کلیدواژه ها: سلامت عمومی، هنرستان تربیت بدنی، نشانه­ های جسمانی، اضطراب، افسردگی، اختلال در عملکرد اجتماعی، دانش ­آموزان

 فهرست مطالب

عنوان                        صفحه

فصل اول: مقدمه

1-1- کلیات. 2

1-2 بیان مسأله. 6

1-3 ضرورت و اهمیت پژوهش…. 9

1-4 اهداف پژوهش…. 11

1-4-1- هدف کلی.. 11

1-4-2 اهداف جزئی.. 11

1-5 پرسش­های پژوهش…. 12

1-6 تعریف مفهومی متغیرها 12

1-6-1 سلامت عمومی.. 12

1-6-2 تربیت بدنی.. 13

1-6-3 خرده مقیاس­های سلامت روان.. 13

فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه پژوهش

2-1 مقدمه. 16

2-2  مبانی نظری.. 16

2-2-1 تعاریف سلامت عمومی.. 16

عنوان                                صفحه

2-2-2 تاریخچه مختصری بر سلامت عمومی.. 17

2-2-3 شاخص های سلامت عمومی.. 18

2-2-4 دیدگاه مکاتب مختلف روانشناسی درباره ی سلامت عمومی.. 19

2-2-5 رابطه ورزش با سلامت عمومی.. 28

2-2-6 اهدف ایجاد سلامت عمومی.. 28

2-2-7 سلامت عمومی در ورزشکاران.. 29

2-2-8 تأثیر ورزش در شخصیت… 30

2-2-9 تأثیر ورزش در اخلاق و رعایت حقوق دیگران.. 31

2-2-10 تأثیر ورزش بر فرهنگ… 32

2-3 پژوهش­های پیشین.. 33

2-4 جمع­بندی و نتیجه ­گیری.. 36

فصل سوم: روش­شناسی پژوهش

3-1 مقدمه. 39

3-2 طرح پژوهش…. 39

3-3 متغیرهای تحقیق.. 40

3-3-1 متغیر مستقل.. 40

3-3-2 متغیر وابسته. 40

3-3-3 متغیرهای کنترل.. 40

3-3-4 متغیرهای غیر قابل کنترل.. 40

3-4 جامعه آماری، مشاركت كنندگان و روش انتخاب آنها 40

3-5 ابزار پژوهش…. 41

3-6 روش اجرا…. 45

عنوان                             صفحه

3-7 تعریف عملیاتی متغیرها 45

3-8 روش تجزیه و تحلیل اطلاعات (به تفكیک پرسش­های پژوهش) 46

فصل چهارم: یافته­ های پژوهش

4-1 مقدمه. 48

4-2 یافته­ های توصیفی.. 48

4-3 یافته­ های مرتبط با سوالات پژوهش…. 50

4-3-1 سوال پژوهشی اول.. 50

4-3-2 سوال پژوهشی دوم. 51

4-3-3 سوال پژوهشی سوم. 52

4-3-4 سوال پژوهشی چهارم. 53

4-3-5 سوال پژوهشی پنجم.. 54

فصل پنجم: بحث و نتیجه ­گیری

5-1 مقدمه. 56

5-2 خلاصه پژوهش…. 56

5-3 بحث و نتیجه ­گیری.. 57

5-3-1 سوال پژوهشی اول.. 57

5-3-2 سوال پژوهشی دوم. 58

5-3-3 سوال پژوهشی سوم. 60

5-3-4 سوال پژوهشی چهارم. 61

5-3-5 سوال پژوهشی پنجم.. 62

5-4 نتیجه ­گیری.. 63

5-5 محدودیت های پژوهش…. 64

عنوان                     صفحه

5-6 پیشنهادها 64

5-6-1 پیشنهادهای پژوهشی.. 64

5-6-2 پیشنهادهای کاربردی.. 65

فهرست منابع

منابع فارسی….. 66

منابع انگلیسی… 69

کلیات

پیشرفت­های شگفت­­آور تکنولوژی در قرن حاضر با ماشینی شدن زندگی توأم شده است. این امر تحرکات و فعالیت­های بدنی را با کاهش چشمگیری همراه ساخته و باعث شده است تا فقر حرکتی، تحلیل شدید قوای جسمانی را به همراه داشته باشد. ضعف جسمانی و روانی ناشی از این بی تحرکی­ها، زندگی انسان­ها را بیش از پیش با تهدید جدی مواجه ساخته است. از این رو، پژوهشگران و محققان برای مقابله با این خطرات، توجه به تربیت بدنی و علوم ورزشی را امری الزامی می­دانند؛ زیرا تأثیر مثبت فعالیت­های بدنی که عمیقاً با طبیعت انسان مناسب است، می ­تواند موجبات آرامش اعصاب خسته از زندگی ماشینی را فراهم آورد و از تبدیل اجتماعات امروزی به جوامع رنجور و فرتوت جلوگیری نماید (توسلی، 1388).

