واژگان کلیدی :  کارت امتیازی متوازن، شاخص کلیدی نتیجه ، شاخص کلیدی عملکرد ، داشبورد مدیریتی، اهداف استراتژیک

 

فهرست مطالب

فصل اول: کلیات پژوهش… 1

1-1 مقدمه: 2

2-1  بیان مسئله. 4

3-1. اهمیت و ضرورت تحقیق.. 7

4-1. جنبه ی جدید و نو آوری تحقیق : 8

5-1. اهداف تحقیق : 8

6-1. سوالات تحقیق : 9

7-1. جامعه آماری، روش  نمونه گیری و حجم نمونه گیری: 9

8-1. روش و ابزار تجزیه و تحلیل داده ها : 10

گردآوری داده ها: 10

10-1. مراحل انجام تحقیق : 10

11-1. محدودیت تحقیق: 11

فصل دوم : ادبیات، مبانی نظری و پیشینه تحقیق.. 12

1-2 مقدمه : 13

2-2. هوش سازمانی.. 13

1-2-2. سیستم هوش تجاری به عنوان هسته تصمیم گیری.. 14

2-2-2. كاربرد هوش كسب و كار در سیستم های برنامه ریزی منابع سازمانی.. 15

3-2-2. نیازمندی های ارزیابی هوش تجاری در سیستم های برنامه ریزی منابع انسانی.. 16

3-2. ارزیابی عملکرد: 17

1-3-2 سیر تحول ارزیابی عملکرد. 18

2-3-2. ارکان ارزیابی عملکرد چه چیزی باید مورد ارزیابی قرارگیرد؟. 19

3-3-2. ارزیابی چه زمانی صورت می پذیرد؟. 20

4-3-2. انواع ارزیابی.. 20

5-3-2. رویکردهای ارزیابی عملکرد. 22

6-3-2. مراحل ارزیابی عملکرد. 23

7-3-2. مدلهای ارزیابی عملکرد. 23

8-3-2. ضرورت و اهمیت ارزیابی عملکرد. 24

9-3-2. نقش فناوری اطلاعات در ارزیابی عملکرد. 25

4-2. مدیریت منابع انسانی.. 25

1-4-2. عملکردها مدیریت منابع انسانی.. 26

2-4-2. تشریح مدل جامع ارزیابی عملکرد منابع انسانی.. 26

3-4-2. الگوهای متداول ارزیابی عملکرد سازمان ها و دستگاه های اجرایی.. 26

4-4-2. جایگاه و نقش نظام ارزیابی عملکرد در فرایند توسعه منابع انسانی سازمان.. 27

5- 2.  اثر فناوری اطلاعات و ارتباطات بر سازمان.. 29

6-2. مدیریت راهبردی – برنامه ریزی راهبردی.. 30

7-2. مدل SWOT. 32

8-2. مراحل پیاده سازی مدل  BSC.. 33

1-8-2.  تعیین اندازه سازمان.. 33

2-8-2. تجزیه و تحلیل موقعیت سازمان.. 33

3-8-2. تثبیت چشم انداز. 34

4-8-2. تعیین استراتژی های سازمان.. 34

5-8-2. تعیین وجه های مناسب برای شرکت… 34

6-8-2. تدوین اهداف استراتژیک برای جنبه های تعیین شده. 34

9-2 کارت امتیاز متوازن.. 35

10-2 . شاخص…. 35

11-2. داشبورد. 36

1-11-2. داشبوردها، اندازه گیری عملکرد سازمانی و مدیریت… 38

2-11-2. اثرات پیاده سازی داشبورد بر سازمان.. 38

12-2. برای ارزیابی برنامه توسعه دانشگاه  میتوان دو نقش در نظر گرفت.. 38

1-12-2. ارزیابی  زمینه و محیط.. 39

2-12-2. ارزیابی درون داد. 39

3-12-2. ارزیابی فرایند. 39

4-12-2. ارزیابی برون داد. 39

5-12-2. مدیریت دانشگاهی.. 40

13-2. عناصر اصلی تشکیل دهنده آموزش عالی و تنگناهای موجود. 41

14-2. هیات علمی.. 42

15-2. قوانین و مقررات و آیین نامه ها 42

16-2. حوزه های مرتبط با اعضای هیات علمی.. 43

1-16-2. فعالیت های فرهنگی – تربیتی – اجتماعی.. 43

2-16-2. فعالیت های آموزشی.. 43

3-16-2. فعالیت های پژوهشی و فناوری.. 43

4-16-2 فعالیت های علمی و اجرایی.. 43

5-16-2 شاخص های مالی.. 43

17-2. پیشینه. 44

 

فصل سوم: روش تحقیق.. 46

1-3. مقدمه. 47

2-3. روش تحقیق.. 47

3-3.  شناسایی و ارزیابی شاخص ها 48

4-3. جامعه و نمونه آماری.. 48

5-3. مراحل اجرای تحقیق.. 48

6-3. ابزار اندازه گیری و جمع آوری اطلاعات.. 51

1-6-3. نرم افزارهای مورد استفاده : 51

2-6-3.  معرفی پرسشنامه. 51

3-6-3 . آزمونها و تگنیک های آماری.. 52

4-6-3.  روایی و پایایی پرسشنامه. 52

7-3. روایی/ اعتبار : 52

8-3. پایایی: 52

9-3. آزمون میانگین T-Student…………………………………………………………………………53

10-3. یکپارچگی داده ها 54

فصل چهارم: 56

1-4. مقدمه. 57

2-4. چشم انداز. 57

3-4. تحلیل ذینفعان.. 58

1-3-4. ذینفعان داخلی.. 58

2-3-4. ذینفعان خارجی.. 58

4-4. بیانیه ماموریت… 58

5-4. ارزش های محوری.. 59

1-5-4. پاسداری از اصول و ارزش های اسلامی از طریق.. 59

2-5-4. تعهد به پیشرفت دانشگاه و کشور با اعتقاد به : 59

6-4. تعیین عناصر راهبردی.. 60

1-6-4. زمینه ها و حوزه های مورد نظر در اهداف.. 60

7-4. اهداف کلان کیفی.. 60

1-7-4. اهداف کلان بخش آموزش… 60

2-7-4. اهداف کلان بخش پژوهش…. 60

3-7-4. اهداف کلان بخش مالی.. 61

8-4. تعیین جنبه های مدل ارزیابی امتیاز کارت متوازن : 61

1-8-4. فراگیران.. 62

2-8-4. مالی.. 62

3-8-4. فرایند داخلی: 62

4-8-4. رشد و نوآوری: 62

9-4. عوامل حیاتی موفقیت… 63

10-4. تعیین موقعیت راهبردی با توجه به ماتریس  (SWOT): 65

1-10-4. بررسی عوامل استراتژیک داخلی و خارجی : 65

2-10-4. ماتریس تحلیل نقاط ضعف، قوت، فرصت و تهدید : 73

11-4. تدوین شاخص ها از چهار منظر مالی، پژوهشی، آموزشی و فرهنگی.. 75

12-4. استخراج سنجه های عملکرد : 80

1-12-4. شاخص های کلیدی عملکرد، شاخص های عملکردی، شاخص های نتیجه و شاخص های کلیدی نتیجه  80

13-4. ایجاد داشبوردهای مدیریتی.. 84

1-13-4. داشبوردهای مربوط به شاخص ها 84

2-13-4. داشبوردهای مربوط به شاخص های مالی.. 85

3-13-4. داشبوردهای مربوط به شاخص های  آموزشی.. 86

4-13- 4. داشبوردهای مربوط به شاخص های حوزه  پژوهشی.. 89

14-4. داشبوردهای مربوط به   BSC سازمان.. 91

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری.. 93

1-5. مقدمه. 94

2-5. نتایج.. 94

3-5. استراتژی و راهكار كاهش…. 95

1-3-5. استراتژی و راهکار رسوخ در بازار. 96

2-3-5. استراتژی و راهکارها توسعه محصول.. 96

3-3-5. استراتژی و راهکار مشارکت… 96

4-3-5. استراتژی و راهكار تنوع همگون.. 97

4-5. همسویی ابعاد نقشه راهبرد با راهبرد سازمان.. 97

5-5. محدودیت تحقیق.. 99

6-5. پیشنهاد‌ها 99

منابع و مراجع: 101

منابع فارسی : 101

منابع انگلیسی.. 103

پیوست ها…………………………………………………………………………………………………………107

 

 فهرست شکل­ها  و نمودارها

نمودار 1-1: نمودار مراحل تحقیق.. 11

شکل 2-1. رابطه بین مدیریت عملکرد و اندازه‌گیری عملکرد (May Leen Yu et al.,2009) 24

نمودار 1-2 : جایگاه و نقش نظام ارزیابی عملکرد در فرایند توسعه منابع انسانی سازمان.. 29

شکل 2-2 بخش‌های سه گانه مدیریت راهبردی ]23[ 31

شكل 3- 2  الگوی مدیریت راهبردی فردآر. دیوید2004 ]24[ 32

شکل 4-2 چارچوب تحلیل SWOT. 33

شکل 1-3 :سفری از ماموریت و چشم انداز ارزیابی عملکرد (David Parmeenter, 2007) 49

شکل 2-3  نقشه استراتژی (Kaplan and Norton, 2004) 50

شکل 3-3 مراحل پیاده سازی داشبورد مدیریت… 55

شکل 1-4. نمودار چشم انداز استراتژی.. 62

شکل 2-4. ماتریس 2:  موقعیت استرات‍ژیک دانشگاه قم.. 73

شکل 3-4 (الف، ب، ج) شاخص های مالی.. 86

شکل 4-4 (الف، ب، ج، چ) شاخص های حوزه پژوهشی.. 88

شکل 5-4 (الف، ب، ج، چ،) شاخص های حوزه آموزشی.. 91

شکل 6-4 شاخص های BSC سازمان.. 92

شکل 1-5.  نمودار علت و معلومی همسویی دارایی های نا مشهود با اهداف سازمانی.. 98

 

