فصل اول: کلیات

1-1- بیان مسئله  …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………1

1-2- اهمیت موضوع …………………………………………………………………………………………………………………………………………………  3

1-3- اهداف تحقیق ………………………………………………………………………………………………………………………………………………….  4

1-3-1- هدف کلی  ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 5

1-3-2- اهداف جزئی …………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 5

 

فصل دوم: پیشینه تحقیق

2-1- تحقیقات داخلی ……………………………………………………………………………………………………………………………………………..  7

2-2- تحقیقات خارجی ……………………………………………………………………………………………………………………………………………  9

 

فصل سوم: مبانی نظری تحقیق

3-1- مروری بر نظریات مرتبط   ………………………………………………………………………………………………………………………..  19

3-1-1- نظریه ذائقه بوردیو ………………………………………………………………………………………………………………………………………. 19

3-1-2- نظریه نیاز مازلو ………………………………………………………………………………………………………………………………………………21

3-1-3- نظریه یادگیری اجتماعی تارد و باندورا  ……………………………………………………………………………………………….. 23

3-1-4- نظریه مک دونالیزه شدن ریتزر ………………………………………………………………………………………………………………. 25

3-1-5- تئوری کنش و مفهوم عادت‌واره بوردیو ………………………………………………………………………………………………… 27

3-1-6- نظریه کنش منطقی آیزن و فیش‌باین ………………………………………………………………………………………………… 29

3-1-7- نظریه گذار تغذیه‌ای پاپکین …………………………………………………………………………………………………………………….. 30

3-2- چارچوب نظری تحقیق ………………………………………………………………………………………………………………………………. 31

3-3- مدل نظری تحقیق …………………………………………………………………………………………………………………………………………32

3-3-1- مدل مفهومی ……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 32

3-3-2- مدل تجربی …………………………………………………………………………………………………………………………………………………..  33

3-4- فرضیات تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 34

3-5- تعریف نظری و عملیاتی متغیرها ………………………………………………………………………………………………………….  32

3-5-1- متغیر وابسته …………………………………………………………………………………………………………………………………………………..34

3-5-2- متغیرهای مستقل ……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 35

 

فصل چهارم: روش‌شناسی تحقیق

4-1- روش و تکنیک تحقیق ………………………………………………………………………………………………………………………………  38

4-2- ابزار گردآوری اطلاعات ………………………………………………………………………………………………………………………………. 38

4-3- جامعه آماری …………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 39

4-4- روش نمونه‌گیری و حجم نمونه …………………………………………………………………………………………………………….. 39

4-5- پایایی و روایی ابزار سنجش ……………………………………………………………………………………………………………………  40

4-6- تکنیک تجزیه و تحلیل داده‌ها ………………………………………………………………………………………………………………. 40

 

فصل پنجم: تجزیه و تحلیل داده‌ها

5-1- آمار توصیفی …………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 38

5-2- آمار استنباطی ……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 61

5-3- تحلیل چند متغیره ……………………………………………………………………………………………………………………………………… 72

 

فصل ششم: بحث و نتیجه گیری

6-1- نتیجه‌گیری

 …………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 86

6-2-  پیشنهادات تحقیق …………………………………………………………………………………………………………………………………….. 92

6-3- محدودیت‌های تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………………………….. 93

 

فهرست منابع ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 94

 

 

فهرست جداول

شماره و عنوان                                                                                        صفحه

 

4-1- ضرایب آلفای کرونباخ متغیر وابسته تحقیق                                                      40

5-1-1- توزیع فراوانی گروه سنی به تفکیک نسل مادران و دختران                                43

5-1-2- توزیع فراوانی تعداد فرزندان در نسل مادران                                                  44

5-1-3- توزیع فراوانی قومیت به تفکیک نسل مادران و دختران    44

5-1-4- توزیع فراوانی وضعیت تأهل به تفکیک نسل مادران و دختران   45

5-1-5- توزیع فراوانی وضعیت اشتغال به تفکیک نسل مادران و دختران                                             45

5-1-6- توزیع فراوانی هزینه ماهیانه در نسل مادران      46

5-1-7- توزیع فراوانی هزینه ماهیانه در نسل دختران                        47

5-1-8- توزیع فراوانی طبقه اجتماعی فرد به تفکیک نسل مادران و دختران                     48

5-1-9- توزیع فراوانی تحصیلات به تفکیک نسل مادران و دختران                                49

5-1-10- وضعیت استفاده روزانه از رسانه‌های جمعی به تفکیک گروه سنی مادران             50

5-1-11- وضعیت استفاده روزانه از رسانه‌های جمعی به تفکیک گروه سنی دختران            51

