چکیده:

زمینه و هدف: امروزه اهمیت مسأله اضطراب کتابخا‌نه‌ای به عنوان عاملی بازدارنده در استفاده درست از کتابخانه‌ها به ویژه کتابخانه‌های دانشگاهی بر هیچ‌کس پوشیده نیست. پژوهش‌های گوناگونی به منظور ارائه راه‌کارهایی در جهت کاهش این نوع اضطراب انجام شده است؛ پژوهش حاضر نیز با هدف تعیین رابطه بین هوش هیجانی و اضطراب کتابخانه‌ای دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی بوشهر و دانشگاه خلیج فارس، سعی دارد تا مهارت‌های هوش هیجانی را به عنوان یکی از راه‌کارهای کاهش اضطراب کتابخانه‌ای معرفی کند.

روش پژوهش: روش این پژوهش توصیفی پیمایشی و از نوع همبستگی می‌باشد. در مجموع 700 دانشجو از دانشگاه علوم پزشکی بوشهر (وابسته به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی) و دانشگاه خلیج فارس (وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری) به شیوه نمونه‌گیری طبقه‌ای تصادفی انتخاب شدند. داده‌ها با بهره گرفتن از پرسشنامه‌ هنجاریابی شده هوش هیجانی سیبریاشرینک و پرسشنامه بومی سازی شده اضطراب کتابخانه‌ای بوستیک، جمع‌ آوری شد و با بهره گرفتن از نرم‌افزار SPSS و آزمون­های آماری تی تک متغیّره، تی مستقل، آزمون اف، کروسکال والیس، من ویتنی، آزمون همبستگی پیرسون و آزمون رگرسیون خطی در سطح معناداری (05/0P value>) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.

یافته‌ها: یافته‌های پژوهش نشان داد دانشجویان این دو دانشگاه از اضطراب کتابخانه‌ای پایین‌تر از سطح متوسط برخوردارند (73/91) و این اضطراب فقط در مؤلّفه “عوامل مکانیکی” بالاتر از سطح متوسط قرار دارد. با مقایسه دانشجویان دختر و پسر مشاهده شد که آنها در سطح معناداری 97/0 تفاوتی از نظر اضطراب كتابخانه‌ای ندارند؛ البته از نظر مقایسه مؤلّفه­ها، بین دانشجویان دختر و پسر فقط از نظر “عوامل ناشی از تعامل با كتابداران” تفاوت معناداری وجود دارد. سطح هوش هیجانی دانشجویان نیز بالاتر از حد متوسط قرار دارد (03/106) که بالاترین میزان هوش هیجانی مربوط به مؤلّفه مهارت‌های اجتماعی می‌باشد. با مقایسه دانشجویان دختر و پسر مشاهده شد که آنها در سطح معناداری 9/0 تفاوتی از نظر هوش هیجانی ندارند؛ البته از نظر مقایسه مؤلّفه­ها، دانشجویان دختر و پسر فقط از نظر “هوشیاری اجتماعی” تفاوت معناداری دارند. همچنین بین هوش هیجانی و اضطراب کتابخانه‌ای دانشجویان رابطه معکوس و معناداری وجود داشت (41/0- r =). این نتیجه در دانشگاه علوم پزشکی بوشهر (39/0- r =) و دانشگاه خیج فارس (43/0- r =) نیز به دست آمد. همچنین بین مؤلّفه‌های هوش هیجانی- به غیر از مؤلّفه خودانگیزی- و اضطراب کتابخانه‌ای و مؤلّفه‌های آن رابطه معکوس و معناداری وجود داشت.

نتیجه‌گیری: با توجه به یافته‌های پژوهش و وجود رابطه معنادار هوش هیجانی و اضطراب کتابخانه‌ای، به نظر می‌رسد توجه به هوش هیجانی برای کاهش سطح اضطراب دانشجویان هنگام استفاده از کتابخانه و درنتیجه بهره‌وری بهتر کتابخانه‌ مؤثر و ارزشمند باشد. در پایان پیشنهادهایی در سطح کتابداران و مدیران کتابخانه داده شده است.

کلیدواژه ­ها: اضطراب كتابخانه‌ای، هوش هیجانی، دانشگاه علوم پزشكی بوشهر، دانشگاه خلیج فارس بوشهر، دانشجویان.

