بیان مسئله…………………………………………………………………………………………………. 2

اهمیت و ضرورت تحقیق……………………………………………………………………………… 2

اهداف تحقیق………………………………………………………………………………………. 3

سوالات تحقیق……………………………………………………………………………………………. 3

پیشینه‌تحقیق………………………………………………………………………………………….. 3

روش تحقیق……………………………………………………………………………………………. 4

ساختار تحقیق………………………………………………………………………………………….. 5

فصل نخست (تحلیل مفاهیم و کلیات)

1-1- مفهوم دیه………………………………………………………………………………………… 7

1-1-1- معنای لغوی دیه……………………………………………………………………………….. 7

1-1-2- معنای اصطلاحی دیه……………………………………………………………………. 8

1-1-3- مفاهیم مرتبط با دیه……………………………………………………………………. 15

1-1-3-1- مفهوم ارش…………………………………………………………………….. 15

1-1-3-1-1- معنای لغوی ارش………………………………………………………………. 15

1-1-3-1-2- معنای اصطلاحی ارش……………………………………………………. 16

1-1-3-2- مفهوم حکومت……………………………………………………………. 19

1-1-3-2-1- معنای لغوی حکومت…………………………………………………….. 20

1-1-3-2-2- معنای اصطلاحی حکومت………………………………………….. 20

1-1-3-2-3- روش محاسبه حکومت…………………………………………………… 21

1-1-3-2-4- شرایط وجوب حکومت………………………………………………….. 24

1-2- مشروعیت دیه و حکمت تشریع آن……………………………………………. 25

1-2-1- مشروعیت دیه……………………………………………………………………. 25

1-2-2- حکمت تشریع دیه………………………………………………………………. 29

1-3- پیشینه­ی تاریخی دیه………………………………………………………………… 29

1-3-1- دیه در میان ملل مختلف………………………………………………………… 30

1-3-2- دیه در شریعت‌های الهی………………………………………………………….. 33

1-3-3- دیه در اسلام……………………………………………………………………….. 34

1-4- مفهوم عضو داخلی……………………………………………………………………… 34

1-4-1- مفهوم عضو………………………………………………………………………….. 36

1-4-1-1- معنای لغوی عضو………………………………………………………………… 36

1-4-1-2- معنای اصطلاحی عضو………………………………………………….. 37

1-4-2- مفهوم جوف و جائفه……………………………………………………………. 37

1-4-2-1- معنای لغوی جوف و جائفه…………………………………………………. 38

1-4-2-2- معنای اصطلاحی جوف و جائفه…………………………………………… 40

1-4-3- تعریف عضو داخلی………………………………………………………………… 43

فصل دوم (اسباب و علل وجوب دیه، ارش مقدر و حکومت)

2-1- اسباب وجوب دیه، ارش مقدر و حکومت (نفس – کمتر از نفس)…………….. 46

2-1-1- قتل……………………………………………………………………………………. 46

2-1-2- جنایت بر کمتر از نفس………………………………………………………… 48

2-1-2-1- از بین بردن عین عضو…………………………………………………………. 49

2-1-2-2- از بین بردن منفعت عضو………………………………………………………. 63

2-1-2-3- شجاج…………………………………………………………………………….. 71

2-1-2-4- جراح………………………………………………………………………… 73

2-1-2-5- آنچه که جزو چهار قسم سابق به حساب نمی‌آید…………………… 74

2-2- علت وجوب دیه، ارش مقدر و حکومت در جنایت بر کمتر از نفس………. 75

2-2-1- علت وجوب دیه‌ی مقدر (دیه‌ی کامل و ارش مقدر)……………………. 75

2-2-1-1- مذاهب اربعه………………………………………………………………… 75

2-2-1-2- امامیه………………………………………………………………………… 84

2-2-2- علت وجوب دیه‌ی غیر مقدر (حکومت)…………………………………….. 89

2-2-2-1- مذاهب اربعه………………………………………………………………….. 89

2-2-2-2- امامیه……………………………………………………………………………… 90

 

 

فصل سوم (دیدگاه فقهاءو دلایل آن‌ ها درباره‌ دیه‌ی ‌اعضای داخلی و رویه‌ی حقوقی موجود در کشورهای اسلامی)

3-1- دیدگاه مذاهب اربعه و سبب اختلاف آن‌ ها……………………………………. 92

3-1-1- دیدگاه مذاهب اربعه……………………………………………………………. 92

3-1-2- اسباب اختلاف…………………………………………………………………… 93

3-1-2-1- قیاس در مقدّرات شرعی……………………………………………………. 94

3-1-2-1-1- معنای مقدّر………………………………………………………………….. 94

3-1-2-1-2- معنای قیاس…………………………………………………………….. 94

3-1-2-1-3- حکم قیاس در مقدّرات شرعی…………………………………………. 95

3-1-2-1-3-1- مناقشه دلایل مانعین جریان قیاس در مقدرات………………… 97

3-1-2-2- دیه‌ی اعضایی که سالم بودن آن‌ ها معلوم نیست و مشکوک است… 99

3-2- دیدگاه امامیه و سبب اختلاف…………………………………………………… 100

3-2-1 دیدگاه امامیه……………………………………………………………. 100

3-2-2- سبب اختلاف………………………………………………………………….. 100

3-2-3- اقوال امامیه و دلایل آن‌ ها…………………………………………………… 101

3-3- جنایت بر جوف…………………………………………………………………… 103

3-3-1- حکم جراحت جائفه در حالت عمد و خطا……………………………. 103

3-3-2- صدمه به اعضای داخلی بر اثر جراحت جائفه…………………….. 104

3-4- دیه‌ی منافع مربوط به اعضای داخلی……………………………………… 105

3-5- دیه‌ی اعضا و منافعی که با وجود فقدان آن‌ ها طول بقا قابل تصور نیست… 109

3-6- دیه‌ی عضو داخلی در قوانین کشورهای اسلامی…………………………….. 109

3-6-1- ایران…………………………………………………………………………….. 109

3-6-2- سایر کشورهای اسلامی………………………………………………………. 110

فصل چهارم (جمع‌بندی و نتیجه گیری)

4-1- جمع بندی و نتیجه گیری……………………………………………………… 112

فهرست منابع و مآخذ…………………………………………………………………….. 116

پیوست …………………………………………………………………………………. 128

چکیده:

دیه مالی است که به سبب قتل انسان معصوم یا جنایت بر اعضای او واجب می‌شود. دیه‌ی اعضا به اعتبار تعیین یا عدم تعیین آن از سوی شارع به مقدر و غیر مقدر تقسیم می‌گردد. دیه‌‌ی غیر مقدر حکومت نامیده می‌شود. در فقه اهل سنت مهمترین علت تعلق دیه‌ی مقدر به یک عضو این است که آن عضو دارای منفعت باشد و در فقه امامیهبرای ثبوت دیه‌ی مقدر برای یک عضو به روایات خاص یا عام از ائمه – علیهم السلام- استناد می‌شود.

مسئله‌ی دیه‌ی اعضای داخلی بدن در میان فقهای متقدم مطرح نبوده است و در نصوص فقهی، نصی در مورد چگونگی دیه‌ی عضو داخلی نمی‌توان یافت؛ ولی معاصرین تا حدودی این مسئله را مورد توجه قرار داده‌اند. فقهای معاصر در مورد این که آیا اعضای داخلی سبب وجوب دیه‌ی مقدر هستند یا حکومت با هم اختلاف نظر دارند.دیدگاه آن دسته از علمایی که معتقدند جنایت بر عضو داخلی سبب وجوب دیه‌ی مقدر است با مقتضای نصوص وارده در باب جنایت بر کمتر از نفس هماهنگ استزیرااثبات مقادیر شرعی که دیه‌ی اعضا از جمله آن می‌باشد، از طریق قیاس جایز است اگر شرایط قیاس که مهم‌ترین آن‌ ها شناخت علت و تحقق وجود آن در فرع است، فراهم باشد. تفویت منفعت به طریق اولی در اعضای داخلی تحقق می‌یابد در نتیجه این اعضا به وجوب دیه‌ی مقدر در آن‌ ها نسبت به اعضای ظاهری احق هستند. دیگر اینکه قاعده دیه‌ی اعضای زوج و فرد عام بوده و دلیلی دال بر انصراف این قاعده نسبت به اعضای داخلی وجود ندارد. در ماده‌ی 563 قانون مجازات جدید نیز، با توجه به همین قاعده برای اعضای داخلی بدن دیه‌ی کامل مقرر شده است.

مقدمه:

حمد و سپاس، فقط شایسته‌ی خداوندی است که آدمی را به گوهر عقل و خرد، و جامعه بشری را به زیور علم آراسته کرد و ما را بر شریعت پاک و جاودان اسلام قرار داد تا از بندگان صالح و شاکر او باشیم، و درود بی پایان بر فرستاده‌ی او محمّد مصطفی پرچمدار صلح و نجات و درود و سلام بر آل و اصحاب او و بر پویندگان راه او تا روز قیامت.