5-1-12- توزیع فراوانی ارزیابی پاسخگویان از وضعیت سلامتیشان به تفکیک نسل             52

5-1-13- توزیع فراوانی احساسات غالب پاسخگویان به تفکیک نسل                               53

5-1-14- توزیع فراوانی سابقه بیماری مختل کننده زندگی، به تفکیک نسل                     54

5-1-14- توزیع فراوانی سابقه بیماری‌های خاص، به تفکیک نسل                                 55

5-1-16- توزیع فراوانی فعالیت بدنی به تفکیک نسل مادران و دختران                        55

5-1-17- توزیع فراوانی تصور از بدن پاسخگویان،  به تفکیک نسل                                57

5-1-18- توزیع فراوانی نمایه توده بدنی پاسخگویان به تفکیک نسل                              58

5-1-19- توزیع فراوانی میزان کنترل تغییرات وزن به تفکیک نسل                               59

5-1-20- توزیع فراوانی عادت غذایی به تفکیک نسل مادران و دختران                           60

5-1-21- توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب گروه‌های سنی و میانگین عادت غذایی          61

5-1-22- توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب هزینه ماهیانه و میانگین عادت غذایی            61

5-1-23- توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب طبقه و میانگین عادت غذایی                      62

5-1-24- توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب گروه‌های تحصیلی و میانگین عادت غذایی      63

5-1-25- توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب وضعیت اشتغال و میانگین عادت غذایی          63

5-1-26- توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب میزان فعالیت و میانگین عادت غذایی            64

5-1-27- توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب کنترل وزن و میانگین عادت غذایی               64

5-2-1- آزمون رابطه‌ی عادت غذایی با سن پاسخگویان                         65

5-2-2- آزمون رگرسیون رابطه‌ی عادت غذایی با تعداد فرزندان مادر                              66

5-2-3- آزمون تحلیل واریانس عادت غذایی بر اساس قومیت پاسخگویان                         66

5-2-4- آزمون رابطه‌ی عادت غذایی با وضعیت تأهل در نسل دختران                             67

5-2-5-1  آزمون تفاوت میانگین عادت غذایی بر اساس اشتغال مادران                           67

5-2-5-2 آزمون رابطه‌ی عادت غذایی با اشتغال مادران                                              68

5-2-5-3  آزمون تحلیل واریانس عادت غذایی بر اساس وضعیت اشتغال دختران                68

5-2-6- آزمون رگرسیون رابطه‌ی عادت غذایی با هزینه پاسخگویان                                69

5-2-7-1 نتایج آزمون تحلیل واریانس عادت غذایی بر اساس طبقه اجتماعی پاسخگویان      70

5-2-7-2 آزمون رگرسیون رابطه‌ی عادت غذایی با طبقه اجتماعی پاسخگویان                   70

5-2-8- آزمون رابطه‌ی عادت غذایی با میزان استفاده پاسخگویان از رسانه‌های جمعی         71

5-2-9- آزمون رابطه‌ی عادت غذایی با تحصیلات به تفکیک نسل مادران و دختران             72

5-2-10 آزمون رگرسیون رابطه عادت غذایی با سابقه بیماری به تفکیک نسل                    73

5-2-11- آزمون رابطه‌ی عادت غذایی با فعالیت بدنی به تفکیک نسل مادران و دختران        73

5-2-12- آزمون تحلیل واریانس عادت غذایی بر اساس تصور از بدن به تفکیک نسل           74

5-2-13- آزمون رابطه‌ی عادت غذایی با حجم بدن به تفکیک نسل                           75

5-2-14- آزمون تحلیل واریانس عادت غذایی بر اساس میزان کنترل وزن پاسخگویان         75

5-3-1-1- متغیرهای اقتصادی- اجتماعی وارد شده در رگرسیون گام‌به‌گام نسل مادران       76

5-3-1-2- متغیرهای اقتصادی- اجتماعی وارد شده در رگرسیون گام‌به‌گام نسل دختران      77

5-3-1-3 متغیرهای وارد شده آگاهی در در رگرسیون گام‌به‌گام برای نسل مادران              78

5-3-1-4 متغیرهای وارد شده آگاهی در در رگرسیون گام‌به‌گام برای نسل دختران             78

5-3-1-5 متغیرهای وارد شده شاخص‌های سلامت در رگرسیون گام‌به‌گام نسل مادران        79

5-3-1- 6 متغیرهای وارد شده شاخص‌های سلامت در رگرسیون گام‌به‌گام نسل دختران      80

5-3-1-7 متغیرهای خارج شده از رگرسیون گام به گام در مرحله آخر در نسل مادران         81

