چکیده

 

بررسی ساختار واجی و تحلیل معنایی بیست سوره­ی پایانی قرآن کریم،

 

در قالب نظریه­ی سیستمی‌_ نقشی هلیدی

 

 

یافته های زبانشناسی نوین، قرآن را به عنوان یک گفتمان فراانسانی، از منظری متفاوت بررسی کرده و تفسیر آن را وارد مرحله­ جدیدی ساخته است. دستاوردهای این علم، در حوزه های متفاوت معنایی و آوایی می­تواند، به عنوان ابزاری کارآمد در تفسیر قرآن به کار گرفته­شود. هدف پژوهش حاضر، ارائه­ تفسیر متفاوتی در پرتو نظریه­ی سیستمی- نقشی هلیدی، در زمینه­ معنایی و ویژگی‌های آوایی و هجایی در حوزه­ بافتار موسیقی 20 سوره­ی پایانی قرآن کریم است، و به نوعی به بررسی همکنشی و تعامل معناشناسی و واج شناسی در راستای القای بهتر پیام می پردازد. نتیجه­ بررسی­ها به دستاوردهای مهمی‌منتهی شده‌است. از جمله اینکه ویژگی‌های موسیقایی قرآن، مستقل از معنای آن عمل نمی‌کند و در حقیقت ابزاری است در خدمت انتقال پیام گوینده به مخاطب. همچنین نتایج نشان می‌دهد، که در تفسیر قرآن، می‌توان روش­های جدید زبانشناختی را برای گره گشایی و روشنگری هر چه بیشتر مفاهیم و معانی قرآنی به کار گرفت و دیدگاهی نوین را در تفسیر قرآن مطرح کرد.

 

واژگان کلیدی: قرآن و زبانشناسی، تفسیر زبانشناختی، زبان شناسی نقش گرا، نظریه­ی سیستمی- نقشی هلیدی، بسامد­های آوایی و هجایی، نظم آهنگ و موسیقی قرآن، سوره­های پایانی جزء سی ام.

 

 

 

 

 

 

 

فهرست مطالب

 

 عنوان                                                                                                     صفحه                          