شریعت اسلام برای رعایت مصالح بندگان در معاش و معاد آمده است، در هر زمان و مکان هر‌چند شرایط یا طبیعت زندگی تغییر کند، روح تشریع با تغییرات زمان و مکان همراه می‌شود و مسائلی را که برای بشر رخ می‌دهد مطابق مصالح بندگان در سایه‌ی منهج شریعت، روشن می‌سازد. از مهم‌ترین مصالح بندگان که شریعت برای رعایت و حفظ آن آمده است، حفظ نفس است. خداوند متعال می‌فرماید: «وَلَا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتِی حَرَّمَ اللَّهُ إِلَّا بِالْحَقِّ وَمَنْ قُتِلَ مَظْلُومًا فَقَدْ جَعَلْنَا لِوَلِیِّهِ سُلْطَانًا فَلَا یُسْرِفْ فِی الْقَتْلِ إِنَّهُ کَانَ مَنْصُورًا».[إسراء/ آیه 33] حفظ نفس از ضروریات خمس است که خداوند متعال به حفظ آن‌ ها دستور داده است. از جمله احکامی که برای حفظ نفس یا بعضی از آن از هلاکت تشریع شده است، قصاص و دیات و ارش جنایات است.عمل به این احکام صیانت از نفس و عمل نکردن به آن موجب هلاکت نفس است. از این رو لازم است احکامی که در راستای حمایت از نفس انسان تشریع شده‌اند مورد توجه ویژه واقع شوند و مطابق با مقتضیات زمان تعدیل شوند.

بیان مسأله:

دیه از لحاظ لغوی مالی است که به عنوان بدل نفس مقتول، به ولی دم پرداخت می‌شود. در اصطلاح شرع مال واجبی است که به سبب جنایت بر شخص آزاده در نفس یا کمتر از آن پرداخت می­ شود.

 هدف و حكمت تشریع دیه، جبران خسارت و زیان وارده به خانواده‌ی مقتول و جلوگیری از كینه و نفرت و دشمنی احتمالی و حفظ خون انسان‌ها از پایمال شدن است. فقهای مذاهب اسلامی در مورد تعلق دیه به اعضای ظاهری و خارجی مانند دست، پا، بینی و گوش و غیره تقریباً اتفاق نظر دارند و این موضوع را در تألیفات فقهی خود در باب دیه مورد بررسی قرار داده‌اند، اما در مورد دیه‌ی اعضای داخلی بدن سخنی جامع و مورد توجه به میان نیاورده‌اند و وجه تمایز اعضای ظاهری با اعضای داخلی از لحاظ تعلق یا عدم تعلق دیه را به طور واضح روشن نساخته‌اند. منظور از عضو داخلی اعضایی است كه در داخل گلو، قفسه‌ی سینه، شكم، پهلو‌ها و لگن خاصره قرار دارد، نظیر نای، قلب، كلیه، طحال، روده‌ها و سایراعضا.

اهمیت و ضرورت تحقیق:

با توجه به محدودیت‌های علمی و پزشكی كه در گذشته وجود ‌داشت، فقهای پیشین تعریفی دقیق از اعضای داخلی و میزان كاركرد و منفعت آن‌ ها در بدن نداشته‌اند و بدیهی است كه چنین مسئله‌ای به گونه­ ای که امروزه مطرح است در آن زمان سوال برانگیز نبوده‌است، شاید بتوان گفت از جمله علل عدم تعرض فقهای متقدم به دیه­ی اعضای داخلی امور زیر بوده است:

1- در آن زمان جنایت بر اعضای داخلی که منجر به از بین رفتن کامل منفعت عضو یا جدا شدن آن شود، به ندرت روی می‌داد به دلیل سادگی وسایل نقلیه و کم بودن حوادث مرتبط با آن و عدم وجود مواد شیمیایی یا مواد تشعشعی که منجر به تلف شدن این اعضا شود.

2- در آن زمان به دلیل ضعف امکانات پزشکی،در صورت از بین رفتن این اعضا احتمال مرگ مجنی علیه زیاد بود در نتیجه دیه‌ی نفس واجب می‌شد.

3- حتی اگر تفویت یک عضو داخلی منجر به مرگ مجنی علیه نمی‌شد امکانات پزشکی آن زمان این امکان را به آن‌ ها نمی‌داد تا به شکل قاطع نوع و میزان جنایت بر آن عضو را مشخص کنند تا در نتیجه برای آن دیه تعیین کنند.

 اما، امروزه با توجه به پیشرفت­های چشم­گیر علم پزشكی، امكان شناسایی دقیق این اعضا و میزان كاركرد و نقش آن‌ ها در حفظ حیات انسان فراهم شده­است، در نتیجه این ضرورت ایجاد می­ شود كه به صورت دقیق‌تر و موشكافانه جنایات وارده نسبت به این اعضا مورد بررسی واقع شود و حكمی كه به موازین و اصول شرع و مقاصد شریعت نزدیك­تر است برای این اعضا صادر گردد؛ به ویژه که شیوه­ زندگی انسان تغییر کرده و جنایت بر این اعضا بیشتر روی می­دهد.

اهداف تحقیق:

1- بررسی سیر تاریخی دیه.

2- تبیین مناط تعلق دیه به عضو.

3- تبیین وجوه افتراق و اشتراک اعضای داخلی و خارجی.

4- تبیین دیدگاه فقهای مذاهب چهارگانه اهل سنت و مذهب امامیه در این زمینه و بیان دلایل و مستندات آنان.

5- بررسی وضعیت حقوقی کشورهای اسلامی و رویه‌ی قضایی موجود در این زمینه و برخی دیگر از مباحث مربوطه از اهداف این پژوهش است.

سوالات تحقیق:

1- علت وضع دیه­ی مقدر و غیر مقدر (حکومت) چیست؟

2- وجوه افتراق عضو داخلی با عضو خارجی کدام است؟

3- آیا قیاس عضو داخلی بر عضو خارجی صحیح است؟

4- وضعیت فقهی و حقوقی فقهای مذاهب خمسه و نظر حقوقدانان اسلامی نسبت به دیه‌ی اعضای داخلی به چه صورت است؟

پیشینه تحقیق:

در کتب فقهای متقدم، بحثی در مورد چگونگی دیه‌ی اعضای داخلی بدن وجود ندارد، تنها مبحثی که در آن جنایت بر عضو داخلی مورد توجه قرار گرفته مبحث جائفه است. در این مبحث برخی از فقهاء آسیب وارده بر اعضای داخلی بر اثر جراحت جائفه را معتبر شمرده‌اند و اعضای داخلی را به عنوان اعضایی مستقل که باید ضمان مستقل داشته باشند، مورد توجه قرار داده‌اند. اما، در میان معاصرین موضوع دیه‌ی اعضای داخلی تا حدودی مورد بررسی قرار گرفته است. مطالب و نوشته‌هایی که در این زمینه وجود دارد به شرح زیر است:

1- کتاب «شرح اخصر المختصرات» تألیف«ابن جبرین». ایشان در این کتاببه صورت بسیار مختصر و بدون بیان ادله و نظر مذاهب، تنها به این مطلب اشاره می‌کند که در میان فقهای معاصردر مورد این مسئله اختلاف نظر وجود دارد و به بیان دیدگاه خود در مورد موضوع اکتفا می‌کند.

2- «الشرح الممتع علی زاد المستقنع»:مؤلف این کتاب،«محمد صالح العثیمین» تنها به این امر اشاره می‌كندکه جنایت بر دو کلیه بر طبق قاعده‌ی اعضای یکی و دو تایی موجب دیه‌ی کامل است.

3- «أحکام الجنایة علی طحال الآدمی»: در این مقاله که نوشته‌ی«محمد القحطانی» است حکم جنایت بر طحال در حالت عمد و خطا مورد بررسی قرار گرفته است و در نهایت به این نتیجه رسیده است که جنایت خطا بر طحال اگر موجب از بینرفتن آن شود دیه‌ی کامل دارد و اگر باعث زخمی شدن آن گردد ارش غیر مقدر ثابت می‌گردد.

4- مقاله‌ی «دیة ما فی جوف الإنسان من الاعضاء» نوشته «أحمد الجعفری». در مورد تعلق یا عدم تعلق دیه‌ی مقدر به اعضای داخلی دو قول را مطرح می‌کند و در پایان قول به وجوب دیه‌ی مقدر را ترجیح می‌دهد. نقصی که در این مقاله وجود دارد این است که دیدگاه مذاهب خمسه را به طور کامل و تفصیلی بیان نمی‌کند.

5- مقاله­ حاجی ده آبادی در سال 1382 با عنوان “قاعده­ی دیه­ی اعضا در فقه امامیه و اهل سنت”. ایشان پس از طرح و بررسی مستندات قاعده­ی دیه به این نتیجه رسیده ­است که اکثر علمای معاصر و مراجع شیعه معتقدند که به اعضای داخلی بدن دیه کامل تعلق می­گیرد. اما نقصی که در این مقاله وجود­ دارد این است که موضوع دیه­ی اعضای داخلی را از دیدگاه اهل سنت و مذاهب چهارگانه به طور دقیق و تحقیقی بررسی نکرده ­است.

