چکیده:

امروزه به دلیل رقابتی شدن بازار، یک زنجیره تامین کارآمد در هر صنعتی می ­تواند نقش بسزایی در موفقیت آن داشته باشد. صنایع غذایی هم از این موضوع مستثنی نمی­باشند. این صنعت به دلیل وجود بازار فروش گسترده و سود زیاد، در سال­های اخیر به شدت مورد توجه سرمایه گذاران قرار گرفته است. در یک زنجیره تامین غذایی موفق می­توان، کیفیت و سلامت محصول، کارآمدی حمل و نقل و پایداری محیط زیست را به عنوان فاکتورهای اصلی در نظر گرفت.

این پژوهش مدلی ارائه می­دهد که در آن جریان مواد از تامین کننده تا خرده فروش در نظر گرفته شده است و شرایط نگه­داری آن­ها در هر لحظه از فرایند جهت حفظ کیفیت و سلامت محصول  تحت کنترل قرار دارد. همچنین در این مدل توجه خاصی به ارائه محصول با کیفیت­های متفاوت برای مشتریان شده است تا پاسخ­گوی تمامی سلایق باشد. تابع هدف این مدل از جنس هزینه است و در پی کمینه کردن مجموع هزینه­ها می­باشد. کاهش میزان انتشار گاز دی اکسید کربن نیز در این تحقیق مورد توجه قرار گرفته است و مدل با انتخاب روشی مناسب برای حمل و نقل علاوه بر کاهش هزینه، موجب کمینه شدن میزان تولید گاز دی اکسید کربن و آسیب به محیط زیست می­ شود.

نتایج نشان می­دهد چالش­های فوق تناقضی با یکدیگر نداشته و در صورت وجود یک مدل حساب شده، یک زنجیره تامین غذایی می ­تواند بدون تحمل هزینه­ های اضافه و با احترام به محیط زیست محصولاتی سالم و با کیفیت را در اختیار مشتریان خود قرار دهد.

کلمات کلیدی: زنجیره تامین، صنایع غذایی، بهبود سلامت، بهبود کیفیت، پایداری محیط زیست، کارآمدی حمل و نقل

 

 

 

 

فهرست مطالب

چکیده: ‌ب

فهرست مطالب ‌ج

فهرست شکل­ها ‌و

فهرست جدول­ها ‌ز

فصل اول : کلیات تحقیق 1

1-1 مقدمه 2

1-2 اهمیت و ضرورت تحقیق 2

1-3 اهداف تحقیق 4

1-4 ساختار تحقیق 4

فصل دوم : ادبیات و پیشینه تحقیق 5

2-1 مقدمه 6

2-2 زنجیره تامین و ضرورت وجود آن 6

2-3 زنجیره تامین یک­پارچه 9

2-4 فرایندهای عمده­ی مدیریت زنجیره تامین 10

2-4-1 مدیریت اطلاعات 10

2-4-2 مدیریت لجستیک 12

2-4-3 مدیریت روابط 12

2-5 ابعاد فیزیکی زنجیره تامین 13

2-6 روند توسعه سیستم‌های اطلاعاتی و نقش آن­ها در زنجیره تامین 14

2-7 زنجیره تامین غذایی 16

2-7-1 جایگاه زنجیره تامین غذایی در ایران 18

2-7-2 مزایای ایجاد زنجیره تامین غذایی در کشور ایران 20

2-7-3 توجه به کیفیت و سلامت محصول در زنجیره تامین غذایی 20

2-7-4 کارآمدی حمل و نقل در زنجیره تامین غذایی 22

2-7-5 زنجیره تامین سبز 25

2-7-5-1 تفاوت زنجیره تامین سنتی و سبز 27

2-7-6 بررسی روابط میان چالش­های مطرح شده 27

2-8 رویکرد مدل­سازی و حل 29

2-9 نتیجه ­گیری 31

فصل سوم : مدل سازی زنجیره تامین غذایی 34

3-1 مقدمه 35

3-2 مسئله­ زنجیره تامین و مدیریت آن 35

3-3 معرفی مدل 35

3-4 روش تخمین تولید گاز دی اکسید کربن 38

3-5 فرض­های مدل 39

3-6 نشانه گذاری 39

 

