1-1)مقدمه………………………………………………………………………………………………………… 2
1-2)طبقه بندی رنگها:………………………………………………………………………………………….. 4
1-2-1) رنگ های اسیدی:…………………………………………………………………………………….. 7
1-2-2) رنگها راکتیو (فعال):…………………………………………………………………………………. 7
1-2-3)رنگهای کمپلکس فلزی:……………………………………………………………………………… 8
1-2-4)رنگ های مستقیم:…………………………………………………………………………………….. 8
1-2-5)رنگهای بازی:…………………………………………………………………………………………… 9
1-2-6)رنگهای دندانه ای:…………………………………………………………………………………….. 9
1-2-7)رنگهای پخش شونده:…………………………………………………………………………………. 9
1-2-8)رنگ های خمره ای…………………………………………………………………………………… 10
1-2-9)رنگ های آزو………………………………………………………………………………………….. 10
1 -2-10)رنگهای گوگردی……………………………………………………………………………………. 11
1-3) مشکلات ناشی از وجود رنگ در پساب…………………………………………………………… 11
1-4) روش های حذف رنگ از پساب……………………………………………………………………….. 13
1-4-1)روش های شیمیایی………………………………………………………………………………………. 13
1-4-1-1)نمک های  H2O2-Fe(II)……………………………………………………………………… 13
1-4-1-2) ازوندهی(Ozonation)………………………………………………………………………… 13
1-4-1-3) فتوشیمیایی…………………………………………………………………………………………. 13
1-4-1-4) هیپوکلریدسدیم (NaOCL)…………………………………………………………………….. 13
1-4-1-5)تخریب الکتروشیمیایی(Electrochemical destruction)………………………….. 14
1-4-2)روش های فیزیکی(Physical treatments)…………………………………………………… 14
1-4-2 – 1)جذب……………………………………………………………………………………………….. 14
1-4-2-1- )کربن فعال(Activated carbon)…………………………………………………………. 14
1-4-2-1-2)ذغال نارس(Peat)…………………………………………………………………………….. 14
1-4-2-1-3)چیبس چوب (Wood chips)…………………………………………………………….. 15
1-4-2-1-4)مخلوط خاکستربادی وزغال Fly ash and coal (mixture)……………………… 15
فهرست مطالب
عنوان                                                                                                    صفحه
1-4-2-1-5)فیلترکردن(Membrane filtration)…………………………………………………… 15
1-4-2-1-6)سایرمواد(other materials)……………………………………………………………… 15
1-4-2-1-7)تبادل یونی( (Ion exchang……………………………………………………………….. 15
1-4-3)تیماربیولوژیکی(Biological treatments)…………………………………………………… 16
1-5)جذب………………………………………………………………………………………………………… 16
1-5- 1)جذب سطحی…………………………………………………………………………………………. 17
1-5- 2)كاربرد فرایندجذب سطحی………………………………………………………………………… 19
1-5-3-1)نوع وخصوصیات جسم جاذب…………………………………………………………………. 20
1-5- 3-2) نوع وخصوصیات ماده جذب شونده………………………………………………………… 20
1-5- 3-3) میزان اختلاط و بهم زدن فاز سیال…………………………………………………………… 21
1-5- 3-4) pH  محیط عمل…………………………………………………………………………………. 21
1-6) ایزوترمهای جذب سطحی……………………………………………………………………………… 21
1-6-1 )جذب ایزوترم. لانگمویر……………………………………………………………………………. 22
1-6-2)جذب ایزوترم فروندلیچ……………………………………………………………………………… 23
1-7 )مدل های سینتیکی……………………………………………………………………………………….. 23
1-7-1 ) مدل­هایی که در آن­ها نفوذ کنترل کننده عملیات جذب است……………………………….. 23
1-7-2)مدلهایی که در آن جذب شیمیایی در سایت‌های جاذب کنترل‌کننده عملیات جذب است 24
فصل2:مطالعات کتابخانه ای…………………………………………………………………………………… 26
فصل 2 – مقدمه………………………………………………………………………………………………….. 27
2-1)تاریخچه…………………………………………………………………………………………………….. 27
2-2 )مروری برمطالعات گذشته در حذف رنگ متیلن بلو……………………………………………… 27
فصل3:مواد و روش های آزمایش……………………………………………………………………………. 32
فصل 3-مقدمه……………………………………………………………………………………………………. 33
3-1)مواد و وسایل مورد استفاده……………………………………………………………………………… 33
3-2)تعیین مشخصات رنگ متیلن بلو………………………………………………………………………. 34
3-3)روش انجام تحقیق……………………………………………………………………………………….. 34
3-4)ساخت کامپوزیت PPY/PVA…………………………………………………………………………. 35
فهرست مطالب
عنوان                                                                                                    صفحه
3-5)ساخت جاذب پلی پیرول……………………………………………………………………………….. 36
فصل4:نتایج وبحث……………………………………………………………………………………………… 37
فصل 4-مقدمه……………………………………………………………………………………………………. 38
4-1) بررسی ساختار  جاذب ها  به وسیله­SEM & FTIR………………………………………….. 38
4-2) بررسی اثر pH  بر روی راندمان حذف…………………………………………………………….. 41
4-3) بررسی اثر میزان جاذب بر روی راندمان حذف…………………………………………………… 42
4-4) بررسی اثر زمان انجام واکنش بر روی راندمان حذف……………………………………………. 43
4-5)بررسی اثر غلظت اولیه محلول رنگی متیلن بلو بر راندمان جذب………………………………. 43
4-6)  بررسی سینتیک جذب…………………………………………………………………………………. 44
4-6-1) معادله خطی شده موریس- وبر……………………………………………………………………. 45
4-6-2) معادله خطی شده شبه درجه یک………………………………………………………………….. 46
4-6-3) معادله خطی شده شبه درجه دوم…………………………………………………………………. 46
4-7) بررسی ایزوترمهای جذب……………………………………………………………………………… 47
4-7-1)معادله خطی شده لانگمویر………………………………………………………………………….. 47
4-7-2)معادله خطی شده فرندلیچ……………………………………………………………………………. 48
4-7-3)معادله خطی شده دوبینین ـ رادشکویچ……………………………………………………………. 49
4-8) مقایسه میزان جذب رنگ متیلن بلو بین جاذبهایPPy/PVA& PPy&PVA…………….. 50
فصل 5:جمع بندی و پیشنهادات……………………………………………………………………………… 52

 

5-1) پیش درآمد………………………………………………………………………………………………… 53
5-2) جمع بندی…………………………………………………………………………………………………. 53
5-3) پیشنهادات…………………………………………………………………………………………………. 54
منابع و مآخذ……………………………………………………………………………………………………… 55
 
