فهرست مطالب:

فصل اول: کلیات پژوهش

1-1- مقدمه …………………………………………………………………………………………………………2

1-2- بیان مسئله ……………………………………………………………………………………………………3

1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق ……………………………………………………………………………….5

1-4- اهداف تحقیق ……………………………………………………………………………………………..6

1- 5- سوالات تحقیق ………………………………………………………………………………………6

1- 6-پیشینه ………………………………………………………………………………………………………6

فصل دوم: مبانی نظری تحقیق

2-1- مقدمه ……………………………………………………………………………………………….11

2-2- اقلیم آسایش …………………………………………………………………………………………..12

2-3- اقلیم شناسی توریستی…………………………………………………………………………..12

2 -4- آب و هوا و توریسم ………………………………………………………………………………12

2 -5- توریسم فصلی …………………………………………………………………………………..13

2 -5- 1 توریسم تابستانی ……………………………………………………………………………..14

2 -5- 2 توریسم زمستانی …………………………………………………………………………….14

2 -6- دریاچه ارومیه……………………………………………………………………………………15

2 -6-  1- منابع تغذیه آب دریاچه ارومیه …………………………………………………………16

2 -6-  2- ویژگی­های اقلیمی دریاچه ارومیه ……………………………………………………..18

2 -6-  3- ویژگی­های محیط طبیعی دریاچه ارومیه ………………………………………….19

2 -6- 4- محیط انسانی و ساختارهای مدیریتی دریاچه ارومیه ………………………….19

2 -7- ارزش­های دریاچه ارومیه …………………………………………………………………….20

2 -7-1-کارکردهای مهم دریاچه ارومیه …………………………………………………………..20

2 -7-2-خدمات مهم دریاچه ارومیه……………………………………………………………….21

2-7-3- فراورده­های مهم دریاچه ارومیه……………………………………………………………..21

2-8- تهدیدات دریاچه ارومیه………………………………………………………………………….21

2-9- موقعیت جغرافیایی منطقه مورد مطالعه……………………………………………………22

فصل سوم: مواد و روش پژوهش

3- 1-  مقدمه ………………………………………………………………………………………………26

3- 2-  داده های مورد استفاده ………………………………………………………………………..26

4 – 3-  شاخص اقلیم آسایش گردشگری (TCI) …………………………………………………..27

4 – 4-  نحوه محاسبه شاخص اقلیم آسایش گردشگری…………………………………………30

4 – 5- روشSWOT…………………………………………………………………………………

4-6- استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی…………………………………………………..32

4 -6-1- ورود اطلاعات به محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی …………………………..33

4 -6- 2- ورود داده ها …………………………………………………………………………………33

4 – 6- 3- تحلیل داده ها …………………………………………………………………………….33

4 – 7-  جمع بندی ………………………………………………………………………………………..34

فصل چهارم: یافته های پژوهش

4- 1-  مقدمه ……………………………………………………………………………………………36

4- 2-  محاسبه آسایش حرارتی …………………………………………………………………….36

4- 2-  1- محاسبه شاخص آسایش روزانه(CID)  ……………………………………………….37

4- 2-  2- محاسبه شاخص آسایش شبانه روزی(CIA)  ……………………………………….38

4- 3-  محاسبه پارامتر بارش ………………………………………………………………………39

4- 4-  محاسبه پارامتر مقدار ساعات آفتابی …………………………………………………41

4- 5-  محاسبه پارامتر باد ……………………………………………………………………..42

4-6-  محاسبه مقدار عددی شاخص اقلیم آسایش گردشگری  (TCI)……………………..45

4-7- فرایند تکنیک SWOT ……………………………………………………………………..

