فهرست جداول			صفحه
جدول شماره (3-1): زیستگاه های گوزن زرد ایرانی در کشور			39
جدول شماره (3-2): نیازهای غذایی روزانه گوزن زرد در نیمکره جنوبی (استرالیا)			62
جدول شماره (4-1): شاخص نسبت علوفه و شاخص استاندارد شده، در جنگل جزیره ا­شک بر اساس رژیم غذایی گوزن زرد ایرانی (Cervus dama mesopotamica) (با حجم) برآورد شده از طریق کوادرات در بهار1390			66
جدول شماره (4-2): شاخص نسبت علوفه و شاخص استاندازد شده، در جنگل جزیره اشک بر اساس رژیم غذایی گوزن زرد ایرانی (Cervus dama mesopotamica) (با حجم) برآورد شده از طریق ترانسکت و کوادرات در تابستان 1390			68
جدول شماره(4-3) : خلاصه ی نتایج آزمون G(X2)، در مورد گونه های دارای ارجحیت گوزن زرد ایرانی در بهار 1390			72
جدول شماره(4-4) : شاخص های انتخاب برای گوزن زرد ایرانی مشاهده شده در چهار نوع زیستگاه در جزیره اشک،  دریاچه ارومیه بهار 1390			73
جدول شماره(4-5) : شاخص انتخاب(w) و شاخص انتخاب استاندارد شده (Bi) محاسبه شده از طریق نرم افزار Ecological Methodology،(داده های مربوط به تغذیه گوزن زرد ایرانی در جزیره اشک دریاچه ارومیه، بهار 1390)			75
جدول شماره (4-6): برخی شاخص های انتخاب برای گونه های تغذیه شده گوزن زرد ایرانی، جزیره اشک، بهار 1390			77
جدول شماره (4-7): برخی شاخص های انتخاب برای گونه های مورد تغذیه گوزن زرد ایرانی، جزیره اشک، ، تابستان 1390			78
جدول شماره (4-8): مقادیر شاخص آلفای منلی برای گونه های دارای ارجحیت گوزن زرد ایرانی در فصل بهار			81
جدول شماره (4-9): نیازهای روزانه گوزن زرد ایرانی( با توجه به نسبت وزنی گرفته شده از جدول 3-2)			85
جدول شماره (4-10): ترکیب شیمیایی گونه های مورد تغذیه ی گوزن زرد ایرانی در جزیره اشک (تابستان)			85
جدول شماره (5-1): مقادیر شاخص انتخاب Ivelv(1961)  (Ei)  مرتبط با مقادیر میانی فراوانی نسبیri (موارد غذاییi موجود در رژیم غذایی) (oi) و موجود در محیط (pi)			96
جدول (5-2): مقادیر شاخص انتخاب) Ivelv(1961)  (Ei  مرتبط با مقادیر میانی فراوانی نسبیri (موارد غذاییi موجود در رژیم غذایی) (oi) و موجود در محیط (pi)  در مورد داده های بهاره جزیره اشک			97
جدول (5-3): مقادیر شاخص انتخاب Straus(1979)  (Li)  مرتبط با مقادیر میانی فراوانی نسبیri (موارد غذاییi موجود در رژیم غذایی) (oi) و موجود در محیط (pi)  در مورد داده های بهاره جزیره اشک			97
جدول (5-4): مقادیر شاخص انتخابBowyer and Bleich(1984) مرتبط با مقادیر میانی فراوانی نسبیri (موارد غذاییi موجود در رژیم غذایی) (oi) و موجود در محیط (pi)  در مورد داده های بهاره جزیره اشک			98
جدول (5-5): مقادیر شاخص انتخاب) Ivelv(1961)  (Ei  مرتبط با مقادیر میانی فراوانی نسبیri (موارد غذاییi موجود در رژیم غذایی) (oi) و موجود در محیط (pi)  در مورد داده های تابستانه جزیره اشک			98
جدول (5-6): مقادیر شاخص انتخاب Straus(1979)  (Li)  مرتبط با مقادیر میانی فراوانی نسبیri (موارد غذاییi موجود در رژیم غذایی) (oi) و موجود در محیط (pi)  در مورد داده های تابستانه جزیره اشک			98
جدول (5-7): مقادیر شاخص انتخابBowyer and Bleich(1984) مرتبط با مقادیر میانی فراوانی نسبیri (موارد غذاییi موجود در رژیم غذایی) (oi) و موجود در محیط (pi)  در مورد داده های تابستانه جزیره اشک			99
	فهرست نمودارها			صفحه
	نمودار شماره (4-1) : زیست توده کل گیاهان دارای ارجحیت و در دسترس برای گوزن زرد ایرانی در زیستگاه های مختلف جزیره اشک در فصل بهار (a) زیست توده کل گیاهان مورد تغذیه گوزن زرد ایرانی در زیستگاه های مختلف  (b)			87
	نمودار شماره (4-2) : شاخص های انتخاب در گونه های گیاهی دارای ارجحیت در فصل بهار در جزیره اشک			88
	نمودار شماره (4-3) : رابطه بین میزان گونه های گیاهی دراری ارجحیت در محیط (pi) ، میزان گونه در رژیم غذایی (oi) و شاخص انتخاب منبع (wi) در زیستگاه دشتی برای گوزن زرد ایرانی، جزیره اشک دریاچه ارومیه در بهار			88
	نمودار شماره (4-4): رابطه بین میزان گونه های گیاهی دراری ارجحیت در محیط (pi)، میزان گونه در رژیم غذایی (oi) و شاخص انتخاب منبع (wi) در زیستگاه با شیب بالا برای گوزن زرد ایرانی، جزیره اشک دریاچه ارومیه در بهار			89
	نمودار شماره (4-5): رابطه بین میزان گونه های گیاهی دراری ارجحیت در محیط (pi)، میزان گونه در رژیم غذایی (oi) و شاخص انتخاب منبع (wi) در زیستگاه با حاشیه ی شرقی برای گوزن زرد ایرانی، جزیره اشک دریاچه ارومیه در بهار			89
	نمودار شماره (4-6): رابطه بین میزان گونه های گیاهی دراری ارجحیت در محیط (pi)، میزان گونه در رژیم غذایی (oi) و شاخص انتخاب منبع (wi) در زیستگاه با حاشیه ی شمالی برای گوزن زرد ایرانی، جزیره اشک دریاچه ارومیه در بهار			90
	نمودار شماره (4-7) : رابطه بین میزان گونه های گیاهی دراری ارجحیت در محیط (pi) ، میزان گونه در رژیم غذایی (oi) و شاخص انتخاب منبع (wi) در زیستگاه دشتی برای گوزن زرد ایرانی، جزیره اشک دریاچه ارومیه در تابستان			90
	نمودار شماره (4-8): رابطه بین میزان گونه های گیاهی دراری ارجحیت در محیط (pi)، میزان گونه در رژیم غذایی (oi) و شاخص انتخاب منبع (wi) در زیستگاه با شیب بالا برای گوزن زرد ایرانی، جزیره اشک دریاچه ارومیه در تابستان			91
	نمودار شماره (4-9): رابطه بین میزان گونه های گیاهی دراری ارجحیت در محیط (pi)، میزان گونه در رژیم غذایی (oi) و شاخص انتخاب منبع (wi) در زیستگاه با حاشیه ی شرقی برای گوزن زرد ایرانی، جزیره اشک دریاچه ارومیه در تابستان			91
	نمودار شماره (4-10): رابطه بین میزان گونه های گیاهی دراری ارجحیت در محیط (pi)، میزان گونه در رژیم غذایی (oi) و شاخص انتخاب منبع (wi) در زیستگاه با حاشیه ی شمالی برای گوزن زرد ایرانی، جزیره اشک دریاچه ارومیه در تابستان			92