فهرست علایم و نشانه ها
عنوان                                                                                       علامت اختصاری
پلی­پیرول……………………………………………………………………………………………………. PPy
پلی­پیرول کت شده بر روی پلی ونیل الکل…………………………………………………… PPy/PEG
غلظت تعادلی……………………………………………………………………………………….. Ce(ppm)
غلظت در زمان………………………………………………………………………………………. Ctt(ppm)
غلظت اولیه…………………………………………………………………………………………… Ci (ppm)
ضریب همبستگی………………………………………………………………………………………………… r₂
ثابت لانگمویر……………………………………………………………………………………….. KL (l/mg)
ثابت فرندلیچ…………………………………………………………………………………………. KF (mg/g)
ثابت دوبینین ـ رادشکویچ………………………………………………………………… kad (mol2/kj2)
ثابت معادله موریس-وبر……………………………………………………….. Kid (mg.g-1.min-0.5)
ثابت معادله شبه درجه یک……………………………………………………………………… k₁ (1/min)
ثابت معادله شبه درجه دو………………………………………………………….. k₂ (g.mg-1.min-1)
حجم محلول……………………………………………………………………………………………….. V (lit)
زمان………………………………………………………………………………………………………… t (min)
ثابت معادله فرندلیچ (شدت جذب)…………………………………………………………………………. n
ثابت تعادل ترمودینامیکی………………………………………………………………………………………. Kc
ظرفیت جذب در زمان………………………………………………………………………….. qt t(mg/g)
ظرفیت جذب در تعادل…………………………………………………………………………… qe (mg/g)
ظرفیت اشباع ایزوترم تئوری……………………………………………………………………… qs (mg/g)
 
فهرست جدول ها
عنوان                                                                                                    صفحه
جدول (1-1):طبقه بندی رنگ ها از نظر کاربرد………………………………………………………… 5
جدول (3-1):تجهیزهای مورد استفاده…………………………………………………………………….. 33
جدول (3-2):مواد شیمیایی مورد استفاده…………………………………………………………………. 33
جدول (3-3):ویژگی رنگ متیلن بلو……………………………………………………………………… 34
جدول( 4-1) مقایسه بین جاذبهای مختلف برای رنگ متیلن بلو از پساب رنگی………………. 51
 
 
 
فهرست شکل ها
عنوان                                                                                                    صفحه
شکل (1-1):مهمترین گروه های عامل رنگ…………………………………………………………….. 7
شکل (3-1):ساختار شیمیایی رنگ متیلن بلو……………………………………………………………. 34
شکل (4-1)تصویر  FTIR از پیرول خالص……………………………………………………………… 39
شکل (4-2)تصویر  FTIR ازپلی ونیل الکل خالص…………………………………………………… 39
شکل (4-3)تصویر  FTIR از کامپوزیتPPY/PVA…………………………………………………… 40
شکل (4-4) تصویر SEM برای جاذب پلی پیرول با بزرگنمایی های مختلف………………….. 40
شکل( 4-5) تصویر SEM برای کامپوزیت پلی پیرول بر روی پلی ونیل الکل با بزرگنمایی‌های مختلف       41
شکل (4-6):منحنی تغییرات درصد میزان حذف رنگ نسبت به PH  های مختلف…………….. 42
شکل (4-7) منحنی تغییرات درصد میزان حذف رنگ نسبت به تغییرات جرم جاذب…………. 42
شکل (4-8):منحنی تغییرات درصد میزان حذف رنگ نسبت به زمان های مختلف…………….. 43
شکل (4-9)منحنی تغییرات درصد میزان حذف رنگ بر حسب غلظت اولیه رنگ متیلن بلو… 44
شکل( 4-10) معادله خطی شده موریس – وبر برای حذف رنگ متیلن بلو……………………… 45
شکل (4-11)معادله خطی شده شبه درجه یک برای حذف رنگ متیلن بلو………………………. 46
شکل(4-12) معادله خطی شده شبه درجه دوم برای حذف رنگ متیلن بلو………………………. 47
شکل( 4-13)معادله خطی شده لانگمویر برای حذف رنگ متیلن بلو……………………………… 48
شکل(4-14) معادله خطی شده فرندلیچ برای حذف رنگ متیلن بلو……………………………….. 49
شکل( 4-15)معادله خطی شده دوبینین –رادشکویچ برای حذف رنگ متیلن بلو………………. 50
 