فهرست جداول

جدول 1-3. نمونه ای از پرسشنامه های طراحی شده. 52

جدول1-4.  عوامل حیاتی موفقیت سازمانی.. 64

جدول 2-4. ماتریس ارزیابی عوامل داخلی (IFE) 68

جدول 3-4.  ماتریس ارزیابی عوامل خارجی (EFE) 71

جدول 4-4. ماتریس تهدیدات، فرصت ها، نقاط قوت و نقاط ضعف… 74

جدول5-4:  شاخص های گروه مالی.. 76

جدول6-4:  شاخص های گروه پژوهش و فنآوری.. 77

جدول7-4: شاخص های گروه آموزشی و اجرایی.. 78

جدول8-4:  شاخص ها و ارتباط آن با وجوه BSC.. 81

 

 1-1 مقدمه:

داشتن اطلاعات دقیق، مرتبط و بهنگام، باعث بالا رفتن سرعت و دقت تصمیم گیری شده و جلوی انتخاب بسیاری از تصمیمات نادرست را خواهدگرفت. اطلاعات و دانش، نشان دهنده ثروت اساسی یک سازمان است. شرکت ها و سازمان ها سعی می کنند از این ثروت برای به دست آوردن مزیت رقابتی در هنگام تصمیم گیری های مهم استفاده نمایند. [37]

مدیران، به منظور مواجهه با محیط و تحقق اهداف سازمانی خود، با مد نظر قرار دادن متغیرهای محیطی، ضرورتاً بایستی محیط را تحلیل و متغیرهای آن را شناسایی کرده و در برخورد با آنها تدبیر مناسب را اتخاذ نمایند. این امر مستلزم برخورداری از اطلاعات بهنگام درون و برون سازمانی و نیز امکان بهره برداری بهینه از آنها را دارد. برای این که سازمان ها قادر به واکنش سریع در برابر تغییرات بازار باشند، نیاز به سیستم های اطلاعات مدیریتی  دارند تا بتوانند از سازمان و محیط آن، تحلیل های علت و معلولی مختلف را انجام دهند. [42]

سیستم های هوش تجاری[1] (BIS)، ابزاری را فراهم می کنندکه براساس آن نیازهای اطلاعاتی سازمان به شکل مناسبی پاسخ داده می شود؛ وظایف اصلی که توسط سیستم های هوش تجاری مورد توجه قرار می گیرد، شامل: شناسایی هوشمندانه داده های اطلاعاتی، تجمیع آن ها و تحلیل چند بعدی داده هایی است که از منابع اطلاعاتی مختلف به دست آمده است، می باشد. سیستم های هوش تجاری، داده های مربوط به سیستم های اطلاعاتی درون سازمانی را با داده هایی که از محیط سازمان به دست می آید، تجمیع می کنند. این داده های محیطی می تواند شامل آمارها، پایگاه های اطلاعاتی مربوط به مراکز سرمایه گذاری و مالی و پایگاه داده های متفرقه باشند. چنین سیستم هایی به عنوان رابط ها و واسط گرهایی هستند که برای کسب اطلاعات روزآمد، قابل اطمینان وکافی بوده، نسبت به فعالیت های مختلف شرکت عمل می کنند. [42]

سازمان ها با بهره گرفتن از انبارداده ها،[2]  به حمایت از برنامه های استراتژیک و ماموریت حیاتی خود نیاز دارند  داده های سپرده شده به انبار داده ها باید تبدیل به اطلاعات و دانش شوند و به طور مناسبی در اختیار تصمیم گیرندگان در درون سازمان و شرکای مهم در زنجیره ارزش سازمانی قرار گیرند. در محیط انبار داده ها، رابط انسان و کامپیوتر بالاترین اهمیت را داراست و تعیین کننده نقش اصلی موفقیت از دیدگاه کاربر نهایی است. به منظور حمایت از تجزیه و تحلیل وگزارش کارها، انبار داده باید داده های با کیفیت بالا را ارائه نماید و باید این اطلاعات را از طریق رابط های بصری در اختیارکاربران قرار دهد. [43]

امروزه با توجه به پیشرفت های مداوم در فناوری اطلاعات و ارتباطات و رشد سریع محیط کسب وکار، سازمان ها با رشد فزاینده اطلاعات مقابله می کنند . مدیران اغلب با گزارشات و اطلاعات بسیاری از سیستم های اطلاعات سازمانی مانند برنامه ­ریزی منابع سازمانی[3] (ERP)  و هوش تجاری مواجه شده اند. این پدیده های است که به طور کلی به عنوان اضافه بار اطلاعات شناخته شده است. مشکل بیشتر زمانی است که گزارش ها با توجه به اطلاعات ارائه شده ضعیف هستند و به انحراف تصمیم گیرندگان می انجامد . [44]

راه حل داشبورد، [4] می تواند این مشکلات را حل نماید. داشبوردهای مدیریتی، سیستم های نرم افزاری نوینی هستند که در جهت غنی سازی اهداف، با بهره گرفتن از تجزیه و تحلیل اطلاعات به سازمان ها کمک می کند. داشبورد، به مدیران این امکان را می دهد تا با تعریف، نظارت و تحلیل شاخص های کلیدی عملکرد  در ایجاد تراز بین اهداف و فعالیت ها، نمایان سازی کلیه فعالیت های سازمان و ایجاد یک محیط نمایش مشترك بین اهداف و فعالیت ها برای تصمیم سازی درست و کارآمد اقدام نمایند.

داشبورد را می توان به عنوان سیستم پشتیبانی تصمیم گیری که اطلاعات را در یک قالب خاص به تصمیم گیرنده ارائه می کند تلقی نمود. از این رو، داشبورد را باید با توجه به ویژگی های نحوه ی ارزیابی و برای ارتباط برقرارکردن با آنها در راستای تصمیم گیری طراحی کرد . این سیستم  اطلاعاتی، نمادها و نشانه های تصمیم گیری را برای تصمیم گیرنده فراهم می کند. [48]

به طور کلی  ارزیابی عملکرد،[5] فرایندی است که بوسیله آن کار کارکنان در فواصلی معین  و به طور رسمی مورد بررسی و سنجش قرار می گیرد ؛ منظور از ارزیابی عملکرد اعضای هیات علمی عبارت است از: سنجش منظم فعالیت های آموزشی / پژوهشی اساتید و تعیین میزان دستیابی به اهداف نظام آموزشی، که بر اساس معیار های از قبل تعیین شده صورت می گیرد . حال مسئله آن است که معیارهای موجود ارزیابی عملکرد اعضای هیات علمی، کافی نبوده و دارای کاستی هایی می باشد، بدین صورت که در نظام ارزیابی موجود فقط خواسته ها و انتظارات سیستم آموزشی لحاظ شده و نظر خود اساتید و دانشجویان مورد توجه قرار نگرفته است . لذا سوال اصلی تحقیق این است: معیار های مطلوب ارزیابی عملکرد اعضای هیات علمی کدامند؟

[1]. business intelligence systems

[2]. Data warehouse

[3].Enterprise resource planning

[4].Dashboard

[5]. Performance Evaluation

کلیدواژه ها: توسعه خدمات الکترونیک، کاربران روستایی

 

 

فهرست مطالب

 

عنوان                                                                                                                                             صفحه

 

  فصل اول: مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………. 1

1-1- مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….2

1-2-بیان مسئله…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….2

1-3-اهمیت وضرورت موضوع تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………..4

1-4-اهداف تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..6

1-5-چارچوب نظری تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………………….7

1-6-سؤالات تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………………………………7

1-7-فرضیه های تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………………………..7

1-8-متغیرهای تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………………………………..8

فصل دوم: بر ادبیات تحقیق…………………………………………………………………………………………………9

2-1-مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..10

2-2- فناوری اطلا عات ایران در سال های اخیر……………………………………………………………………………………………………….11

2-3- خدمات الكترونیكی……………………………………………………………………………………………………………………………………………12

2-3-1-مدل ارتباط برقرار کردن ……………………………………………………………………………………………………………………………12

2-3-2-مدل فعال‌کردن ‌…………………………………………………………………………………………………………………………………………….13

2-3-3-مدل ادغام ………………………………………………………………………………………………………………………………………………….13

2-3-4-مدل رشد ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………..14

2-3-5-گذرگاه ادغام …………………………………………………………………………………………………………………………………………………15

2-3-6-ابزار تعامل کاربر …………………………………………………………………………………………………………………………………………..16

2-3-7-درگاه پرداخت ……………………………………………………………………………………………………………………………………………….18

2-3-8- پورتال داخلی……………………………………………………………………………………………………………………………………………….19

2-4-مدل‌های اطلاع‌رسانی و ارائه خدمات  الكترونیك……………………………………………………………………………………………..19

2-4-1- مدل انتشاری………………………………………………………………………………………………………………………………………………..19

2-4-2.مدل جریان اطلاعات حساس………………………………………………………………………………………………………………………….20

2-4-3-مدل تحلیل مقایسه‌ای……………………………………………………………………………………………………………………………………20

2-4-4-مدل مشاركت عمومی…………………………………………………………………………………………………………………………………….21

2-4-5-مدل ارائه خدمات به صورت تعاملی………………………………………………………………………………………………………………21

2-4-6-مدل توسعه دولت الكترونیك…………………………………………………………………………………………………………………………22

2-5-فناوری اطلاعات و ارتباطات……………………………………………………………………………………………………………………………….23

2-5-1-فناوری اطلاعات وارتباطات و توسعه انسانی………………………………………………………………………………………………….25

2-5-2-فناوری  اطلاعات وارتباطات ابزاری برای توسعه روستایی…………………………………………………………………………….26

2-5-3-کابرد فناوری اطلاعات و ارتباطات در توسعه روستایی ………………………………………………………………………………..27

2-5-3-1-تسهیلات دسترسی …………………………………………………………………………………………………………………………………..27

2-5-3-2-طراحی خدمات اطلاعات ………………………………………………………………………………………………………………………….27

2-5-3-3-طراحی مراکز اطلاع رسانی ………………………………………………………………………………………………………………………28

2-5-4-زمینه های اطلاع رسانی فناوری اطلاعات وارتباطات …………………………………………………………………………………..29

2-5-4-1-تأمین بهداشت عمومی …………………………………………………………………………………………………………………………….29

2-5-4-2-ایجاد فرصتهای اقتصادی ………………………………………………………………………………………………………………………….29

2-5-4-3-شبکه های آموزش و یادگیری …………………………………………………………………………………………………………………30

2-5-4-4-حفاظت محیط زیست

 ………………………………………………………………………………………………………………………………30

2-5-4-5-توانمند سازی و مشارکت افراد …………………………………………………………………………………………………………………30