3-7 فرمول­بندی مدل 43

3-8 مثال عددی 47

3-9 تحلیل حساسیت 51

3-10 نتیجه ­گیری 53

فصل چهارم : مطالعه­ موردی 54

4-1 مقدمه 55

4-2 معرفی شرکت 55

4-3 تعریف مسئله 56

4-4 داده ­های ورودی مسئله برای مدل­سازی 57

4-5 حل مدل 60

4-6 تحلیل نتایج 63

4-7 فصل پنجم : نتیجه ­گیری و پیشنهادها 65

5-1 مقدمه 67

5-2 نتایج تحقیق 67

5-3 پیشنهادهای آتی 68

مراجع 69

پیوست 75

Abstract 80

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست شکل­ها

شکل(2-1) شمایی از زنجیره تامین 7

شکل (2-2) زنجیره­ تامین بدون جریان اطلاعات 11

شکل (2-3) زنجیره­ تامین همراه با جریان اطلاعات 12

شکل(2-4) شمایی از زنجیره تامین غذایی 16

شکل(2-5) حمل و نقل در زنجیره تامین 23

شکل(2-6) شمایی از تاثیرات چالش­های مختلف زنجیره­ تامین غذایی بر هم 32

شکل(3-1) بخش­های مختلف زنجیره تامین و ارتباطات آن­ها 36

شکل(3-2) روش تخمین تولید گاز دی اکسید کربن در حمل و نقل جاده­ای 38

شکل (3-3) نمایش شماتیک خروجی مدل 47

شکل(4-1) مقایسه­ هزینه­ها 64

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست جدول­ها

جدول(2-1) مقاصد زنجیره تامین فرآورده ­های غذایی 19

جدول (2-2) مروری بر پیشینه­ی تحقیق 31

جدول (3-1) موجودی انبارهای ورودی 48

جدول (3-2)  تعداد واحدهای مورد نیاز در هر انبار 48

جدول (3-3) میزان تولید در هر خط تولید 48

جدول­های (3-4) و (3-5) جریان مواد 49

جدول (3-6) تعداد وسایل نقلیه­ی به کار گرفته شده 49

جدول (3-7)  هزینه­ های بخشهای مختلف 50

جدول (3-8)  مقایسه­ زمان حل مدل در مقیاس­های مختلف 50

جدول (3-9)  مقایسه­ هزینه­ها در شرایط مختلف 52

جدول (3-10)  مقایسه­ مسئله در دو حالت استفاده از 3pl و عدم استفاده از آن 53

جدول (4-1) اطلاعات مربوط به مواد خام 57

جدول (4-2) اطلاعات مربوط به تامین­کنندگان 57

جدول (4-3) محصولات و اطلاعات آن­ها 58

جدول (4-4) تقاضای هر محصول در هر خرده فروش 58

جدول (4-5) مشخصات انبار 59

جدول (4-6) فاصله­ی خرده فروشان از انبارهای خروجی 59

جدول (4-7) مشخصات وسایل نقلیه 59

جدول (4-8) موجودی انبار ورودی 60

جدول (4-9) موجودی انبار خروجی و تولید خط تولید 60

جدول (4-10)  جریان مواد 61

جدول (4-11) تعداد وسایل نقلیه­ی به کار گرفته شده 61

جدول (4-12)  هزینه­ های بخشهای مختلف 62

جدول (4-13)  مقایسه­ مسئله در دو حالت استفاده از 3pl و عدم استفاده از آن 63

جدول (پ-1) اطلاعات انبارها 75

جدول (پ-2) اطلاعات وسایل نقلیه 75

جدول (پ-3) شرایط نگه­داری مواد اولیه 75

جدول (پ-4) تامین مواد توسط تامین کنندگان 76

جدول (پ-5) ظرفیت تولید 76

جدول(پ-6) تقاضای مواد اولیه 76

جدول (پ-7) تقاضای محصولات 76

جدول (پ-8) فاصله­ی تسهیلات 77

جدول (پ-9) هزینه تولید 77

جدول (پ-10) مقدار عرضه توسط هر عرضه کننده 78

جدول (پ-11) هزینه مواد اولیه 79

 