فصل اول
کلیات
 
1-1-مقدمه:
با پیشرفت صنایع در دهه های اخیر وگسترش تولیدات صنعتی توجه به کنترل آلودگی اهمیت بسیاری در میان دولتها و محققان و افراد مختلف جامعه پیدا کرده است. رهاسازی پساب و پخش آلاینده‌هایی نظیر رنگها در چرخۀ آب مسئلۀ بسیار مهمی است که توجه به آن در بیست سال اخیرگسترش یافته است . رنگها بخش مهمی در بسیاری از صنایع میباشند که وارد سیستم آب شده و به سختی میتوان آنها را از آب جدا کرد. بسیاری از صنایع مانند صنایع کاغذ، پلاستیک، صنایع غذایی و نساجی از انواع رنگها استفاده میکنند که در این میان نقش صنایع نساجی در استفاده از رنگهای صنعتی بسیار چشمگیراست.
حدود1000نوع رنگ صنعتی وجود دارد که در صورت عدم حذف آنها از پسابها مشکلات زیست محیطی زیادی ایجاد می‌شود. وجود رنگها حتی در مقادیر بسیار کم نیز نامطلوب بوده و سبب کاهش شفافیت آب و واکنشهای شیمیایی در آبها می‌گردد. رنگها به صورت هیدرولیز شده و محلول در پساب وجود دارند و با فیلترهای صنعتی قابل جداسازی نمی باشند. برخی از رنگها به دلیل ساختار آروماتیکی پیچیده، در برابر انواع روش های رنگبری پایدار بوده و حتی اگر به اجزای کوچکتر شکسته شوند، خطرات جدی از نظر سلامتی ایجاد می کنند، چرا که مواد غیرفعالی را تشکیل میدهند که به صورت رسوب باقی  می‌مانند که در این حالت نیز ممکن است دارای مشکلات زیستی باشند[1].
مشکلات مذکور دولتها و سازمان های زیست محیطی را بر آن داشت که تدابیری در جهت کاهش آلودگی‌ها به کار ببرند. در سال 1974 سازمانی با عنوان[1]ETAD در بریتانیا تشکیل گردید که قوانینی را برای صنایع از لحاظ پاكسازی پساب وضع می‌نمود و شاخص‌های زیستی و سمیتی پساب‌ها را بررسی کرده و صنایع را به کاهش میزان رنگ در پساب‌ها وادار می‌ساخت. این سازمان بالغ بر  4000 نوع رنگ را مورد آزمایش قرارداد و آلوده کننده‌ترین رنگ‌ها را رنگهای بازی(Basic Dyes) معرفی نمود.
سازمان های محیط زیست کشورهای مختلف به طور انحصاری بر روی رنگهای خارج شده از پساب کارخانجات صنعتی و نساجی تحقیق نمودند تا اینکه در سال 1997 سازمان محیط زیست بریتانیا اعلام داشت که پسابهای وارده به چرخۀ آبی از لحاظ مواد شیمیایی باید در حد صفر باشند و هیچ نوع رنگی نباید به آب های محیطی وارد شود.
یکی از بزرگترین صنایع مصرف کننده آب ، صنایع نساجی و رنگرزی می باشند. میزان مصرف آب در این صنایع بین 25-250متر مکعب به ازای هر تن محصول است[3و2]. رنگ ها موادی با ساختار پیچیده بوده که در نتیجه مراحل مختلف نظیر رنگرزی  و تکمیل در صنعت نساجی به محیط زیست وارد می شوند[4].
این مواد از نقطه نظر ساختار شیمیایی، به انواع آزو[2]، هتروسیکلیک[3]، فتالو سیانین[4] و آنتراکوئینون[5] طبقه‌بندی می‌شوند. هم چنین رنگ‌ها بر اساس کاربردشان به انواع خمره ای ، فعال، مستقیم، اسیدی، دیسپرس و کاتیونی تقسیم می گردند[5]. به دلیل عملکرد نامطلوب واحد رنگرزی و ماهیت رنگ ها ،حدود 50% از رنگ های راکتیو،20-8%  از رنگ های دیسپرس و 1% از رنگ های پیگمنت به طور مستقیم به جریان فاضلاب وارد می شوند[6و7]. هدر رفتن رنگ در مراحل رنگرزی ناشی از تثبیت کم رنگ بر روی الیاف و حضور رنگ هیدرولیز شده غیر راکتیو در حمام رنگ است. هیدرولیز رنگ زمانی اتفاق می افتد که مولکول رنگ به جای واکنش با گروه های هیدروکسیل سلولز با آب واکنش می دهد [8]. رنگ های هیدرولیز شده در فاضلاب حمام رنگ و در فرایند رنگرزی قابل استفاده مجدد نمی باشند[7]. رنگ های راکتیو آزو بزرگترین دسته از رنگ های مصنوعی محلول در آب بوده که دارای بیشترین تنوع از نظر نوع و ساختار رنگ می باشند.این رنگ ها معمولا به تجزیه بیولوژیکی هوازی مقاوم بوده و با فرایند های تصفیه  بیولوژیکی متداول قابل حذف نمی باشند .
دلیل احتمالی غیر قابل تجزیه بودن این رنگ ها در سیستم های متداول، فقدان آنزیم های ضروری برای تجزیه این رنگ ها در محیط است [9]. صنایع نساجی به علت تنوع رنگ مصرفی و روش های تولید، پساب هایی با کمیت و کیفیت شیمیایی متفاوت تولید می کنند. در این صنایع مقادیر مختلفی از فاضلاب های بسیار رنگی تولید شده که معمولا سمی، مقاوم به تجزیه بیولوژیک و پایدار در محیط زیست می باشد. لذا روش های بیولوژیکی متداول برای حذف اغلب رنگ های مصنوعی، به دلیل ساختار حلقوی پیچیده و ماهیت مقاوم رنگ موثر نیستند [12-4]. ماهیت غیر قابل تجزیه بیولوژیک رنگ ها است[6]. تخلیه فاضلاب های رنگی حاصل از صنایع نساجی به آب های پذیرنده، منجر به کاهش نفوذ نور خورشید و وضعیت دید، بروز پدیده اتروفیکاسیون¹ و تداخل در اکولوژی آب های پذیرنده شده،که ضمن اثر بر شدت فتوسنتز گیاهان آبزی و جلبک ها در محیط های آبی، باعث آسیب به محیط زیست می شود[ 13و 8 و7 و 2].
مطالعات نشان داده است که رنگ ها دارای خاصیت سرطان زایی و جهش زایی بوده و برای محیط زیست زیان آور می باشند [15و14و3]. مطالعات اپیدمیولوژیکی نشان داده که استفاده از رنگ های با پایه ی بنزیدین[6] باعث ایجاد سرطان مثانه در انسان می شود[16]. حذف رنگ از فاضلاب اغلب مهمتر از مواد آلی بی رنگ است  زیرا حضور مقادیر کمی از رنگ (کمتر از (1PPM، از نظر ظاهری قابل رویت می باشد [17]. رنگ ها بدون تصفیه مناسب و کافی، پایدار هستند و می توانند برای دوره زمان طولانی در محیط باقی بمانند. به عنوان مثال، نیمه عمر رنگ آبی راکتیو 19 هیدرولیز شده در PH برابر 7 و دمای 25درجه سانتی گراد حدود 46سال است. ساختار آروماتیک پیچیده رنگ ها نسبت به نور، عوامل بیولوژیکی، ازن و سایر شرایط تجزیه کننده محیط، مقاوم است. هم چنین حضور فلزات سنگین مثل کرم، کبالت، نیکل و مس (ناشی از رنگ های کمپلکس فلزی) در فاضلاب نیز یک مشکل زیست محیطی است [18]. فاضلاب حاصل از صنایع نساجی به عنوان یک  تهدید زیست محیطی در سراسر جهان است [19]. بنابراین قبل از تخلیه به محیط زیست باید به نحو مطلوبی تصفیه شود[20].
1-2-طبقه بندی رنگ ها:
تمام مولکول ها می توانند پرتوهای الکترومغناطیس را جذب کنند ولی هر ماده طول موج خاصی از این پرتو ها را جذب می کند. مولکول های رنگ، دارای دو گروه عامل رنگی [7]و عامل کمکی می‌باشند. گروه های عامل رنگ، گروهی از اتم ها بوده که معمولا گیرنده الکترون، دارای باند دوگانه و عامل ایجاد رنگ هستند. گروه های عامل رنگ -C=C-  ، C=N–  ،C=O- ،-NO₂،-NO بیشتر مطرح می باشند. عامل کمکی رنگ، دهنده الکترون بوده و می تواند از طریق تغییر انرژی کلی سیستم الکترون و بهبود حلالیت و چسبندگی رنگ به الیاف، میزان رنگ گروه عامل رنگ را تشدید نماید. گروه های اصلی عامل کمکی رنگ شامل   , –NH₂,-NR₂–NHR, -COOH,-SO₃H,-OH,-OCH₃ می باشند. بر اساس ساختار شیمیایی و یا گروه عامل رنگ 30-20 گروه رنگ متفاوت قابل شناسایی است. از بین این گروه ها ،رنگ های آزو (مونو آزو،دی آزو،تری آزو،پلی آزو)، آنتروکوئینون، فتالوسیانین و تری آریل متان( شکل 1-1 ) از نظر کمی مهم ترین گروه های عامل رنگ می باشند[22].
اغلب رنگ های تجاری از نظر رنگ، ساختار و روش کاربرد در شاخص رنگ (C.I)[8] طبقه بندی می‌شوند .بر این اساس هر رنگ با یک نام عمومی که دربرگیرنده خصوصیات رنگ و کاربرد آن است، معرفی می‌شود. جدول (1-1) طبقه بندی رنگ ها بر اساس کاربردشان را نشان می دهد [23و21].
رنگ ها را می توان بر اساس وضعیت یونیزاسیون نیز طبقه بندی کرد. بر این اساس رنگ ها به 3 گروه تقسیم می شوند:
–  رنگ های آنیونی:مستقیم،اسیدی،راکتیو
–  رنگ های کاتیونی:بازی
–  رنگ های غیر یونی:دیسپرس
 
