بخش اول: كلیات………………………………. 4

فصل اول: طرح تحقیق……………………………….. 4

1-1-1-بیان مسئله………………………………. 5

1-1-2- پیشینه تحقیق……………………………….. 6

1-1-3- ضرورت تحقیق……………………………… 7

1-1-4-اهداف و کاربردهای تحقیق……………………………….. 8

1-1-5-سؤال های تحقیق……………………………….. 8

1-1-6- فرضیه های تحقیق……………………………….. 8

1-1-7- روش تحقیق……………………………….. 9

1-1-8- ساختار تحقیق……………………………….. 9

فصل دوم: موضوع شناسی……………………………….. 10

1-2-1-هوش در لغت……………………………….. 11

1-2-2-هوش در اصطلاح………………………………. 11

1-2-3- هوش هیجانی در اصطلاح………………………………. 11

1-2-4- تقسیمات هوش………………………………… 12

1-2-5- جایگاه هوش هیجانی……………………………….. 14

1-2-6- رابطه بحث مهارت های زندگی و هوش هیجانی…………………. 15

1-2-7- هوش هیجانی و اهمیت آن در زندگی بهتر…………………… 17

1-2-8-نگاهی تاریخی به کاربرد واژه هوش هیجانی…………………….. 22

فصل سوم:هوش هیجانی از نگاه اندیشمندان…………………………. 25

1-3-1-هوش هیجانی از نگاه اندیشمندان………………………………. 26

1-3-2-1-دانیل گلمن……………………………….. 26

1-3-2-2-برادبری و گریوز………………………………. 26

1-3-2-3- سید محسن فاطمی……………………………….. 27

1-3-2-4- روون بارون………………………………. 27

1-3-2-5- مایر و سالوی……………………………….. 28

بخش دوم: مؤلفه های هوش هیجانی از نگاه قرآن و حدیث و راه های افزایش آن…… 29

2-1-فصل اول: مؤلفه های هوش هیجانی از نگاه قرآن و روایات……………. 30

2-1-1- مؤلفه های درونی……………………………….. 30

2-1-1-1- خودآگاهی……………………………….. 30

2-1-1-1-1- تعریف خودآگاهی……………………………….. 30

2-1-1-1-2- خودآگاهی در قرآن و روایات………………… 31

2-1-1-1-3- محورهای خودآگاهی…………………………… 33

2-1-1-1-3-1- حقوق شناسی……………………………….. 33

2-1-1-1-3-2- ظرفیت شناسی……………………………….. 33

2-1-1-1-3-3- کاستی شناسی……………………………….. 34

2-1-1-1-3-4- رغبت شناسی……………………………….. 34

2-1-1-1-3-5- زیبایی شناسی……………………………….. 34

2-1-1-1-3-6- آرمان شناسی……………………………….. 35

2-1-1-2- قاطعیت«ابراز وجود»………………………………. 35

2-1-1-2-1- تعریف قاطعیت……………………………….. 35

2-1-1-2-2-  قاطعیت در قرآن و روایات……………………………… 36

2-1-1-2-3- اهمیت مهارت ابراز وجود………………………………. 37

2-1-1-2-4- محدوده شدت عمل و قاطعیت……………………….. 38

2-1-1-2-4-1- حفظ اصول و ارزش ها ………………………………38

2-1-1-2-4-2- مقابله با دشمنان………………………………. 39

2-1-1-2-4-3- برخورد با توطئه گران منافق……………………. 39

2-1-1-2-4-4- اجرای حدود الهی……………………………….. 39

2-1-1-2-4-5- در برابر ستم………………………………. 40

2-1-1-3- اعتماد به نفس………………………………… 41

2-1-1-3-1- تعریف اعتماد به نفس………………………………… 41

2-1-1-3-2- اعتماد به نفس در قرآن و روایات………………………. 41

-3-3-1-1-2مولفه های اعتماد به نفس……………………………….. 44

-1-3-3-1-1-2اطاعت و بندگی خدا ………………………………44

2-3-3-1-1-2-کرامت انسانی واحساس ارزشمندی……………………. 44

-3-3-3-1-1-2بی نیازی از دیگران………………………………. 45

-4-3-3-1-1-2تغافل و چشم پوشی……………………………….. 45

1-1-2-3-3-5-توکل به خدا……………………………… 45

-6-3-3-1-1-2مثبت اندیشی……………………………….. 45

-7-3-3-1-1-2مسئولیت پذیری……………………………….. 46

-8-3-3-1-1-2روحیه ی مقاومت و شکست ناپذیری……………… 46

-4-1-1-2خودشکوفایی……………………………….. 46

-1-4-1-1-2تعریف خود شکوفایی………………………………. 46

-2-4-1-1-2خودشکوفایی در قرآن و روایات……………………………….. 47

-1-5-1-1-2تعریف استقلال………………………………. 49

2-5-1-1-2-استقلال در قرآن و روایات……………………………….. 50

3-5-1-1-2-راهکارهای به دست آوردن استقلال شخصیتی…………….. 51

3-5-1-1-2-حفظ آرامش و درونی کردن آن………………………………. 51

4-3-5-1-1-2-بینش صحیح به دنیا……………………………… 51

5-3-5-1-1-2-توجه به آرامش های موقتی……………………………….. 51

2-1-2-مؤلفه های بین فردی……………………………… 52

1-2-1-2-همدلی……………………………….. 52

1-1-2-1-2-تعریف همدلی……………………………….. 52

2-1-2-1-2-همدلی در قرآن و روایات……………………………….. 54

3-1-2-1-2-آثار همدلی……………………………….. 55

 

 