4-8- بررسی قابلیت ها و تنگناهای گردشگری دریاچه ارومیه ………………………….48

4- 8- 1- عوامل داخلی و خارجی موثر بر گردشگری دریاچه ارومیه ……………….48

4- 8-  2- تحلیل نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهدید …………………………………….52

4- 8-  3- نحوه درجه بندی عوامل داخلی و خارجی ………………………………………..53

4- 9-  جمع بندی ……………………………………………………………………………….56

فصل پنجم: نتایج پژوهش  و پیشنهادات

5- 1-  مقدمه ………………………………………………………………………………………..62

5-2- ارزیابی وضعیت اقلیم توریستی دریاچه ارومیه در ماه آوریل …………………..62

5-3-  ارزیابی وضعیت اقلیم توریستی دریاچه ارومیه در ماه می …………………..63

5-4-  ارزیابی وضعیت اقلیم توریستی دریاچه ارومیه در ماه ژوئن ……………………64

5-5-  ارزیابی وضعیت اقلیم توریستی دریاچه ارومیه در ماه جولای…………………65

5-6-  ارزیابی وضعیت اقلیم توریستی دریاچه ارومیه در ماه اگوست……………………66

5- 7-  ارزیابی وضعیت اقلیم توریستی دریاچه ارومیه در ماه سپتامبر……………….67

5-8-  ارزیابی وضعیت اقلیم توریستی دریاچه ارومیه در ماه اکتبر……………………..68

5-9-  ارزیابی وضعیت اقلیم توریستی دریاچه ارومیه در ماه نوامبر …………………….69

5-10-  ارزیابی وضعیت اقلیم توریستی دریاچه ارومیه در ماه دسامبر………………….70

5-11-  ارزیابی وضعیت اقلیم توریستی دریاچه ارومیه در ماه ژانویه………………….71

5-12-  ارزیابی وضعیت اقلیم توریستی دریاچه ارومیه در ماه فوریه…………………72

5-13-  ارزیابی وضعیت اقلیم توریستی دریاچه ارومیه در ماه مارس…………………..74

5-14-  بحث و نتیجه گیری ……………………………………………………………………….75

5-15- ارائه راهبردها و راهکارهای توسعه گردشگری دریاچه ارومیه ……………………75

5-15-  1- راهبردهای رقابتی- تهاجمی ………………………………………………………….76

5- 15-  2- راهبردهای تنوع ………………………………………………………………………..76

5- 15-  3- راهبردهای بازنگری ……………………………………………………………………76

5-15-  4- راهبردهای تدافعی ……………………………………………………………………..76

5-16-  پیشنهادات …………………………………………………………………………………..77

5-17-  فهرست منابع و ماخذ ……………………………………………………………………….78

چکیده:

پارک ملی دریاچه ارومیه پس از مرداب انزلی از جالب‌ترین و زیباترین زیستگاه‌های طبیعی جانوران در ایران به‌شمار می‌رود. دریاچه ارومیه به علت داشتن مزایای طبیعی و مواهب خدادادی می ­تواند یکی از عوامل مهم جلب گردشگران اعم از داخلی و خارجی گشته و در صورت توجه مسئولان و سرمایه گذاری بخش خصوصی در ایجاد عوامل جلب توریست، می ­تواند یکی از منابع مهمدر رشد اقتصادی این منطقه شود. بنابراین هدف از این تحقیق بررسی تأثیر عناصر اقلیمی در گردشگری منطقه می­باشد، در این پژوهش به منظور مطالعه و شناخت توانمندی­هایگردشگری منطقه از 7 پارامتر اقلیمی، شامل حداقل و حداکثر رطوبت نسبی، بارش، حدافل و حداکثر ماهانه دمای روزانه، سرعت باد و ساعات آفتابی از سال 1995 تا 2010 استفاده شده است و نقاط ضعف، قوت، تهدید و فرصت­های آن را با مدل راهبردی SWOT تحلیل شده و با بهره گرفتن ازمدل TCI، تقویم گردشگری دریاچه ارومیه برای جذب توریسم تهیه گردید. نتایج حاصل از این پژوهشنشان می­دهد که منطقه مورد مطالعه دارای پتانسیل بالای گردشگری بوده، ولی تهدیدهایی نیز در منطقهمورد مطالعه وجود دارد. که با این پتانسیل­های بالای جذب گردشگر رقابت می کند. همچنین نتایج مدل TCI نشان می دهد که از لحاظ آسایش اقلیمی مرداد ماه برای گردشگری عالی و ایده­آل، تیر ماه عالی، آذر ماه ناچیز و حاشیه­ای، آبان و دی ماه ناچیز-حاشیه­ای و قابل قبول و بقیه ماه­های سال در شرایط خوب و خیلی خوب و عالی را برای گردشگری دارند.