2-6-تجارت الکترونیک ………………………………………………………………………………………………………………………………………………31

2-7-تجارت الكترونیكی در برابر تجارت سنتی …………………………………………………………………………………………………………33

2-8-دوران گذار فناوری اطلاعات ایران ………………………………………………………………………………………………………………….34

2-9-فناوری اطلاعات و ارتباطات و روستاهای ایران ………………………………………………………………………………………………..34

2-9-1–مدیریت روستایی و توسعه کشاورزی ،ICT ……………………………………………………………………………………………..35

2-9-2-ترویج کشاورزی و فناوریهای ارتباطات و اطلاعات ………………………………………………………………………………………36

2-9-2-1-رویکرد های برنامه ریزی استراتژیک فناوری اطلاعات ……………………………………………………………………………37

2-10-تاریخچه سرویسهای اینترنتی و پیدایش آنها …………………………………………………………………………………………………38

2-10-1-کیوسکهای اینترنت در کشورهند ………………………………………………………………………………………………………………38

2-11-اهداف دفاتر ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………..39

2-12-مدل های TTF, UTAUT  ……………………………………………………………………………………………………………………….40

2-12-1-مدل TTF …………………………………………………………………………………………………………………………………………………40

2-12-2-مدل UTAUT …………………………………………………………………………………………………………………………………………40

2-13-روستاهای شهر زادهان ……………………………………………………………………………………………………………………………………40

2-14-پیشینه تحقیق ………………………………………………………………………………………………………………………………………………..41

فصل سوم: روش‌ اجرای تحقیق ……………………………………………………………………………………………………48

3-1 مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………49

3-2 روش تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….49

3-3-مراحل انجام تحقیق …………………………………………………………………………………………………………………………………………..50

3-4.مدل مفهومی تحقیق ………………………………………………………………………………………………………………………………………….51

3-5-  معرفی جامعه آماری  تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………..51

3-6-  روش و ابزار گرد آوری اطلاعات………………………………………………………………………………………………………………………53

3-7-  بررسی معیار های نكوئی پرسشنامه تحقیق……………………………………………………………………………………………………54

3-8- بررسی پایایی ابزار سنجش……………………………………………………………………………………………………………………………….54

3-9- روش تجزیه و تحلیل داده ها…………………………………………………………………………………………………………………………….55

3-10-  رگرسیون خطی و چندگانه……………………………………………………………………………………………………………………………56

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده‌ها ……………………………………………………………………………………………..58

4-1-مقدمه‏ …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………59

4-2- بررسی ویژگیهای توصیفی متغیر های کیفی گروه نمونه…………………………………………………………………………………59

4-2-1- اطلاعات مربوط به جنسیت …………………………………………………………………………………………………………………………60

4-2-2- اطلاعات مربوط به سن ………………………………………………………………………………………………………………………………..61

4-2-3- اطلاعات مربوط به جدول تحصیلی ……………………………………………………………………………………………………………..62

4-3- بررسی ویژگیهای توصیفی متغیر های کمی گروه نمونه………………………………………………………………………………….63

4-4- تجزیه و تحلیل  فرضیه های پژوهش ………………………………………………………………………………………………………………64

4-4-1- فرضیه اول……………………………………………………………………………………………………………………………………………………..69

فصل پنجم: نتیجه‌گیری و پیشنهادات…………………………………………………………………………………………..73

5-1- مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….74

5-2-یافته های پژوهش و تحلیل نتایج………………………………………………………………………………………………………………………74

5-2-1- فرضیه اول……………………………………………………………………………………………………………………………………………………..74

5-2-2-فرضیه دوم……………………………………………………………………………………………………………………………………………………..75

5-2-3-فرضیه سوم…………………………………………………………………………………………………………………………………………………….75

5-3- خلاصه  و نتیجه گیری کلی تحقیق………………………………………………………………………………………………………………….76

5-4- پیشنهادها………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….77

5-4-1- پیشنهاداتی مبتنی بر یافته های تحقیق………………………………………………………………………………………………………78

5-4-2- پیشنهادهای برای تحقیق های آتی……………………………………………………………………………………………………………..79

                                                    

 فهرست جدول ها

عنوان جدول                                                                                                                   صفحه

جدول شماره (2-1): تحقیقات مرتبط با بررسی عوامل موثر بر توسعه خدمات الکترونیک در میان کاربران روستایی زاهدان با بهره گرفتن از مدلهای ttf وutaut …………………………………………………………………………………………………………………..45

جدول  (3-1)متغیر ها و شماره گویه های پرسشنامه ………………………………………………………………………………………………53

جدول  (3-2) ضرایب مربوط به آلفای کرونباخ………………………………………………………………………………………………………….55

جدول  (4-1) توزیع فراوانی و درصد فراوانی جنسیت افرادی که به پرسشنامه پاسخ داده اند………………………………..60

جدول  (4-2) توزیع فراوانی و درصد فراوانی سن افرادی که به پرسشنامه ها پاسخ داده اند…………………………………..61

جدول (4-3)توزیع فراوانی و درصد فراوانی تحصیلات پاسخ دهندگان که به پرسشنامه ها پاسخ داده اند……………..62

جدول 4-4-  آمار توصیفی داده ها (ارقام غیر ضریبی به میلیون ریال هستند)  مربوط به مولفه های TTFوUTAUT ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………63

جدول (4-5) ضریب همبستگی، ضریب عوامل موثر بر توسعه خدمات دولت الکترونیک در میان کاربران روستایی………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..65

جدول (4-6) تحلیل واریانس رگرسیون عوامل موثر بر توسعه خدمات دولت الکترونیک در میان کاربران………………65

جدول ( 4-7) ضرایب معادله رگرسیون عوامل موثر بر توسعه خدمات دولت الکترونیک در میان کاربران روستایی66

جدول (4-8) ضریب همبستگی ، ضریب تعیین اولویت عوامل موثر بر توسعه خدمات الکترونیک در میان کاربران روستایی……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….67

جدول (4-9) تحلیل واریانس رگرسیون اولویت عوامل موثر بر توسعه خدمات دولت الکترونیک در میان کاربران روستایی……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….68

جدول (4-10) ضرایب معادله رگرسیون اولویت عوامل موثر بر توسعه خدمات دولت الکترونیک در میان کاربران روستایی……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….68

جدول 4-11 تست فرید من برای فرضیه دوم……………………………………………………………………………………………………………69

جدول 4-12 میانگین هریک از شاخص های میزان استفاده کاربران روستایی…………………………………………………………70

جدول (4-13)ضریب همبستگی ، ضریب راهکارهای توسعه خدمات الکترونیک در میان کاربران روستایی…………..71

جدول (4-14) تحلیل واریانس رگرسیون راهکارهای توسعه خدمات دولت الکترونیک(تسهیلات،امکانات و برنامه ها) و میزان استفاده کاربران روستایی……………………………………………………………………………………………………………………………….71

جدول (4-15) ضرایب معادله رگرسیون راهکارهای توسعه خدمات دولت الکترونیک(تسهیلات ،امکانات و برنامه ها) و میزان استفاده کاربران روستایی……………………………………………………………………………………………………………………………….72

 

 فهرست نمودار ها

عنوان نمودار                                                                                                                             صفحه

نمودار (4-1) فراوانی و درصد فراوانی جنسیت افرادی که به پرسشنامه پاسخ داده اند……………………………………………60

نمودار (4-2) توزیع فراوانی و درصد فراوانی سن افرادی که به پرسشنامه ها پاسخ داده اند……………………………………62

نمودار(4-3) توزیع فراوانی و درصد فراوانی تحصیلات افرادی که به پرسشنامه ها پاسخ داده اند……………………………63

نمودار (4-4) آزمون نرمال بودن خطاهای معادله رگرسیون……………………………………………………………………………………..91

نمودار (4-5)آزمون نرمال بودن خطاهای معادله رگرسیون……………………………………………………………………………………….91

نمودار (4-6)  آزمون نرمال بودن خطاهای معادله رگرسیون…………………………………………………………………………………….92

 

 

 

 

 

 

 

 

1-1.مقدمه

تحولات دهه  پایانی سده ی بیستم میلادی در تاریخ علم و صنعت بی سابقه بود،زیرا دستاوردهای انقلاب صنعتی و انقلاب الکترونیک با تحولات فناوری اطلاعات به هم آمیخت و فناوری ارتباطات و اطلاعات (آی سی تی) را پی ریخت. آی سی تی) محصولی بود که دستاوردها و پیامدهای آن در ذهن گروهی عظیم از پدیدآورندگان آن نمی گنجید، (آی سی تی )، فناوری نوینی است که توانسته است خیلی زود تمامی حصارها، قیدو بندها را گسیخته و مرزهای جغرافیایی در عرصه های مختلف، پنج قاره عالم را درنوردیده و بر کلیه ابعاد اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، نظامی و فرهنگی اثر گذارد.. عرصه تأثیرگذاری    فناوری های ارتباطات و اطلاعات تنها به محیط­های شهری منحصر و محدود نمی­ شود  و دامنه آن حتی دور دست­ترین مناطق روستایی را در برمی­گیرد و  میتواند نقش موثری در فرایند توسعه روستایی ایفا کند. مدل سازمان ملل، فرایند توسعه فنآوری اطلاعات و ارتباطات در مناطق روستایی دارای پنج مرحله اصلی پیدایش، ارتقاء، تعامل، تراکنش و یکپارچگی است. ایران از سال ١٣٨٢ اولین مرحله در فرایند توسعه این فنآوری را برای جوامع روستایی آغاز کرد.در حال حاضر مراحل پنجگانه، انجام شده و وقت آن رسیده است تا عوامل مؤثر در پذیرش و بکارگیری فنآوری اطلاعات و ارتباطات

 

واژه‌های کلیدی:داده کاوی آموزشی، شبکه عصبی، خوشه بندی، درخت تصمیمC5، داشبورد.