 

 

 

 

 

 

 

فهرست تصاویر	صفحه
تصویر شماره (3-1): جزیره اشک، بهار 1390	37
تصویر شماره (3-2) : دشت ناز ساری، تابستان 1387	39
تصویر شماره( 3-3 ): نقشه پراکنش گوزن زرد ایرانی	43
تصویر شماره (3-4) : سیمای بهاره زیستگاه گوزن زرد ایرانی در جزیره اشک، بهار 1390	46
تصویرشماره (3-5): سیمای تابستانه زیستگاه گوزن زرد ایرانی در جزیره اشک، تابستان 1390	46

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست پیوست ها	صفحه
پیوست ها	112
پیوست 1: . فهرست PESTAN(به خاطر محدودیت سایت در درج بعضی کلمات ، این کلمه به صورت فینگیلیش درج شده ولی در فایل اصلی پایان نامه کلمه به صورت فارسی نوشته شده است)داران پارك ملی دریاچه ارومیه	114-113
پیوست 2. فهرست پرندگان پارک ملی دریاچه ارومیه	115-119
پیوست 3. جدول خصوصیات زیستی و وضعیت حمایتی خزندگان پارك ملی دریاچه ارومیه	120
پیوست 4. فرم ثبت اطلاعات صحرایی (فرم شماره 1)	121
پیوست 5. خصوصیات چهار نوع زیستگاه گوزن زرد در جزیره اشک (تاج پوشش، میزان تولید در هر هکتار و تولید کل) در فصل بهار	122
ادامه پیوست 5. خصوصیات چهار نوع زیستگاه گوزن زرد در جزیره اشک (تاج پوشش، میزان تولید در هر هکتار و تولید کل) در فصل بهار	123
پیوست 6. خصوصیات چهار نوع زیستگاه گوزن زرد در جزیره اشک (تاج پوشش، میزان تولید در هر هکتار و تولید کل) در فصل تابستان	124
ادامه پیوست 6. خصوصیات چهار نوع زیستگاه گوزن زرد در جزیره اشک (تاج پوشش، میزان تولید در هر هکتار و تولید کل) در فصل تابستان	125