فهرست مندرجات

فصل اول: مقدمه و کلیّات

1. بیان مسأله 2

1-1. مقدمه 2

1-2. تعریف مسأله 3

1-3. ضرورت اجرای پژوهش. 5

1-4. هدف‌ اصلی پژوهش. 6

1-5. هدف‌های فرعی پژوهش. 6

1-6. سؤال‌های پژوهش. 7

1-7. مبانی نظری 7

1-7-1. مفدمه 7

1-7-2. هوش 8

1-7-3. هوش هیجانی 8

1-7-4. مقایسه هوش هیجانی و بهره هوشی یا هوش شناختی 10

1-7-5. تاریخچه شكل‌گیری هوش هیجانی 11

1-7-6. آموزش جهت ارتقاء مهارت‌های هوش هیجانی 13

1-7-7. رویكردهای رایج در حوزه‌ هوش هیجانی و الگوی استفاده‌شده در پژوهش. 16

1-7-8. ویژگی‌های افراد با هوش هیجانی  بالا 18

1-7-9. هوش هیجانی وجنسیت 20

1-7-10. هوش هیجانی و اضطراب 21

1-7-11. اضطراب 23

1-7-12. انواع اضطراب 25

1-7-13. تاریخچه اضطراب کتابخانه‌ای 29

1-7-14. راه‌های کاهش اضطراب کتابخانه‌ای 31

1-7-15. هوش هیجانی و اضطراب کتابخانه‌ای 32

1-7-16. نتیجه‌گیری 34

1-8. مروری بر پژوهش‌های پیشین در داخل و خارج از ایران 35

1-8-1. پژوهش‌های انجام شده در خارج کشور 35

1-8-1-1. مطالعات حوزه هوش هیجانی.. 35

1-8-1-2. مطالعات حوزه اضطراب كتابخانه‌ای.. 38

1-8-2. پژوهش‌های انجام شده در داخل کشور 45

1-8-2-1. مطالعات حوزه هوش هیجانی.. 45

1-8-2-2. مطالعات حوزه اضطراب كتابخانه‌ای.. 48

1-8-3. نتیجه‌گیری 50

1-9. تعریف متغیّرهای نظری و عملیاتی پژوهش. 51

فصل دوّم:­ روش‌شناسی پژوهش

2. روش‌شناسی پژوهش. 53

2-1. مقدمه 53

2-2. روش‌شناسی پژوهش. 53

2-3. جامعه پژوهش و حجم نمونه 53

2-3-1. روش محاسبه حجم نمونه و تعداد آن 55

2-4. ابزارها و مراحل گردآوری اطلاعات 56

2-4-1. پرسشنامه سیبریاشرینک 56

2-4-2. مقیاس اضطراب کتابخانه‌ای بوستیک 57

2-5. روایی و پایایی ابزارهای گردآوری اطلاعات 60

2-5-1. روایی 60

2-5-2. پایایی 60

2-6. فرایند گردآوری داده‌ها 61

2-7. تجزیه و تحلیل آماری داده‌ها 61

2-7-1. آزمون فرض نرمال بودن متغیّرها 61

فصل سوم: تجزیه و تحلیل یافته‌ها

3. تجزیه و تحلیل یافته‌ها 64

3-1. مقدمه 64

3-2. توصیف متغیّرهای مورد مطالعه 64

3-2-1. تحلیل اطلاعات جمعیّت­شناختی 64

3-2-2. اطلاعات مربوط به نوع دانشگاه و دانشکده 66

3-3. پاسخ به سؤال‏های اصلی پژوهش. 66

4. بحث و نتیجه‌گیری 95

4-1. مقدمه 95

4-2. خلاصه یافته‌های مرتبط با سؤال‌ها و بحث پیرامون آنها 95

4-3. نتیجه‌گیری کلی 97

4-4.پیشنهادها 106

4-4-1. پیشنهادهای کاربردی پژوهش. 106

4-4-1-1. پیشنهادهای کاربردی برای کتابداران 106

4-4-1-2. پیشنهادهای کاربردی برای مدیران کتابخانه‌ها 107

4-4-2. پیشنهادهایی برای پژوهش‌ها و مطالعه‌های آینده 108

4-5. محدودیت‌های اجرای پژوهش. 109

 فهرست منابع 112

منابع فارسی 110

منابع انگلیسی 114

فهرست تصاویر وجداول