 

فهرست مطالب

فصل اول: 1

1-1-مقدمه. 2

1-2-تعریف مساله و بیان سوال های اصلی تحقیق. 3

1-3-ضرورت انجام تحقیق. 6

1-4-هدف‌ها و کاربردهای مورد انتظار از انجام تحقیق. 7

1-5-جنبه جدید بودن و نوآوری طرح. 7

1-6-قلمرو مکانی و زمانی تحقیق. 8

1-7-روش تجزیه و تحلیل داده‌ها 8

1-8-ساختار تحقیق. 8

1-9-تعاریف و اصطلاحات.. 9

1-10-نتیجه گیری.. 12

فصل دوم: 122

2-1- مقدمه. 133

2-2-انگیزه‌های کاوش داده 13

2-3-نیاز به داده‌کاوی.. 15

2-4- چالش‌های داده‌کاوی.. 16

2-4-1- چالش‌های اولیه. 17

2-4-2- چالش‌های ثانویه. 18

2-5-معرفی داده‌کاوی.. 19

2-5-1-منشاُ علمی.. 21

2-5-2- معماری سیستم داده‌کاوی.. 21

2-5-3- مراحل عملیات داده‌کاوی.. 23

2-5-3-1-آماده‌سازی داده 23

2-5-3-2-یادگیری مدل. 24

2-5-3-3-ارزیابی و تفسیر مدل. 25

2-6- محدودیت‌های داده‌کاوی.. 25

2-7- قابلیت‌های داده‌کاوی.. 26

2-8- روش‌های یادگیری مدل در داده‌کاوی.. 26

2-8-1- روش‌های پیش‌بینی.. 26

2-8-1-1- دسته‌بندی.. 27

2-8-1-2- رگرسیون. 27

2-8-1-3-تشخیص انحراف.. 28

2-8-2- روش‌های توصیفی.. 29

2-8-2-1- خوشه‌بندی.. 30

2-8-2-2- کشف قوانین انجمنی.. 32

2-8-2-3- کشف الگوهای ترتیبی.. 32

2-9- فنون داده‌کاوی.. 32

2-9-1- یافتن خودکارخوشه‌ها 34

2-9-1-1-نقاط قدرت این روش… 34

2-9-1-2-نقاط ضعف… 34

2-9-1-3- کاربرد. 34

2-9-2- درخت‌های تصمیم‌گیری و استقرا قاعده‌ای.. 35

2-9-2-1-نقاط قوت.. 35

2-9-2-2-نقاط ضعف روش درخت‌تصمیم‌گیری.. 35

2-9-2-3-کاربرد. 36

2-9-3- شبکه‌های عصبی.. 36

2-9-3-1- نقاط قوت شبکه‌های عصبی مصنوعی.. 36

2-9-3-2- نقاط ضعف شبکه‌عصبی.. 37

2-9-3-3-کاربرد. 37

2-10- درجه‌بندی فنون مختلف داده‌کاوی از جهت سختی و آسانی.. 37

2-11-تعریف داشبورد. 38

2-12- سابقه تحقیق. 43

2-12-1- سابقه داده‌کاوی.. 43

2-12-2- سابقه داشبورد. 47

2-13 بررسی مراحل داشبورد در چند نمونه. 49

2-14-نتیجه گیری.. 50

فصل سوم: 51

3-1- مقدمه. 52

3-2- چارچوب تحقیق. 53

3-3- روش تحقیق. 54

3-3-1- طبقه‌بندی تحقیق برمبنای هدف.. 54

3-3-2- طبقه بندی تحقیق بر مبنای روش… 54

3-3-3- طبقه‌بندی تحقیق بر مبنای نوع داده‌ها 55

3-4- جامعه آماری.. 55

3-5- نمونه‌گیری.. 56

 

3-5-1- روش نمونه‌گیری.. 56

گردآوری و تحلیل داده‌ها 56

3-7- ساختار اجرایی تحقیق. 57

3-7-1- ساختار اجرایی بخش اول تحقیق. 58

3-7-1-1- درک مساله. 59

3-7-1-2- شناخت داده‌ها 60

3-7-1-3- آماده سازی داده‌ها 61

3-7-1-4- مدل‌سازی.. 61

3-7-1-5- ارزیابی نتایج. 62

3-7-1-6- بکارگیری مدل. 62

3-8- تحلیل خوشه‌ای.. 63

3-9- الگوریتم  k-means. 64

3-10-شبکه‌عصبی.. 65

3-10-1- معماری شبکه. 66

3-11-درخت‌تصمیم. 67

3-12- شاخص مقایسه نتایج خوشه‌بندی با رویکردهای مختلف… 69

3-12-1- شاخص مجموع خطای مربعی.. 69

3-13- ابزار‌های داده‌کاوی.. 69

3-14- بخش دوم ساختار اجرایی تحقیق. 70

3-14-1- شناسایی شاخص… 70

3-14-2- پیاده‌سازی داشبورد. 70

3-15- ابزار پیاده‌سازی داشبورد. 71

3-16- نتیجه‌گیری.. 71

فصل چهارم: 73

4-1-مقدمه. 74

4-2-فرایند داده‌کاوی.. 74

4-2-1-درک مساله. 74

4-2-2-شناخت داده‌ها 75

4-2-2-1- داده‌ها 75

4-2-2-2- انتخاب داده‌ها 75

4-2-3- آماده سازی و پیش پردازش داده‌ها 76

4-2-3-1- آماده سازی داده‌ها 76

-2-3-2-پیش پردازش داده‌ها 77

4-2-4-مدل‌سازی.. 82

4-2-4-1-خوشه‌بندی.. 83

4-2-4-2- خوشه‌بندی k-means. 83

4-2-4-3- پیش‌بینی خوشه‌ها 84

4-2-4-4- پیش‌بینی با شبکه‌عصبی.. 85

4-2-4-5- پیش‌بینی با درخت‌تصمیم C5. 85

4-2-5- ارزیابی.. 88

4-2-6- به‌کارگیری مدل. 89

4-3- فرایند طراحی و پیاده‌سازی داشبورد. 89

4-3-1- شناسایی شاخص… 89

4-4- نتیجه‌گیری.. 93

فصل پنجم: 94

5-1- مقدمه. 95

برفصل‌های گذشته. 95

5-3- دستاوردها و نوآوری‌های تحقیق. 96

5-4- پیشنهادات برای تحقیق‌های آتی.. 97

5-5- محدودیت‌های تحقیق. 98

فهرست منابع. 99

 

 

فهرست جداول

جدول2-1 درجه‌بندی فنون مختلف داده‌کاوی.. 38

جدول 2-2 تعاریف داشبورد در مرور ادبیات.. 38

جدول 2-3 مراحل طراحی داشبورد. 49

جدول3-1 الگوریتم خوشه‌بندی.. 65

جدول 4-1 اقلام اطلاعات فردی دانشجویان. 78

جدول 4-2 اقلام اطلاعاتی معدل دانشجویان. 79

جدول 4-3 اقلام اطلاعاتی دانشگاهی دانشجویان. 79

جدول 4-4 نرخ پارامتر SSE به ازای تعداد خوشه‌ها در k-means. 84

جدول 4-5 پیش بینی با بهره گرفتن از روش شبکه‌عصبی.. 85

جدول 4-6 دسته‌بندی معدل‌‌ها 86

جدول 4-7 پیش بینی با بهره گرفتن از روش درخت تصمیمC5. 87

جدول 5-1 دقت پیش‌بینی‌های انجام شده 97

 

 

فهرست شکل‌ها و نمودارها

.. 9

شکل2-1: قیاس رشد حجم داده با رشد تعداد تحلیل‌گران داده 15

شکل 2-2 سلسله مراتب داده تا خرد. 20

شکل 2-3 معماری یک سیستم داده‌کاوی.. 22

شکل 2-4 ساختار داده‌کاوی آموزشی.. 44

شکل 3-1 مراحل اصلی پیشنهادی برای اجرای تحقیق. 53

شکل 3-2  استاندارد جهانی CRISP. 59

شکل 4-1 بخشی از ارتباط داده‌ای جداول. 77

نمودار 4-1 میزان استفاده تکنیک‌های پیش‌پردازش داده 81

شکل 4-2بخشی از داده‌ها در نرم‌افزار Excel 82

شکل 4-3 تعداد رکوردها در هر خوشه. 84

شکل 4-5 اهمیت فیلدها در پیش‌بینی معدل ترم شش دانشجویان. 88

شکل4-6 پیشرفت تحصیلی دانشجویان ورودی سال 1371. 91

شکل4-7 پیشرفت تحصیلی دانشجویان ورودی سال 1381. 91

شکل 4-8 پیش بینی پیشرفت تحصیلی دانشجویان فاقد شغل ورودی سال 1381. 92

شکل 4-9 پیش‌بینی پیشرفت تحصیلی دانشجویان شاغل در سازمان‌های دولتی ورودی سال 1381  93

 

 

فصل اول: مقدمه و كلیات تحقیق

 

 

1-1-مقدمه

پیش‌‌‌‌بینی آینده در زمینه‌های مختلف همواره برای انسان جالب و جذاب بوده است. با اطمینان می‌توان گفت که پیش‌‌‌‌بینی آینده و روند تغییرات در همه‌ی حوزه‌ها از دغدغه‌های اصلی و همیشگی مدیران سطح بالا و میانی می‌باشد. اما همواره مشکلات فراوانی در برابر آن وجود داشته است که انجام پیش‌‌‌‌بینی‌های دقیق و قابل اعتماد را تقریباً غیرممکن نموده است (توحیدی- مقدم و فرهادی، 1391). در سالهای اخیر با توجه به جذابیت‌هایی که در زمینه داده‌کاوی و همچنین پیش‌‌‌‌بینی که یکی از اهداف داده‌کاوی می‌باشد وجود دارد،تحقیقات زیادی در این حوزه انجام شده است.