فصل اول: کلیات پژوهش

1-1- مقدمه

صنعت توریسم به عنوان یکی از مهم­ترین صنایع برای رشد اقتصادی در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه می باشد) فونت و اهجم[1]، 1999: 63(. در حال حاضر، بسیاری از کشورها منافع اقتصادی و اجتماعی خود را از توریسم دریافت می کنند و درآمدهای توریسم را برای توسعة زیرساخت های خود به کار می­برند(اکلس و کاستا[2]، 1996: 44(.از بین عوامل تأثیر گذار بر این صنعت توریسم می­توان به شرایط جوی و اقلیمی اشاره کرد. به طوری که امروزی مطالعة این تأثیرات، شاخة جدیدی از علم، تحت عنوان زیست اقلیم شناسی انسانی یا زیست هواشناسی انسانی را به وجود آورده است (محمودی،44:1387). مطالعة ویژگی های اقلیمی و تفاوت­ها و تنوعات زمانی و مکانی حاکم بر آنها و رابطة آن ها با فعالیت های انسانی، روش هایی را در راستای تجزیه و تحلیل شرایط محیطی در چارچوب برنامه ریزی گردشگری ارائه می دهد (تولایی،24:1386). زیرا یكی از اطلاعات مورد نیاز توریست­ها برای سفر شرایط اقلیمی مقصد می‌باشد و اكثر توریست­ها برای انتخاب مقصد توریستی، ملاحظات اقلیمی را مورد توجه قرار می‌دهند. برای ارزیابی تأثیر عناصر اقلیمی بر روی شرایط آسایش حرارتی انسان، نیاز است كه از شاخص‌های آسایش انسانی استفاده گردد (فرج زاده و احمدآبادی،1:1388). منظور از شرایط آسایش انسان یا منطقة آسایش مجموعه شرایطی است که از نظر حرارتی و رطوبتی، حداقل 80 درصد از افرادی که به صورت تصادفی، انتخاب و در آن شرایط قرار داده می شوند قضاوت ذهنی حالت آسایش را داشته باشند (کسمایی،50:1372). گسترش صنعت گردشگری درمکان­هایی که پتانسیل بالقوه جذب گردشگررادارندمی­تواندبه عنوان ابزازی کار آمددرجهت رشدوتوسعه همه جانبه جوامع میزبان به کارگرفته شود. وجود جاذبه به عنوان یک عنصر لازم و نه کافی درجهت رشد و توسعه صنعت گردشگری محسوب می­ شود، زیرا توسعه صنعت گردشگری درهرمنطقه­ای نیازمند شناسایی دقیق محدوده،شناخت نوع آب وهوا وارائه خدمات وتسهیلات موردنیازگردشگران ونیزمعرفی درجهت جذب گردشگران می­باشد.رشدوگسترش گردشگری منافع زیاد ومتعددی برای جوامع میزبان به همراه دارد که یکی از آنها منافع اقتصادی است. گردشگری ازمهم­ترین منافع انسانی قرن معاصراست که همراه بابه وجود آوردنتغییرات شگرف درسیمایزمین،اوضاعسیاسی،اقتصادی،فرهنگی،منشوروشزندگیانسان­هارادگرگونمی­سازد (محلاتی، 1380: 13).دریاچهارومیه، دریاجه­ای وسیع و با شوری زیاد است که در شمال غربی ایران و در بین استان­های آذربایجان غربی و شرقی واقع شده است. این دریاچه در پایین نقطه آبریز بسته­ای با مساحت تقریبی 52000 کیلومتر مربع، که قسمت ­هایی از آن در استان کردستان واقع شده است، قرار دارد. دریاچه ارومیه یک پارک ملی و یکی از بزرگ­ترین سایت­های موجود در ایران است که به عموان ذخیره­گاه زیست­کره یونسکو، به عنوان یک مرکز بکر طبیعی و منطقه جاذب گردشگری معرفی شده است که بیشتر به دلیلی وجود جاذبه­های طبیعی بکر و دست­ نخورده و وجود تعداد زیادی تالاب­های اقماری آب شیرین و لب شور در اطراف این دریاچه است که بسیاری از آنها از لحاظ تنوع زیستی از اهمیت جهانی برخوردارند (برنامه مدیریت جامع دریاچه ارومیه، 1388: 13). با توجه به مطالب ذکر شده می­توان، با برنامه ­ریزی دقیق به شناسایی دقیق شرایط مناسب برای جذب گردشگر از لحاظ (شرایط اکولوژیکی و آسایش حرارتی) در دریاچه ارومیه پرداخت. هدف کلی این پژوهش بررسی عوامل اقلیمی موثر در گردشگری دریاچه ارومیه با بهره گرفتن ازشاخصهایTCIوSWOTبوده، که در ضمن آن به بررسی و تحلیل عوامل ارتباطی پدیده ­های طبیعی و انسانی جاذب گردشگر درمنطقه مورد مطالعه نیز خواهیم پرداخت.