-1-3-1-2-1-2پیوند دهنده مردم………………………………. 55

2-3-1-2-1-2- التیام بخش………………………………… 55

-1-22-1-3-3- اعتماد آفرین……………………………… 55

4-3-3-1-2-1-2-پایان دادن به مشکلات زندگی…………………………… 55

4-1-2-1-2-مهارت های همدلی در سیره ی رضوی……………………………….. 55

2-2-1-2 –مسئولیت پذیری اجتماعی……………………………….. 56

1-2-2-1-2-تعریف مسئولیت پذیری اجتماعی……………………………….. 56

2-2-2-1-2- مسئولیت پذیری اجتماعی در قرآن و روایات…………………. 56

3-2-2-1-2-مؤلفه های مسئولیت پذیری……………………………….. 57

1-3-2-2-1-2-توجه به اصلاح رفتار……………………………… 57

2-3-2-2-1-2-کنترل خشم………………………………. 57

3-3-2-2-1-2-خاموشی آتش دشمنی و کینه………………………………. 57

4-3-2-2-1-2-حسن معاشرت و ارتباط موثر با مردم………………………. 58

4-2-2-1-2-روش شناسی واکنش در برابر افراد مسئولیت گریز……………. 58

3-1-2-سازگاری……………………………….. 60

1-3-1-2-حل مسئله………………………………. 62

2-1-3-1-2-تعریف حل مسئله………………………………. 62

3-1-3-1-2-حل مسأله در قرآن و روایات………………… 63

2-1-3-1-4-سه نکته مهم در مورد فرایند مسئله گشایی………………….. 64

2-1-3-1-5-مراحل رسیدن به حل مسئله………………………………. 66

2-1-3-2-انعطاف پذیری……………………………….. 67

2-1-3-2-1-تعریف انعطاف پذیری……………………………….. 67

2-1-3-2-2-انعطاف پذیری در قرآن و روایات………………………….. 69

2-1-4-مدیریت استرس………………………………… 670

2-1-4-1-تعریف مدیریت استرس………………………………… 70

2-1-4-1-1-مدیریت استرس در قرآن و روایات……………………………….. 71

2-1-4-1-2-انواع محرک های تنش زا ………………………………72

2-1-4-1-2-1-عوامل طبیعی ومافوق قدرت بشری……………………….. 72

2-1-4-1-2-2-عوامل اجتماعی……………………………….. 73

2-1-4-1-2-3-عوامل فردی یا درونی……………………………….. 73

2-1-4-1-3-شخصیت های مستعد استرس………………………………… 74

2-1-4-1-4-شخصیت های مقاوم در برابر استرس………………………… 74

2-1-4-1-5-مهم ترین عوامل ایجاد کننده استرس………………………… 75

2-1-4-1-5-1-عدم ارتباط با خدا………………………………………… 75

-1-4-1-5-2 -خودبینی و ظلم به خویشتن……………………………….. 75

2-1-4-1-5-3-ترس و اضطراب……………………………….. 75