جدول (1-1):طبقه بندی رنگ ها از نظر کاربرد[21و23]

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست جداول
عنوان	صفحه
جدول 3-1- گروه های غذایی مورد استفاده در تحلیل الگوهای غذایی	27
جدول 4-1- شدت افسردگی در زنان مورد مطالعه	32
جدول 4-2-  بار عاملی گروه های غذایی در الگوهای غذایی شناسایی شده	34
جدول 4-3- توزیع متغیرهای جمعیتی و اقتصادی – اجتماعی  در دسته های مختلف شدت افسردگی در زنان مورد مطالعه	36
جدول 4-4-  توزیع متغیرهای شیوه زندگی و وضعیت سلامتی، نمایه توده بدن و انرژی دریافتی در دسته های مختلف شدت افسردگی در زنان مورد مطالعه	38
جدول 4-5-  توزیع متغیرهای جمعیتی در دسته های مختلف الگوهای غذایی در زنان مورد مطالعه	39
جدول 4-6- توزیع متغیرهای اقتصادی- اجتماعی در بین دسته های مختلف الگوهای غذایی در زنان مورد مطالعه	41
جدول 4-7- توزیع متغیرهای شیوه زندگی و وضعیت سلامتی، نمایه توده بدن و انرژی دریافتی در دسته های مختلف الگوهای غذایی در زنان مورد مطالعه	43
جدول 4-8-  ارتباط بین سن، تعداد افراد خانوده، تحصیلات، تحصیلات سرپرست خانوار، درآمد و انرژی دریافتی با افسردگی	44
جدول 4-9-  نسبت شانس و فاصله اطمینان 95% برای ابتلا به افسردگی در بین دسته های الگوهای غذایی	45

 

فصل اول:

مقدمه و بیان مسأله

 

1- مقدمه

در فصل اول به بررسی بیان مسأله و اهداف و فرضیات می پردازیم.

1-2- بیان مسأله و اهمیت پژوهش

افسردگی یک اختلال روانی رایج است که مشخصه آن احساس غمگینی، نداشتن انگیزه و عدم احساس لذت، اختلال خواب، تغییر در اشتها، احساس گناه

 و بی ارزش بودن، خستگی و کاهش تمرکز است. طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی 350 میلیون نفر از مردم جهان از افسردگی رنج می برند (Marcus et al., 2012). در سال 2000، افسردگی چهارمین رتبه از نظر بار بیماری ها را به خود اختصاص داده و پیش بینی می شود که تا سال 2020، در جایگاه دوم این رتبه بندی در تمام گروه های سنی قرار خواهد گرفت (Ustun et al., 2004, Reddy, 2010). ناتوانی و از کار افتادگی ناشی از افسردگی برابر و یا حتی بیشتر از ناتوانی ناشی از دردهای مزمن، فشار خون، دیابت ملیتوس و بیماری عروق کرونر است. از پیامدهای این بیماری می توان به اختلال در عملکرد شغلی، تحصیلی و خانوادگی اشاره کرد و در شدید ترین موارد، افسردگی می تواند به خودکشی منجر شود. سالانه حدود یک میلیون نفر جان خود را در اثر خودکشی از دست می دهند (Marcus et al., 2012, Modabernia et al., 2008).

شیوع افسردگی در فرهنگ ها و قومیت های مختلف، متفاوت است (Modabernia et al., 2008). طبق مطالعه نوربالا و همکاران در ایران، افسردگی با شیوع 8/3 درصد در راس اختلال های روانی قرار دارد و بر اساس همین بررسی 21درصد افراد از علایم افسردگی رنج می برند (Noorbala et al., 2004). مطالعه نظری و همکاران در شهر خرم آباد نشان داد، 4/33 درصد افراد دارای علایم افسردگی هستند (Nazari et al., 2007). مدبرنیا و همکارانش در شهر رشت، شیوع اختلال های افسردگی را 5/8 درصد گزارش کردند (Modabernia et al., 2008). بر اساس مطالعه انجام شده توسط نظری و همکاران در شهر تهران، میزان شیوع اختلال افسردگی 5/22 درصد نشان داده شد. این میزان در زنان 2/29 درصد و در مردان 16 درصد گزارش شد (Nazari et al., 2001) .در مطالعه ای دیگر در شهر تهران، کاویانی و همکاران میزان افسردگی را در زنان 16/12 درصد و در مردان 47/8 درصد گزارش کردند (Kaviani et al., 2002). لازم به ذکر است که ابزار سنجش افسردگی در مطالعات مختلف، تفاوت داشت.

میزان شیوع افسردگی در زنان دو برابر مردان است (Modabernia et al., 2008, Mohammadi et al., 2005) و بیشتر در سنین 44-25 سال اتفاق می افتد (Waraich et al., 2004).

شواهد­ی وجود دارد که نشان می دهد تغذیه بر سلامت روان تاثیرگذار است. رژیم غذایی با التهاب، استرس اکسیداتیو و عملکرد و پلاستی- سیتی (انعطاف پذیری) مغز در ارتباط است که همه این عوامل بالقوه در بروز افسردگی دخالت دارند (Kessler, 2003, Blazer and Hybels, 2005, Le Port et al., 2012).

