می­توان به معنای تعداد واحدهای پول ملی یک کشور که برای خرید یک واحد از پول ملی کشور دیگر لازم است، تعریف نمود. بطور خلاصه اگر تولید به واردات از خارج وابسته باشد، نوسانات نرخ ارز، قیمت تمام شده کالای تولیدی را دستخوش تغییر می­ کند و در نتیجه بر قیمت سهام اثر می­گذارد. به علاوه بازار ارز بازاری جایگزین برای سفته بازان اقتصاد ایران به شمار می آید لذا شناخت ارتباط بین این دو بسیار حائز اهمیت است.

د- سطح عمومی قیمت­ها (تورم)

رشد سطح عمومی قیمت­ها که از آن به عنوان تورم یاد می­ شود یکی از مهمترین شاخصه­های یک اقتصاد است. زیرا کلیه فعالیت­های اقتصاد با در نظر گرفتن رشد عمومی قیمت­ها تنظیم می­ شود به واقع تئوری بازار بر مبنای سیستم قیمت

2                                  فصل اول                                                                   11

3                                  تعریف لغوی آموزش وپرورش                                      12

4                                  تاریخچه آموزش وپرورش درایران                                  17-13

5                                  اهمیت وضرورت آموزش وپرورش پیش ازدبستان            18

7                                  اهداف آموزش وپرورش  پیش ازدبستان                          20-18

8                                  استراتژی های آموزشی                                                  20

9                                  برنامه های آموزش وپرورش پیش ازدبستان                          21-20

10                               آموزش پیش دبستانی (1)                                              22-21

11                              برنامه های آموزشی                                                       22

11                               برنامه ریزی ومدیریت آموزشی                                       24-22

12                               آیا دوره پیش دبستانی لازم است                                     24

13                               فصل دوم                                                                   25

14                               بررسی نظام آموزشی وپرورشی دردوره  پیش ازدبستانی

15                               نظام آموزشی وپرورشی پیش از دبستان درفرانسه              32-26

16                               نظام آموزشی وپرورشی پیش از دبستان درانگلستان           45-32

17                               نظام آموزشی وپرورشی پیش از دبستان درپاکستان           45

18                               نظام آموزشی وپرورشی پیش از دبستان دراندونزی           56-45

19                               نظام آموزشی وپرورشی پیش از دبستان درهلند                 58-56

20                               نظام آموزشی وپرورشی پیش از دبستان درآلمان               60-58

21                               نظام آموزشی وپرورشی پیش از دبستان دراتریش              61-60

22                               نظام آموزشی وپرورشی پیش از دبستان درلیبی                 66-61

23                               فصل سوم                                                                   67

نقش کودک درشکل گیری شخصیت کودک

24                               نقش کودک درشکل گیری شخصیت کودک                68

25                               آشنایی کودک باکودکستان                                           69-68

26                                اهمیت مهدکودک                                                        69

27                               درچهاردیواری مهدکودک چه می گذرد                        71-69

28                               نقش مهدکودک دررشد اجتماعی کودکان                     72-71

29                               نقش مهدکودک دراحیای ارزشهای فرهنگی                    74-72

30                               انتظارات والدین از مهدکودک                                       75-74

31                               فصل چهارم

32                               ویژگیهای کودکان 6-3 ساله                                         76

33                               ویژگی کودکان سه ساله ازنظر جسمی ، عاطفی ، هوشی وذهنی     77

33                               ویژگی کودکان چهارساله                                              78

34                               ویژگی کودکان پنج ساله                                               79

35                               ویژگی کودکان شش ساله                                             80

36                              رشد عاطفی اجتماعی آیا میدانید که ؟                             84-81

37                               رشد جسمی حرکتی                                                      86-84

38                               رشد زبان                                                                      88-86

39                               رشد شناختی                                                                  91-88

40                               رشد بیان خلاق ودرک زیباییها                                       92-91

41                               خصوصیات دوره کودکستانی                                         92

42                               رشد جسمانی                                                                 93-92

43                               رشدحسی حرکتی                                                          94-93

44                               رشد ذهنی                                                                     95-94

45                               رشدعاطفی                                                                    97-96

46                               دووسه سالگی                                                               99-97

47                               سه وچهارسالگی                                                            102-99

48                               پنچ وشش سالگی                                                          103-102

49                             فصل پنجم                                                                  104

50                               بازیهای کودکان                                                            105

 

51                               کودکان وبازی                                                              106