2-1- بیان مسئله

اصولا در توسعه اقتصادی در هر کشوری نیازمند سرمایه ­گذاری در بخش­ها و فعالیت­های مختلف اقتصادی آن کشور است و بدون سرمایه ­گذاری در طرح­های زیربنایی و روبنایی نمیتوان انتظار گسترش اشتغال، تولید و رفاه اقتصادی را داشت. سرمایه ­گذاری در زیر ساخت­های توریسم و استفاده از توان­های بالقوه منطقه­ای به منظور جذب توریست یکی از راه­های مناسب برای توسعه اقتصادی است (ابراهیم زاده و آقاسی زاده،108:1388). در عصر حاضر گردشگری به عنوان یکی از عوامل موثر در گسترش روابط بین ملت­ها به شمار میرود، اما توسعه آن نیازمند امکانات ویژه­ای از قبیل آب و هوا، آثار تاریخی و فرهنگی، جاذبه­های طبیعی، آداب و سنن، زیرساخت­ها و امکانات است. کشورها با درک این مهم شروع به فراهم نمودن امکانات و تجهیزات مناسب به منظور جذب گردشگری می­باشند. با افزایش جمعیت و رشد فزاینده شهرها از یک سو و پیشرفت­های چشمگیر اخیر در شبکه حمل ونقل و تکنولوژی و سایر عناصر زندگی بشر از سوی دیگر هر روز که می­گذرد انگیزه­های نیاز به مسافرت و سفرهای گردشگری نیز افزایش می­یابد. از اواخر دهه 1960 میلادی ، صنعت گردشگری در ابعاد جهانی­اش رشد قابل ملاحظه­ای داشته است، چنان که در سال 2006 میلادی تعداد گردشگران بین المللی به 808 میلیون نفر رسیده است و پیش ­بینی می­ شود که طی دهه 2020 میلادی توریسم، صنعت شماره یک جهان محسوب گردد ( مسیحائی ،114:1389). ایران جزء ده کشور اول دارای پتانسیل صنعت توریسم می­باشد، درآمد حاصل از صنعت توریسم بطور بالقوه میتواند جایگزین صنعت نفت در ایران گردد. این وضعیت با ذکر مطالعات سنتی تا روش­های نوین و فناوری اطلاعات در سال­های اخیر مورد توجه قرار گرفته است. اهمیت موضوع به قدری روشن و شفاف است که در دنیای فناوری، بیشتر سایت­های اینترنتی استان­ها و بویژه سایت­های معروف ایران جهت معرفی قابلیت­های محلی، منطقه­ای، ملی و بین المللی به آثار باستانی و گردشگری توجه خاصی دارند و حتی در تبلیغات محلی چه در سطح محلی و چه در سطح ملی و بین المللی، اشاره­ای به قابلیت­های توریستی و باستانی می­نمایند. قابلیت­ها، محدودیت­ها، فرصت­ها و تهدید­های گردشگری می­بایست با توجه به روی­کردهای نوین و برنامه ­های کلان و خرد کشور تبیین گردند( کیانی،1389 :2).دریاچه ارومیه بزرگترین آبگیر دایمی آسیای غربی است که در شمال­غرب ایران واقع شده است و بیستمین دریاچه بزرگ جهان و دومین دریاچه فوق شور دنیا می­باشد مساحت آن به طور متوسط 5100 کیلومترمربع برآورد می­ شود، این دریاچه یکی از مهم­ترین زیستگاه­های طبیعی در منطقه می­باشد و به دلایل منحصربه­فردی توسط سازمان یونسکو(1976) به عنوان پارک ملی شناخته شده است(رسولی و جهانبخش 1387). این دریاچه با برنامه ­ریزی صحیح می ­تواند بعنوان قطب جذب گردشگری ایران تبدیل گردد، این پژوهش نیز در راستای این هدف مهم به عمل می­آید.