بیشتر مطالعات انجام گرفته در این زمینه به بررسی ارتباط  بین علایم افسردگی و موادمغذی خاص نظیر فولات و سایر ویتامین های گروه B و همچنین اسیدهای چرب چند غیراشباع (PUFA)  Polyunsaturated fatty acid    بر اساس نقش آنها در بیوسنتز، متابولیسم و پایداری غشای نورونی پرداخته اند، هرچند که نتایج به دست آمده متناقض بوده اند. باید اشاره کرد که مواد مغذی به تنهایی دریافت نمی شوند بلکه رژیم غذایی افراد متشکل از انواعی از غذاها با مجموعه ای از مواد مغذی است که ممکن است با هم تداخل داشته و یا بر هم اثر سینرژیک داشته باشند (Sugawara et al., 2012). به علاوه، اثر یک ماده مغذی به تنهایی ممكن است آنقدركم باشد كه تشخیص داده نشود ولی اثر

فهرست مطالب                                                                                                         صفحه

فصل اول کلیات تحقیق… 1

1-1 مقدمه. 2

1-2 اهداف تحقیق.. 3

1-3 اهمیت و ضرورت تحقیق.. 3

1-4 فرضیات تحقیق.. 4

1-5 پیشینه تحقیق.. 4

1-6 کاربران و کاربردهای تحقیق.. 5

1-7 ساختار کلی پایان نامه. 5

1-8 جمع­بندی.. 6

 فصل دوم بر کارهای انجام شده. 7

2-1 مقدمه. 8

2-2 سیستم مدیریت دانش…. 8

2-2-1 مفهوم دانش…. 8

2-2-2 مفهوم مدیریت دانش…. 9

2-2-3 استراتژیهای مدیریت دانش…. 10

2-2-4 لزوم مدیریت دانش…. 13

2-2-5 ساختار سازمانی برای مدیریت دانش…. .

2-2-6 سیستم مدیریت دانش چیست؟ 14

2-3 هوش تجاری.. 23

2-3-1 مفهوم هوش تجاری.. 24

2-3-2 هدف هوش تجاری.. 26

2-3-3 اجزای سیستم­های هوش تجاری.. 27

2-3-4 فواید هوش تجاری.. 31

2-3-5 فازهای پیاده­سازی هوش تجاری.. 31

2-3-6 فاکتورهای اصلی موفقیت پروژه­ های هوش تجاری.. 34

2-3-7 چالش­های هوش تجاری.. 35

2-3-8 کاربرد هوش تجاری در سیستم مدیریت دانش…. 35

2-4 متن کاوی و داده ­کاوی 38

2-4-1 خوشه‌بندی.. 42

2-4-2 دسته‌بندی.. 43

2-4-3 کاربرد متن­کاوی در طراحی سیستم مدیریت دانش…. 44

2-5 جمع­بندی.. 45

فصل سوم روش شناسی تحقیق… 46

3-1 مقدمه. 47

3-2 متدولوژی CRISP. 48

3-1-1 شناخت کسب‌وکار و جمع­آوری داده 48

3-1-2 آماده ­سازی داده ­ها 50

3-1-3 مدل­سازی.. 50

3-1-4 مرحله چهارم، ارزیابی.. 51

3-1-5 توسعه. 51

3-2 متدولوژی حلزونی.. 52

3-3 جمع­بندی.. 55

 فصل چهارم اجرای تحقیق… 56

4-1 مقدمه. 57

4-2 نرم­افزار و محیط پیاده­سازی.. 57

4-3 پیاده‌سازی چارچوب اجرای پروژه 58

 

4-3-1 پیاده­سازی مرحله اول، شناخت کسب‌وکار و جمع­آوری داده 58

4-3-2 پیاده­سازی مرحله دوم، آماده ­سازی داده ­ها 58

4-3-3 پیاده­سازی مرحله سوم، مدل­سازی.. 59

4-3-4 پیاده­سازی مرحله چهارم، ارزیابی.. 61

4-3-5 مرحله پنجم، توسعه. 61

4-4 جمع­بندی.. 63

فصل پنجم نتیجه گیری و پیشنهاد برای تحقیقات آتی… 64

5-1 مقدمه. 65

5-2 خلاصه تحقیق.. 65

5-3 نتایج کاربردی تحقیق.. 66

5-4 نوآوری‌های تحقیق.. 57

5-5 محدودیت­های تحقیق.. 67

5-6 پیشنهاد برای تحقیقات آتی.. 67

فهرست مراجع.. 68

 

فهرست جدول­ها                                                                 صفحه

جدول1-1: مقایسه انواع استراتژی­ های مدیریت اکتساب دانش   12

 

فهرست شکل­ها                                                                  صفحه

شکل 2-1 مدل مدیریت دانش بویست… 16

شکل 2-2 مدیریت دانش هویت… 17

شکل 2-3 مدل مدیریت دانش شش بعدی.. 17

شکل 2-4  مدل مدیریت دانش هالس…. 20

شکل 2-5  مدل مدیریت دانش نوناکا 23

شکل 2-6 مفهوم هوش تجاری 25

شکل 2-7 چارچوب هوش تجاری.. 28

شکل 2-8 مراحل پیاده­سازی هوش تجاری.. 33

شکل 2-9 فرایند کشف دانش…. 39

شکل 3-1 مدل حلزونی.. 52

شکل 3-2 مدل فرایند تحقیق.. 55

شکل 4-1 نمودار گرافیکی حاصل از انجام عملیات نگاشت… 61

شکل 4-2 شمایی از نرم­افزار ارائه شده. 62

 

 

 

فهرست علائم و نشانه­ها                                                       صفحه

 

 

 

 

 

 

 

ETL	Extract, Translate, Load
CRM	Customer Relationship Management
DM	Data Mining
OLAP	OnLine Analytical Processing
BI	Business Intelligence
CRISP	Cross-Industry Standard Process for Data Mining
AHP	Agglomerative hierarchical method

 

• فصل اول

کلیات تحقیق

 

• مقدمه

 

اهمیت مقوله دانش در دهه­های اخیر رشد روزافزونی داشته است که این امر ناشی از تمرکز بر دانش به عنوان یکی از منابع استراتژیک سازمان می­باشد. امروزه سازمان­ها یکی از راه­های تمایز خود از سازمان­های دیگر را در افزایش میزان دانش بنیانی سازمانی خود جستجو می­ کنند تا بتوانند از طریق آن به سطوح بالاتری از کارایی و نوآوری دست یابند. توانایی سازمان­ها در یکپارچه سازی و هماهنگ نمودن دانش به عنوان یکی از راه­های دستیابی و حفظ مزیت­های رقابتی تلقی می­گردد. در این پروژه با بهره گیری از تکنیک­های هوش تجاری از قبیل متن کاوی دانش سازمانی در مرحله اول ذخیره شده و سپس با  استفاده از الگوریتم ژنتیک دانش جدیدی را به پایگاه داده افزوده ایم. در نهایت کل پروژه را در قالب یک نرم افزار کامپیوتری که قابل نصب بر روی تمام سیستم­های کامپیوتری است، ارائه می­دهیم.