بنابراین می­توان ادعا کرد که مطالعه­ تطبیقی در زمینه­ دیه­ی اعضای داخلی در مذاهب خمسه و بیان ادله و استنادات آنان و ترجیح و تضعیف آرای آنان موضوعی است که تاکنون به آن پرداخته نشده­است. آن چه از نصوص اهل سنت بر می ­آید این است که مهم­ترین علت وجوب دیه­ی مقدر در اعضایی که در مورد آن‌ ها نص وارد شده این است که آن عضو دارای منفعت باشد و نقصان منفعت در خلقت آدمی نوعی ضرر است که طبق قاعده لاضرر منع شده­است؛ البته علل دیگری هم به عنوان علت وجوب دیه ذکر شده ­است، از جمله زیبایی، و این­که عضو از تمامیت خلقت آدمی باشد و قطع کردن آن باعث ایجاد درد شود و در جنایت بر آن خطر مرگ وجود داشته باشد و این‌که زیان وارده باعث ورود آسیب بدنی، روحی، روانی و عاطفی گردد. پس بر این اساس هر عضوی که این علت در آن تحقق یابد دیه­ی مقدر در آن واجب می­ شود، در غیر این صورت حکومت یا ارش غیر مقدر به آن تعلق می­گیرد. لازم به ذکر است که جمهور

صفحه                                                                                                                            فهرست مطالب

 

1- کلیات تحقیق.. 1

مقدمه. 1

1-1 – بیان مسئله. 1

2-1- اهمیت و ضرورت موضوع. 3

3-1- اهداف و سوالات تحقیق.. 4

1-3-1- هدف اصلی تحقیق.. 4

2-3-1- پرسش های اصلی.. 4

3-3-1 -پرسش های فرعی.. 5

4-1- چارچوب کلان نظری تحقیق.. 5

1-4-1- پیشینه تحقیق.. 8

5-1- شرح واژه ها و اصطلاحات تحقیق.. 11

6-1- روش شناسی تحقیق.. 11

1-6-1- روش کلی تحقیق.. 11

2-6-1- روش گردآوری اطلاعات… 11

7-1- جامعه آماری و روش نمونه گیری و حجم نمونه. 12

1-7-1- جامعه آماری.. 12

2-7-1- نمونه آماری.. 12

3-7-1- روش نمونه گیری.. 12

4-7-1- روش تجزیه و تحلیل داده ها 12

8-1- قلمرو تحقیق.. 12

9-1- موانع ومحدودیتهای تحقیق.. 13

2- ادبیات و پیشینه تحقیق.. 16

مقدمه.. 16

1-2- تعاریف جهانی صنایع دستی.. 18

1-1-2- تعاریف هنرهای سنتی و صنایع دستی در ایران.. 19

2-1-2- مشخصات کلی صنایع دستی.. 20

3-1-2- ویژگی های صنایع دستی ایران.. 21

4-1-2- دسته بندی رشته های صنایع دستی ایران.. 21

5-1-2- نقش صنایع دستی در توسعه اقتصادی – اجتماعی جامعه.. 24

6-1-2- اثرات  تولید صنایع دستی بر اقتصاد ملی.. 25

7-1-2- موقعیت جهانی صنایع دستی.. 30

8-1-2- موقعیت اقتصادی صنایع دستی در ایران.. 31

9-1-2- طبقه بندی صنایع دستی.. 34

10-1-2- مصرف کنندگان صنایع دستی.. 37

11-1-2-  رفتار خرید صنایع دستی گردشگران.. 38

1-11-1-2- گونه شناسی خریداران.. 40

2-11-1-2- معیارهای انتخاب صنایع دستی توسط گردشگران.. 41

2-2- چارچوب کلان نظری.. 45

1-2-2- توسعه گردشگری و اثرات اقتصادی.. 45

1-1-2-2- اثرات اقتصادی توسعه گردشگری بر صنایع دستی.. 47

1-1-1-2-2- گردشگری و کارآفرینی.. 50

1-1-1-1-2-2- انواع کارآفرینی ها در گردشگری.. 51

2-1-1-1-2-2- تعریف SMEs. 53

3-1-1-1-2-2- گردشگری و کارآفرینی در صنایع دستی:.. 55

2-1-1-2-2- گردشگری و افزایش اشتغال.. 56

3-1-1-2-2- گردشگری و افزایش درآمد صنعتگران.. 58

3-2- مدل مفهومی تحقیق.. 60

4-2- پیشینه تحقیق.. 61

3- روش تحقیق.. 66

1-3- روش تحقیق.. 66

2-3- جامعه آماری.. 67

3-3- روش و تعداد نمونه. 67

4-3- روش نمونهگیری.. 67

5-3- روش گردآوری اطلاعات… 68

1-5-3- پرسشنامه پژوهش…. 68

6-3- روایی ابزار سنجش…. 70

7-3- پایایی ابزار سنجش…. 70

1-7-3- ضریب آلفای کرونباخ.. 71

8-3- مدل تحلیلی تحقیق.. 72

9-3 – سوالات تحقیق.. 73

10-3-  روش تجزیه و تحلیل داده ها 73

4- تجزیه و تحلیل داده ها.. 76

مقدمه.. 76

1-4- تحلیل جمعیت شناختی و وضعیت شغلی پاسخ دهندگان.. 76

1-1-4- وضعیت جمعیت شناختی پاسخ دهندگان.. 76

 

1-1-1-4- جنس.. 76

2-1-1-4- تحصیلات.. 77

3-1-1-4- سن.. 78

4-1-1-4- وضعیت کارت صنعتگری.. 79

5-1-1-4- نوع کارت صنعتگری پاسخ دهندگان.. 80

6-1-1-4- میزان درآمد.. 81

7-1-1-4- رشته صنایع دستی.. 82

8-1-1-4- رشته صنایع دستی (بر اساس طبقه بندی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری).. 85

9-1-1-4- مشتریان صنایع دستی.. 87

10-1-1-4- میانگین نظرات به تفکیک گروه رشته های مختلف صنایع دستی   88

2-4- تحلیل داده ها.. 92

1-2-4- بررسی نرمال بودن متغیرهای تحقیق.. 92

2-2-4- تجزیه و تحلیل سوالات تحقیق.. 93

1-2-2-4- تجزیه و تحلیل سوال اول.. 93

2-2-2-4- تجزیه و تحلیل سوال دوم.. 93

3-2-2-4- تجزیه و تحلیل سوال سوم.. 94

4-2-2-4- تجزیه و تحلیل سوال چهارم.. 95

3-2-4- تجزیه و تحلیل متغیرهای جمعیت شناختی بر دیدگاه پاسخ دهندگان در خصوص تاثیر توسعه گردشگری بر اثرات اقتصادی.. 95

4-2-3-1- تجزیه و تحلیل تاثیر جنسیت پاسخ دهندگان بر دیدگاه آنان.. 95

5- نتیجه گیری و پیشنهادات… 100

مقدمه. 100

1-5- بررسی یافته های جمعیت شناختی و شغلی پاسخ دهندگان.. 100

2-5- جمع بندی یافته های تحقیق.. 104

3-5- نتیجه گیری نهایی و پیشنهادات… 107

4-5- پیشنهادات برای تحقیقات آتی.. 111

 

منابع و ماخذ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I_VI

پیوست ها

پیوست 1(پرسشنامه پژوهش) . . . . . . . . . . . .  . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . .  .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .   .I_III

پیوست 2 (SPSS) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .I_XII

فهرست جداول

جدول 1-2: آمار کل مجوزهای صادره طی سالهای 1386-1392 به تفکیک نوع مجوز. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

جدول 2-2: انواع مصرف کنندگان و مشتریان بر اساس طبقه بندی صنایع دستی. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .37

جدول 1-3:  ترتیب سوالات پرسشنامه. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  .69

جدول 2-3: مقدار آلفای کرونباخ محاسبه شده برای پرسشنامه. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .71

جدول 3-3: مقدار آلفای کرونباخ محاسبه شده برای متغیرهای تحقیق. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71

جدول 4-3: مدل تحلیلی تحقیق. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .72

جدول 5-3: آزمون های مورد استفاده در پژوهش. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74

جدول 1-4: توزیع فراوانی مربوط به جنسیت پاسخ دهندگان. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  77

جدول 2-4: توزیع فراوانی مربوط به تحصیلات پاسخ دهندگان. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  77

جدول 3-4: توزیع فراوانی مربوط به سن پاسخ دهندگان. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . 78

جدول 4-4: توزیع فراوانی مربوط به کارت صنعتگری پاسخ دهندگان. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . .    79

جدول 5-4: توزیع فراوانی مربوط به نوع کارت صنعتگری پاسخ دهندگان. . . . . . .  .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . 80

جدول 6-4: توزیع فراوانی مربوط به میزان درآمد صنعتگران.  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . .  . . . . . . . . . . . . . .     81

جدول 7-4: توزیع فراوانی مربوط به نوع رشته صنایع دستی پاسخ دهندگان. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  82

جدول8-4: توزیع فراوانی مربوط به نوع رشته صنایع دستی بر اساس طبقه بندی میراث فرهنگی. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85

جدول 9-4: تعداد کارت های صادره از سوی سازمان میراث فرهنگی به تفکیک گروه رشته. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86

جدول 10-4: توزیع فراوانی مربوط به مشتریان صنایع دستی پاسخ دهندگان. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87

جدول 11-4: میانگین امتیازات پاسخ دهندگان به تفکیک گروه رشته های مختلف صنایع دستی. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89

جدول 12-4: متوسط امتیازات پاسخ دهندگان بر حسب گروه رشته. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  .. . . . . . . . . . . . .  91

جدول13-4: نتایج حاصل از آزمون کولموگروف اسمیرنف جهت بررسی نرمال بودن متغیرهای تحقیق. . . . . . . . . . . .. . .. . . . . . .   92

جدول 14-4: نتایج حاصل از آزمون تی استیودنت تک نمونه ای مربوط به سوال اول. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  93

جدول 15-4: نتایج حاصل از آزمون تی استیودنت تک نمونه ای مربوط به سوال دوم. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94

جدول 16-4:   نتایج حاصل از آزمون تی استیودنت تک نمونه ای مربوط به سوال سوم . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . .  .94

جدول 17-4:   نتایج حاصل از آزمون تی استیودنت تک نمونه ای مربوط به سوال چهارم . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .95

جدول 18-4: نتایج آزمون تی دو نمونه ای مستقل جهت بررسی تاثیر جنسیت بر دیدگاه پاسخ دهندگان . . . . . . . . . . . . . . . . .   96

جدول 19-4: نتایج حاصل از آزمون تحلیل واریانس یک طرفه جهت بررسی تاثیر تحصیلات بر دیدگاه پاسخ دهندگان. . . . . . . . . . . 96

جدول 20-4: نتایج حاصل از آزمون تحلیل واریانس یک طرفه جهت بررسی تاثیر سن بر دیدگاه پاسخ دهندگان. . . . . . . . . . . . . .  97