5-3-1-8 متغیرهای خارج شده از رگرسیون گام به گام در مرحله آخر در نسل دختران       81

5-3-2-1 نتایج رگرسیون چندگانه مدل نهایی در تبیین عادت غذایی برای نسل دختران      82

5-3-2-2 نتایج رگرسیون چند گانه مدل نهایی در تبیین عادت غذایی برای نسل مادران      83

6-1- نتایج آزمون فرضیه‌های تحقیق                                                                     87

 

فهرست شکل‌ها

 

شماره و عنوان                                                                                                                                                                                                صفحه

 

3-1- مدل مفهومی                                                                                          33

3-2- مدل تجربی                                                                                            33

 

فصل اول

کلیات

1-1-  شرح و بیان مسئله

زمانی این یک اصل بدیهی تلقی می‌شد که فقرا لاغرند و فقط ثروتمندان استطاعت چاق شدن دارند، اما با روند رو به رشد چاقی به عنوان یک مسئله سلامتی، دیگر این حقیقت ندارد. این واقعیت در پدیده‌ای که بری پاپکین آن را به عنوان انتقال تغذیه نام نهاد، طرح می‌شود؛ انتقال تغذیه به طور کلی به تغییر جهانی به سمت رژیم غذایی با مقدار چربی بالا و غذاهای فرآوری شده و کم‌فیبر اشاره دارد که با سطح پایین فعالیت فیزیکی که منجر به افزایش امراض وابسته به انحطاط می‌شود، همراه است. (ویکس، 2008 : 155)

پاپکین (1999) معتقد است که تغییرات گسترده در رژیم غذایی، الگوی فعالیت بدنی و چاقی در نقاط شهری کشورهای کم‌درآمد نیز به وجود آمده است، (پاپکین، 1999: 1905) در این تغییرات، مواد غذایی جدید وارد برنامه غذایی شده و بعضی مواد غذایی عملا” از ترکیب مواد غذایی مصرفی حذف شده‌اند. این تغییر عمده دارای اثرات مثبت و منفی است که بسته به شرایط هر جامعه، متفاوت است. (کشاورز،1373: 39) انتقال تغذیه پدیده‌ای است که برخی محققان آن را پیرو انتقال جمعیتی می‌دانند که تغییرات اساسی در الگوی باروری و مرگ و میر ایجاد کرده‌است، بنابراین، تغییرات اقتصادی – اجتماعی و جمعیت شناسی با این تغییرات غذایی و تغییر در فعالیت بدنی و الگوهای ساختمان بدن مرتبط هستند. ( پاپکین، 1999 : 1905) یکی از نمودهای مشخص در انتقال تغذیه، تغییر در عادات غذایی است. عادت غذایی نشان دهنده درصد استفاده از ترکیب غذا برای مقاطع زمانی منظم است و از نظر جامعه شناسی، تکرار رفتار غذایی، عناصر الگوی غذایی را تشکیل می‌دهند. الگوی غذایی از عادات و یا تکرار رفتاری به دست می‌آید و از نظم مشخصی برخوردار است.

از نظر سعادت نوری، عادت غذایی شامل ترجیحات غذایی هستند که ما به‌طور مکرر گرایش به آن‌ ها داریم و این ترجیحات با عوامل اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی افراد هر جامعه رابطه دارد. (سعادت نوری، 1370: 16)

لی (2003) نیز در کتابی تحت عنوان دستیابی‌های تغذیه‌ای، چنین بیان کرده است که عادت تعیین کننده‌ی این است که چگونه یک فرد مقدار محدودی از غذاها را به طور مکرر مصرف می‌کند.

کیتلر و ساکر (2001) نیز در کتابی با عنوان غذا و فرهنگ، چنین بیان داشته‌اند که عادات غذایی اشاره به روش‌هایی دارند که طی آن، انسان از غذا استفاده می‌کند و شامل چگونگی به دست آمدن و نگهداری غذا، نحوه‌ی آماده کردن آن، چگونگی توزیع غذا و این‌که با چه کسانی و چگونه مصرف می‌شود.