 

• اهداف تحقیق

 

حفظ و نگهداری کارمندان با تجربه در هر سازمانی یکی از چالش­های اساسی در واحد نیروی انسانی به شمار می­رود که با توجه به سابقه آنها و میزان کارایی­شان با مشکلاتی همراه است. آنچه که در این میان بیشتر نمود پیدا می­ کند دانش و تجربه­ای است که هر کارمند هنگام خروج از سازمان با خود از سازمان خارج می­ کند. این تحقیق در راستای ایجاد سیستمی برای ثبت و بهره­ گیری از این دانش در تمام قسمتهای یک سازمان خدماتی یا تولیدی قدم بر می­دارد.  ایجاد دانش جدید از دانش موجود یک ایده محوری می­باشد که این تحقیق در پی رسیدن به آن است.

 

• اهمیت و ضرورت تحقیق

چکیده پایان‌نامه

پژوهش حاضر به با بهره‌گیری از چارچوب نظری رئالیسم اقتصادی و تمرکز بر اندیشه‌های رابرت گیلپین که معتقد به نقش محوری دولت در اقتصاد سیاسی بین‌المللی از جمله در درون سازمان‌های بین‌المللی است. همچنین با بهره‌گیری از داده‌های آماری استخراج شده از تولیدات علمی برخی سازمان‌های بین‌المللی به ویژه اوپک و شرکت‌های نفتی سعی در برآورد میزان تأثیرگذاری بحران‌های نظامی چهارگانه جنگ دوم خلیج فارس، 11 سپتامبر 2001، جنگ 2003 عراق و بیداری اسلامی بر اقتصاد انرژی و حتی‌المقدور تبیین علمی تصمیمات متخذه از سوی سازمان اوپک برای اداره بازار نفت در پی بحران‌های مذکور داشته؛ به گونه‌ای که به موجب یافته‌های پژوهش، در جریان بحران‌های نظامی مورد بحث که با کاهش عرضه نفت و تبعاً افزایش قیمت آن همراه بوده است. اوپک با اندیشیدن تدابیری ضمن افزایش تولید این حامل انرژی با بهره‌گیری از اقداماتی از قبیل استفاده از ظرفیت مازاد عربستان سعودی برای برطرف شدن نیاز بازار، به ویژه نیاز مصرف کنندگان اصلی آن که در رأس آنها ایالات متحده آمریکا هستند؛ اقداماتی صورت داده که در مجموع سیاست مذکور ضمن منشعب شدن از منافع ملی دولت‌های عضو به ویژه قدرتمندترین عضو اوپک یعنی عربستان سعودی لزوماً به نفع سایر اعضاء که خواهان فروش این حامل انرژی با قیمتی بیشتر هستند؛ نبوده است.

فهرست مطالب

فصل اول: کلیات تحقیق                                   

1-1- بیان مسئله . … .. 12

1-2- انگیزه و اهمیت تحقیق   .. . …13

1-3- سؤال اصلی . …  14

1-4- فرضیه تحقیق . . 14

1-5- تعریف مفاهیم و واژگان اختصاصی … 14

1-6- پیشینه تحقیق . . .. 15

1-7- روش گردآوری اطلاعات و داده‌ها .. .. 18

1-8- محدودیت تحقیق . 18

1-9- سازماندهی تحقیق …. .. .. 19

فصل دوم: چارچوب نظری و مفهومی پژوش

2-1- رویکرد واقع‌گرایی در مطالعه روابط بین‌الملل … … 22

2-2- واقعگرایی کلاسیک … … 25

2-3- واقع‌گرایی در قرن بیستم .. .. 26

2-4- واقع‌گرایی مورگنتا 26

2-5- نوواقع‌گرایی 27

2-6- نوواقعگرایی کنث والتز . . 29

2-7- همکاری بین‌المللی از منظر نئورئالیسم   .. . 29

2-8- رابرت گیلپین .. 31

2-9- رئالیسم اقتصادی چارچوب نظری تحلیل سیاست‌های اوپک در قبال بحران‌های نظامی بین‌المللی (1991-2011) . 33

فصل سوم : آشنایی با سازمان اوپک

 3-1- علل تأسیس اوپک . .. . .. 43

3-2- تاریخچه عملکرد اوپک .. .. . 44

3-2-1- دوره 70-1960 .. .. … 44

3-2-2- دوره دوم 1980-1970 … .. .. 45

3-2-3- دوره سوم 1985 به بعد …………. .. .. 45

3-3- نیروها و جناح­های درون سازمان اوپک . … .. 45

3-4- هدف­های اوپک …………. .. .. 47

3-5- عوامل مؤثر در افزایش و کاهش قیمت نفت …. .. .. 48

3-6- تعیین قیمت‌ نفت از سوی سازمان اوپک . .. .. 48

3-7- ارتباط اوپک با کشور ایالات متحده آمریکا … .. 49

فصل چهارم: پیامدهای جنگ دوم خلیج فارس (حمله عراق به کویت) بر سیاست‌های سازمان اوپک

4-1- دلایل اهمیت خلیج فارس در ژئوپلتیک جهانی . 55

4-2- دلایل حمله عراق به کویت . 49

4-3- آغاز جنگ دوم خلیج فارس، واکنش‌های گسترده بین‌المللی . 60

4-4- شروع عملیات طوفان صحرا . … 62

4-5- پیامدهای جنگ دوم خلیج فارس .. 65

4-6- سیاست‌های متخذه اوپک در قبال افزایش جهانی قیمت نفت پس از جنگ دوم خلیج فارس…68

فصل پنجم: پیامدهای حادثه یازده سپتامبر 2001 بر سیاست‌های اوپک

5-1- آغاز حملات تروریستی یازده سپتامبر … 76

5-2- مواضع شخصیت‌های برجسته جهانی پس از حادثه یازده سپتامبر .. 77

5-2-1- نطق دبیر کل سازمان ملل متحد … . 78

5-2-2- اظهارات بوش پس از حملات تروریستی یازده سپتامبر … 78

 

 

5-2-3- اظهارات بن‌لادن و ملاعمر پس از مواضع مقامات آمریکایی در قبال حوادث یازده سپتامبر 80

5-2-4- اظهارات دبیرکل اوپک بعد از حوادث یازده سپتامبر …… 80

5-3- دیدگاه‌های مختلف در مورد حادثه یازده سپتامبر .. 80

5- 4- پیامدهای حملات تروریستی یازده سپتامبر . 84

5-4-1- تأثیر حوادث یازده سپتامبر بر مقوله انرژی .. . 84

5-4-2- آماده باش کامل نیروهای روسیه 87

5-4-3- بحران مالی و سقوط ارزش دلار … 87

5-4-4- شیوع مجدد اسلام ستیزی 88

5-4-5- آغاز جنگ علیه افغانستان و عراق … .. 89

5-5- سیاست‌های متخذه اوپک در قبال افزایش جهانی قیمت نفت پس از یازده سپتامبر 2001.. 89