2-1-4-1-6-راهکارها……………………………… 76

2-1-4-1-6-1- روش های شناختی……………………………….. 77

2-1-4-1-6-2- روش های عاطفی – معنوی……………………………….. 77

2-1-4-1-6-3- روش های رفتاری……………………………….. 77

2-1-5- خلق عمومی……………………………….. 77

2-1-5-1-شادکامی……………………………….. 77

2-1-5-1-1- تعریف شادکامی……………………………….. 77

2-1-5-1-2- شادکامی در قرآن و روایات……………………………… 78

2-1-5-1-3-عوامل شادی و نشاط در زندگی……………………………….. 81

2-1-5-1-3-1-داشتن جهان بینی صحیح……………………………….81

2-1-5-1-3-2-استفاده از امور شادی آفرین……………………………….. 81

2-1-5-1-3-3-خوش بینی……………………………….. 81

2-1-5-1-3-4-سلامت و لذت……………………………….. 82

2-1-5-1-3-5-شوخ طبعی……………………………….. 82

2-1-5-1-4-رابطه هوش هیجانی با شادکامی……………………………….. 82

2-1-5-2- خوش بینی……………………………….. 83

2-1-5-2-1- تعریف خوش بینی……………………………….. 83

2-1-5-2-2-خوش بینی در قرآن و روایات……………………………….. 84

2-1-5-2-3-آثار خوش بینى به دیگران………………………………. 85

2-1-5-2-4-اهمیت مثبت اندیشی……………………………….. 85

2-1-5-2-5-تقسیم بندی خوش بینی……………………………….. 86

2-1-5-2-5-1-خوش بینی به خدا……………………………… 86

2-1-5-2-5-2- خوش بینی به خود………………………………. 86

2-1-5-2-5-3- خوش بینی به دیگران………………………………. 86

2-1-5-2-6-مؤلفه های خوش بینی در منابع اسلامی……………….. 87

2-1-5-2-6-1-توجه به جنبه های مثبت زندگی……………………….. 87

2-1-5-2-6-2-تفسیر مثبت رویدادها و مؤلفه………………………. 87

2-1-5-2-6-3-انتظار مثبت نسبت به آینده………………………………. 87

فصل دوم:راه های افزایش هوش هیجانی…………………………… 89

2-2-راه های افزایش هوش هیجانی……………………………….. 90

2-2-1-تعامل والدین با کودک……………………………….. 90

2-2-2-آگاهی از هیجان ها ………………………………91

2-2-3-نحوه ی رفتار والدین با فرزندان………………………………. 91

2-2-4-ایجاد محیط امن عاطفی……………………………92

2-2-5-آموزش مهارت های اجتماعی……………………………….. 92

2-2-6-تقویت ایمان………………………………. 93

نتیجه گیری……………………………….. 94

فهرست منابع و مأخذ…………………………………….95

چکیده:

ابزار عقل برای اندیشیدن به شیوه منطقی و هوش برای اندیشیدن به شکل انتزاعی ،از مواهب خدادای است . مکاتب مختلف بشری از شناخت و تبیین همه جانبه در مورد انسان ناتوان بوده اند . اما دین اسلام به انسان به عنوان موجودی چند بعدی و دارای کارکردهای اخلاقی، توجه ویژه ای دارد. اسلام برای مدیریت رفتار انسانی، مومنان را به خودآگاهی، خودسازی و تهذیب و شناخت فضیلت ها و زیبایی ها ی اخلاقی تشویق می کند که مقدمه ای برای خداشناسی است. این کنترل رفتارهای درونی و بیرونی ،همان مدیریت هوش هیجانی است. هوش هیجانی یکی از مسائلی است که مدتی است بشر امروزی به آن توجه کرده ،ولی اسلام از قرن ها پیش به زندگی بشر در ابعاد مختلف نگریسته است . قرآن کریم، نهج البلاغه ،احادیث و روایات به عنوان مهم ترین منابع علمی –اخلاقی و تربیتی اسلام، در کنار دیگر امور زندگی، قابلیت ها و کارکرد هوش هیجانی را برای انسان ها به ویژه مؤمنان یادآور شده اند تا از طریق مدیریت عواطف و هیجانات در فعالیت های روزمره و رفتارهای انسانی –به خصوص در تعامل با انسان ها – به هدف غایی خلقت خود نزدیک شوند .

در دنیای کنونی که تکنولوژی به سرعت در حال پیشرفت است و هر لحظه بر اطلاعات انسان ها افزوده می شود، این دانش افزایی در پاره ای از موارد باعث تنیدگی هایی در زندگی بشر می گردد. نمی توان به طور کلی از این تنیدگی ها دور شد و باید راه های مقابله با آن ها را آموخت. باید کودکان را در برابر مشکلات و مسایل روانی واکسینه نماییم. در نتیجه آن ها می آموزند که در دنیای پیشرفته کنونی، چگونه زندگی نمایند تا از آسیب کمتری برخوردار باشند.

مقدمه:

ساختار مغز انسان با وجود رشد سرسام آوری که در علوم ریاضیات و منطق داشته است، از نظر عواطف با انسان های اولیه تفاوت چندانی نکرده است. هنوز واکنش انسان در هنگام خشم، جریان یافتن خون به دست ها و افزایش ضربان قلب را در پی دارد. در واقع با وجود رشد بسیار بالای خردورزی انسان که فاصله ی زیادی با اجدادش پیدا کرده است، عواطف و احساسات او تغییر زیادی نکرده و انسان در این زمینه رشد چشمگیری نداشته است. با وجود این خیلی پیش از آن که مغز متفکر و منطقی پدید آید، مغز هیجانی وجود داشته است. در واقع بادامه ی مغز که در مسایل هیجانی تخصص دارد و مخزن خاطرات هیجانی است، در جریان تکامل نوع بشر، موجب پیدایش قشر مخ شده است. مغز انسان در قرن 21 زندگی می کند در صورتی که قلب او در درون پارینه سنگی است .

ویژگی های زندگی اجتماعی و لزوم تعامل با دیگران، کاربرد بسیاری از هیجان ها را که روزگاری از بهترین و در دسترس ترین ابزارهای بشری بودند، تحت الشعاع خود قرار داده است. در جامعه ی متمدن امروزی ماهیت مشکلاتی که برای بشر به وجود می آید، متفاوت از نوع مشکلاتی است که انسان های اولیه با آن ها رو به رو بوده اند. مشکلات امروزی ما بیشتر در قالب ارتباط های انسانی رخ می نماید که استفاده از راهکار جنگ و گریز، یعنی برخوردهای هیجانی و انفعالی شدید، در مقابله با آن ها نا کارآمد است .

سؤال این است پس باید چه کرد؟ این گونه استدلال می کند که در حال حاضر حفظ انسجام گروهی انسان ها، مقابله کارآمد با مسایل و مشکلات و در نهایت بقای آن ها، مستلزم تحولی بر مبنای هوش اجتماعی در راستای تمایز و تعدیل هیجان ها است .