  “تربیت بدنی و ورزش[1]“، مقوله­ای است که در هر اجتماعی جایگاه ویژه­ای دارد و نقش آن در شکوفایی استعدادهای مختلف افراد و متعاقب آن تقویت و افزایش ظرفیت­های اخلاقی، تربیتی، جسمانی، ذهنی، عقلی، مهارتی، عاطفی و اجتماعی افراد انکارناپذیر است. تربیت بدنی، بخش تکمیلی تعلیم و تربیت است که از طریق فعالیت­های جسمانی[2] و بدنی به شکوفایی استعدادها کمک می­ کند شکوفایی علمی و آموزشی دانش ­آموزان هنگامی میسر است که در زمینه ­های مساعدی از سلامت جسمی و روحی[3]، رشد، نشاط و تحرك فرهنگی و تربیتی استوار باشد. انجام این رسالت در مکان مقدس مدرسه با تنظیم برنامه ­های آموزشی متناسب در حیطه­های مختلف تربیتی و متناسب با نیازهای دانش ­آموزان امکان پذیر است (عباس نیا، 1373).

 تغییر و تحولات جهانی مقوله­های زندگی معاصر، تربیت بدنی و ورزش را از ضروریاتی ساخته که دوری از آن اجتناب­ناپذیر به نظر می­رسد تربیت بدنی بعنوان فرایندی آموزشی تربیتی شامل کسب و پردازش مهارت­ های حرکتی توسعه و نگهداری آمادگی جسمانی برای تندرستی و سلامت، کسب دانش علمی درباره فعالیت­های جسمانی و تمرین و توسعه تصور و ذهنیت مثبت از فعالیت های جسمانی به عنوان وسیله­ای برای بهبود اجرا و عملکرد انسان است که نقش مؤثر در رشد وتعالی افراد دارد برای این علم اهدافی بیان گردیده که در برگیرنده نشانه­ها، نیات و نتایج مطلوبی است که ازشرکت در برنامه ­های تربیت بدنی و ورزش حاصل می­ شود. این اهداف با نیازها، تجارب و علایق افراد در ارتباطند و تعیین کننده مقاصد و جهت برنامه­ها هستند، با توجه به اهمیت و توسعه حیطه علم تربیت­بدنی و ورزش اهداف آن محدود به رده­های جمعیتی خاصی نیست بلکه به تمام رده­های جمعیتی گسترش یافته است (فتحی، 1382).

“دوران نوجوانی[4]“ به عنوان یكی ازمراحل بسیار مهم وبحرانی فرایند رشد و تحول انسان محسوب می­ شود و از این دوران به عنوان دوران بحران ، طوفان، استرس، دوره زایش دوباره، هویت طلبی و جزآن یاد كرده اند (حسینی و همکاران[5]،2003). این دوره همراه با تغییرات برجسته می باشد که شامل عبور شخص از مرحله طفولیت به بزرگسالی است که طیف سنی 20- 11 سال را در بر می­گیرد. با توجه به اینکه سال­های نوجوانی، دوره شکل­ گیری ساختار شخصیت فردی و اجتماعی انسان است، بروز نابسامانی­ها و از جمله آسیب­پذیری به اختلالات روانی می ­تواند قابلیت­ها و در نهایت آینده و سرنوشت فرد را تحت تأثیر جدی قرار دهد. از این ­رو توجه به نیازهای مادی و معنوی نوجوانان از اهمیت خاصی برخوردار است. دراین راه، شاید نخستین گام، بررسی میزان شیوع اختلالات  آسیب­شناسی روانی و شناخت آن­ها در نوجوانان باشد( رابرت و همکاران[6]، 1998).

 بنابراین سلامت افراد واقع در سنین مدرسه می ­تواند نقش اصلی را در موفقیت و توسعه یک كشور ایفا نماید، زیرا فرد در مدرسه به دلیل تعامل با دانش ­آموزان دیگر و معلم رفتارهای بهداشتی را فرا گرفته و سبك زندگی خود را شكل میدهد(لانگ و همکاران[7]، 2000).