 

چکیده

مفهوم ظرفیت برد در زمینه های مختلف مورد استفاده واقع شده است، تعاریف متعددی از سوی متخصصان مختلف برای این اصطلاح ارائه شده است، ­که اکثر تعاریف بکار رفته برای این اصطلاح مبهم و تقریباً بی معنی هستند. ارائه ی یک ظرفیت برد به صورت عددی دستورالعملی برای ارائه ی راه کارهای مدیریتی به منظور حفاظت از جمعیت های حیات وحش خواهد بود. بنابراین در یک مفهوم کلی ظرفیت برد را می توان بعنوان حداکثر افرادی از یک گونه خاص نام برد که در یک دوره طولانی زمانی در یک منطقه مشخص، زیست می کنند و آن منطقه قابلیت نگهداری از آنها را دارد. شناسایی منابعی که جانوران تغذیه می کنند در تلاش برای حفظ گونه های در خطر و مدیریت جمعیت های بهره برداری شده مورد نیاز است. از آنجائیکه جمعیت گوزن زرد ایرانی در جزیره اشک طی دو دهه ی اخیر رو به ا­فزایش بوده است، انجام مدیریت پایدار در این جزیره به بررسی وضعیت تغذیه ای گوزن زرد نیازمند است. برآورد ظرفیت برد تغذیه ای نیز نیاز به شناسایی گونه های مورد تغذیه  دارد. از آنجائیکه  قابلیت دسترسی منابع متفاوت در طبیعت یکسان نیست، و استفاده از آنها ممکن است از طریق تغییر در قابلیت در دسترسی تغییر کند، از اینرو، منابع استفاده شده باید با مقدار عرضه مقایسه شوند. بر اساس نتایجی که از طریق نمونه برداری بدست آمد مشخص شد که گوزن زرد ایرانی در جزیره اشک در فصل بهار از میان گونه های گیاهی موجود یولاف (Avena fatua L.) ، گندم نیای قفقازی (Aegilops tauschii Cosson) و سیر وحشی (Allium akaka S.G.GMEL.) را در صورت موجود بودن در زیستگاه نسبت به سایر گونه ها ترجیح می دهد. نسبت به پسته وحشی (Pistacia atlantica DESF. Subsp. mutica (POJ.)RECH.) اجتناب نسبی نشان می دهد و همچنین نسبت به گیاه تنگرس(Rhamnus pallasii Fisch & C. A. Mey.) اجتناب کامل نشان می دهد. بعد از برآورد میزان پروتئین موجود در جزیره اشک با بهره گرفتن از نمونه های تهیه شده و همچنین مشخص شدن نیاز روزانه ی گوزن زرد با توجه به مطالعه ای که در یک محیط مدیترانه واقع در استرالیا انجام شده بود، به برآورد ظرفیت برد تغذیه ای از طریق این فاکتور پرداخته شد. طبق نتایج مشخص شد که ظرفیت برد تغذیه ای جزیره اشک بر این اساس برابر با 222.5 رأس گوزن بوده است که با توجه به آماری که از جمعیت گوزن زرد ایرانی در جزیره اشک از سوی مسؤولان اداره کل محیط زیست آذربایجان غربی (1390) ارائه می شود (بیش از 300 رأس) باید به منظور تعدیل این جمعیت اقدامات لازم مدیریتی اعمال شود.

 

واژه های کلیدی: گوزن زرد ایرانی، ظرفیت برد تغذیه ای، جزیره اشک، انتخاب منبع.