52                               نوع وبازی                                                                     106

53                   بازی وورزش درروایات اسلام                                                     107

54                   همبازی کودک                                                                         110-108

55                   شکایت ازبازی کودکان درکوچه ها                                            110

56                   والدین بی خیال                                                                                     111-110

57                   نکات مهم درانتخاب همبازی برای کودکان                                 111

58                   محیط بازی                                                                               113-111

59                   کنترل محیط بازی                                                                      113

60                   سرکشی ازبازیهای کودکان                                                        114

61                   مقداربازی                                                                                 117-115

62                   بازی وخلاقیت                                                                           119-117

63                   بازی                                                                                         121-119

64                   ارزشهای بازی                                                                           124-121

65                   آب بازی                                                                                   126-124

66                   نکات ایمنی برای آب بازی                                                         126

67                   راه های بازی باآب                                                                     129-127

68                   رشد ذهنی وشناختی                                                                   131-129

69                   رشد عاطفی اجتماعی                                                                 134-131

70                   فصل ششم                                                                               135

71                   فرضیه شناختی – رشدی پیاژه                                                      135

72                   مراحل 2و3 اندیشه پیش ازعمل 7-2 سالگی                              136

73                   رشد فعالیت نمادین                                                                    138-136

74                   تعقل علمی                                                                                139-138

75                   طبقه بندی                                                                                 140-139

76                   اندیشه اجتماعی                                                                                     142-140

77                   قضاوت اخلاقی                                                                          142

78                   زنده گرایی                                                                               144-142

79                   خلاصه ونتیجه                                                                            145-144

80                   فصل هفتم                                                                             146

81                   گفتگو بافرخنده مفیدی                                                             152-146

82                   فصل هشتم                                                                                153

83                   آیین نامه تأسیس ، انحلال واداره مهدکودک                               188-153

84                   نیروی انسانی                                                                             189

85                   چارت سازمانی                                                                          190

86                   هزینه تأسیس مهد                                                                       195-191

87                   برنامه کلاسی آمادگی                                                                196

88                   برنامه کلاسی 4-3 ساله ها                                                          197

89                   برنامه غذایی                                                                              197

90                   فصل نهم

ضمائم وپیوستها

91                               فهرست منابع ومآخذ

مقدمه

كودكان سرمایه های ارزشمند وسازنده آینده جامعه هستند. آموزش و پرورش در دوره كودكی كه زمان شكل گیری شخصیت و ایجاد عادات مختلف و پیشگیری از بروز مشكلات است. آینده فرد و جامعه را بنایی نهد و مسیر حركت مملكت را مشخص می سازد. توجه به مسائل و مشكلات كودكان باعث پیشرفت و ترقی جامعه می شود و غفلت در رفع مشكلات آنان، خسارات جبران ناپذیری به بار می آورد. از این رو، سرمایه گذاری  و برنامه ریزی در آموزش و پرورش ابتدایی، از حساسترین و مهمترین وظایف دست اندر كاران و مسئولان جامعه است و باید از اولویت ویژه ای برخوردار باشد.

هدف ما در اینجا آشنا ساختن خواننده با خصوصیات، شیوه های شناخت، برقراری ارتباط صحیح، نحوه كاركردن و درنهایت رفع مشكلات كودكان است. برای نیل به این هدف ابتدا تعاریف، اهداف، تاریخچه، ضرورت و اصول راهنمایی و مشاوره كودك مورد بررسی قرار گرفته، سپس مطالبی درباره خصوصیات دوره كودكی ارائه شده است تا دست اندركاران آموزش و پرورش و مشاوره كودك بتوانند رفتارهای عادی كودكان را از رفتارهای غیر عادی تشخیص دهند.

تعریف لغوی آموزش و پرورش پیش از دبستان

آموزش: عمل آموختن، یاد دادن             تعلیم: تربیت، پرورش

پرورش: 1- تربیت، تعلیم، تأدیب  2- فرهنگ، تمدن  3- پرستیدن، پرستش  4- خوراك، خورش، غذا، طعام

پیش: OIS ]پب. Patis مقابل فلز است.