دریایی (1387) در کتابی با عنوان الگوی صحیح تغذیه، تعریفی مشابه تعریف فوق ارائه می‌کند و چنین بیان می‌کند: « اصطلاح عادت غذایی اشاره به این دارد که چرا و چگونه مردم غذا می‌خورند، چه غذاهایی را و با چه کسانی می‌خورند. هم چنین راه‌های به دست آوردن، ذخیره کردن، استفاده کردن و دست کشیدن از غذا را شامل می‌شود. عوامل فردی، اجتماعی، فرهنگی، دینی، اقتصادی، محیطی و سیاسی، همگی بر عادت غذایی افراد تأثیرگذارند.» (دریایی، 1387: 54)

در حال حاضر در ایران نیز، شاهد تغییرات ناشی از انتقال جمعیت می‌باشیم. میزان مرگ و میر و باروری کاهش یافته است که این به نوبه خود باعث تغییر هرم سنی جمعیت می‌شود، به نحوی که هرم سنی از شکل سنتی با قاعده‌ی پهن خود فاصله گرفته و متمایل به شکل استوانه‌ای شده است. حاصل این انتقال، سالخوردگی جمعیت و به تبع آن تغییر نسبت جنسی، به نفع زنان خواهد بود. کاهش مرگ و میر و به دنبال آن، سالخوردگی جمعیت باعث تغییر وضعیت سلامت خواهد شد که ناشی از انتقال اپیدمیولوژیک می‌باشد؛ یعنی شرایطی که بیماری‌های عفونی، واگیر و حاد کاهش یافته و بیماری‌های مزمن افزایش می‌یابد، (پل و توماس، 2002: 26) بر اساس آمارهای سازمان بهداشت جهانی، کشورهای در حال توسعه در طی دو دهه آینده با یک همه‌گیری بیماری‌های غیرواگیر مواجه خواهند شد. پیش‌بینی می‌شود که از سال 1990 تا 2020 میلادی، مرگ و میر ناشی از این بیماری‌ها به میزان 77 درصد افزایش یابد که بیشترین موارد آن در کشورهای در حال توسعه خواهد بود. ( کلیشادی و همکاران، 2005) این بیماری‌ها، تحت تأثیر سبک‌های زندگی از جمله وضعیت فعالیت و عادت‌های غذایی افراد هستند. لذا با توجه به اینکه ایران یک جامعه در حال گذار است بر آن هستیم تا در این تحقیق عادات غذایی سنتی و مدرن را بین دو نسل مادران و دختران در یکی از شهر‌‌های کشور (شهر شیراز) بررسی کنیم.

 

1–2– اهمیت موضوع

 

با گسترش زندگی صنعتی، مصرف غذاهای پرچرب و سرخ کردنی افزایش چشمگیری داشته است و میزان اسیدهای چرب ترانس موجود در این محصولات غذایی، باعث افزایش شیوع امراض مزمن شده است ( عسگری و همکاران، 2009) که این امر با سبک زندگی بدون تحرک همراه است. در طول دهه‌ های اخیر، روش زندگی بسیاری از مردم دنیا به خصوص در کشورهای توسعه یافته تغییر کرده است و افزایش اخیر در بیماری‌های مزمن در کل دنیا را مربوط به محیطی می‌دانند که سبب کم‌تحرکی، افزایش دریافت کالری و شیوه‌های ناسالم زندگی شده است. این تغییرات در شیوه زندگی کشورهای در حال توسعه‌ای چون ایران نیز به چشم می‌خورد ( میرمیران و همکاران، 2007).

کاهش مصرف غذاهای سنتی‌تر شامل فیبر، سبزیجات، میوه‌جات و افزایش مصرف غذاهای غربی شامل شکر، چربی، پروتئین حیوانی و سدیم یا همان انتقال تغذیه، به طور فزاینده‌ای به عنوان پیش‌بینی کننده‌ی سطوح بالای چاقی در کشورها در نظر گرفته می‌شود. (پاپکین، 2002) اپیدمی جهانی چاقی بر همه‌ی ما- خانواده‌ها، جوامع و همه‌ی کشورهای دنیا- اثر گذاشته است. این یک موضوع مهم با پیامدهای وخیم برای بهزیستی، امید به زندگی و بهره‌وری اقتصادی در سال‌های پیش رو خواهد بود (پاپکین 2009). فهم این مکانیزم که با افزایش چاقی به عنوان یک اپیدمی همراه است، اهمیت زیاد توجه به تغذیه را نشان می‌دهد.

مدنت و همکاران[1] (2010) نیز معتقدند که انتقال تغذیه‌ای پدیده‌ای جهانی است که با تغییر از عادت غذایی سنتی که فیبر، غلات، میوه و سبزیجات بالایی دارند به سمت غذاهایی که دارای چربی، قند، نمک و محصولات فرآوری شده‌ی بالایی هستند، مشخص می‌شود. (مدنت، 2010: 43) ایران نیز در زمره جوامعی تعریف شده است که در جریان سریع عبور از تغییرات جمعیتی و بهداشتی ناشی از شهرنشینی موسوم به گذار تغذیه‌ای- بهداشتی قرار دارد. طی این گذار به