3-1- اهمیت و ضرورت تحقیق

ایران جزء ده کشور اول جهان از لحاظ جاذبه های گردشگری و جزء پنج کشور اول جهان از نظر تنوع گردشگری می باشد. از لحاظ جذب گردشگری تقریبا در رده های آخر جهانی قرار گرفته است. طبق آمار سال 2002 میلادی، سازمان جهانی گردشگری[1](W.T.O)،فقط 4/2درصد از تعداد و 6/1 درصد از در آمدهای گردشگری دنیا، به ایران اختصاص دارد. در چشم انداز بیست ساله کشور در افق 1404، کسب 2 درصد از درآمد جهانی توریسم و 1/5 درصد گردشگران بین المللی یعنی بیست میلیون گردشگر به عنوان هدف در نظر گرفته شده است. تحقق این اهداف در صورتی امکان پذیر خواهد بود که اولاً پتانسل­های گردشگری شناسایی گردد، ثانیاًدر سطح بین المللی و هم در سطح داخلی شناسانده شوند. در ایران تنوع تنوع آب و هوا به عنوان یک منبع گردشگری می تواند محسوب شود، که استفاده بهینه از این پتانسل­ها با هدف ارتقاء کیفیت گردشگری به توسعه گردشگری منجربهمی­ شود(اسماعیلی و همکاران،3:1389). دریاچه ارومیه كه یكی از مهمترین و با ارزش­ترین اكوسیستم­های آبی ایران است، در اوایل دهه 1350، به عنوان پارك ملی و در سال 1355، به عنوان ذخیره‌گاه بیوسفر از سوی سازمان یونسكو اعلام شده است. همچنین این دریاچه جزو تالاب­های با اهمیت بین‌المللی محسوب و در سال 1354 به كنوانسیون حفاظت از تالابها (رامسر1971) معرفی شده است و جزو مناطق دارای اهمیت برای پرندگان است و برای مردم آذربایجان تنها یک پهنه آبی نیست، بلكه میعادگاهی برای گردش، تفریح، استراحت و منظرگاه زیبایی‌های خدادادی و شفابخش آلام و دردهاست.این دریاچه كه 102 جزیره بزرگ و كوچك را در دل خود جای داده است، هر ساله پذیرای گردشگران خارجی و داخلی