در حال حاضر در اکثر دانشگاه‌ها بانک‌های اطلاعاتی وسیعی از ویژگی‌های دانشجویان موجود است که حجم بالایی از اطلاعات مربوط به سوابق آموزشی و تحصیلی را شامل می‌شود و از آن‌جایی که امروزه فضای رقابتی شدیدی در دانشگاه‌های مختلف حاکم شده است. مدیران باید سریع‌تر و درست‌تر از قبل تصمیم بگیرند. لازمه چنین امری، دستیابی سریع و دقیق به دانش است و برای دستیابی به دانش، وجود ابزارهای کارا و موثری نظیر داشبوردهای مدیریتی ضرورت دارد. ارزش داشبورد در اتصال ویژگی‌ها و کاربرد مناسب آن در سازمان است. گرچه تا به امروز توافق خاصی در اینکه داشبورد باید دقیقا چگونه باشد و چه کارهایی را انجام دهد، وجود ندارد اما به طور کلی انتظار می‌رود داشبورد، امکان جمع‌ آوری، خلاصه‌سازی و ارائه اطلاعات مناسب از منابع مختلفی را داشته باشد تا بدین وسیله کاربر بتواند وضعیت شاخص‌ها را به طور یک‌جا ملاحظه نماید

هدف از انجام این تحقیق، داده‌کاوی‌آموزشی جهت مقاصد پیش‌‌‌‌بینی پیشرفت تحصیلی دانشجویان به همراه داشبورد آن می‌باشد، داده‌کاوی‌آموزشی یک حوزه علمی نوظهور است که به توسعه روش هایی برای کاوش و اکتشاف دانش در محیط‌های آموزشی می‌پردازد. پیشرفت‌ تحصیلی دانشجویان یکی از اموری است که در امر آموزش مطرح است و از مسائل مورد توجه مدیران آموزشی دانشگاه‌هاست. در این تحقیق سعی شده از داده‌کاوی و فنون آن استفاده شود و با بهره گرفتن از داده‌هایی که در دانشگاه‌ها موجود است پیشرفت تحصیلی را پیش‌‌‌‌بینی نمود. پس از آشنایی با ادبیات مسئله و مرورکلی بر ویژگی‌های اصلی یک داشبورد مدیریتی کارا، روش های داده‌کاوی و پیش‌‌‌‌بینی به عنوان مطالعه موردی کار پیش‌‌‌‌بینی در امور آموزش را انجام داده‌ایم. معدل دانشجویان به‌صورت تصادفی تغییر نمی‌کند، بلکه تغییرات بر اساس یک روند تکرار پذیر و قابل تشخیص صورت می‌گیرد، پس قابل پیش‌‌‌‌بینی است. برای این منظور پس از گردآوری داده‌ها جهت داده‌کاوی، با بهره گرفتن از روش های شبکه‌عصبی و درخت‌تصمیم C5، کار پیش‌‌‌‌بینی را انجام داده ایم و بعد از پیش‌‌‌‌بینی، طراحی و پیاده‌سازی داشبورد آن صورت گرفت.

 

فصل ۱: آشنایی با تشخیص مرجع مشترک……………………… ………………………… ………………………… ……………………………………………………..۱

1-۱. مقدمه و بیان مسئله………………………………………………………………………………………………………. 1

1-2. بررسی ارتباطات هم‏مرجعی………………………………………………………………………………………….. 6

   1-2-1. هم‏مرجع در مقابل پیشایند………………………………………………………………………………….. 9

      1-۲-1-۱. ارتباط هم‏مرجع………………………………………………………………………………………… ۱0

  1-۲-1-2. ارتباط پیشایندی………………………………………………………………………………………… 11

1-۲-۲. تحلیل پیشایند……………………………………………………………………………………………………. 16

   1-۲-۳. تحلیل مرجع مشترک………………………………………………………………………………………… 16

  1-۲-۴. تقابل تحلیل مرجع مشترک و تحلیل پیشایندی…………………………………………….. ۱7

1-3.جمع‏بندی……………………………………………………………………………………………………………………… 20

فصل 2 : بخش اول……………………………………………………………………………………… 21

2-1-۱. پیشینه تشخیص مرجع مشترک…………………………………………………………………………… 21

2-1-۲. روش‏های زبان‏شناسی…………………………………………………………………………………………….. 22

     2-1-۲-1. فاکتورهای حذف کننده…………………………………………………………………………….. 23

2-1-۳-۲-۱. تطبیق جنس و عدد……………………………………………………………………….. 23

            2-1-۳-۲-۱. تطبیق معنایی…………………………………………………………………………………. 24

2-1-۲-۲. فاکتورهای امتیاز دهنده ……………………………………………………………………………. 24

2-1-۳-۲-۱. مشابهت نحوی…………………………………………………………………………………. 24

2-1-۳-۲-۱. مشابهت معنایی……………………………………………………………………………….. 25

2-1-۳-۲-۱. بارز بودن…………………………………………………………………………………………… 25

2-1-۳. روش‏های یادگیری ماشین……………………………………………………………………………………… 27

     2-1-۳-۱. ویژگی‏ها………………………………………………………………………………………………………. 28

     2-1-۳-۲. مدل‏های جفت اشاره………………………………………………………………………………….. 28

2-1-۳-۲-۱. رده بندی جفت عبارت‏های اسمی…………………………………………………… 32

2-1-۳-۲-۱-1. درخت تصمیم………………………………………………………………………… 33

2-1-۳-۲-۲.افراز……………………………………………………………………………………………………… 35

            2-1-۳-۲-۲-۱.درختِ بل………………………………………………………………………………….. 36

2-1-۳-۲-۲-۲. افراز گراف……………………………………………………………………………….. 38

     2-1-۳-۳. روش‏های مبتنی بر پیکره………………………………………………………………………………. 40

2-1-۳-۴. روش‏های جایگزین………………………………………………………………………………………….. 44

2-1-۳-۴-۱. روش هم‏آموزی…………………………………………………………………………………….. 44

2-1-۳-۴-۲. مدل احتمالاتی مرتبه اول……………………………………………………………………. 46

         2-1-۳-۴-۳. رتبه‏بندی………………………………………………………………………………………………. 47

      2-1-۳-۴-۴. فیلدهای تصادفی شرطی……………………………………………………………………… 49

2-1-۳-۴-۵. خوشه‏بندی………………………………………………………………………………………….. 51

2-1-۴. جمع‏بندی………………………………………………………………………………………………………………… 56

2-2-۱. پیکره نشانه گذاری شده توسط اطلاعات هم‏مرجع…………………………………………………. 58

2-2-۲. پیکره بیژن‏خان……………………………………………………………………………………………………………. 59

2-2-۳. پیکره لوتوس……………………………………………………………………………………………………………….. 60

2-2-۴.شیوه‏های نشانه‏گذاری پیکره لوتوس…………………………………………………………………………… 62

2-2-۴-۱. نشانه‏گذاری انواع موجودیت‏ها…………………………………………………………………………… 62

      2-2-۴-۱-۱. موجودیت شخص……………………………………………………………………………………… 64

      2-2-۴-۱-۲. موجودیت سازمان……………………………………………………………………………………… 64

2-2-۴-۱-۳. موجودیت مکان…………………………………………………………………………………………. 66

      2-2-۴-۱-۴. موجودیت سیاسی……………………………………………………………………………………… 66

2-2-۴-۲.کلاس هر موجودیت……………………………………………………………………………………………. 68

       2-2-۴-۲-۱.غیر ارجاعی……………………………………………………………………………………………….. 69

       2-2-۴-۲-۲.ارجاعی………………………………………………………………………………………………………. 69

          2-2-۴-۲-۲-۱.ارزیابی به شکل منفی……………………………………………………………………… 69

          2-2-۴-۲-۲-۲.ارجاعی خاص………………………………………………………………………………….. 70

          2-2-۴-۲-۲-۳.ارجاعی عمومی……………………………………………………………………………….. 70

2-2-۴-۲-۲-۴.ارجاعی زیر مشخص شده………………………………………………………………. 70

2-2-۴-۳.انواع اشاره/سطوح اشاره……………………………………………………………………………………… 71

2-2-۴-۳-۱.اشاره ساده………………………………………………………………………………………………….. 72

          2-2-۴-۳-۱-۱.محدوده اشاره………………………………………………………………………………….. 72

2-2-۴-۳-۱-۲. هسته اشاره…………………………………………………………………………………….. 72

2-2-۴-۳-۱-۳.انواع اشاره ساده………………………………………………………………………………. 72

2-2-۴-۳-۲.ساختارهای پیچیده………………………………………………………………………………………. 74

2-2-۴-4-۲-۱.ساختارهای عطف بیان یا بدل………………………………………………………… 75

2-2-۵.جمع‏بندی……………………………………………………………………………………………………………………… 75

3-۱. رده بندی دودویی……………………………………………………………………………………………………………. 76

   3-1-1.جدا کننده‏های خطی………………………………………………………………………………………………. 77

      3-1-1-1 پرسپترون……………………………………………………………………………………………………….. 78

      3-1-1-2 ماشین بردار پشتیبان…………………………………………………………………………………….. 80

      3-1-1-3 درخت تصمیم………………………………………………………………………………………………… 85

3-۲.خوشه‏بندی………………………………………………………………………………………………………………………… 88

    3-2-1 .الگوریتم‏های افراز بسته‏ای……………………………………………………………………………………. 89

       3-2-1-1 .خوشه‏بندی سلسله مراتبی پایین به بالا……………………………………………………. 90

3-2-1-2 .آموزش الگوریتم خوشه‏بندی سلسله مراتبی…………………………………………….. 93

3-3.جمع‏بندی………………………………………………………………………………………………………………………….. 96

4-۱.مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………. 97

4-۲.سیستم شناسایی اشاره لوتوس……………………………………………………………………………………….. 98

    4-2-1 .بانک اطلاعاتی……………………………………………………………………………………………………….. 98

4-2-2.سیستم شناسایی اشاره………………………………………………………………………………………. 102

 

4-3.تشخیص اشاره‏های هم مرجع……………………………………………………………………………………….. 103

4-3-1 ویژگی‏ها……………………………………………………………………………………………………………….. 104

4-3-2.الگوریتم یادگیری………………………………………………………………………………………………… 105

    4-3-3.معیار ارزیابی………………………………………………………………………………………………………… 107

4-3-4.نتیجه ارزیابی……………………………………………………………………………………………………….. 110

       4-3-4-1.نتایج بدست آمده……………………………………………………………………………………….. 110

       4-3-4-.2چالش‏ها و تحلیل خطا……………………………………………………………………………….. 112

4-4.جمع‏بندی……………………………………………………………………………………………………………………….. 115

5-۱.نتیجه‏گیری……………………………………………………………………………………………………………………… 116

5-2.پیشنهادها………………………………………………………………………………………………………………………… 118

 

 

 

 