مقدمه

تجزیه و تحلیل ارتباط بین گونه  و زیستگاه همواره به عنوان یک مرکز ثقل در مسائل بوم شناسی مطرح بوده است .لذا اهمیت اقلیم برای شرح پراکنش جانوران وگیاهان از زمان های دور مطرح بوده است (Guisan, 2000). زیستگاه ها محیط ها یا اکوسیستم هایی هستند که مقادیر بوم شناختی وسرویس هایی ازقبیل ماهی، جمعیت های حیات وحش، تصفیه ی آب، وکنترل اقلیم را فراهم می نماید (Serfis, 1993).  لذا یکی از اهداف حفاظت ازطبیعت برنامه ریزی برای تعیین مناطق مهم برای تنوع زیستی است (Luoto et al.2004). با توجه به اینکه جمعیت گونه های گوزن طی سال های اخیر با معضلاتی مواجه بوده است، به خصوص در مورد گوزن زرد ایرانی که جزء گونه های آسیب پذیر(VU) قرار گرفته و همچنین به عنوان یکی از گونه هایی است که در ضمیمه II کنوانسیون CITES قرار گرفته (ضیائی،1387) لذا IUCN  برنامه ای را برای مطالعه و مدیریت گوزن های در معرض تهدید با بهره گرفتن از اطلاعات مربوط به انقراض در سراسر محدوده ی پراکنش آنها درجهان آغاز نموده است (Cowan & Holloway,1973). گوزن زرد ایرانی(Cervus dama mesopotamica) برای اولین بار توسط آقای Brooke  در سال 1875 نام گذاری شد (IUCN, 2011; Cowan & Holloway, 1973). این گونه در ایران طی دهه های گذشته با مشکلات و تهدید هایی مواجه بوده است، لذا این گونه را به زیستگاه های مختلفی در ایران معرفی نموده اند که یکی از اولین زیستگاه ها جزیره اشک در دریاچه ی ارومیه می باشد. دریاچه ارومیه (ذخیره گاه زیستکره- تالاب بین المللی) از سال 1346 تحت حفاظت بوده، در سال 1354 به پارک ملی ارتقاء یافت، از مهمترین گونه های گیاهی جزایر این دریاچه می توان به بنه، بادام، ارس، گوجه وحشی، درمنه، گرامینه ها و … و همچنین از گونه های جانوری وارد شده به این جزیره می توان به کبک، قوچ ومیش ارمنی و گوزن زرد ایرانی اشاره نمود (درویش صفت، 1385). جزیره اشک با مساحتی بالغ بر حدود 26 کیلومتر مربع، از نظر وسعت، در میان جزایر صد و یک گانه دریاچه ارومیه در جایگاه دوم قرار دارد. این جزیره نیز مانند سایر جزایر بصورت برآمدگی کوه مانندی است که تقریباًدر هیچ نقطه آن زمین هموار وسیعی یافت نمی گردد (زهزاد، 1368). گوزن زرد ایرانی در ابتدا از منطقه دشت ناز به جزیره اشک معرفی شد و جمعیت همواره در حال افزایش بود و این جمعیت در دسامبر 1993 ،80 رأس گزارش شده، بعد از مدتی تعدادی از جانوران جزیره را ترک کردند و با شنا به جزایر دیگر رفتند بعد از بررسی های انجام شده احتمال این امر را ظرفیت برد منطقه اعلام نمودند، بقاء گونه در جزایر مجاور احتمالاً به دلیل عدم وجود آب شیرین خیلی ناچیز بوده است (Wemmer,1998). لذا بررسی ظرفیت برد زیستگاه و اینکه این جزیره قابلیت حمایت از چه تعداد گوزن را دارد از درجه اهمیت بالایی برخوردار است. با توجه به اینکه گوزن زرد ایرانی جزء گونه های با ارزش و آسیب پذیر(VU) می باشد و طبق آمار ارائه شده از سوی IUCN این گونه در سال 2011 در رده درمعرض خطر(Endangered D) قرار گرفته است (IUCN, 2012). لذا لزوم پژوهش در زمینه زیستگاه های این گونه در ایران که به عنوان یکی از مراکز اصلی پراکنش این گونه به صورت طبیعی در دنیا می باشد به شدت احساس می شود و با توجه به اینکه جزیره اشک به عنوان یکی از زیستگاه های با ارزش این گونه محسوب می شود این زیستگاه به عنوان منطقه مورد مطالعه انتخاب شد. هدف در این پژوهش تعیین ظرفیت برد زیستگاه جزیره اشک برای گوزن زرد ایرانی طی فصل تابستان به عنوان فصل سخت برای این گونه می باشد، لذا برای دستیابی به این اهداف باید یکسری پارامترها (متغیرها) اندازه گیری شوند که از آن میان می توان به: تراکم پوشش گیاهی در کوادرات ها یا ترانسکت های تصادفی (نمونه)، تعیین گونه های گیاهی مورد تغذیه گوزن در دو فصل بهار و تابستان از طریق مشاهده مستقیم و اثر چرا (تعیین گونه های دارای ارجحیت بیشتر و تعیین تراکم آن گونه ها در جزیره با بهره گرفتن از کوادرات)، اشاره نمود. و در ادامه مشخص نمودن میزان ارجحیت این گونه ها از طریق شاخص های انتخاب متعدد و برآورد میزان مواد غذایی در دسترس و دارای ارجحیت موجود در جزیره و ظرفیت برد تغذیه ای جزیره اشک برای گوزن زرد ایرانی خواهد بود.