واژه هوش هیجانی نخستین بار درسال 1990توسط دکتر پیتر سالودی از دانشگاه یل ودکتر جان مایر از دانشگاه نیو همیشایر مطرح شده است.

هوش هیجانی به عنوان یک مفهوم جدید در روان شناسی حاصل در هم تنیدگی دو ذهن هیجانی وعقلانی است. هوش هیجانی رابطه متقابل عقل و احساس است واز آنجا که انسان ها به طور غالب نه به طور عقلانی هستند و نه احساسی از قابلیت فرد برای انطباق با محیط اطراف وکنار آمدن با مشکلات زندگی به کارکرد ترکیبی قابلیت های عاطفی وعقلانی بستگی دارد. .

امروزه هوش هیجانی موضوع مورد بحث بسیاری از تحقیقات وپژوهش های مربوط به بررسی تفاوت های فردی شده است. توانایی پیش بینی موفقیت های زندگی ونیز نقش اساسی این سازه در اغلب اختلالات روانی می تواند از دلایل علاقه به مطالعه هوش هیجانی باشد. ماهیت آموزش پذیری، قابلیت یادگیری و قابلیت ارتقا و شکوفایی هوش هیجانی موجب گردیده تا به این پدیده بیش از پیش توجه شود لذا در این تحقیق برانیم که میزان تاثیر آن را بر پیشرفت تحصیلی و بهداشت روان مورد بررسی قرار دهیم واینکه چگونه از این پدیده می توانیم برای ارتقای سطح و کیفیت تحصیل و بهبود بهداشت روان جامعه کمال استفاده را بکنیم .

در حقیقت، این هوش مشتمل بر شناخت احساسات خویش و دیگران و استفاده از آن برای اتخاذ تصمیم‏های مناسب در زندگی است؛عاملی است كه هنگام شكست، در شخص ایجاد انگیزه می‏كند و به واسطه داشتن مهارت‏های اجتماعی بالا، منجر به برقراری رابطه خوب با مردم می‏شود. نظریه «هوش هیجانی» دیدگاه جدیدی درباره پیش‏بینی عوامل مؤثر برموفقیت و همچنین پیش‏گیری اولیه از اختلالات روانی فراهم می‏كند كه تكمیل‏كننده علوم شناختی، علوم اعصاب و رشد كودك است.

هوش هیجانی بهترین پیش‏بینی‏كننده موفقیت افراد در زندگی و نحوه برخورد مناسب با استرس‏هاست.  این نوع هوش  با توانایی درك خود و دیگران (خودشناسی و دیگرشناسی)، ارتباط با مردم و سازگاری فرد با محیط پیرامون خویش، پیوند دارد. با وجود شهرت سریع این مفهوم، تحقیقات تجربی در این زمینه، تازه در آغاز راه خود است.

هوش هیجانی از پنج مولفه درون فردی، بین فردی، انطباق پذیری، مدیریت استرس و خلق کلی تشکیل شده است. سطح پایین هوش هیجانی را می توان از طریق آموزش افزایش داد افرادی که از هوش هیجانی پایینی برخوردارند قادر نیستند از سازوکارهای منسجم و منظم استفاده کنند بنابراین مستعد ابتلاء به اختلالات اضطرابی می باشند.

برای روشن شدن این مفهوم و جایگاه آن، ابتدا دو مفهوم «هوش» و «هیجان» ذكر می‏شوند. پس از بیان تاریخچه هوش غیرشناختی، تعاریف و الگوهای هوش هیجانی تبیین و سپس به كاربردهای آن اشاره می‏شود. توجه به هیجان ها و کاربرد مناسب آن ها در روابط انسانی، درک احوالات خود و دیگران، خویشتنداری و تسلط بر خواسته های آنی، همدلی با دیگران و استفاده ی مثبت از هیجان ها در تفکر و شناخت موضوع « هوش هیجانی » می باشد را مورد بررسی قرار می دهیم.در پایان،راه های افزایش هوش هیجان بیان می شود.