 

فهرست نمودارها

نمودار 1-4: توزیع درصد فراوانی جنسیت پاسخ دهندگان. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  .  77

نمودار 2-4: توزیع درصد فراوانی تحصیلات پاسخ دهندگان. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .   . 78

نمودار 3-4: توزیع درصد فراوانی سن پاسخ دهندگان. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . .  . 79

نمودار 4-4: توزیع درصد فراوانی کارت صنعتگری پاسخ هندگان. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . 80

نمودار 5-4: توزیع درصد فراوانی نوع کارت صنعتگری پاسخ دهندگان. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .81

نمودار 6-4: توزیع درصد فراوانی میزان درآمد پاسخ دهندگان. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . 82

نمودار 7-4: توزیع درصد فراوانی رشته صنایع دستی پاسخ دهندگان. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84

نمودار 8-4: توزیع درصد فراوانی گروه رشته صنایع دستی پاسخ دهندگان بر اساس طبقه بندی میراث فرهنگی. . . . . . . . . . . . . . . .87

نمودار 9-4: توزیع درصد فراوانی مشتریان صنایع دستی پاسخ دهندگان. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  88

 

فهرست اشکال

شکل 1-1: مدل مفهومی تحقیق. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .    8

شکل 2-1: مراحل انجام پژوهش به تفضیل. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

شکل 1-2: مدل مفهومی تحقیق. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . .61

شکل 2-3: خلاصه مراحل تحقیق. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .70
فصل اول :

 طرح و کلیات تحقیق

 

1- کلیات تحقیق

مقدمه

بنابر اعلام “سازمان جهانی گردشگری سازمان ملل” (UNWTO)، به رغم بی ثباتیهای اقتصادی، آمار گردشگران بین المللی برای نخستین بار در سال 2012 از مرز یک میلیارد نفر عبور کرده است.  با توجه به این رشد چشمگیر و اهمیت اقتصادی ، گردشگری ابزاری کارآمد برای دستیابی به توسعه ی اقتصادی و اجتماعی در مناطق مقصد به شمار می رود. یکی از صنایعی که گردشگری می تواند بر آن اثرگذار باشد بخش صنایع دستی است.تولید این محصولات به منظور فروش به بازار گردشگران می تواند اثرات اقتصادی گوناگونی در این بخش داشته باشد.

ایران به عنوان کشوری که با متنوع ترین محصولات صنایع دستی سرآمد کشورهای جهان در این زمینه است  از وضعیت مناسبی در این بخش برخوردار نیست .با توجه به وضعیت نامناسب بخش صنایع دستی ایران و همچنین اثرات اقتصادی که توسعه گردشگری می تواند بر این بخش داشته باشد و ارتباط متقابل صنایع دستی و گردشگری این تحقیق در نظر دارد به بررسی اثرات اقتصادی توسعه گردشگری بر شکوفایی صنایع دستی ایران بپردازد. در این فصل به بیان کلیات تحقیق پیش رو پرداخته خواهد شد.

1-1 – بیان مسئله

صنایع‌دستی تبلور عینی فرهنگ و مظاهر هنری و از نوع هنرهای كاربردی و مردمی به حساب می‌آید و از آنجا كه هر فراورده دستی بازگوكننده خصوصیات تاریخی، اجتماعی و فرهنگی محل تولید خود است، می‌تواند عامل مهمی در شناساندن فرهنگ و تمدن و همچنین عاملی برای جذب گردشگران داخلی و خارجی محسوب شود. اغلب محصولات صنایع‌دستی از فناوری‏های ساده و مواد خام محلی در دسترس استفاده می‌كند. تولید صنایع‌دستی به مقدار کمی سرمایه‌گذاری در مقایسه با محصولات صنعتی نیاز دارد و تولید کننده جدید با موانع ورود كمتری مواجه است. تولید صنایع‌دستی می‌تواند در خانه یا در مراکز منطقه‌ای واقع شده در مناطق روستایی انجام شود و افراد برای كار كردن نیازی به نقل مكان به مناطق بزرگتر شهری ندارند. برای تولید صنایع‌دستی، بیشتر از منابع داخلی استفاده می‌شود، كه می‌توان نیروی كار، مواد اولیه و ابزاركار را به‌عنوان منابع نام برد كه نزدیک به90 درصد این تولید را فراهم می‌كنند (یاوری،1389).

تولید این صنایع، اثر مستقیم بر درآمد ناخالص ملی دارد و هرگونه افزایش در میزان تولید و بهبود كیفیت، تأثیر مستقیمی بر افزایش درآمد ناخالص ملی می‌گذارد. مواد اولیه‌ای مانند پشم، كرك و دیگر مواد، درصورت تبدیل به صنایع فرش، گلیم، جاجیم، گبه و غیره، ارزش چند برابری پیدا می‌كند، كه این ارزش در صورت صدور نیز چند برابر می‌شود. بخش صنایع‌دستی می‌تواند تأثیر عمده‌ای بر اقتصاد ملی از طریق كسب درآمد ارز خارجی، ایجاد اشتغال و رشد اقتصادی پایدار داشته باشد از این رو اغلب کشورهای در حال توسعه و همچنین توسعه یافته به این بخش به عنوان یکی از بخش های مهم اقتصادی و فرهنگی توجه ویژه ای دارند (اطلس ملی صنایع دستی ایران،1380).

از سویی به دلیل توجه سازمان ملل به مسائلی  نظیر کاهش فقر و نابرابری جنسیتی در جهان و افزایش سهم زنان و توانمندسازی آنها در جامعه (برنامه توسعه هزاره سازمان ملل متحد) که از موضوعات برنامه توسعه هزاره سوم سازمان ملل متحد محسوب می شود و همچنین حرکت به سمت توسعه پایدار جوامع و ایجاد عدالت اجتماعی و کارآمدی اقتصادی (ملکی،1390) توجه به بخش صنایع دستی و ترویج و توسعه آن به خصوص در کشورهای درحال‏توسعه و کمتر توسعه یافته ضروری به نظر می‏رسد.

صنایع دستی مزیتی ارزشمند و کارآمد در مبارزه با معضلات اجتماعی و دست‏یابی به توسعه اقتصادی است؛ به ویژه در شرایطی که بیش از گذشته بالا بردن سطح اشتغال، ازدیاد درآمد سرانه، ارتقای سطح تولید ملی و توسعه صادرات از نیازهای ملموس کشور است. از این روی هرگونه تمهیدی برای توسعه محصولات صنایع دستی می‏تواند برای کشور  نوید دهنده کاهش مشکل بیکاری، جلوگیری از مهاجرت روستائیان به شهرها، ایجاد و افزایش درآمد و بهبود وضعیت زندگی مردم است.

اعتقاد بر این است که یکی از راه های مهم رونق صنایع دستی توسعه گردشگری است. گردشگری فرصت‏های زیادی را برای مردم فقیر و کم‏ درآمد به منظور فروش صنایع دستی محلی و کسب درآمد و ایجاد اشتغال فراهم می آورد زیرا گردشگران پول زیادی را صرف خرید صنایع دستی به عنوان سوغات میکنند. تخمین زده شده است که گردشگران بازدید کننده از کشور اتیوپی  سالانه به میزان 12.7 میلیون دلار صنایع دستی از این کشور خریداری میکنند.صنایع دستی به عنوان یکی از مهمترین زیربخش های گردشگری محسوب می شود که منجر به ایجاد اشتغال و کسب درآمد به نفع اقشار کم درآمد جامعه می شود(گزارش مرکز تجارت بین الملل،2010).

از سوی دیگر همچنان که در بیانیه “گسترش گردشگری درجهت رسیدن به اهداف توسعه هزاره سازمان ملل” بیان شده (یونیس،2006)،گردشگری برای رسیدن به اهداف هزاره، به خصوص کاهش فقر دارای پتانسیل‏های فراوانی است. سازمان جهانی جهانگردی هفت رویکرد را به منظور کاهش فقر شناسایی کرده است که از مهمترین آنها میتوان به ایجاد اشتغال برای مردم فقیر و متوسط ، فروش مستقیم به بازدیدکنندگان توسط اقشار متوسط و پایین جامعه ، راه اندازی واداره فعالیتهای مربوط به گردشگری توسط طبقات متوسط و پایین مانند کسب وکارهای کوچک و متوسط مقیاس اشاره کرد (همان). بر این اساس اعتقاد بر این است که توسعه گردشگری می تواند برای فعالان و صنعتگران صنایع دستی جوامع کمتر توسعه یافته فرصتی را در جهت بهبود وضعیت زندگی وکاهش فقر این جوامع به وجود آورد.

هال معتقد است حضور گردشگران در برخی مناطق موجب افزایش تولیدات محصولات بومی و صنایع دستی محلی شده است(هال و همکاران، 2001). همچنین توسعه گردشگری کمک شایانی در جهت حفظ هنر وصنایع دستی جامعه میزبان و جلوگیری از میان رفتن صنایع دستی کهن کرده است .(چاک وای،1385) برای تولیدات محلی مانند صنایع دستی جهت ارائه به گردشگران بازارهای جدیدی ایجاد می شود و علاوه بر آن این مساله در بهبود کیفیت صنایع دستی نیز موثر می با شد (تولایی ،1386).