 

1-1 مقدمه

با توجه به سرعت اجتناب ناپذیر بین المللی شدن تجارت و ورود اغلب کشورهای در حال توسعه به این جریان، اهمیت توجه به کارآمدی زنجیره تامین بیشتر نمایان می­ شود. در بازار رقابتی امروز محصول سالم و با کیفیت باید در کوتاه­ترین زمان ممکن در اختیار مشتری قرار بگیرد تا بنگاه اقتصادی بتواند رضایت مشتری را جهت حفظ آن و جلب مشتری­های جدید فراهم کند. یک زنجیره تامین کارآمد در هر صنعتی نقش بسزایی در موفقیت آن دارد و صنایع غذایی نیز از این قضیه مستثنی نمی­باشند. در حالی که صنایع غدایی در حال حاضر درگیر مسایلی مانند امنیت غذایی، دورریز محصولات، کشاورزی و سلامت عمومی می­باشد چالش­های جدیدی مانند تغییرات آب و هوایی و تجارت منصفانه ظهور یافته­اند و نگرانی­هایی هم در مورد صنایع غذایی پایدار ایجاد شده­است [11]. از طرفی صنایع غذایی با توجه به آثار مستقیم و غیر مستقیمی که در زندگی افراد می­گذارد می ­تواند در شکوفایی اقتصاد کشورهای دنیا نقش بسزایی داشته باشد و تاثیرات مثبت بسیاری در آن ایجاد کند. از جمله­ این آثار می­توان به افزایش بهره­روی نیروی انسانی و سرمایه، ایجاد بازار مصرف برای بیشتر محصولات، کاهش ضایعات، عرضه بهداشتی­تر محصولات غذایی، رعایت استانداردهای مواد غذایی و صرفه­جویی در وقت و هزینه اشاره کرد.

1-2 اهمیت و ضرورت تحقیق

شناخت نقاط قوت، فرصت­ها و نیز مشکلات وتنگناهای صنایع غذایی می ­تواند کشور را به چشم اندازهایی روشن­تر در این صنعت و صنایع وابسته به آن رهنما شود. فرصت­ها، مزایا و نقاط قوت صنایع غذایی در کشور ایران، امکانات بالقوه و ظرفیت­های وسیع و قابل توسعه­ای دارد به علاوه ایجاد صنایع غذایی در کشورهای در حال توسعه، نیروی کار ارزان، سرمایه­بری کمتر و افزایش توان ارزی کشور از طریق صادرات محصولات غذایی موجب چند برابر شدن ارزش این صنعت می شود. طبق آمار اعلام شده از طرف وزارت صنعت و معدن جمهوری اسلامی در ایران و در سال 1390 در حدود 2948 فقره مجوز برای محصولات غذایی و آشامیدنی صادر شده­است و 108238 میلیارد سرمایه گذاری در این صنایع صورت گرفته که سهم این رقم از کل 13.32 درصد بوده در حالی که با ایجاد 88057 شغل 18.96 درصد از کل شغل­های ایجاد شده در این زمینه بوده است که خود می ­تواند گواهی بر گفته­های فوق باشد. از طرفی 638222 شغل در سال­های86 تا 90 در زمینه صنایع غذایی و آشامیدنی ایجاد شده است که 17.11 در صد از سهم کل را شامل می­ شود و طبق پیش بینی های بعمل آمده تولید محصولات غذایی در ایران در سال پایانی برنامه چهارم افزایش چشمگیری خواهد داشت [1].