 سازمان جهانی بهداشت [8](2010) در آخرین تعریف خود، سلامت را دارا بودن عملكرد مناسب در چهار حیطه “جسمانی[9]”، “روانی[10]”، “اجتماعی[11]” و” معنوی[12]” عنوان می­كند. پاكیزه[13] (2008) اظهار كرد كه مفهوم سلامت دربرگیرنده مفاهیمی همچون: احساس خوب بودن و اطمینان از خودكارآمدی، اتكای به خود، ظرفیت رقابت، تعلق بین نسلی و خود شكوفایی توانایی های بالقوه فكری، هیجانی و غیره است و فقدان بیماری و علایم را نیز شامل می­ شود. “سلامت عمومی” به عنوان یكی از اركان سلامتی، لازمه یک زندگی مفید، موثر و رضایت­بخش فردی است و مسئولیت سنجش، ارزیابی، كنترل، درمان و بهبود بخشیدن آن قبل از هر كس بر عهده متخصصان علوم رفتاری و اجتماعی می­باشد. مطالعه مسعودزاده و همكاران[14](2005) نشان داد كه 1/39 درصد  دانش ­آموزان مشكوك به اختلال روانی می­باشند. نتایج یک مطالعه نشان داد که اختلالات بهداشت روانی نظیر افسردگی و اضطراب بر روی میلیون­ها نفر از مردم دنیا اثر گذاشته و میزان بیماری و هزینه­ های بهداشتی را افزایش داده است. اگر چه چندین روش درمانی نظیر دارو­درمانی و روان­درمانی ظاهراً در معالجه این اختلالات تأثیر داشته ، ولی شواهد اظهار می­دارد که این روش­های درمانی کاربرد چندانی ندارد و فعالیت­های بدنی تأثیر مثبتی روی سلامت و نشاط روحی و روانی دارد. (کوین[15]، 2000) یافته­ های محققین بیانگر این است که ورزش با بهبود، شرایط روانی از جمله: حالت­های احساسی و خودشناسی ارتباط نزدیکی دارد و تمرینات بدنی وسیله­ای مناسب برای دستیابی به شرایط مناسب ذهنی و روانی است (دژآهنگ، 1385).

مقایسه هنرستان تربیت بدنی و دیگر مدارس در رشته منتخب متوسطه نظری در دروس تئوری­ عمومی و تخصصی خلاصه نمی­گردد، بلکه واحدهای عملی­کارگاهی مهمترین بخش مقایسه را در بر می­گیرد. دانش ­آموزان پسر هنرستان تربیت­بدنی و علوم ورزشی درطی دو سال متوالی،10رشته­ ورزشی عملی را بعد از این که در پایان سال اول متوسطه­­ی عمومی انتخاب رشته نمودن به کسب یادگیری شناختی و همراه با بالا­بردن مهارت عملی می­پردازند. در سال اول ورودشان در آموزشگاه، ورزش­های فوتبال، والیبال، شنا، آمادگی­جسمانی و ژیمناستیک را به صورت 18واحد درسی که درهفته هر رشته 4 ساعت می­باشد را گذرانده و در سال دوم حضورشان ورزش­های بسکتبال، دو­ و میدانی، هندبال، کشتی و تنیس­ روی­میز با همان تعداد ساعت در هفته می­گذرانند  وجود دروس تئوری تخصصی شامل ایمنی و کمک­های­اولیه ، تغذیه وبهداشت­ مواد­غذایی، سالن­ها و اماکن  ورزشی، جداول مسابقات­ورزشی، روانشناسی عمومی،فیزیولوژی، آناتومی انسانی، آزمون­های­ ورزشی و زبان­تخصصی باعث گردیده است تا علم و عمل درکنار یکدیگر یک شیوه نوین علمی را در تفکر هنر­جویان تربیت­بدنی ایجاد نماید.

 در مدارس نظری دروس به صورت تئوری و در محیطی که به آن کلاس گفته می­ شود تدریس می­ شود و تنها 2 یا 3 درس در هر سال عملی می­باشد که طی سه سال فرا گرفته
می­ شود و بر اساس تنوع رشته متفاوت می­باشد. به همین دلیل در بسیاری از دنیا بخشی از فرایند آموزش و پرورش به مدارس اختصاص یافته که از همان ابتدا دانش ­آموزان را در محیط ورزش مورد آموزش قرار می­دهند. این فرایند در کشور ما در سطح متوسطه و هر نهادی به عنوان هنرستان خودش انجام می­پذیرد. دانش ­آموزان این هنرستان­ها که عموماً آشنا و
علاقه­مند به انجام فعالیت­های ورزشی در رشته­های مختلف هستند، ساعات متوالی از کلاس­های خود را به فعالیت­های آموزشی اشتغال دارند. لذا با توجه به مطالب ذکر شده و تفاوت در میزان ساعات ورزشی هنرستان­های تربیت بدنی و مدارس متوسطه و همچنین اهمیت سلامت عمومی در این گروه سنی و رابطه آن با ورزش تحقیق حاضر به مقایسه سلامت عمومی
 دانش ­آموزان این مدارس می ­پردازد.