جدول 1-1.  سیر تحول مفهوم هوش هیجانی، برگرفته از مبانی نظری پژوهش… 12

تصویر 1-1. الگوی چهار مرحله‌ای تقویت سواد هیجانی شرایور. 15

جدول 1-2. ویژگی افراد با هوش هیجانی باالا. 19

جدول 2- 1. فراوانی رشته و دانشجویان شاغل به تحصیل در دانشگاه علوم پزشکی بوشهر و خلیج فارس به تفکیک دانشکده ­ها 54

جدول2-2. توزیع فراوانی و فراوانی نسبی آزمودنی‌ها بر حسب جنسیت، دانشگاه و دانشکده(N=655) 55

جدول 2-3. ضرایب آلفای كرونباخ برای متغیّرهای پژوهش… 61

جدول 2-4. نتایج آزمون کولموگروف- اسمیرنوف برای امتیاز کل و امتیاز مؤلّفه­های هوش هیجانی و اضطراب کتابخانه­ای.. 62

جدول 3-1. متغیّرهای مستقل و وابسته پژوهش به تفکیک… 64

جدول 3-2. توزیع فراوانی و فراوانی نسبی دانشجویان بر حسب جنسیت، دانشگاه و دانشکده 65

جدول 3-3. تصویری کلی از پاسخ‏های آزمودنی‌ها به گویه‏های مربوط به اضطراب کتابخانه‌ای.. 68

جدول 3-4. تی تک متغیره برای تعیین میزان اضطراب كتابخانه‌ای دانشجویان به تفکیک دو دانشگاه 69

 جدول 3-5. سطح‌بندی اضطراب كتابخانه‌ای بین دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی بوشهر و دانشگاه خلیج فارس… 70

جدول 3-6. تی تک متغیره برای تعیین میزان اضطراب كتابخانه‌ای دانشجویان در مؤلّفه‌های مختلف… 70

جدول3-7. تی مستقل برای سنجش تفاوت مؤلّفه­های اضطراب كتابخانه‌ای دانشجویان دختر و پسر. 71

جدول 3-8. میانگین رتبه نمره‌های دریافتی مؤلّفه­های عوامل عاطفی و فقدان مهارت‌های كتابخانه‌ای به تفکیک جنسیت… 72

جدول 3-9. میانگین  نمره‌های دریافتی اضطراب كتابخانه‌ای و مؤلّفه­های آن به تفكیک دو دانشگاه­ 72

 جدول 3-10. میانگین رتبه نمره‌های دریافتی مؤلّفه­ فقدان مهارت‌های كتابخانه‌ای به تفکیک دو دانشگاه 73

جدول 3-11. میانگین رتبه نمره‌های دریافتی اضطراب كتابخانه‌ای و مؤلّفه­های آن به تفكیک دانشکده ­ها در علوم پزشكی بوشهر. 74

جدول 3-12. میانگین رتبه نمره‌های دریافتی اضطراب كتابخانه‌ای و مؤلّفه­های آن به تفكیک دانشکده ­ها در دانشگاه خلیج فارس… 75

جدول 3-13. تی تک متغیره برای تعیین میزان اضطراب كتابخانه‌ای در مؤلّفه‌های مختلف دانشجویان دانشگاه علوم پزشكی.. 75

جدول 3-14. تی تک متغیره برای تعیین میزان اضطراب كتابخانه‌ای در مؤلّفه‌های مختلف دانشجویان دانشگاه خلیج فارس… 76

جدول3-15. میانگین وزنی برای سنجش تفاوت مؤلّفه‌های اضطراب كتابخانه‌ای دانشجویان در هر دو دانشگاه 77

جدول 3-16. تصویری کلی از پاسخ‏های آزمودنی‌ها به گویه‏های مربوط به هوش هیجانی.. 78

جدول3-17. تی تک متغیره برای تعیین میزان هوش هیجانی دانشجویان به تفکیک دو دانشگاه 79

جدول3-18. تی تک متغیره برای تعیین میزان هوش هیجانی در مؤلّفه‌های مختلف در دانشجویان. 80