1- 1 – کلیات.. 2

1-2-  1- زبان قرآن و زبانشناسی جدید. 3

1-2-2- زبان عربی.. 5

1-2- 3- تحلیل گفتمان. 7

1-2- 4 –  متن.. 8

1-2- 5-  موسیقی درونی و نظم آهنگ.. 9

1-3- هدف پژوهش… 10

1-4-  اهمیت پژوهش… 11

1-5- سؤالات پژوهش… 12

2  – 1 – مقدمه. 14

2- 2-  زبانشناسی و دیدگاه‌ها 15

2 – 2- 1-  زبان. 16

2- 2- 2- تحلیل متن و گفتمان. 17

2 – 2- 3- نظریۀ سیستمی- نقشی هلیدی.. 18

2-2-4-  آواشناسی و واجشناسی.. 22

2 – 3- قرآن و دیدگاه‌ها 25

2- 3 – 1-  ترجمه و تفسیر قرآن. 26

2- 4-  قرآن و زبانشناسی. 29

2- 4- 1- زبان قرآن و ساختار آن. 29

2 – 4- 2-  اشارات زبانشناختی قرآن. 30

2 – 4 -3-   قرآن : آواشناسی، تجوید و موسیقی کلام. 31

2 -4 – 4-  تحلیل متنی و گفتمانی قرآن. 34

3-  1-  مقدمه. 41

3- 2- داده‌های پژوهش… 41

3 – 3-  چارچوب نظری پژوهش… 42

3 – 3 – 1-  جایگاه معنا و دستور در رویکرد هلیدی.. 43

3 -3 – 2- مروری بر فرا نقش‌های معنایی در نظریۀ هلیدی.. 45

3 – 4-  شیوۀ تجزیه و تحلیل سوره‌ها 48

3 – 4 –  1-  تعیین بسامد آوایی و هجایی هر سوره 48

3 – 4- 2- تعیین فرا نقش‌های‌اندیشگانی، بینا فردی و متنی در متن سوره‌ها 50

3 – 5- شیوۀ ارائۀ نتایج. 51

4 – 1 – مقدمه. 54

4  – 2- تین(95) 54

4 – 2- 1- کلیات سوره 54

4 – 2 – 2- نمایش آوایی، هجایی، نوشتاری و ترجمۀ سوره 55

4 – 2- 3-  بافت فرهنگی.. 56

4- 2- 4- تجزیه و تحلیل آوایی سوره 57

4- 2- 5- تجزیه و تحلیل معنایی سوره 61

4- 2- 6-  نتیجه گیری.. 67

4 -3-  علق(96) 67

4 -3 -1-  کلیات سوره 67

4 – 3- 2- نمایش آوایی، هجایی، نوشتاری و ترجمۀ سوره 68

4 -3 – 3 –  بافت فرهنگی.. 70

4 -3 -4 –  تجزیه و تحلیل آوایی سوره 72

4 -2 -5 –  تجزیه و تحلیل معنایی سوره 77

4 -3 -6 –  نتیجه گیری.. 90

4 -4 – قدر(97) 91

4 -4 – 1 – کلیات سوره 91

4 – 4- 2- نمایش آوایی، هجایی، نوشتاری و ترجمۀ سوره 92

4 – 4 – 3- بافت فرهنگی.. 92

4 – 4- 4- تجزیه و تحلیل آوایی سوره 93

4 – 4 – 5- تجزیه و تحلیل معنایی سوره 99

4 -4 – 6-  نتیجه گیری.. 103

4 -5 – بینه (98) 104

4 -5- 1- کلیات سوره 104

4 – 5- 2- نمایش آوایی، هجایی، نوشتاری و ترجمۀ سوره 105

4 – 5- 3- تجزیه و تحلیل آوایی سوره 107

4 -5 -4 –  تجزیه و تحلیل معنایی سوره 110

4 -5 -5 –  نتیجه گیری.. 115

4 – 6 – زلزال(99) 116

4 -6- 1-  کلیات سوره 116

 