صنایع دستی ایران نیز به عنوان یکی از قطب های اصلی صنایع دستی جهان_ به همراه چین وهند _ و همچنین به عنوان کشوری که دارای متنوع ترین محصولات صنایع دستی سنتی با سابقه درخشان و پرپیشینه خود مورد توجه گردشگران قرار گرفته است. در سال2005 وتا ماه مارچ در حدود 1.2 میلیون گردشگر از ایران بازدید کرده اند که 440 میلیارد ریال صنایع دستی را به عنوان سوغات با خود به خانه برده اند.این صنعت(صنایع دستی) پنجمین صنعت سودآور کشور بوده و به صنعت چمدانی معروف است. مقامات رسمی تعداد ایرانیان شاغل در بخش صنایع دستی را 4 میلیون نفر اعلام کرده اند . این صنعت 3 درصد تولید ناخالص داخلی را به خود اختصاص داده است  که طبعا در صورت وجود تقاضا برای صنایع دستی به دلیل کاربر بودن  و  هزینه کم سرمایه گذاری تعداد شاغلین در این بخش رو به فزونی خواهد گذاشت که این مساله خود میتواند دارای اثرات مثبتی در زندگی اقشار طبقات پایین ومتوسط جامعه که در این حوزه فعالیت میکنند وهمچنین کاهش مهاجرت به شهرها داشته باشد.

با وجود اینکه صنایع دستی ایران یکی از قطب های صنایع دستی جهان می باشد اما بر اساس نظرات کارشناسان سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و همچنین معاون محترم این سازمان، صنایع دستی در وضعیت بحرانی به سر می برد. 30 تا 40 درصد کارگاه های تولید صنایع دستی در طی سالهای 1390 و 1391 تعطیل شده اند. صنایع‌دستی در دنیا سالانه نزدیک به هزار میلیارد دلار گردش مالی دارد اما صادرات ایران رشد منفی داشته و کاهش ۱۴ درصدی در سال 1392را نسبت به سال قبل از خود را تجربه کرده است( وبسایت رسمی سازمان میراث فرهنگی،صنایع دستی و گردشگری).

حال مسئله این است که آیا توسعه گردشگری منجر به شکوفایی و رونق بخش صنایع دستی کشور می‏شود و       می تواند به بهبود وضعیت بحرانی صنایع دستی بیانجامد و اصولا توسعه گردشگری چه اثرات اقتصادی بر بخش صنایع دستی دارد. با توجه به اهمیت تاثیرات اقتصادی گردشگری بر بخش صنایع دستی (به عنوان بخش مهمی از فرهنگ مادی ایران) این تحقیق در نظر دارد با بررسی ادبیات و تجربیات دیگر کشورها و همچنین بررسی دیدگاه هنرمندان و صنعتگران  به مطالعه جنبه‏ه ای مختلف اثرات اقتصادی توسعه گردشگری  بر بخش صنایع دستی ایران بپردازد.

 

2-1- اهمیت و ضرورت موضوع

فهرست مطالب

فصل 1: بیان مسئله و کلیات تحقیق    16

1-1- تعاریف کلی از حوزه تحت بررسی.. 17

1-2- ضرورت و اهمیت موضوع. 31

1-3- بیان مساله و اهداف تحقیق.. 36

1-4- جمع بندی.. 38

فصل 2: مروری بر ادبیات تحقیق    39

2-1- مقدمه. 40

2-2- مقایسه زنجیره تامین تجاری و بشردوستانه. 40

2-3- مرور ادبیات مکانیابی تسهیلات در لجستیک امداد بشردوستانه تحت قطعیت… 43

2-4- مرور ادبیات مکانیابی تسهیلات در لجستیک امداد بشردوستانه تحت عدم قطعیت… 44

2-4-1- رویکردهای مواجهه با عدم قطعیت… 46

2-4-2- مرور مقالات در حالت عدم قطعیت فازی و امکانی.. 54

2-4-3- مرور مقالات برنامه ریزی استوار 58

2-4-4- رویکردهای دیگر در نظر گرفتن عدم قطعیت 61

2-5- تبیین شکاف های تحقیقاتی.. 62

فصل 3: توسعه مدل های برنامه ریزی امکانی استوار  66

3-1- مقدمه. 67

3-2- مدل کلی از مسئله لجستیک امداد. 67

3-3- فرایند ارائه مدل در حالت غیر قطعی.. 70

3-3-1- مدل BPCCP.. 70

3-3-2- مدل RPP-I 73

3-3-3- مدل RPP-II 75

3-3-4- مدل RPP-III 77

3-3-5- مدل MRPP.. 77

3-3-6- مدل HWRPP.. 78

3-3-7- مدل SWRPP.. 78

3-4- جمع بندی.. 79

فصل 4: مطالعه موردی و تحلیل نتایج   80

4-1- مقدمه. 81

4-2- روش حل.. 81

4-3- مطالعه موردی.. 82

4-4- تحلیل نتایج.. 86

فصل 5: جمع بندی و نتیجه گیری   87

5-1- نتیجه گیری.. 88

5-2- نوآوری های پژوهش…. 88

5-3- پیشنهادها برای تحقیقات آتی.. 88

 

منابع.. 90

پیوست…. 96

 

 

فهرست اشکال

شکل (1-1) چهار فاز چرخه ی مدیریت بحران.. 20

شکل (1-2) ساختار فضای بشردوستانه. 21

شکل (1-3) بازیگران درگیر در زنجیره تامین بشردوستانه. 24

شکل (1-4) تقسیم بندی اقلام امدادی.. 25

شکل (1-5) فعالت های امدادی اصلی.. 26

شکل (1-6) عملیات های  زنجیره تامین امداد. 27

شکل (3-1) طرحی کلی از یک زنجیره تامین امداد. 67

شکل (3-2) یک عدد فازی ذوزنقه ای.. 71

 

 فهرست جداول

جدول (1-1) پنج فاجعه با بیشترین تلفات انسانی در بازه بین سال های 1980 تا 2012. 18

 

جدول (1-2) بدترین بلایای اتفاق افتاده در ایران بر اساس تعداد تلفات… 33

جدول (1-3) تقسیم بندی بلایا به همراه مثال.. 34

جدول (2-1) مقایسه ویژگی های دو زنجیره تامین تجاری و امداد. 42

جدول (4-1) مقدار کالای جمع شده نوع  m در نقطه تامین i 83

جدول (4-2) کل ظرفیت استفاده شده وسیله نقلیه از نقطه تامین به مرکز تویع امداد. 83

جدول (4-3) کل ظرفیت استفاده شده وسیله نقلیه از مرکز تویع امداد به نقطه آسیب دیده 83

جدول (4-4) مقدار کالای امدادی مورد نیاز نوع  m در نقطه آسیب دیده 83

جدول (4-5) هزینه انتقال هر واحد کالا از نقطه تامین به مرکز تویع امداد. 84

جدول (4-6) هزینه انتقال هر واحد کالا از مرکز تویع امداد به نقطه آسیب دیده 84

جدول (4-7) نقاط کاندید برای احداث مراکز توزیع امداد. 85

جدول (4-8) عملکرد مدل های ارائه شده 85

 

 

 

فصل اول

بیان مسئله و کلیات تحقیق

 

1-1- تعاریف کلی از حوزه تحت بررسی

• بلایا و انواع آن

نویسندگان مختلف تعاریف متفاوتی از بلا ارائه کردند . در این قسمت به برخی از این تعاریف اشاره خواهیم کرد.

اصطلاح “بلا” معمولا برای خرابی در عملیات های عادی یک جامعه که اثرات منفی قابل توجهی بر روی افراد، کارهای آنها، محیط آنها دارد و نیازهای به وجود آمده از ظرفیت پاسخ محلی تجاوز می کنند، به کار برده می شود]1[.

مرکز تحقیقات اپیدمولوژی بلایا، بلا را به عنوان یک وضعیت یا حادثه ای که از ظرفیت محلی تجاوز کرده، و نیازمند درخواست کمک در سطح ملی یا بین المللی می باشد. یک حادثه غیر قابل پیش بینی یا ناگهانی که منجر به خسارات و صدمات زیاد و درد و رنج انسان ها می شود، تعریف می کند]1[.

سازمان بهداشت جهانی هر حادثه ای که منجر به صدمه، خسارت، ویرانی، اختلال زیست محیطی، مرگ و میر انسان ها، زوال بهداشت عمومی و خدمات بهداشتی شود و نیاز به پاسخ و کمک سریع از خارج از جامعه یا منطقه ی آسیب دیده داشته باشد را به عنوان فاجعه (بلا یا مصیبت) تعریف می کند. زلزله، طوفان، گردباد، خشکسالی، سیل، نشت مواد شیمیایی، حوادث هسته ای و … جزء بلایا دسته بندی می شوند و همگی اثرات ویرانگر زیادی از نظر صدمات مالی و جانی دارند]2[.

یک تعریف کلی برای بلایا که توسط استراتژی بین المللی برای کاهش بلایا ارائه شده است، عبارت است از: یک اختلال جدی در عملکرد جامعه، همراه با تهدید برای زندگی انسان ها، سلامتی، دارایی یا محیط زیست افراد، چه در اثر حادثه، چه طبیعی و چه فعالیت های انسانی ایجاد شود. یکی دیگر از تعاریف گسترده برای بلایا عبارت است از: یک اختلال که بر روی سیستم ها اثرات فیزیکی دارد و همه یا قسمتی از اولویت ها و اهداف را تهدید می کند. تا زمانی که سیستم، یا ملت توانایی مقابله با اثرات این حوادث را داشته باشند، این حادثه به یک بلایای بزرگ تبدیل نمی شود. فاجعه باید شرایط اعلام شده برای وضعیت های اضطراری و نیاز به کمک های بین المللی را داشته باشد]3[. فورمن و همکارانش معتقد هستند که بلایا به طور غیر منتظره رخ می دهند و به حادثه ای گفته می شود که منجر به نتایج با مقیاس بزرگ می شود و اثرات خیلی زیادی در پی دارد]4[.