Paitis، پهـ (7) [Pe$Pat 1- (ق – مكان) جلو، قبل، قدام. مق. پس، پیش، وضع، حال، نهاد

جزوهای جسم بود جهشهای مختلف چنان كه نشستن و برخاستن و ركوع و سجود و چون دست و پا پدر و اندامهای دیگر را نهادهای ایشان سوی چشمهای راست و چپ و زیر و زبر (پیش و پس…) دانشنامه الهی 30

2- (ق- زمان) قبل؛ پس. بعد. پیش از     3- (هر – اضـ ) نزد ( حضور داشتن چیزی یا كسی را رساند)

4-(هر – اضـ ) طرف، جانب، سوی (پیش او رفت)

دبستان: ded – estan ]= رب + پب . rdipi نوشتن + ستان – پسـ 20 (امر)

آموزند؛ مكتب    2- (نو) (مزه)     مدرسه ابتدایی- آموزشگاه نوآموزان كه بالاتر از كودكستان و پایین تر از دبیرستان است.

تاریخچه آموزش پیش دبستانی

تاریخچه آموزش پیش دبستانی در ایران به 80 سال پیش باز می گردد.

در سال 1298 مسیونر های مذهبی و اقلیت های دینی به احداث كودكستان ها و مراكز آموزش پیش دبستانی درتهران مبادرت نمودند .در همان اثنا زنده یاد جبار باغچه‏بان در سال 1303 به احداث باغچه اطفال در شهرستان تبریز مبادرت نموده و چند سال بعد در سال 1307 كودكستان دیگری در شهرستان شیراز دایر نمود. گفتنی است كه در آن اثنا تنها از كودكان خانواده های مرفه و كارمندان عالی رتبه ادارات در این مراكز ثبت نام به عمل می آمد . استقبال این خانواده ها از عملكرد مراكز آموزش پیش دبستانی (كودكستان ها( سبب گردیدكه طی مدت زمان كوتاهی در تهران وچندین شهر بزرگ دیگر كشور، كودكستان هایی توسط بخش خصوصی دایر گردد .از جمله مهمترین برنامه های این مراكز می توان به بازی های مرسوم ، آموزش مقدماتی خواندن و نوشتن ، نقاشی و بازی با عروسك و اشكال هندسی اشاره نمود.در سال 1303 شورای عالی فرهنگ ،به تصویب انحصاری آیین نامه احداث مراكز آموزش پیش دبستانی در شهرستان تهران و درسال 1304به تصویب این آیین نامه برای سایر شهرهای كشور مبادرت نمود.نخستین امتیاز تاسیس كودكستان توسط وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه در سال 1310 صادر گردید.از این روی سال1310 آغاز فصل جدیدی در تاریخ آموزش پیش دبستانی ایران محسوب می گردد.نخستین آیین نامه ویژه كودكستانها و مراكز آموزش پیش دبستانی درسال 1312 به تصویب شورای عالی فرهنگ رسید. در ماده اول این آیین نامه ، سن كودكان جهت پذیرش در كودكستانها 4 تا 7 سال قید شده بود. این در حالیست كه درسال 1335 ، آیین نامه جدیدی جهت اداره كودكستانها به تصویب رسید كه طی آن سن كودكان ، 3 تا 6 سال تعیین شده بود. در سال1334 ، اداره مستقلی جهت رسیدگی و نظارت بر امور كودكستان ها تحت نظارت وزارت فرهنگ تاسیس گردید. در سال1340 ، اداره امور كودكستانهای كشور منحل شده و وظایف مربوطه به اداره كل تعلیمات ابتدائی محول گردید. در آن اثنا دولت به تلاش هایی درجهت احداث كودكستان های دولتی مبادرت نموده و با احداث كودكستانها در شهرهای سراسركشور،كودكان خانواده های طبقه متوسط را تحت پوشش خود قرار داد. تا سال 1322 در سراسر كشور تنها تعداد 7 كودكستان وجود داشت و این در حالیست كه طی سال1331 به 74 و طی سال 51 13 به 431 مركز بالغ گردید. در همان اثنا تلاش هایی درجهت تربیت مربیان مراكز پیش دبستانی نیز آغاز گردید. درسال 1336 ، آموزشگاه های كودكیاری آغاز به فعالیت نمودند . اولین اساسنامه و برنامه درسی این آموزشگاه ها طی سال 1345 به تصویب شورای عالی فرهنگ رسید. چندسال بعد تدریس رشته كودكیاری یا آموزش و پرورش پیش ازدبستان در برخی دانشكده های علوم تربیتی من جمله مدرسه عالی شمیرانات و دانشگاه ابوریحان آغاز گردید.