1-2- بیان مسأله

با تأمل در شرایط نوین اجتماعی و بررسی علل و مشکلات زندگی بشری در عرصه سلامت جسمی و روحی، در می­یابیم که انسان امروزی وارث نسل­هایی است که تک­تک سلول­های وجودی­شان با تلاش و فعالیت بدنی همراه بوده است. هزاران سال حرکت و فعالیت در طول رشد و توسعه بافت­های زنده بشر، بصورت شگفت­انگیزی سلول­های بدنی را تحت تأثیر قرار داده و برنامه ­ریزی درونی آن­ها را طوری تنظیم کرده است که سلول با حرکت و فعالیت، زنده است و اگر به هر دلیلی این نیاز طبیعی به طور اصولی بر طرف نشود، اختلال در عملکرد ایجاد شده و زمینه ایجاد بسیاری از بیماری­های جسمی و روحی، ناهنجاریهای رفتاری و اجتماعی را فراهم می­نماید(سلیمی آوانسر، 1390). خوشبختانه هر روز که می­گذرد ثمرات فعالیت­­­های ورزشی آشکارتر می­ شود، تا آنجا که در آستانه قرن بیست و یکم اجرای حرکات ورزشی برای پیشگیری و حتی مداوای اکثر بیماری­ها کاربرد حیاتی پیدا کرده است. از این رو به موازات این تحولات، امروزه آموزش تربیت بدنی و علوم ورزشی[16] در جهان نقش علمی با ارزشی یافته و یادگیری مهارت انسان را قادر می سازد برای ارضای نیازهای روانی و حرکتی خود به طور مداوم به تمرین بپردازد (توسلی، 1388).

 یكی از عادت­های مناسب بهداشتی یا رفتارهای ارتقاء دهنده سلامتی ، فعالیت­های حركتی و ورزشی منظم است كه بر روی سلامتی انسان آثار مثبتی دارد ؛ به گونه­ ای كه زمینه
 اختلال­های روانشناختی و جسمانی را كاهش و بهداشت روانی را افزایش می­دهد( فوئنتس و دیز[17]، 2010).

  از نظر محققین یکی از روش­های مورد استفاده در جهت کاستن مشکلات روانی و بخصوص افسردگی ، اضطراب و افزایش عزت نفس ، بهره­ گیری از تمرینات ورزشی است (رحمانی نیا، 1373).

 در قرن­های پیشین انسان­ها بیشتر در معرض بیماری­های واگیردار قرار داشتند . اما امروزه وجود اختلالات روانی با انواع و شدت­های مختلف بیشتر به چشم می­خورد (دادستان[18]، 2008).

یکی از عواملی که سلامت عمومی را بیش از سایر عوامل تحت تأثیر قرار می­دهد، مسائل روانشناختی و اختلال در عملکرد روانی – اجتماعی می­باشد . در ایران 6/17 درصد از گروه سنی 24-15 سال اختلالات روانی را تجربه می­ کنند (نوربالا و محمد، 80-1379).

 ارتباط بین جسم و روان موضوعی است که از گذشته تاکنون توجه بسیاری از دانشمندان را به خود جلب کرده است . جسم و روان تأثیر غیر قابل انکاری بر روی یکدیگر داشته و هر تجربه­ای که ذهن و یا جسم کسب کند ، کل ارگانیسم را تحت تأثیر قرار می­دهد . مسلم
 آن­است که تحرک، فعالیت و نشاط و سلامت جسمی به نشاط و سلامت عمومی و ایجاد حالت خوش و احساس مثبت منجر خواهد شد . پرداختن به فعالیت ورزشی به نحوی سبب تخلیه هیجانی می­ شود ، بدین معنی که برخی عواطف منفی ، تضاد و تعارضات درونی فرد تخلیه شده و حس اعتماد به نفس ، احترام به خویشتن و شادابی و سلامت روانی و جسمی در فرد نمایان می­ شود (ستوده،1376). پزشکان اعتقاد دارند که تمرین ورزشی مناسب بهترین آرام کننده بدن و روش مناسب برای رهایی از بعضی از انواع فشارها و هیجان­ها محسوب می­ شود و آمادگی بدنی به عنوان زمینه­ای مناسب برای دستیابی به شرایط مطلوب روانی است بطوریکه در بهبود شرایط روانی از جمله حالت­های افسردگی ، اضطراب و اعتماد به نفس مؤثر خواهد بود (کماسی، 1369).