اوزگون]5[ ویژگی های زیر را برای بلایا بیان می کند:

1. بلایا حوادثی سریع و بزرگ هستند.
2. بلایا چه از نظر وقوع و چه از نظر پیامدها همراه با عدم قطعیت هستند.
3. محیط بلایا (از نظر نوع و مقدار نیازها، منابع موجود، دسترسی به زیرساخت ها و …) یک محیط پویا است.
4. بلایا حوادث غیر عادی هستند که می توانند به احتمال کم اتفاق بیافتند یا اصلا اتفاق نیافتند.

طبقه بندی های متفاوتی برای بلایا وجود دارند. انواع مختلفی از بلایا را می توان بر اساس طبیعی یا انسان ساز بودن و زمان وقوع آن که سریع یا آهسته اتفاق می افتد شناسایی کرد.

در جدول (1-1) تقسیم بندی رایج بلایا به همراه مثال آورده شده است]3[.

جدول (1-1) تقسیم بندی بلایا به همراه مثال ]3[

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

	طبیعی	انسانی
هجوم ناگهانی	زلزله	حمله تروریستی
	طوفان	کودتا
	سیل	نشت شیمیایی
هجوم آهسته	قحطی	بحران سیاسی
	خشکسالی	بحران پناهندگان
	فقر	و…

به طور عمده می توان بر اساس شرایط جغرافیایی مناطق در معرض خطر، نوع بلایای محتمل در هر منطقه را پیش بینی کرد. برای مثال، ژاپن و نیوزیلند بیشتر در معرض زلزله هستند در حالی که بهمن مربوط به مناطق کوهستانی است که همیشه پوشیده از برف هستند. از طرف دیگر می توانید در آفریقا بلایای با هجوم تدریجی (مانند قحطی) را مشاهده کنید.

• مدیریت بحران را می توان در دو گروه عمده دسته بندی کرد:

ابتدا گروه مدیریتی (کیفی) که بیشتر مربوط به محافظت، جلوگیری یا کاهش اثرات بحران، سازگار شدن با بحران از طریق تغییر سیستم های مورد استفاده بشری می شود و در دسته بندی نوع دوم راهکارهای لجستیکی (کمی) که بیشتر به طراحی شبکه و انواع مدل سازی های ممکن ریاضی با توجه به محدودیت ها و اهداف موجود همچون پاسخگویی به حداقل سطح معینی از تقاضا یا کنترل هزینه ها و پیشگیری تجاوز آنها از حدود تعیین شده مربوط می شود.

• مدیریت بحران و فازهای آن

مدیریت بحران یا مدیریت بلایا یا مدیریت اضطرار رشته ی اجتناب از ریسک و برخورد با ریسک است. هیچ کشور و هیچ جامعه ای از خطر و ریسک بلایا در امان نیست. بنابراین نیازمند به آمادگی، پاسخ و بازیابی در زمان وقوع بلایا می باشد. مدیریت بحران رشته ای است که شامل آماده سازی برای بلایا قبل از وقوع آن، پاسخ دهی بلافاصله بعد از وقوع و همچنین حمایت و بازسازی جامعه بعد از وقوع بلایای طبیعی یا ساخته ی بشر می باشد بدین منظور مدیریت بحران یا بلایا یا اضطرار یک فرایند پیوسته است از این رو داشتن طرح های اضطراری جامع و به طور پیوسته ارزیابی کردن و بهبود دادن طرح ها ضروری است]1[.

به اعتقاد فورمن و همکارانش]4[ مدیریت بحران بر روی کاهش آسیب پذیری انسان ها و مواد در اثر وقایع بحرانی تمرکز دارد و تلاش ها برای امداد و نجات فوری را تضمین می کند و از بازیابی موثر پشتیبانی می کند.

رویکرد های متفاوتی برای تقسیم بندی فازهای عملیات های مدیریت بلایا وجود دارد]6[. یکی از این رویکردها، فازهای عملیات های مدیریت بلایا را به چهار فاز تقسیم بندی می کند: پیشگیری، آماده سازی، پاسخ و بازیابی یا بهبود]7[. شکل (1-1) ترتیب این فازها را با شروع از بلایا نشان می دهد. اقدامات مناسب در تمام نقاط در چرخه منجر به آمادگی بیشتر، هشدارهای بیشتر، کاهش آسیب پذیری یا پیشگیری از حوادث در طول تکرار های بعدی چرخه می شود]1[. بسته به نوع و شدت بلایا مدت زمانی که هر فاز طول می کشد، متفاوت است. لازم به ذکر است که مراحل بالا به صورت یک چرخه تکرار می شوند]8[.

شکل (1-1) چهار فاز چرخه ی مدیریت بحران]1[

• چرخه مدیریت جامع بحران

بدون توجه به نوع بحران، مدیریت این وقایع عموما شامل 4 مرحله ترتیبی پیشگیری، آمادگی، پاسخگویی و بازسازی می باشد. پیشگیری اساس مدیریت بحران است و انجام اقداماتی جهت کمک به کاهش و یا جلوگیری از خطرات یک بحران می باشد. این مرحله به علت متمرکز شدن بر روی اقدامات پیشگیرانه بلند مدت برای حذف یا کاهش ریسک ها متفاوت از دیگر مراحل می باشد. فعالیت های آمادگی به مهیا شدن برای پاسخگویی مواقع وقوع بحران کمک می نماید. فاز پاسخگویی دربرگیرنده فعالیت هایی برای بسیج شدن خدمات و کالاها برای ناحیه بحران زده می باشد. بازیابی پس از یک بحران می تواند ماه ها و یا حتی سال ها بطول بیانجامد. خدمات و زیرساخت ها، تسهیلات، جان مردم و معیشت هزاران فرد ممکن است تا مدت ها تحت تاثیر بحران قرار گیرد. بطور خلاصه ماموریت مدیریت بحران در فاز پیش از بحران کاهش زیان های بالقوه، در فاز هنگام بحران واکنش و اعمال کمک فوری و در فاز پس از بحران ترمیم سریع و مناسب خرابی ها می باشد.

• فضای بشردوستانه

سازمان های حقوق بشر با سه اصل انسانیت، بی طرفی و انصاف (عدالت) زندگی می کنند. به عبارت دیگر، آنها به هر فردی که نیاز به کمک دارد، در هر جایی بدون تاثیر از اعتقادات متضاد با خود را کمک می کنند و هیچ گروهی از ذینفعان نهایی را بر دیگری ترجیح نمی دهند]9[. بشریت یعنی این که تمام درد و رنجی که در هر جا وجود دارد از بین برود. انصاف بیانگر کمک بدون تبعیض با اولویت نیازهای فوری است. بی طرفی بیانگر امداد بدون تعصب و وابستگی حزبی می باشد]10[. این اصول “فضا” را هم به صورت فیزیکی و هم به صورت مجازی تعریف می کنند، که توانایی انجام کارآمد وظایف در این فضا امکان پذیر باشد. می توان فرض کرد که یک ساختار مثلثی انعطاف پذیر و پویا داریم و

 فهرست مطالب:

1-1-مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………….12

1-2-ضرورت انجام تحقیق……………………………………………………………………………………………………..14

1-3-مقایسه زنجیره تامین رو به جلو و معکوس…….. …………………………………………………………………15

1-3-1-سازمان های موفق در زنجیره تامین معکوس………………………………………………………………….18

1-4-معرفی برخی از انواع زنجیره تامین…………………………….. ……………………………………………………18

1-4-1-لجستیک و مدیریت لجستیک………………….. ………………………………………………………………….19

1-4-2-ارتباط لجستیک و زنجیره تامین……………………. ……………………………………………………………..22

1-4-3-انواع زنجیره تامین……………………………………………………………………………………………………..24

1-5-هدف پایان نامه………………………………………………………………………………………………………………26

2-1-مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………….29

2-2-تاریخچه زنجیره تامین…………………………………………… ……………………………………………………….31

2-2-1-اندازه گیری هزینه زنجیره تامین…………………………………………………………………………………….32

2-2-2-مدلسازی هزینه های زنجیره تامین…………………………………………………………………………………36

2-2-3- مدل های تولید-توزیع زنجیره تامین……………………………………………………………………………..39

2-3-تاریخچه زنجیره تامین معکوس……………………… ………………………………………………………………..41

2-3-1-مزایا استفاده از زنجیره تامین معکوس………………. …………………………………………………………45

2-3-مزایا و مشکلات استفاده از زنجیره تامین معکوس…………… …………………………………………………45

2-3-2-مشکلات استفاده از زنجیره تامین معکوس…………………………………………………………………….48

2-4-زنجیره تامین سبز……………………………………………………………………………………………………………49

2-5-داده کاوی در زنجیره تامین……………………………………………………………………………………………..50

2-5-1-تاریخچه داده کاوی……………………………………………………………………………………………………50

2-5-2- خوشه بندی………………………………………………………………………………………………………………51

2-5-2-1- روش های خوشه بندی…………………………………………………………………………………………..52

3-1-مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………56

3-2-مدیریت ارتباط با مشتری(CRM)……………………………………………………………………………………..57

3-2-1-خوشه بندی در مدیریت ارتباط با مشتری………………………………………………………………………60

3-3-نظرسنجی از مشتریان………………….. …………………………………………………………………………………61

3-3-1-خواسته ها و نیازمندی های مشتریان………………… …………………………………………………………61

3-3-1-1-نیازمندی های مشتریان………………………………………… …………………………………………………61

3-3-1-2-خواسته های مشتری………………………………………………………………………………………………..63

3-3-2-روش نمونه گیری STRATA ………………………………………………………………………………………66

3-4-داده کاوی ……………………………………………………………………………………………………………………..66

3-4-1- شرح الگوریتم K-means ……………………………………………………………………………………………68

3-4-1-1- مشکلات روش خوشه‌بندی K-Means………………………………………………………………………69

3-5-مدلسازی ریاضی…………………………………………. ………………………………………………………………..70

3-5-1-تعریف علایم و پارامترها…………………………….. ……………………………………………………………..70

3-5-1-1-تعریف علائم……………………………………………….. ………………………………………………………70

3-5-1-2-تعریف پارامترها…………………………………………………………….. ……………………………………..71

3-5-1-3-تعریف متغیر های تصمیم……………………………………… ……………………………………………….72

3-5-2-مدل ریاضی پیشنهادی……………………………………………………. …………………………………………..72

3-5-2-1-خطی سازی تابع هدف…………………………………………………………………………………………….76

3-5-2-2- استفاده از AHP برای تابع دو هدفه(پیگیری نظرات)…………………… …………………………….77

3-5-2-2-1-روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی(AHP)…………………………….. ……………………………….77