فهرست جدول‏ها
عنوان	صفحه

جدول 1-۱: مقایسه ویژگی‏های دو ارتباط هم‏مرجع وپیشایند…………………………… ۱1

جدول 2-۱: فاکتورهای متداول برای تشخیص مرجع مشترک…………………………………………….. 23

جدول 2-۲: برخی از ویژگی‏های ارائه شده در تحلیل مرجع مشترک…………………… 30

جدول 2-۳: معرفی برخی از پژوهش‏هایی که از خوشه‏بندی استفاده کرده‏اند…………………… 55

جدول 2-4: مشخصات مربوط به انواع موجودیت‏ها……………………………………………………………….. 62

جدول2-5: زیر گروه‏های موجودیت مشخص………………………………………………………………………….. 64

جدول2-6: زیر گروه‏های موجودیت سازمان……………………………………………………………………………. 65

جدول 2-7: زیر گروه‏های موجودیت مکان …………………………………………………………………………….. 66

جدول 2-8: زیر گروه‏های موجودیت سیاسی…………………………………………………………………………. 67

جدول 2-9: حالت‏های خاص موجودیت‏های سیاسی…………………………………………………………….. 68

جدول 2-10: انواع طبقه‏بندی اشاره………………………………………………………………………………………. 71

جدول 4-1: بانک اطلاعاتی سیستم کشف اشاره: جدول واژگان……………………………………….. 100

جدول 4-2: بانک اطلاعاتی سیستم کشف اشاره: جدول اشاره‏ها……………………………………… 101

جدول 4-3: فهرست ویژگی‏های به کار رفته در تشخیص مرجع مشترک………………………… 106

جدول 4-4: حالت‏های ممکن نتایج یک ماشین یادگیر……………………………………………………… 108

جدول 4-5: نتایج ارزیابی الگوریتم‏های پایه مورد بررسی…………………………………………………… 110

جدول 4-6: نتایج ارزیابی الگوریتم SVM با هسته‏های متفاوت………………………………………… 111

جدول 4-7: نتایج ارزیابی الگوریتم شبکه عصبی با مدل‏های متفاوت………………………………. 112

 

 

 

فهرست شکل‏ها
عنوان	صفحه

شکل1-۱. انواع روابط ممکن میان دو عبارت اسمی ……………………………………………………………. 12

شکل1-۲. میزان ارتباط میان حوزه‏ها با انواع دانش‏های زبان‏شناسی و واژگانی………………….. ۱6

شکل2-۱. نمونه‏ای از نمونه‏های مثبت و منفی که توسط ۴.5C تولید شده است……………… 31

شکل2-۲. درختِ بل به ازای سه عبارت اسمی ……………………………………………………………………. 37

شکل2-3. شمایی از نشانه‏گذاری پیکره بیژن‏خان………………………………………………………………….. 60

شکل2-4. شمایی از نشانه‏گذاری اشاره‏های هم مرجع در پیکره لوتوس……………………………… 62

شکل3-۱. شمایی از داده‏های خطی و غیر خطی جدایی‏پذیر………………………………………………. 77

شکل3-۲. الگوریتم پرسپترون میانگین‏دار……………………………………………………………………………… 80

شکل3-3. نمونه‏ای از یک درخت تصمیم‏گیری……………………………………………………………………… 86

شکل3-4.الگوریتم C5 ……………………………………………………………………………………………………………. 88

شکل3-5. مثالی از نمودار دندوگرام در تشخیص عبارت‏های اسمی هم‏مرجع……………………. 92

شکل3-6. الگوریتم خوشه‏بندی سلسله مراتبی پایین به بالا                                       93

شکل3-7.الگوریتم آموزش خوشه‏بندی حریصانه      ………………………………….. 94

شکل3-8.الگوریتم بروزرسانی ………………………………………………………..   96

شکل4-1 :شمای کلی از جداول این بانک اطلاعاتی لوتوس…………………………………………………. 99

شکل4-2 :شمای کلی سیستم شناسایی اشاره……………………………………………………………………. 102

شکل4-3 :شمایی از نمایش خروجی سیستم نمایش اشاره……………………………………………….. 102

شکل4-4: شمایی از نمایش خروجی سیستم نمایش واژگان…………………………………………….. 103

شکل4-5: شمایی از نمایش خروجی تعیین نمونه‏های مثبت و منفی………………………………. 107

شکل4-6: نمودار مقایسه الگوریتم‏های پایه مورد بررسی……………………………………………………. 111

 

۱-۱.مقدمه و بیان مسئله

امروزه رایانه در تمام لایه‏های زندگی بشر نفوذ کرده است. بطوریکه استفاده از فناوری رایانه در حوزه زبان‏شناسی، بیش از پیش احساس می‏شود. «پردازش زبان طبیعی»شاخه‏ای از علم «هوش مصنوعی» است كه به ماشینی كردن فرایند زبان شناسی سنتی می‏پردازد. به این ترتیب با بهره گرفتن از رایانه می‏توان «زبان گفتاری ونوشتاری» را پردازش نمود، به طوریکه رایانه‏ها نیز قادر باشند زبان انسان را درک کرده و بتوانند از زبان طبیعی به عنوان ورودی وخروجی استفاده كند. به این ترتیب یک رایانه، درهنگام دریافت ورودی، نیاز به «درک» و درهنگام ارسال خروجی، نیاز به «تولید» زبان طبیعی دارد. ]81[

در زمینه پردازش زبان طبیعی پژوهش‏هایی مانند طبقه‏بندی متون، برچسب‏گذاری ادات سخن، تعیین و ابهام‏زدایی از معانی واژگان و… انجام شده است که تنها بر روی یک حوزه خاص تمرکز داشته‏اند و در نتیجه راه حل‏هایی جزئی در راستای اهداف کلی پردازش زبان طبیعی محسوب می‏‏‏شوند. تمامی این حوزه‏های جزئی باید حل شوند تا در نهایت رایانه بتواند همانند انسان واژگان و جملات را پردازش کرده و یا آنها را بسازد.

وظایف زبان طبیعی را می‏توان به ریز کاربردها و کلان کاربردها افراز نمود. به طور کلی تا کنون تحقیقات انجام شده بیشتر بر روی پردازش‏هایی در سطح واژه و یا جمله (مانند برچسب گذاری ادات سخن، ابهام زدائی از مفهوم واژگان، شناسایی موجودیت‏های نامدار و … ) و یا در سطح کل متن (تشخیص هرزنامه، رده بندی متون و…) متمرکز شده اند؛ برخی از کاربرد‏ها نیز مانند استخراج اطلاعات، تشخیص مرجع مشترک و ماشین ترجمه در سطح بینابین قرار گرفته‏اند. ]27[بدیهی است که در توسعه یک کاربرد سطح بالاتر همانند تعیین ویژگی‏های معنایی متون، انواع متفاوتی از ویژگی‏های سطح پایین‏تر (مانند ویژگی‏های لغوی و نحوی) نیز لازم است، اما به لطف سیستم‏های جدید که تا حد زیادی به روش‏های آماری یادگیری ماشین بستگی دارند، دیگر در آنها، به تمامی‏‏‏ ویژگی‏های سطح پایین‏تر نیازی نیست. علت اینکه روش‏های یادگیری ماشین توانسته‏اند با وجود سادگی، به موفقیت قابل توجهی دست یابند این است که اطلاعات آماری پایه، دانشی را فراهم می‏آورد که برای بسیاری از کاربرد‏ها کافی بوده و می‏‏‏‏تواند به کارائی قابل توجهی منجر شود. با این وجود، باید توجه داشت که روش‏های آماری محدود است و هرگز نمی‏توانند درک کاملی از محتوای معانی یک متن را فراهم آورند.

از طرفی دیگر، با فراهم شدن اطلاعات و قدرت محاسباتی بیشتر، سیستم‏‏هایی که واژگان و جملات درست را از غلط تشخیص می‏دهند، به طور گسترده‏ای در حال توسعه هستند. به عنوان مثال، در زبان انگلیسی برچسب گذاری ادات سخن به صحتی برابر با ۹۸%، شیوه‏های تجزیه کردن به صحتی برابر با ۹۰%، و شناسایی موجودیت‏های نامدار به صحت ۹۱% رسیده اند. [78,55,38[.

بسیاری از پژوهشگران معتقدند كه استخراج اطلاعات به عنوان یکی از مهمترین کاربردهای پردازش زبان طبیعی محسوب می‏شود، که مجموعه‏ای از تکنیک‏های رده‏بندی، خوشه‏بندی و قوانین وابستگی است و خروجی استخراج اطلاعات شامل، شناسایی موجودیت‏ها ، تعیین نوع وگروه آنها، طبقه بندی ارتباط میان موجودیت‏ها و همچنین استخراج رویدادهایی كه در آن مشاركت دارند، می‏باشد.[71[ در نهایت می‏توان گفت كه خلاصه سازی، بازیابی اطلاعات، داده‏كاوی، پرسش و پاسخ و درك زبان از جمله كاربردهای این سیستم هستند.

تمرکز اصلی این پژوهش بررسی فرایند تشخیص مرجع مشترک به عنوان یکی از فرایندهای مهم استخراج اطلاعات است؛ در تشخیص مرجع مشترک تمام عبارت‏های اسمی‏‏‏ که به یک موجودیت واحد در دنیای واقعی اشاره دارند، تعیین می‏گردند. هدف نهایی این پایان‏ نامه شناسایی اشاره‏های هم مرجع شامل ضمیر و اسم اشاره در متون پارسی می‏باشد. برای تحقق این هدف نیاز به انجام پیش پردازش‏هایی بر روی متون خام می‏باشد تا داده‏های مورد نیاز برای ورود به فرایند تحلیل مرجع مشترک فراهم شوند. فرض ما بر این است که خروجی حاصل از فرایند کشف اشاره به عنوان یک پیش پردازش می‏تواند در کنار سایر پیمانه‏های پیش پردازشی مانند تجزیه‏گر، شناسایی موجودیت‏های نامدار و… بر بهبود عملکرد تحلیل مرجع مشترک موثر واقع شود. [23،38،53،83]

به هر ترتیب شناسایی عبارت‏های اسمی‏‏‏ هم‏مرجع از مهمترین زیر وظایف استخراج اطلاعات می‏باشند که بهبود عملکرد آن موجب بهبود عملکرد کلی سیستم استخراج اطلاعات و سایر سیستم‏های مرتبط با آن خواهد شد.