4 -6- 2- نمایش آوایی، هجایی،  نوشتاری و ترجمۀ سوره 117

4 -6 -3 –  تجزیه و تحلیل آوایی سوره 118

4 – 6 -4-  تجزیه و تحلیل معنایی سوره 123

4 – 6 -5-  نتیجه گیری.. 127

4 – 7 – والعادیات(99) 128

4 -7 – 1- کلیات سوره 128

4 – 7- 2- نمایش آوایی،هجایی،نوشتاری و ترجمۀ سوره 129

4 -7 -3 –  بافت فرهنگی.. 131

4 – 7 -4-  تجزیه و تحلیل آوایی سوره 131

4 -7 – 5-  تجزیه و تحلیل معنایی سوره 136

4 – 7 -6-  نتیجه گیری.. 140

4 -8- القارعه(101) 140

4 – 8 -1 -کلیات سوره 140

4 – 8- 2- نمایش آوایی، هجایی، نوشتاری و ترجمۀ سوره 141

4 -8 – 3- تجزیه و تحلیل آوایی سوره 142

4 -8 -4- تجزیه و تحلیل معنایی سوره 147

4 -8 -5-  نتیجه گیری.. 152

4 -9 – تکاثر(102) 153

4 – 9 – 1- کلیات سوره 153

4 – 9- 2- نمایش آوایی، هجایی، نوشتاری و ترجمۀ سوره 153

4 – 9 -3- بافت فرهنگی.. 155

4 -9 – 4-   تجزیه و تحلیل آوایی سوره 155

4 – 9 – 5 – تجزیه و تحلیل معنایی سوره 161

4 -9 – 6-  نتیجه گیری.. 167

4 -10 –  عصر(103) 168

4 -10- 1 – کلیات سوره 168

4 – 10- 2- نمایش آوایی، هجایی،  نوشتاری و ترجمۀ سوره 169

4 -10 -3- بافت فرهنگی.. 169

4 -10 -4- تجزیه و تحلیل آوایی سوره 170

4 -10 -5 – تجزیه و تحلیل معنایی سوره 173

4 -10 -6 – نتیجه گیری.. 175

4 -11 – همزه(104) 176

4 -11 -1 – کلیات سوره 176

4 – 11- 2- نمایش آوایی، هجایی، نوشتاری و ترجمۀ سوره 176

4 -11 – 3-  بافت فرهنگی.. 178

4 -11 – 4- تجزیه و تحلیل آوایی سوره 178

4 -11- 5- تجزیه و تحلیل معنایی سوره 182

4 -11 -6 –  نتیجه گیری.. 186

4 -12-  فیل(105) 187

4 -12 -1- کلیات سوره 187

4 – 12 – 2- نمایش آوایی، هجایی، نوشتاری و هجایی.. 187

4 -12 – 3- بافت فرهنگی.. 188

4 -12 – 4-  تجزیه و تحلیل آوایی سوره 189

4 -12 -5-  تجزیه و تحلیل معنایی سوره 192

4 -12 -6-  نتیجه گیری.. 195

4 -13- قریش(106) 196

4 -13 -1 – کلیات سوره 196

4 – 13- 2- نمایش آوایی، نوشتاری و ترجمۀ سوره 197

4 -13 -3-  بافت فرهنگی.. 197

4 -13 -4- تجزیه و تحلیل آوایی سوره 198

4 -13 -5 –  تجزیه و تحلیل معنایی سوره 201

4 -13 -6 –  نتیجه گیری.. 204

4 -14 – ماعون(107) 205

4 -14 -1- کلیات سوره 205

4 – 14- 2- نمایش آوایی، هجایی، نوشتاری و ترجمۀ سوره 205

4 -14 – 3-  تجزیه و تحلیل آوایی سوره 206

4 -14 -4- تجزیه و تحلیل معنایی سوره 209

4 -14 -5 – نتیجه گیری.. 212

14 -15 – کوثر(108) 213

14 -15 – 1- کلیات سوره 213

4 – 15- 2- نمایش آوایی، هجایی، نوشتاری و ترجمۀ سوره 214

4 – 15 -3-  بافت فرهنگی.. 214

4 -15 -4- تجزیه و تحلیل آوایی سوره 215

4 -15 -5 – تجزیه و تحلیل معنایی سوره 218

4 -15 -6 – نتیجه گیری.. 221

4 -16 – کافرون(109) 221

4 -16 -1- کلیات سوره 221

4 – 16- 2- نمایش آوایی، هجایی، نوشتاری و ترجمۀ سوره 222

4 -16 – 3- بافت فرهنگی.. 222

4 -16 -4-  تجزیه و تحلیل آوایی سوره 223

4 -16 -5- تجزیه و تحلیل معنایی سوره 227

4 -16 -6 –  نتیجه گیری.. 231

4 -17-  نصر(110) 231

4 -17- 1- کلیات سوره 231

4 – 17- 2- نمایش آوایی، نوشتاری و ترجمۀ سوره 232

4 -17 – 3-  بافت فرهنگی.. 232

4 -17 -4- تجزیه و تحلیل آوایی سوره 233

4 -17 – 5- تجزیه و تحلیل معنایی سوره 236

4 -17 -6 – نتیجه گیری.. 239

4 -18 – تبت(مسد) (111) 240

4 -18 -1 – کلیات سوره 240

4 – 18 – 2- نمایش آوایی، نوشتاری و ترجمۀ سوره 241

4 -18 -3 –  بافت فرهنگی.. 241

4 -18 -4 – تجزیه و تحلیل آوایی سوره 242

4 -18 -5 – تجزیه و تحلیل معنایی سوره 246

4 -18 -6 – نتیجه گیری.. 249

4 -19 – اخلاص(112) 250

4 -19 – 1- کلیات سوره 250

4 – 19 – 2- نمایش آوایی، هجایی، نوشتاری و ترجمۀ سوره 250

4 -19 – 3 – بافت فرهنگی.. 251

4 – 19 -4 –  تجزیه و تحلیل و آوایی سوره 252

4 -19 – 5 –  تجزیه و تحلیل معنایی سوره 254

4 – 19 – 6- نتیجه گیری.. 258

4 -20 – فلق(113) 258

4 -20 -1 – کلیات سوره 258

4 – 20- 2- نمایش آوایی، هجایی،  نوشتاری و ترجمۀ سوره 259

4 -20 – 3-  بافت فرهنگی.. 260

4 -20 – 4- تجزیه و تحلیل آوایی سوره 260

4 -20 – 5 –  تجزیه و تحلیل معنایی سوره 263

4 -20 – 6 –  نتیجه گیری.. 267

4 -21 – ناس(114) 268

4 -21 – 1 – کلیات سوره 268

4 – 21 – 2- نمایش آوایی، هجایی، نوشتاری و ترجمۀ سوره 269

4 -21 – 3 – بافت فرهنگی.. 270

4 -21 – 4- تجزیه و تحلیل آوایی سوره 270

4 -21 – 5-  تجزیه و تحلیل معنایی سوره 273

4 -21 – 6-  نتیجه گیری.. 276

5 – 1 – مقدمه. 302

5 -2-  خلاصه. 302

5- 3- پیوند میان صوت و معنا 303

5- 4- تحلیل معنا بر اساس نظریۀ سیستمی- نقشی شیوه‌ای مناسب برای تفسیر قرآن. 306

5 – 5-  محدودیتهای پژوهش… 307

5 – 6 – پیشنهادات.. 308

 

 

 

 

 

فهرست جدول ها

 

عنوان                                                                                         صفحه

 