با توجه به آمار فوق وجود حمایت و پشتیبانی از  توسعه­ فعالیت­های صنایع غذایی به تقویت بخش عمده­ای از  اقتصاد کشور منجر شده و موجب ایجاد کسب و کاری امن با فرصت­های شغلی فراوان  می­ شود که از نیازهای عمده­ی یک کشور می­باشد. توجه به این صنایع تاثیرات مثبت دیگری نیز دارد که  افزایش تولید و امنیت غذایی، تامین نیازهای عمده معیشتی جامعه و مواد خام مورد نیاز بسیاری از صنایع، افزایش درآمد کشاورز و در نتیجه اشتغال­زایی و عدم مهاجرت از روستا به شهر، جلوگیری از خروج ارز برای واردات مواد غذایی و جلوگیری از صدور مواد اولیه خام کشاورزی را می­توان به عنوان عمده­ترین آنها نام برد.

اما همه این­ها زمانی امکان­ پذیر است که یک زنجیره تامین مناسب و یک­پارچه در این صنعت حاکم باشد و تمامی موارد دخیل و تاثیرگذار روی آن را در نظر بگیرد. هر صنعتی که بتواند فراتر از مرزها رفته و وارد بازارهای جهانی شود قطعا آینده­ای روشن داشته و می ­تواند بیشترین کمک را به رشد اقتصادی یک کشور بکند. رقابت در كلاس جهانی زمانی امكان‌پذیر است كه بتوان در بحث زنجیره تامین سرآمد بوده و در تمامی نقاط سازمان‌ آن را به اجرا درآورد. در فضای پیچیده و رقابتی بازارهای جهانی امروز بدون توجه به زنجیره تامین و انتخاب بهترین استراتژی ادامه­­ی حیات صنایع عملا غیر ممکن می­باشد و زنجیره تامین یک لایه، پاسخگوی نیازهای آن­ها نیست و جهت باقی ماندن در این بازار باید با قوانین و شرایط جدید خود را وفق داده و در صورت لزوم به دنبال ایجاد یک رویکرد جدید و یک­پارچه برای زنجیره تامین خود باشند تا بهترین اجناس را در مناسب­ترین زمان و پایین­ترین قیمت ارائه دهند [12, 13]. همچنین افزایش اطلاعات، تنوع محصولات، اهمیت توسعه روابط با تامین کنندگان و مشتریان و ضرورت مدیریت فرایند کسب و کار اهمیت وجود زنجیره تامین را دو چندان می­ کند.

محصولات غذایی مستقیما بر روی سلامت جامعه تاثیر می­گذارند، در نتیجه باید توجه ویژه­ای به کیفیت این محصولات داشت. ارائه محصولات با کیفیت مناسب منوط به توجه به جریان مواد از اولین نقطه تا لحظه رسیدن به دست مشتری می­باشد و تنها با داشتن یک زنجیره تامین کارآمد است که می­توان این موضوع را مدیریت کرد. در حال حاضر توجه به زنجیره تامین پایدار نیز به شدت در جوامع گوناگون مورد توجه قرار گرفته است. امروزه بیشتر کشورها اعم از توسعه یافته و در حال توسعه به دنبال کم کردن تولید گازهای گلخانه­ای می­باشند. برای مثال کشور چین در یازدهمین برنامه توسعه 5 ساله خود بر کاهش ده درصدی تولید گاز دی اکسید کربن به شدت تاکید کرده است [14]. یکی از دغدغه­های اصلی مدیران بنگاه­های اقتصادی، مدیریت و صرفه جویی هزینه­ها می­باشد و آن­ها سعی می­ کنند با کاهش هزینه بتوانند خدمات و محصولات بهتری را به مشتریان خود ارائه دهند تا در بازار رقابت از رقیبان خود پیشی بگیرند.