 

3-5-2-2-1-1-تشکیل سلسله مراتب………………………………………………….. …………………………………78

3-5-2-2-1-2- الویت بندی………………………………………………….. ……………………………………………. 78

3-5-2-2-1-3-علایم ریاضی و تعاریف آنها…………………………………… ………………………………………79

3-5-2-2-1-4-  الگوریتم 1: PWAHP (محاسبه وزن اهداف به کمک AHP)…………… …………………79

3-5-2-2-2- حل مسئله دو هدفه پیگیری نظرات……………………………………. ……………………………….83

3-6-جمع بندی……………………………………………………………………………………………………………………..84

4-1-مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………87

4-2-نظر سنجی از مشتریان به چندین روش…………………………………… ……………………………………….87

4-3-نمونه گیری به روش STRATA……………………………………………………….. ……………………………..87

4-4-میانگین وزنی عوامل………………………………………………………… ……………………………………………88

4-5-الگوریتم k-means…………………………………………………………………………. ………………………………89

4-5-1-نتیجه الگوریتم  k-means …………………………………………………………… ………………………………91

4-6-مدل ریاضی………………………………………………………………….. ……………………………………………..93

4-6-1-محاسبه و تعیین پارامترهای مدل ریاضی………………………………….. ………………………………….93

4-6-2-جواب مدل ریاضی……………………………………………………………………………………………………..95

4-7-جمع بندی……………………………………………………………………………………………………………………..96

1-5 -نتیجه گیری …………………………………………………………………………… ……………………………………98

-2-5 پیشنهادها …………………………………………………………………….. …………………………………………….98

 

مراجع ……………………………………………………………………………………………………………………………….. 100

 

 فهرست جداول

جدول 1-1: گرایشات مهم لجستیک در طول زمان………………….. ………………………………………………..20

جدول 3-1: پرسشنامه…………………………………………………………………………………………………………….65

جدول 3-2: مقیاس اهمیت نسبی…………………………………………………………. ………………………………….78

جدول 3-3: ماتریس هدف – معیار……………………………………….. ……. …………………………………………82

جدول 3-4: ماتریس مقایسه دوتایی معیار- معیار………………………………….. …………………………………..82

جدول 3-5: ماتریس هدف- معیار………………………………………………… …………………………………………83

جدول 3-6: ماتریس معیار- معیار……………………………………………… ………………………………………….84

 

 

فهرست شکل ها

شکل -11: نمونه ای از یک زنجیره ی تامین……………………………………………………………………………….16 شکل 1-2:مقایسه زنجیره تامین رو به جلو و معکوس………………………………. ……………………………….17

شکل 1-3:تفاوت چهارچوب لجستیک یکپارچه و قدیمی………………………. …………………………………..22

شکل 2-1:جریان کالا در لجستیک مستقیم و معکوس…………………………… …………………………………….29

 

فصل اول :

کلیات تحقیق

 

۱-۱- مقدمه

در رقابت‌های جهانی موجود در عصر حاضر، باید محصولات متنوع را با توجه به درخواست مشتری ، در دسترس وی قرار داد. خواست مشتری بر كیفیت بالا و خدمت رسانی سریع، موجب افزایش فشارهایی شده است كه قبلاً وجود نداشته است، در نتیجه شركت‌ها بیش از این نمی ‌توانند به تنهایی از عهده تمامی كارها برآیند. در بازار رقابتی موجود، بنگاه‌های اقتصادی و تولیدی علاوه بر پرداختن به سازمان و منابع داخلی ، خود را به مدیریت و نظارت بر منابع و اركان مرتبط خارج از سازمان نیازمند یافته‌اند. علت این امر در واقع دست یابی به مزیت یا مزایای رقابتی با هدف كسب سهم بیشتری از بازار است. بر این اساس، فعالیت‌های نظیر برنامه ریزی عرضه و تقاضا، تهیه مواد، تولید و برنامه ریزی محصول، خدمت نگهداری كالا، كنترل موجودی، توزیع ، تحویل و خدمت به مشتری كه قبلا همگی در سطح شركت انجام می شده اینك به سطح زنجیره ی تامین انتقال پیدا كرده است. مسئله كلیدی در یک زنجیره تامین، مدیریت و كنترل هماهنگ تمامی این فعالیت‌ها است. مدیریت زنجیره تامین ( SCM ) پدیده‌ای است كه این كار را به طریقی انجام می ‌دهدكه مشتریان بتوانندخدمت قابل اطمینان وسریع را با محصولات باكیفیت درحداقل هزینه دریافت کنند.

در حالت كلی زنجیره تامین از دو یا چند سازمان تشكیل مى‌شود كه رسماً از یكدیگر جدا هستند و به وسیله جریان‌های مواد، اطلاعات و جریان‌هاى مالی به یكدیگر مربوط می ‌شوند. این سازمان‌ها می توانند بنگاه‌هایی باشند كه مواد اولیه، قطعات، محصول نهایی و یا خدماتی چون توزیع، انبارش، عمده فروشی و خرده فروشی تولید می ‌كنند. حتی خود مصرف كننده نهایی را نیز می ‌توان یكی از این سازمان‌ها در نظر گرفت.

برای رسیدن به اهداف زنجیره ی تامین ، سازمان ها و شرکت ها باید در زنجیره ی تامین خود به خلق ارزش بپردازند. ارزش از دید مشتری دارای مفاهیم گسترده ای است که ممکن است در هر محصول متفاوت باشد.

در دهه 60 و 70 میلادی ، سازمان ها جهت افزایش توان رقابتی خود تلاش می کردند تا با استاندارد سازی و بهبود فرایند داخلی خود محصولی با کیفیت بهتر و هزینه کمتر تولید کنند. در آن زمان تفکر غالب این بود که مهندسی و طراحی قوی و نیز عملیات تولید منسجم و هماهنگ ،پیش نیاز دست یابی به خواسته های بازار و در نتیجه کسب سهم بازار بیشتری است. لذا سازمان ها تمام تلاش خود را برافزایش کارایی معطوف می کردند.

در دهه ی 80 میلادی با افزایش تنوع در الگوهای مورد انتظار مشتریان ، سازمان ها به طور فزاینده ای به افزایش انعطاف پذیرش در خطوط تولید و توسعه محصولات جدید برای ارضای نیاز های مشتریان علاقه مند شدند. در دهه ی90 میلادی ، به همراه بهبود در فرایند های تولید و به کارگیری الگوهای مهندسی مجدد ،مدیران بسیاری از صنایع دریافتند که برای ادامه حضور در بازار تنها بهبود فرایندهای داخلی و انعطاف پذیری در توانایی شرکت کافی نیست ، بلکه تامین کنندگان قطعات و مواد باید موادی با بهترین کیفیت و کمترین هزینه تولید کنند و توزیع کنندگان محصولات نیز باید ارتباط نزدیکی با سیاست های توسعه بازار تولید کننده داشته باشند. با چنین نگرشی ، رویکرد های زنجیره تامین و مدیریت آن پا به عرصه وجود نهاد. از طرف دیگر با توسعه سریع فناوری اطلاعات در سال های اخیر و کاربرد وسیع آن در مدیریت زنجیره تامین ، بسیاری از فعالیت های اساسی مدیریت زنجیره با روش های جدید در حال انجام است.

شیوه ی نگارش به این ترتیب بوده که ابتدا مفاهیم مرتبط با زنجیره ی تامین و ارزش به طور کامل توضیح داده شده و سپس به بیان استراتژی های زنجیره ی تامین پرداخته شد. سپس راه های مدیریت هزینه (که از مهم ترین راه های خلق ارزش  در زنجیره ی تامین است) مورد بررسی قرار گرفت. برای این منظور ابتدا منابع هزینه در زنجیره ی تامین شناسایی شده و سپس روش های مدریت هزینه و کاهش هزینه در زنجیره ی تامین مورد بحث قرار گرفت و در ادامه اهمیت ارزیابی مدیریت زنجیره ی تامین و خلاصه چند روش برای ارزیابی آن مورد بررسی قرار گرفت. هم چنین در هر جا که نیاز بوده، مناسب با موضوع ، تجربیات شرکت های مختلف و دلایل موفقیت آن ها مورد بررسی قرار گرفتند.

۱–۲– ضرورت انجام تحقیق

اهمیت مطالعه بر روی زنجیره تامین معکوس(RSCM) در سال های اخیر به چند دلیل افزایش یافته است که در این قسمت برخی از این دلایل را بیان می کنیم:

در بسیاری از مواقع مقدار محصولات برگشتی می تواند زیاد باشد،تا حدی که در برخی از صنایع تجربه برگشت بیش از 50% فروش را داریم.