جدول 4- 2- 3- 1- بسامد همخوان‌ها 60

جدول 4 – 2- 3- 2- بسامد واکه‌ها 61

جدول 4 – 2- 3- 3- بسامد ساخت هجا 61

جدول 4- 2- 5 – 1- فرایندهای ساخت تعدی سورۀ تین. 66

جدول 4- 2- 5 – 2- ساخت وجهی و زمان افعال سورۀ تین. 66

جدول 4 – 3 – 4- 1- بسامد همخوان‌ها 75

جدول 4 – 3- 4- 2- بسامد واکه‌ها 76

جدول 4- 3- 4-  3- بسامد ساخت هجا 76

جدول4 – 3 – 5- 1- فرایند‌های ساخت تعدی سورۀ علق. 88

جدول 4 – 3 -5 – 2- ساخت وجهی و زمان افعال سورۀ علق. 89

جدول 4 – 4 – 4 – 1-  بسامد همخوان‌ها 98

جدول 4 – 4- 4- 2- بسامد واکه‌ها 98

جدول 4 – 4 -4 – 3-  بسامد ساخت هجا 99

جدول 4 – 4 – 5- 1- فرایندهای ساخت تعدی سورۀ قدر 102

جدول 4 – 4 – 5- 2-  ساخت وجهی و زمان افعال سورۀ قدر 103

جدول 4 – 5 -3 -1- بسامد همخوان‌ها 109

جدول 4- 5- 3- 2- بسامد واکه‌ها 110

جدول 4 – 5- 3- 3- بسامد ساخت هجا 110

جدول 4 – 5 -4 – 1-  فرایندهای ساخت تعدی سورهی بینه. 123

عنوان                                                                                        صفحه

جدول 4 – 5- 4- 2-  ساخت وجهی و زمان افعال سوره بینه. 115

جدول 4 – 6 -3- 1- بسامد همخوان‌ها 122

جدول 4 – 6- 3- 2-  بسامد واکه‌ها 123

جدول 4 – 6- 3- 3- بسامد ساخت هجا 123

جدول 4 – 6- 4- 1- فرایندهای ساخت تعدی سورۀ زلزله. 126

جدول 4 -6- 4- 2- ساخت وجهی و زمان افعال سورۀ زلزله. 127

جدول 4 – 7 – 4 – 1- بسامد همخوان‌ها 135

جدول 4- 7 – 4- 2-  بسامد واکه‌ها 135

جدول 4 – 7- 4- 3- جدول ساخت هجایی. 136

جدول4- 7 – 5- 1- فرایندهای ساخت تعدی سورۀ والعادیات.. 139

جدول 4- 7- 5- 2-  ساخت وجهی و زمان افعال سورۀ والعادیات.. 139

جدول 4 – 8- 3- 1-  بسامد همخوان‌ها 146

جدول 4 – 8- 3- 2- بسامد واکه‌ها 146

جدول 4 – 8- 3- 3- ساخت هجایی. 147

جدول 4 – 8 – 4 -1- فرایند‌های ساخت تعدی سورۀ القارعه. 151

جدول 4 -8- 4- 2-  ساخت وجهی و  زمان افعال سورۀ القارعه. 151

جدول 4 – 9 – 4- 1- بسامد همخوان‌ها 160

جدول  4 – 9- 4- 2- بسامد واکه‌ 161

جدول 4 – 9 – 4- 3- بسامد ساخت هجا 161

جدول 4- 9 – 5 – 1- فرایندهای ساخت تعدی سوره تکاثر 167

جدول 4 – 9- 5- 2- ساخت وجهی و زمان افعال سورۀ تکاثر 167

جدول 4 – 10 – 4 – 1- بسامد همخوان‌ها 172

جدول 4 – 10- 4- 2- بسامد واکه‌ها 173

جدول 4 – 10- 4 – 3- بسامد ساخت هجا 187

عنوان                                                                                        صفحه

جدول 4 – 10- 5- 1- فرایندهای ساخت تعدی سورۀ عصر 175

جدول4 – 10- 5- 2- ساخت و جهی و زمان افعال سورۀ عصر 175

جدول 4 – 11 -4- 1-  بسامد همخوان‌ها 181

جدول 4 – 11- 4- 2- بسامد واکه‌ها 182

جدول 4 – 11 – 4- 3- بسامد ساخت هجا 182

جدول4 – 11 – 5- 1-  فرایندهای ساخت تعدی سوره هُمَزَه 185

جدول 4 – 11 – 5- 2- ساخت وجهی و زمان افعال سوره هُمَزَه 186

جدول 4- 12- 4- 1- بسامد همخوان‌ها 191

جدول 4- 12- 4- 2- بسامد واکه‌ها 191

جدول 4 – 12- 4- 3- بسامد ساخت  هجا 192

جدول 4 -12- 5- 1-.فرایندهای ساخت تعدی سورۀ فیل. 195