واحد مورد بررسی در حوزه تشخیص مرجع مشترک، متن می باشد که پس از اجرای ماژول‏هایی متفاوت، متن مورد نظر به عبارت های اسمی یا به عبارت بهتر به اشاره تبدیل می‏شود. روش‏های موجود در این حوزه، به دو دسته روش‏های زبان‏شناسی و روش‏های یادگیری ماشین تقسیم می‏‏‏شوند. [76[ در روش اول، ابتدا به ازای هر عبارت اسمی‏‏، مراجع کاندیدا تعیین می‏‏‏شود و سپس با به کارگیری مجموعه‏ای از قواعد زبان‏شناسی، برخی از کاندیداها حذف شده و کاندیداهای باقیمانده نیز امتیازدهی می‏‏‏شوند و در‏نهایت کاندیدایی به عنوان مرجع برگزیده می‏‏‏شود که بیشترین امتیاز را کسب کرده باشد. مسئله اصلی در این روش این است که کسب اطلاعات زبان‏شناسی مورد نیاز، فرایندی زمان‏بر، پرهزینه و پر خطاست. البته با پیدایش پیکره‏های زبان‏شناسی و موفقیت روش‏های یادگیری ماشین در سایر حوزه‏ها، روش‏های زبان‏شناسی جای خود را به روش‏های یادگیری ماشین دادند. در یادگیری ماشین، به محاسبات زبان‏شناسی پیچیده و سطح بالای روش‏های زبان‏شناسی نیاز نیست به طوریکه با بهره گرفتن از دانش اندکی در زمینه زبان‏شناسی نیز می‏توان به نتایج خوب و قابل توجهی دست یافت.

از سوی دیگر، امروزه اغلب پژوهشگران فرایند تشخیص مرجع مشترک را به دو مرحله تقسیم می‏‏‏ کنند. (۱) کشف و شناسایی اشاره؛ برای شناسایی عبارت‏های اسمی‏‏‏ که به موجودیت ها در دنیای واقعی اشاره دارند، (۲) شناسائی اشاره‏هایی که به یک مرجع واحد اشاره دارند. به این ترتیب در مرحله اول، اکثر عبارت‏های اسمی‏‏‏ تحت عنوان اشاره و در قالب چهار گروه اصلی ضمایر، اسامی‏‏‏ خاص، اسامی‏‏‏ عام و غیر اشاره‏ها قرار می‏گیرند،[8،910،16،48،53،72] سپس این فرایند مشخص می‏‏‏‌کند که هر اشاره به کدام موجودیت در دنیای واقعی اختصاص دار[26]می‏‏‏توان گفت که فرایند کشف اشاره، توسعه یافته‏ی فرایند شناسایی موجودیت‏های نامدار می‏باشد که علاوه بر شناسایی اسامی‏‏‏ خاص، به شناسایی اسامی‏‏‏ عام و ضمایر نیز می‏پردازد. [،23،72،81،113،114]از آنجائیکه بررسی فرایند‏های شناسایی اشاره و تحلیل مرجع مشترک به طور همزمان خارج از حوزه‏ی این پایان‏ نامه است، ما عبارت‏های اسمی‏‏‏ را در قالب انواع اشاره‏های گفته شده در پیکره‏ای تحت عنوان لوتوس برچسب‏گذاری می‏نمائیم و نتیجه‏ی آن را برای تحلیل مرجع مشترک به کار خواهیم برد.

چارچوب کلی این پایان‏ نامه به این صورت می‏باشد: در بخش دوم این فصل گذری کوتاه بر انواع روابط میان دو عبارت اسمی‏‏‏ و به خصوص ارتباط‏های هم‏مرجعی خواهیم داشت. سپس در بخش اول فصل دوم، روش‏های ارائه شده برای تشخیص مرجع مشترک را مورد بررسی و مطالعه قرار می‏دهیم و در بخش دوم آن، به نحوه ایجاد پیکره‏ای مناسب برای کشف اشاره و تحلیل مرجع مشترک خواهیم پرداخت. در فصل سوم، به الگوریتم‏های مناسب برای این پایان‏ نامه را معرفی می نمائیم. سیستم پیشهنادی برای شناسایی اشاره‏های ارجاع شده در فصل چهارم معرفی خواهد شد و همچنین در این فصل الگوریتم‏های یادشده را مورد ارزیابی قرار می‏دهیم. در نهایت در فصل پنجم نیز به نتیجه گیری و پیشنهاد كارهای آتی در ادامه‏ی این پژوهش خواهیم پرداخت.

[1] معادل پارسی عبارت  انگلیسی Natural Language processing

[2] معادل پارسی عبارت انگلیسی Artificial Intelligence

[3]  معادل پارسی عبارت انگلیسی Text classification

[4] معادل پارسی عبارت انگلیسی Part of speech tagging

[5] معادل پارسی عبارت انگلیسی Word sense disambiguation

[6] معادل پارسی عبارت انگلیسی Micro-task

[7] معادل پارسی عبارت انگلیسی Macro-task

[8] معادل پارسی عبارت انگیسی Named Entity Recognizers(NER)

[9] معادل پارسی عبارت انگیسی Spam Detection

[10] معادل پارسی عبارت انگیسی Information Extraction(IE)

[11] معادل پارسی عبارت انگیسی Coreference Resolution(CR)

[12] معادل پارسی عبارت انگیسی Machin Translation(MT)

[13] معادل پارسی واژه انگیسی Lexical

[14] معادل پارسی واژه انگیسی Syntactical

[15] معادل پارسی واژه انگیسی Parsing

[16] معادل پارسی واژه انگیسی Classification

[17] معادل پارسی واژه انگلیسی  Clustering

[18] معادل پارسی عبارت انگلیسی Association pules

[19]  معادل پارسی واژه انگلیسی Entity

[20] معادل پارسی عبارت انگلیسی Information Retrieval(IR)

[21] معادل پارسی عبارت اانگلیسی Data Mining

[22]  معادل پارسی عبارت انگلیسی question/Answering

[23] معادل پارسی عبارت  انگلیسی Text understanding

[24] معادل پارسی عبارت  انگلیسی Mention Detection

[25] معادل پارسی واژه  انگلیسی linguist

[26] معادل پارسی عبارت  انگلیسی Machin Learning(ML)

[27] معادل پارسی واژه  انگلیسی Corpus

[28] معادل پارسی واژه انگلیسی Entitiy

[29] هرآنچه كه به موجودیت خاص درمتن ارجاع داده شده است

[30] معادل پارسی واژه انگلیسی Pronominal

[31] معادل پارسی عبارت  انگلیسی Proper Name

[32] معادل پارسی واژه  انگلیسی Nominal

[33] معادل پارسی عبارت  انگلیسی Out of Mention

کلمات کلیدی: اوجنول، نورون حلزون، فعالیت ضدصرعی، فعالیت انفجاری، کانال­های یونی

 فهرست مطالب

فصل اول

1-  مقدمه. 2

دلایل استفاده از نورون­های حلزون.. 6

 

فصل دوم

2- بر تحقیقات پیشین.. 9

2-1- صرع. 9

2-2- اسانس های گیاهی.. 10

الف ) ترپن­ها: 11

ب) ترکیبات آروماتیک… 11

2-3- اثرات بیولوژیک اسانس ­های گیاهی.. 12

2-3-1- اثرات موتاژنیک اسانس ­ها در سطح هسته و سیتوپلاسم.. 12

2-3-2- اثرات آنتی موتانژنیک اسانس ­ها 13

2-3-3- اثرات سیتوتوکسیک اسانس ­های گیاهی.. 13

2-3-4- خواص سرطان زایی اسانس ­های گیاهی.. 14

2-4- ترکیبات اسانس‌ها و عملکرد آن‌ ها روی سیستم عصبی مرکزی و محیطی.. 14

2-4-1- لینالول.. 15

2-4-2- اکالیپتول.. 15

2-4-3- سیترونلول.. 16

2-4-4- منتول.. 16

2-4-5- اوجنول.. 17

2-5- کانال­های یونی و مشارکت آنها در فعالیت الکتریکی نورونها 20

2-5-1- کانال­های پتاسیمی.. 20

2-5-1-1- کانال­های پتاسیمی وابسته به ولتاژ. 21

2-5-1-2- کانال­های پتاسیمی وابسته به کلسیم.. 21

2-5-2- کانال­های کلسیمی.. 23

2-5-3- کانال های سدیمی.. 24

جریان‌های سدیمی گذرا و مداوم. 25

2-6- هدف.. 26

 

فصل سوم

3-  مواد و روش‌ها 28

3-1- حیوانات.. 28

3-2- تشریح و آماده سازی گانگلیون عصبی جهت ثبت… 29

3-3- محلول‌ ها و داروها 30

3-4- ثبت داخل سلولی.. 30

3-5- مراحل آزمایش…. 32

3-6- پارامترهای الکتروفیزیولوژیک مورد مطالعه. 33

3-7- آزمون آماری.. 34

 

فصل چهارم

4- نتایج.. 36

 

 

4-1- ویژگی‌های فعالیت خودبخودی و برانگیخته نورون‌های حلزون در شرایط کنترل.. 36

4-2- ویژگی­های پتانسیل عمل خودبهخودی و ویژگی­های غیر فعال غشاء در حضور غلظت­های 5/0 و 5/1 میلی­مولار اوجنول   37

4-3- بررسی اثر اوجنول بر فعالیت صرعی القاء شده با پنتیلن تترازول (PTZ) 49

4-3-1- پتانسیل استراحت غشاء و ویژگیهای پتانسیل عمل خودبه­خودی در حضور پنتیلن­تترازول و اوجنول   49

4-3-2 پتانسیل استراحت غشاء و ویژگی­های پتانسیل عمل خودبه­خودی در حضور اوجنول و پنتیلن­تترازول   56

4-4- بررسی نقش احتمالی کانال­های سدیمی در اثرات القاء شده با اوجنول.. 60

4-4-1- پتانسیل استراحت غشاء و ویژگی‌های پتانسیل عمل خودبخودی در حضور اوجنول وریلوزول   60

4-4-2- پتانسیل استراحت غشاء و ویژگی‌های پتانسیل عمل خودبخودی در حضور ریلوزول و اوجنول   65

4-4-3- پتانسیل استراحت غشاء، الگوی فعالیت و ویژگی‌های پتانسیل عمل خودبخودی در حضور PTZ، ریلوزول و اوجنول   70

4-5- پتانسیل استراحت غشاء، الگوی فعالیت و ویژگی­های پتانسیل عمل خودبه­خودی در حضور غلظت­های 2 و 5/2 میلی مولار اوجنول.. 74

4-6- فعالیت و ویژگی‌های پتانسیل عمل خودبخودی در حضور اوجنول 5/2 میلی­مولار و نیکل کلرید و نیفدیپین   82

 

فصل پنجم

5- بحث و نتیجه‌گیری.. 87

5-1-  تغییر ویژگی‌های پتانسیل عمل و الگوی فعالیت نورون در حضور غلظتهای مختلف اوجنول   87

5 -2- ویژگی­های پتانسیل عمل در حضور همزمان اوجنول و ریلوزول.. 92

5-3- مهار فعالیت صرعی القاء شده با پنتیلن تترازول (PTZ) توسط اوجنول.. 94

5-4- اثرات ریلوزول و اوجنول بر فعالیت صرعی القاء شده با PTZ.. 97

5-5- نتیجه ­گیری.. 99

5-6- پیشنهادات برای مطالعات آینده. 99

منابع و ماخذ. 100

منابع فارسی.. 100

منابع لاتین.. 100

مقدمه

صرع یک اختلال پیچیده عصبی می­باشد که 1 تا 2 درصد از کل جمعیت جهان را مورد تأثیر قرار داده است. عفونت­های سیستم عصبی مرکزی، شوک عاطفی، اختلالات متابولیک، الکل، تومورهای مغزی و مشکلات عروقی مغز از مهم­ترین عوامل زمینه­ ساز صرع هستند. صرع معمولاٌ قابل کنترل اما غیرقابل درمان است(Cascino, 1994) . تشنج مشخصه اصلی صرع بوده و بیانگر فعالیت نورونی غیر­طبیعی و بیش از حد مغز می­باشد که با یک الگوی خودبخودی، تکرار شونده و غیرقابل پیش ­بینی بروز می­ کند (Stafstrom, 2003).