1- مقدمه و کلیات تحقیق…………………………………………………………………………..1

1-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………2

1-2- ضرورت انجام طرح……………………………………………………………………………………………….2

1-3- بیان مسئله……………………………………………………………………………………………………………..3

1-4- فرضیات مدل…………………………………………………………………………………………………………5

1-5- مختصری پیرامون مسئله طراحی شبکه زنجیره تأمین…………………………………………………..5

1-6- پیشینه روش های حل شبکه زنجیره تأمین…………………………………………………………………7

2- ادبیات و پیشینه تحقیق…………………………………………………………………………..9

2-1- سیر تکاملی مدیریت زنجیره تأمین………………………………………………………………………….10

2-2- تعریف مدیریت زنجیره تأمین………………………………………………………………………………..11

2-3- یکپارچه سازی زنجیره تأمین…………………………………………………………………………………12

2-4- عوامل سوق دهنده سازمان ها به سوی مدیریت زنجیره تأمین……………………………………14

2-4-1- نیاز برای فعالیت های بهبود……………………………………………………………………….14

2-4-2- افزایش سطح برون سپاری…………………………………………………………………………15

2-4-3- افزایش هزینه حمل و نقل………………………………………………………………………….15

2-4-4- فشارهای رقابت……………………………………………………………………………………….15

2-4-5- افزایش جهانی شدن………………………………………………………………………………….15

2-4-6- افزایش اهمیت تجارت جهانی……………………………………………………………………16

2-4-7- پیچیدگی زنجیره های تأمین……………………………………………………………………….16

2-4-8- نیاز برای مدیریت موجودی ها…………………………………………………………………..16

2-5- عوامل مؤثر بر مدیریت زنجیره های تأمین……………………………………………………………….17

2-5-1- مدیریت اطلاعات……………………………………………………………………………………..17

2-5-2- مدیریت لجستیک……………………………………………………………………………………..18

2-5-3- مدیریت روابط…………………………………………………………………………………………18

2-6- فرایندهای زنجیره تأمین………………………………………………………………………………………..19

2-6-1- دیدگاه سیکلی………………………………………………………………………………………….19

2-6-2- دیدگاه فشاری – کششی……………………………………………………………………………20

2-7- انواع زنجیره تأمین………………………………………………………………………………………………..20

2-8- عوامل مؤثر در پیاده سازی زنجیره تأمین رقابتی……………………………………………………….22

2-8-1- خرید………………………………………………………………………………………………………22

2-8-2- انتخاب تأمین کننده…………………………………………………………………………………..22

2-8-3- انعطاف پذیری در تغییر زنجیره تأمین………………………………………………………….23

2-8-4- توزیع……………………………………………………………………………………………………..23

2-9- چالش های زنجیره تأمین………………………………………………………………………………………24

2-10- مسئله طراحی شبکه زنجیره تأمین………………………………………………………………………..29

2-11- بر الگوریتم ژنتیک…………………………………………………………………………………..31

2-11-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………31

2-11-2- مکانیسم الگوریتم ژنتیک…………………………………………………………………………32

2-11-3- عملگرهای الگوریتم ژنتیک……………………………………………………………………..35

2-11-4- کد کردن……………………………………………………………………………………………….38

2-11-5- ایجاد جمعیت اولیه…………………………………………………………………………………40

2-11-6- تابع برازندگی…………………………………………………………………………………………42

2-11-7- انتخاب………………………………………………………………………………………………….42

2-11-8- ترکیب…………………………………………………………………………………………………..47

 

2-11-9- احتمال ترکیب……………………………………………………………………………………….50

2-11-10- جهش…………………………………………………………………………………………………50

2-11-11- استراتژی برخورد با محدودیت ها…………………………………………………………..51

2-11-12- شرایط توقف الگوریتم………………………………………………………………………….53

3- بیان مسئله و ارائه مدل ریاضی آن………………………………………………………….54

3-1- شبکه زنجیره تأمین چند مرحله ای…………………………………………………………………………55

3-2- تقاضای فازی………………………………………………………………………………………………………57

3-3- ارائه مدل ریاضی مسئله…………………………………………………………………………………………61

3-3-1- اندیس های مدل………………………………………………………………………………………62

3-3-2- پارامترهای مدل………………………………………………………………………………………..62

3-3-3- متغیرهای مدل………………………………………………………………………………………….63

3-3-4- تابع هدف………………………………………………………………………………………………..63

3-3-5- محدودیت های مدل…………………………………………………………………………………66

4- روش حل و نتایج محاسباتی………………………………………………………………….68

4-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………69

4-2- روش کدگذاری اولویت محور……………………………………………………………………………….70

4-3- ارزیابی، انتخاب و مکانیسم جایگزینی…………………………………………………………………….82

4-4- عملگرهای ژنتیک………………………………………………………………………………………………..83

4-4-1- عملگر ترکیب……………………………………………………………………………………………83

4-4-2- عملگر جهش…………………………………………………………………………………………….83

4-5- حل مسائل و کارایی الگوریتم………………………………………………………………………………..85

5- نتیجه گیری و پیشنهادات……………………………………………………………………..91

5-1- بر مسئله و نتیجه گیری………………………………………………………………………………92

5-2- پیشنهادهایی برای تحقیقات آینده……………………………………………………………………………94

منابع و مآخذ………………………………………………………………………………………….95

فهرست جداول

جدول 4-1- نتایج حاصل با تابع هدف OB1 …………………………………………………………………..88

جدول 4-2- نتایج حاصل با تابع هدف OB2 …………………………………………………………………..88

جدول 4-3- نتایج حاصل با حداقل درجه تأمین 40% و تابع هدف OB1 ……………………………89

جدول 4-4- نتایج حاصل با حداقل درجه تأمین 40% و تابع هدف OB2 ……………………………89

فهرست تصاویر و نمودارها

شکل 1-1- نمایی از یک شبکه زنجیره تأمین……………………………………………………………………..4

شکل 1-2- شبکه زنجیره تأمین سه مرحله ای تک محصوله…………………………………………………6

شکل 2-1- شبکه زنجیره تأمین سه مرحله ای تک محصوله……………………………………………….30

شکل 2-2- دیاگرام بلوکی الگوریتم ژنتیک ساده……………………………………………………………….38

شکل 2-3- چرخ رولت…………………………………………………………………………………………………45

شکل 2-4- عملگر ترکیب تک نقطه ای…………………………………………………………………………..48

شکل 2-5- عملگر ترکیب دو نقطه ای…………………………………………………………………………….48

شکل 2-6- عملگر جهش وارونه سازی بیت……………………………………………………………………51

شکل 2-7- عملگر جهش تغییر ترتیب…………………………………………………………………………….51

شکل 3-1- تقاضای فازی  ………………………………………………………………………………………….59

شکل 3-2- درجه تأمین تقاضای مشتری………………………………………………………………………….60

 

فصل اول

مقدمه و کلیات تحقیق

 

1-1- مقدمه

مسئله زنجیره تأمین در دنیای امروز به عنوان یک مزیت رقابتی عمده در راستای کاهش قیمت تمام شده مطرح است. زنجیره تأمین شامل خرید و تأمین، لجستیک و حمل و نقل، بازاریابی، رفتار سازمانی،شبکه،مدیریت استراتژیک، مدیریت سیستم های اطلاعاتی و مدیریت عملیات می باشد[10]. با وجود این مطلب، تصمیم گیری در مراحل مختلف این روند و هماهنگی این مراحل، مسئله اصلی در زنجیره تأمین می باشد. با توجه به رقابت شدیدی که بین تولید کنندگان وجود دارد، در صورتی که هر کدام از حلقه های این زنجیره ضعیف عمل کند، کل مجموعه موفق نخواهد بود و در سطح مورد انتظار عمل نخواهد کرد. بنابراین مدیریت مؤثر این زنجیره در صنعت، یک چالش مدیریتی عمده به حساب می آید. در سال های اخیر، شرکت ها و سازمان های کشورهای صنعتی و پیشرفته جهان، توجه ویژه ای به مدیریت زنجیره تأمین داشته اند و از این رهگذر به موفقیت های قابل توجهی نیز دست یافته اند که گواه این امر، حجم بالایی از مبادلات تجاری انجام شده و درآمد و سود آوری بالای زنجیره تأمین موفق و کارآمد است که در بازارهای به شدت رقابتی امروز، موفق به پیشی گرفتن از رقبا شده اند[11].

1-2- ضرورت انجام طرح

پیچیدگی کالاها و خدمات در دنیای امروز باعث شده است که شرکت هایی که به تنهایی و بدون کمک گرفتن و همکاری با دیگر سازمان ها، محصولی را عرضه می کنند، برای بقای خویش با مشکلات بسیاری روبرو شوند. به همین منظور سازمان ها دریافته اند که اگر با یکدیگر همکاری داشته باشند، مجموع منافعی که عاید آنها می شود بیش از وضعیتی است که هر یک فعالیت خود را بدون هماهنگی با سازمان های مرتبط انجام می دهند. به همین دلیل امروزه هر دو طرف خریدار و فروشنده بر اساس روابط بلند مدت و کسب سود با یکدیگر همکاری می کنند. در سال های اخیر به دلایل زیر توجه زیادی به مقوله زنجیره تأمین شده است :

• نیاز برای فعالیت های بهبود
• افزایش سطح برون سپاری
• افزایش هزینه حمل و نقل
• فشارهای شدید رقابتی
• افزایش جهانی شدن
• افزایش اهمیت تجارت جهانی
• نیاز برای مدیریت مؤثر موجودی ها

با توجه به نیازهای دنیای امروز، در این پایان نامه ، ارائه و بررسی مدلی کارا برای طراحی شبکه زنجیره تأمین چند مرحله ای چند محصوله مد نظر بوده است که می تواند در مقوله شبکه های زنجیره تأمین جهت کمینه کردن هزینه های