جدول3-19. تی مستقل برای سنجش تفاوت مؤلّفه­های هوش هیجانی دانشجویان دختر و پسر. 81

جدول 3-20. میانگین رتبه نمره‌های دریافتی مؤلّفه­های خودآگاهی و خودمدیریتی به تفکیک جنسیت… 82

جدول3-21. میانگین  نمره‌های دریافتی هوش هیجانی و مؤلّفه­های آن به تفكیک دو دانشگاه­ 82

جدول 3-22. میانگین رتبه نمره‌های دریافتی مؤلّفه­های خودانگیزی به تفکیک دو دانشگاه 83

 جدول 3-23. میانگین رتبه نمره‌های دریافتی هوش هیجانی و مؤلّفه­های آن به تفكیک دانشکده ­ها در دانشگاه علوم پزشكی بوشهر. 83

 جدول 3-24. میانگین رتبه نمره‌های دریافتی هوش هیجانی و مؤلّفه­های آن به تفكیک دانشکده ­هادر دانشگاه خلیج فارس… 84

 جدول 3-25. تی تک متغیره برای تعیین میزان هوش هیجانی در مؤلّفه‌های مختلف دانشجویان دانشگاه علوم پزشكی.. 85

جدول 3-26. تی تک متغیره برای تعیین میزان هوش هیجانی در مؤلّفه‌های مختلف دانشجویان دانشگاه خلیج فارس… 85

جدول3-27. میانگین وزنی برای سنجش تفاوت مؤلّفه‌های هوش هیجانی دانشجویان. 85

جدول 3-28. همبستگی بین مؤلّفه‌‌های هوش هیجانی و مؤلّفه‌‌های اضطراب كتابخانه‌ای دانشجویان دو دانشگاه 86

جدول 3-29. همبستگی بین مؤلّفه‌‌های هوش هیجانی و مؤلّفه‌‌های اضطراب كتابخانه‌ای دانشجویان دانشگاه علوم پزشكی بوشهر. 88

جدول 3-30.خلاصه مشخصه‌ های آماری رگرسیون تأثیر مؤلّفه‌‌های هوش هیجانی بر اضطراب کتابخانه‌ای دانشجویان علوم پزشکی.. 89

جدول 3-31. همبستگی بین مؤلّفه‌‌های هوش هیجانی و مؤلّفه‌‌های اضطراب كتابخانه‌ای دانشجویان دانشگاه خلیج فارس… 90

جدول 3-32. خلاصه مشخصه‌ های آماری رگرسیون تأثیر مؤلّفه‌‌های هوش هیجانی بر اضطراب کتابخانه‌ای دانشجویان خلیج فارس… 92

جدول 3-33. خلاصه مشخصه‌ های آماری رگرسیون تأثیر مؤلّفه‌‌های اضطراب کتابخانه‌ای بر هوش هیجانی دانشجویان  93

1. بیان مسأله

   • مقدمه

كتابخانه نهادی اجتماعی است كه در آن افراد به دنبال راهی برای برطرف كردن نیاز‌های اطلاعاتی خویش هستند. این نهاد، نقش مهمی در شناسایی نیازهای اطلاعاتی (اعم از نیازهای بالقوه و بالفعل)، فراهم‌آوری، بازیابی و دسترس‌پذیر ساختن محتوای منابع اطلاعاتی مورد نیاز كاربران بر عهده دارد. برای ایفای چنین نقشی علاوه بر وظایف معمول هر کتابخانه شامل فراهم‌آوری، سازمان‌دهی و دسترس‌پذیری منابع اطلاعاتی، بررسی موانع عاطفی و روان‌شناختی استفاده از كتابخانه می‌‌تواند در ارائه بهتر خدمات و استفاده هر ‌چه مناسب‌تر كاربران از كتابخانه تأثیر داشته باشد. این امر به این دلیل حائز اهمیت است كه یک كتابخانه به رغم داشتن مجموعه‌ای مناسب متشكل از انواع منابع اطلاعاتی، در صورت نداشتن محیطی آرام و بدون عوامل اضطراب‌زا، قادر نخواهد بود تا به طور شایسته كاربران خود را مورد حمایت قرار داده و خدمات مناسبی به آنها ارائه نماید. از این رو، موضوع اضطراب به عنوان یكی از عمده‌ترین موانع عاطفی