شواهدی مبنی بر دخالت تغییر در سیستم­های نوروترنسمیتری مختلف به ویژه گلوتامات، آسپارتات و گابا در ایجاد صرع وجود دارد (Pinto, et al., 2005). به طور کلی تغییر در الگوی فعالیت سیناپس­ها و مختل شدن عملکرد کانال­های یونی، به عنوان مکانیسم­های اصلی زمینه­ ساز حمله­های صرعی شناخته شده ­اند (Nobels, 2003; Wuttke and Lerche, 2006). متداول­ترین روش پیشگیری و درمان صرع استفاده از داروهای سنتزی ضد­صرع است که با تأثیر بر زیرساختارهای سلولی دخیل در عملکرد سیناپس­ها و کانال­های یونی از بروز الگوی فعالیت صرعی در کانون صرع جلوگیری کرده یا گسترش آن به سایر نواحی و بروز تشنج را مهار می­ کند(Bialar and White, 2010) .

تاریخچه استفاده از گیاهان دارویی با اهداف درمانی مقارن است با تاریخ زندگی بشر. در پزشکی سنتی استفاده از عصاره خام گیاهان، به صورت خوراکی یا موضعی، نقش مهمی در درمان بسیاری از بیماری­ها، خصوصاٌ کنترل عفونت­ها داشته است (Navarro, et al., 1996). در دهه­های اخیر آشکار شدن عوارض جانبی داروهای شیمیایی منجر به توجه مجدد به روش­های درمانی طبیعی و به راه افتادن موج جدیدی از پژوهش­ها در زمینه گیاهان دارویی شده است ((Braun and Cohen, 2007.

امروزه علاوه بر استفاده­های بالینی، محصولات طبیعی مذکور به منظور کشف اهداف جدیدی از جمله رسپتورها و کانال­ها، حائز اهمیت­اند ((Vriens, et al., 2008.

اسانس ­های گیاهی[1] ترکیبات مایع، فرار، محلول در چربی، اغلب زلال و به ندرت رنگی می­باشند که در بخش­های مختلف گیاه از جمله جوانه، برگ، گل، ساقه، دانه و میوه تولید و ذخیره می­شوند (Bakkali, et al., 2008). اسانس‌ها به طور معمول از ترپن­های[2] آروماتیک فرار و فنیل پروپانوئیدها تشکیل شده‌اند که به واسطه عبور آزادانه­شان از غشاء سلول می­توانند نقش­های سیگنالینگ متنوعی در سلول داشته باشند. در این ارتباط گزارش­هایی حاکی از مداخله اسانس‌های گیاهی با کانال‌های یونی و رسپتورها نیز وجود دارد (Goncalves, et al., 2008).

ترپن­های گیاهی به عنوان دارو، چاشنی و طعم دهنده مواد غذایی و خوشبوکننده مورد استفاده­ قرار می‌گیرند. مونوترپن­ها ترکیباتی با فرمول مولکولی C10H16 می­باشند که هم در فراورده­های گیاهی با اثر صرع­زا[3] و هم در فراورده­هایی با اثرات ضد­صرع[4] یافت می‌شوند (Burkhard, et al., 1999; Ishida, 2005). انواعی از عصاره­های گیاهی و اسانس ­های روغنی استخراج شده از گیاهان جهت درمان صرع مورد استفاده قرار می‌گیرند. تحقیقات روی این گیاهان نشان داده که عصاره­ آن­ها حاوی ترکیباتی با خواص ضد­تشنجی هستند و قادر به مهار فعالیت صرعی القاء شده توسط پنتیلن­تترازول[5]((PTZ می­باشند (Sayyah, et al., 2002).

PTZ آنتاگونیست گابا است که با مهار رسپتور گاباA باعث کاهش عملکرد گاباارژیک می­ شود (Olsen, 1981). بنابرین داروهایی که عمل سیستم گابا را از طریق رسپتور گاباA تقویت می­ کنند می­توانند در جلوگیری از صرع القاء شده توسط PTZ مؤثر باشند (Snead, 1992). از جمله مونوترپن­هایی که اثرات ضدصرعی به آنها نسبت داده شد می­توان به اوجنول[6]، لینالول[7]، منتول[8] و لیمونن[9] اشاره کرد (Burkhard, et al., 1999).

اوجنول یک فنیل­پروپن است که از گیاهان متعددی از جمله درخت جوز[10]، میخک[11]، دارچین[12]و ریحان[13] استخراج می­ شود، با اکسید روی ترکیب شده و صمغی را ایجاد می­ کند که به خاطر ویژگی­های ضد­باکتریایی، ضد­التهاب، بی­حس­کنندگی موضعی و ضد­دردش به طور گسترده­ای در دندانپزشکی به کار می­رود (Hashimoto, et al., 1988; Ohkubo, et al., 1997; Kim, et al., 2003; Pizzo, et al., 2006; Chaieb, et al.,2007; Zheljazkov, et al., 2008). این ترکیب به عنوان چاشنی و طعم دهنده در محصولات غذایی و همچنین ماده خوشبوکننده در محصولات آرایشی مورد استفاده قرار می­گیرد (Opdyke, 1975).

از آنجا که اوجنول در گیاهان و ادویه­جات پرمصرف به وفور یافت می­ شود، بررسی خواص و برهمکنش­های آن با اجزای مختلف سلولی به نظر ضروری می­رسد. نشان داده شده که اوجنول با طیف وسیعی از کانال­ها و رسپتورهای غشائی برهمکنش داده و اثرات بیولوژیک متنوعی از خود به جای می­گذارد. اوجنول در سیستم عصبی اثرات متعددی را اعمال می­ کند، از جمله: حفاظت از سلول­های عصبی در برابر ایسکمی و پپتید­ بتاآمیلویید (Irie and Keung, 2003; Wie, et al., 1997; Won et al., 1998)، مهار هدایت پتانسیل­های عمل در عصب سیاتیک (Kozam, 1997)، بهبود بخشیدن عوارض عصبی و نورونی ناشی از دیابت (Nangle et al., 2006) و سرکوب پتانسیل­های میدانی صرعی که نشان­دهنده­ یک پتانسیل درمانی برای اوجنول در صرع می­باشد (Muller et al., 2006). مشخص شده اوجنول یک اثر ضد­صرعی وابسته به زمان و غلظت مورد استفاده دارد (Sayyah et al., 2004). این ترکیب رسپتورهای N-متیل-D-آسپارتات(NMDA)  را مهار و رسپتورهای ایونوتروپیک گابا را تقویت می­ کند که هر دو رسپتور مذکور در احساس درد دخیل­اند (Aoshima and Hamamoto, 1999; Wie et al.,1997). این مولکول همچنین پتانسیل عمل­های مرکب را در فیبرهای A و C تضعیف می­ کند. موارد مذکور می­توانند توضیحی بر اثر  ضد­درد اوجنول باشند (Brodin, 1985). علاوه بر موارد فوق، خواص  آنتی­اکسیدانی (Li et al., 2006) و ضد­سرطانی (Pal, et al., 2010) آن نیز گزارش شده است.

با توجه به مطالعات انجام شده، تصور بر این است که کانال‌های یونی اهداف فارماکولوژیک مهم ترکیبات طبیعی می‌باشند. انواع کانال‌های یونی سدیمی، کلسیمی و پتاسیمی در غشاء سلول‌های تحریک‌پذیر از جمله نورون‌ها وجود دارند و از آنجا که در سیستم عصبی، انتقال پیام وابسته به پتانسیل عمل­هایی ا­ست که از فعالیت هماهنگ کانال­های یونی متنوع حاصل می­شوند، هر ترکیبی که قادر به اثر گذاشتن بر ویژگی‌های پتانسیل عمل و بعبارتی کانال‌های یونی باشد در تحریک‌پذیری سلول نیز مؤثر خواهد بود (Catteral, 2010). کانال‌های یونی در فرایندهای فیزیولوژیکی مختلف از جمله رهایش نوروترنسمیتر، جفت شدن تحریک-انقباض[14]، کنترل بیان ژن و تکوین سلولی نقش دارند. از طرفی اختلال عملکرد کانال‌های یونی می‌تواند منجر به اختلالات پاتولوژیک شود. به منظور تأیید تأثیر ترکیبات طبیعی بر کانال‌های یونی، استفاده از آنتاگونیست‌ها و آگونیست‌ها‌ی بسیار انتخابی لازم است (Bulaj, 2008). گزارش­هایی حاکی از مداخله ترکیبات اسانس‌های گیاهی با فعالیت کانال‌های یونی و رسپتورها وجود دارد که تکنیک‌های الکتروفیزیولوژیک برای تشخیص و شناسایی اثرات بیولوژیکی ترکیبات و چگونگی برهمکنش آن‌ ها با کانال‌های یونی بسیار مؤثر هستند (Goncalves, et al., 2008).

دلایل استفاده از نورون­های حلزون