درسال1350 ، اداره كل تعلیمات ابتدایی به دفتر برنامه ریزی آموزش ابتدایی تغییر نام داده و واحد كودكستان های این اداره، عهده دارمسئـولیت طرح و برنامه ریزی آموزش و پرورش پیش دبستانی گردید. درسال1354، با توجه به توسعه كودكستانها و تربیت مربیان كودك، دفتر برنامه ریزی آموزش ابتدایی به دفتر آموزش كودكستانی و ابتدایی تغییر نام داده و بالاخره درسال 1359 در اداره كل و سپس در دفتر آموزش عمومی ادغام گردید . طبق آخرین آیین نامه كودكستانها كه در سال 1349به تصویب شورای عالی آموزش و پرورش رسید، تشكیل كلاسهای آمادگی ضمیمه آموزش ابتدایی گردیده و سن كودكان كودكستانی 3 تا 6 سال تعیین گردید. درسال 1353 ، وزارت آموزش و پرورش طبق انتشار بخشنامه ای به اعمال اصلاحاتی در آیین نامه مذكور مبادرت نمود. مطابق این تغییرات تنها آندسته از كودكانی كه از سن 5 سال تمام برخوردار بودند از حق ثبت نام دركلاسهای آمادگی بهره مند گردیدند.

درگذشته امتیاز تاسیس مهدهای كودك ویژه كودكان رده های سنی 3 تا 6 سال به وزارت آموزش و پرورش و مجوز تاسیس مراكز مراقبتی كودكان زیر رده سنی3 سال به اتاق اصناف واگذار گردید. ازسال1354، سازمان های دولتی موظف به تاسیس مهدهای كودك شده و ضوابط آنها از سوی سازمان زنان تنظیم گردید. درسال1356، در بودجه كل سازمان های دولتی، بودجه لازم جهت احداث مهدهای كودك ویژه فرزندان زنان كارمند پیش بینی شده و سازمان زنان مسئولیت تشكیل و نظارت بر آنها را عهده دار گردید. پس از انقلاب اسلامی ، بر اساس تصمیم گیری هیات وزیران، با انحلال سازمان زنان ، سازمان ملی رفاه خانواده، سازمان تربیتی شهرداری تهران و انجمن ملی حمایت از كودكان، اجازه تاسیس مهدهای كودك به وزارت بهداری و بهزیستی و سپس به سازمان بهزیستی محول گردید. درحال حاضر صدور مجوز و نظارت بركلیه مهدهای كودك دولتی و خصوصی بر عهده سازمان بهزیستی كشور است. ازسال 1372 كلیه كلاسهای آمادگی ضمیمه مدارس دولتی به علت كمبود جا منحل گردید.گفتنی است كه این كلاسها 30 سال پیش درسال1349 و با تصویب شورای عالی آموزش و پرورش تشكیل شده بود . ازجمله انواع مهدهای كودك كه درحال حاضر درسراسركشور فعالیت دارند میتوان به موارد ذیل اشاره نمود:

ــ مهدهای كودك خصوصی كه توسط بخش خصوصی احداث گردیده اند.

ــ مهدهای كودك خود محوركه وابسته به موسسات دولتی بوده و با كمك هزینه های دولتی و والدین كودكان اداره میگردند.

ــ مهدهای كودك كارگری كه متعلق به كارخانجات بوده و تحت پوشش وزارت كار فعالیت دارند.

ــ مهدهای كودك ادارات آموزش و پرورش كه به ثبت نام از فرزندان زنان شاغل درآموزش و پرورش مبادرت می نمایند.

ــ مهدهای كودك انجمنهای حمایتی سازمان بهزیستی كه به ثبت نام از كودكان تحت پوشش بهزیستی و درصدی از افراد عادی مبادرت می نمایند.

ــ مهدهای كودك انجمنهای روستایی كه به ثبت نام از كودكان روستایی مبادرت می نمایند.

تاریخچه فوق بیانگر این واقعیت است كه سهم دولت در تاسیس مهدهای كودك بسیار ناچیز بوده و عمدتا به تنظیم آیین نامه ها و اعطای مجوزهای قانونی محدود بوده است به نحویكه پس از تشكیل اولین مهدهای كودك ، وزارت آموزش و پرورش به تاسیس مهدهای كودك دولتی پس از 42 سال مبادرت نمود. درحال حاضر برای كودكان زنان غیر شاغل مهد كودك دولتی وجود نداشته وكلاسهای آمادگی ضمیمه مدارس دولتی نیز از سال 1372 منحل گردیده است.