فصل ششم: پیامدهای حمله آمریکا به عراق درسال 2003 بر سیاست‌های اوپک

6-1- حوادث 11 سپتامبر و حمله به عراق .. . . 101

6-2- زمینه‌سازی حمله به عراق در صحنه‌های دیپلماتیک و رسانه‌ای .. . 102

6-3- اهمیت انرژی عراق برای ایالات متحده .. … … 104

6-4- اهمیت چند وجهی نفت عراق برای کشورهای مهاجم .. . 106

6-5- شروع حمله به عراق در سال 2003 .. … 109

6-6- تحلیل‌های انجام شده از منظر اقتصاد سیاسی قبل از شروع حمله نظامی علیه عراق . . 113

6-7- پیامدهای حمله نظامی علیه عراق 114

6-8- سیاست‌های متخذه اوپک در قبال افزایش جهانی قیمت نفت قبل و پس از جنگ 2003 علیه عراق . 115

فصل هفتم: پیامدهای بیداری اسلامی بر سیاست‌های اوپک

7-1- تعریف بیداری اسلامی . 124

7-2- تاریخچه بیداری اسلامی .. . 125

7-3- ویژگی‌های بیداری اسلامی .. .. 127

7-4- دیدگاه مقام معظم رهبری در مورد بیداری اسلامی … 130

7- 5- موضع آمریکا و دنیای غرب در قبال بیداری اسلامی .. . 131

7-5-1- حمایت از اصلاحات در راستای حفظ متحدان و جلوگیری از تحولات سریع … 131

7-5-2- حفظ مهره‌های وابسته به خود در راستای اهداف استراتژیک آینده .. . . 131

7-5-3- فرسایشی‌کردن روند انقلاب‌ها در جهت جلوگیری از تحولات سریع و ناگهانی .. . 132

7-5-4- الگوسازی برای فرایند دولت‌سازی پس ازدوران گذار در مقابل الگوی حکومت دینی-مردمی ………… 132

7-5-5- مداخله نظامی و سرکوب در راستای اهداف استراتژیک و جلوگیری از شدت بحران 133

7-6- نقش نفت و عوامل اقتصادی در وقوع بیداری اسلامی .. 133

7-7- پیامدهای بیداری اسلامی بر سیاست‌های اوپک … 136

نتیجه‌گیری . 151

کتابنامه . 160

 

1-1- بیان مسئله

نقش منابع انرژی در حیات اقتصادی جوامع بشری بر کسی پوشیده نیست. از آغاز خلقت انسان، بشر بی‌نیاز از انرژی نبوده و از منابع مختلف و متنوع انرژی استفاده می‌کرده است. بنابراین انرژی یکی از مؤلفه‌های تأثیرگذار در تولید ثروت و قدرت در جهان کنونی به شمار می‌آید. فلذا تأسیس ساز و کاری برای سامان‌بخشی به تولید انرژی با عنایت به اهمیت این مسئله امری مورد انتظار بوده که در نهایت با تأسیس سازمان کشورهای صادرکننده نفت با نام اختصاری اوپک (OPEC) محقق شد. سازمان یادشده در شهریور ماه 1339 با حضور نمایندگان ایران، عراق، کویت، عربستان سعودی و ونزوئلا در بغداد تأسیس شد. هدف اصلی این سازمان آنچنان که در اساسنامه‌اش بیان شده هماهنگی و یکپارچه سازی سیاست‌های نفتی کشورهای عضو و تعیین بهترین راه برای تأمین منافع جمعی و فردی این کشورها است.(1) از سوی دیگر نیز پیدایش اوپک، واکنشی سیاسی و ضداستعماری از جانب کشورهای در حال توسعه تولید کننده نفت در برابر سیاست‌های بیدادگرانه شرکت‌های چند ملیتی بود. چرا که این شرکت‌ها به منظور حفظ منافع خویش، از ابزارهایی چون کودتا، دخالت سیاسی،رشوه، عهدنامه‌های استعماری و غیره بهره می‌گرفتند. علاوه برآن بازار جهانی نفت شاهد انحصار چند قطبی بود که شصت سال بر این بازار حاکم بود. به صورتی که دامنه و نفوذ شرکت‌های بزرگ نفتی با نام هفت خواهران در دهه 1950، 90 درصد تولید و فروش نفت خام و فرآورده‌های نفتی را در بر می‌گرفت. همچنین فهم روز افزون و بیداری افکار عمومی با ظهور یک طبقه روشنفکر و تحصیلکرده در کشورهای خاورمیانه و ونزوئلا نسبت به اهمیت نفت و نقش آن در اقتصاد این کشورها به عنوان عامل دیگری در تأسیس اوپک شناخته می‌شود. (2)

سازمان اوپک در راستای هماهنگ‌سازی سیاست‌های نفتی کشورهای عضو در تعیین قیمت نفت از دو دسته عوامل بنیادین و غیربنیادین تأثیر می‌پذیرد. از جمله عوامل بنیادین می‌توان به میزان تقاضای جهانی که این امر خود ناشی از رشد اقتصادی در کشورهای مختلف جهان است؛ اشاره نمود. اما در این بین و با توجه به تحولات پس از جنگ‌سرد و خروج نظام بین‌الملل از حالت دو قطبی نقش بحرانهای نظامی بین‌المللی به عنوان عامل غیربنیادین بر سیاست‌های اوپک بی‌‌بدیل بوده‌ است. (3) با توجه به توضیحات مطروحه در این پژوهش برآنیم که به تأثیر 4 بحران نظامی بین‌المللی بر سیاست‌های اوپک بپردازیم که عبارتند از:

 1-حمله عراق به کویت 1991  2-حوادث 11 سپتامبر 2001  3-حمله آمریکا به عراق در سال 2003  4-بیداری اسلامی در خاورمیانه 2011-2010

به نظر می‌رسد که بحرانهای بین‌المللی با ایجاد محدودیت برای افزایش سرمایه‌گذاری و افزایش عرضه از یک سو و اعمال اثر روانی بر خریداران، تمایل به افزایش قیمت‌ نفت دارند. در این بین سازمان اوپک با افزایش تولید در کاهش و به تعادل کشیدن قیمت‌ها ایفای نقش می کند. اما لزوماً تصمیم اتخاذ شده از سوی اوپک به نفع تمامی اعضاء نبوده است.