بخش اول: کلیات

فصل اول: طرح تحقیق

1-1-1- بیان مسئله

یکی از سؤالات مهم که بشر باآن مواجه است این است که چرا بعضی از افراد از هوش کافی برخوردارند و در زمینه تحصیلی موفق هستند و رتبه های بالایی دارند اما در زندگی اجتماعی و شغلی و روابط اجتماعی موفقیتی ندارند. دانشمندان با مطالعاتی که انجام دادند به این نتیجه رسیدند که انسان دارای دو نوع هوش می باشد یکی هوش شناختی–دیگری هوش هیجانی،دو هوش هیجانی و شناختی نیروهای نسبتا مستقل از هم هستند و عملکرد هوش هیجانی سریع ترازهوش خرد گراست.شواهد بسیاری ثابت می‌كنند افرادی كه مهارت هیجانی دارند در هر حیطه‌ای از زندگی ممتازند؛ خواه در روابط عاطفی و صمیمانه، خواه در فهم قواعد ناگفته‌ای كه در خط مشی سازمانی به پیشرفت می‌ انجامد، و چه در آموزش، تربیت فرزند و مسائل خانواده و چه در بخش سلامت روان و شخصیت. هوش هیجانی به عنوان یک پدیده مورد توجه، نه تنها جنبه تئوریک روان‌شناختی دارد، بلكه با ارتقای آن در میدان عمل می‌توان پاسخ‌های مناسبی برای بسیاری از مشكلات نهفته زندگی یافت. اگر انسان از هوش هیجانی بالایی بهره‌مند باشد، می‌تواند با چالش‌های زندگی فردی و اجتماعی خود، بهتر سازگار شود و هیجان‌های خود را به گونه‌ای مؤثر مدیریت كند.

هوش هیجانی پیش بینی کننده موفقیت افراد در زندگی و نحوه برخورد مناسب با استرس هاست.پرورش و رشد هوش هیجانی ازاهمیت زیادی برخوردار است.افرادی که از نظر هوش هیجانی در سطح بالاتری هستند.

تحقیقات نشان داده است که ویژگی های زیر را دارا هستند:

1- یادگیرندگان بهتری هستند.

2- مشکلات رفتاری کمتری دارند.

3- هیجان های خود را به خوبی بیان می کنند. 

4- به حرف های دیگران خوب گوش می کنند.  

5- از خود خشونت کم تری نشان می دهند.

6 – دوستان زیادی پیدا می کنند. 

7 – خوشحال و با نشاط هستند. 

8- تحمل مشکلات در آن ها زیاد است.

9- درباره اطرافیان خود احساس خوبی دارند.

2-1-1- پیشینه تحقیق

در زمینه روان شناسی کتب مختلفی که مرتبط با موضوع این نوشتار باشد و به طور اخص به هوش هیجانی و مؤلفه های آن پرداخته باشد نگاشته شده است. اما هوش هیجانی از نگاه قرآن و حدیث کم تر مورد توجه قرار گرفته است. در زمینه هوش هیجانی می توان به کتب زیر اشاره نمود:

-منصف، گیتونی و وست ایوبری. هویت و هوش هیجانی. ترجمه پریچهر به‌کیش (طوبی).تهران:انجمن اولیا مربیان.1385.

-تراویس برادبری و جین گریوز، هوش هیجانی(مهارت‌ها و آزمون ها). ترجمه مهدی گنجی.تهران: ساوالان.پنجم:1384

-هری الدر، چگونه هوش خود را افزایش دهید؟. ترجمه فرشاد نجفی پور.تهران:نسل نواندیش.1382.

-استیو، هین.هوش هیجانی برای همه.مترجمان:رؤیا کوچک انتظار،مژگان موسوی شوشتری.مؤسسه انتشاراتی تجسم خلاق.اول:1384.

-گلمن، دانیل.ترجمه نسرین پارسا.تهران:نسل نواندیش.1380.