1-2- انگیزه و اهمیت تحقیق

با عنایت به این مسئله که نزدیک به نیمی از تولید جهانی نفت و 65 درصد از ذخائر این ماده استراتژیک به کشورهای عضو اوپک تعلق دارد، در عمل عرصه نقش آفرینی زیادی برای این سازمان در اقتصاد سیاسی بین المللی و نیز روندهای جهانی وجود دارد. به عنوان مثال در زمان بحران انرژی در سال 1352 اکثریت اعضای اوپک از ارسال نفت به کشورهای غربی که در جنگ چهارم اعراب و اسرائیل یا «یوم کیپور» از رژیم صهیونیستی حمایت کردند؛ خودداری نمودند. این امر موجب افزایش چهار برابری قیمت نفت شد. اما این نمونه از معدود موارد هماهنگی کشورهای عضو برای استفاده از ابزار انرژی به عنوان مؤلفه‌ای اساسی در معادلات بین المللی بوده است. در این زمینه نفوذ سعودی‌ها در اوپک از مهمترین عوامل نگاه تک بعدی و بعضاً بدون ملاحظه نسبت به منافع سایر اعضا بوده است. در این مجال برآنیم که حتی‌الامکان به یک قاعده کلی در بررسی رفتاری سازمان اوپک در مقابله با تأثیر بحران‌های بین‌المللی بر قیمت نفت بپردازیم. از طریق حصول به این مهم می‌توان به یک پیش‌بینی نسبتاً مطمئن از وضعیت آینده سیاست‌های این سازمان و قیمت نفت در بحرانهای احتمالی پیش‌رو دست یافت.

1-3- سؤال اصلی

تأثیر بحرانهای نظامی بین المللی بر سیاست‌های اوپک در فاصله سالهای 2011-1991 (جنگ دوم خلیج‌فارس، 11 سپتامبر 2001، جنگ 2003 عراق و بیداری اسلامی) چه بوده‌است؟

1-4- فرضیه اصلی

به دنبال وقوع بحران‌های نظامی بین‌المللی در مقطع 2011-1991 (جنگ دوم خلیج‌فارس، 11 سپتامبر 2001، جنگ 2003 عراق و بیداری اسلامی) که منجر به افزایش قیمت نفت شده سازمان اوپک اقدام به اتخاذ سیاست‌هایی به منظور افزایش تولید برای کاهش قیمت نفت نموده که به نفع تمامی اعضاء نبوده است.

1-5- تعریف مفاهیم و واژگان اختصاصی

بحرانهای نظامی بین‌المللی: بحران‌هایی که به عملیات‌های نظامی می‌انجامند به طوریکه که قوای نظامی برای ایفای نقش خود ضمن بهره‌گیری از نیروها و تجهیزات مختلف به اقداماتی مبادرت می‌ورزند که در مجموع به پیروزی بر دشمن می‌ انجامد (4).

سیاست‌های اوپک: سازمان اوپک در راستای رسالت جهانی خود اقدام به تنظیم قیمت نفت تحت تأثیر عوامل مختلف از طریق هماهنگ‌سازی سیاست‌های نفتی کشورهای عضو می کند. به عبارت دیگر تلاش کشورهای عضو «اوپک» در این راستا است که با توجه به ارزش استراتژیکی و طبیعت پایان‌پذیر منابع نفتی بهای آن را در حد متناسبی نگه دارند (5).

کشورهای تولید‌کننده: کلیه کشورهای استخراج کننده نفت اعم از تولید کنندگان اوپک و غیراوپک را در برمی‌گیرد. اساسنامه اوپک در این خصوص بیان می‌کند که هر کشوری که مقدار قابل توجهی نفت صادر کند و منافع اساسی مشابهی با منافع کشورهای عضو اوپک داشته باشد به عنوان یک کشور تولید کننده نفت می‌تواند به عضویت کامل سازمان اوپک درآید (6).

کشورهای مصرف‌کننده: کلیه کشورهای که بیش از تولید خود نفت وارد می‌کنند را در برمی‌گردد.

ذخایر نفتی: مقادیر کشف شده اما بهره‌برداری نشده نفت که امکان استخراج آنها با امکانات و شرایط اقتصادی موجود میسر باشد (7).

1-6- پیشینه تحقیق

برای این پژوهش منابعی که به صورت مستقیم به موضوع پرداخته باشند وجود نداشت اما سعی بر آن است با بهره گرفتن از منابعی که می‌تواند برای این پژوهش مؤثر باشد، مطالب مفیدی ارائه گردد. از جمله این منابع می‌توان به کتب و مقالات زیر اشاره کرد:

– کتاب اوپک سازمان کشورهای صادر کننده نفت تألیف فاطمه استقامت  که از سوی دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه در سال 1388 به چاپ رسیده است. کتاب مذکور در 8 فصل حاوی اطلاعاتی درباره سازمان کشورهای صادرکننده نفت می‌باشد که از آن جمله می‌توان به زمینه‌های ایجاد اوپک، منشور و اهداف سازمان و شرایط عضویت در آن، ارکان سازمان اوپک و … اشاره نمود.

-کتاب بعدی اقتصادهای نفتی تألیف دکتر علی قنبری می­باشد. که از سوی انتشارات چالش در سال 1390 به چاپ رسیده است. کتاب مذکور در 7 فصل حاوی اطلاعاتی درباره تاریخچه نفت و گاز، سازمان کشورهای صادرکننده نفت و ویژگی دولت­های نفتی می­باشد که در جریان فصل سوم این کتاب به عمده­ترین مسائل مربوط به سازمان اوپک و سیاست­های اصلی این سازمان پرداخته شده است.

– کتاب دیگر نفت- سیاست- اقتصاد است که تألیف دکتر میرطیب موسوی و علیرضا امینی است و از سوی انتشارات خط سوم و در سال 1379 به چاپ رسیده است. کتاب مذکور در 6 فصل و حاوی مطالبی در مورد برداشت­های سیاسی از نفت است. که در فصل سوم این کتاب به طرح مسائلی در مورد سازمان کشورهای صادرکننده نفت پرداخته شده است.

– کتاب بعدی نفت و خون بوده که تألیف مایکل تی­کلر می­باشد و آقای وحید موسوی آن را به فارسی برگردان کرده و از سوی انتشارات ساقی در سال 1389 به چاپ رسیده است. کتاب مذکور دارای 6 فصل و دربرگیرنده مطالبی در مورد شدت وابستگی کشور ایالات متحده به نفت واراداتی می­باشد که در فصل دوم این کتاب به روابط کشور مذکور با پادشاهی عربستان سعودی در راستای تأمین انرژی پرداخته است. 

– کتاب Theory Of International Politics که تألیف Kenneth N. Waltz می‌باشد و Addison-Wesley Publishing در سال 1979 آن را به چاپ رسانیده است. کتاب مذکور که مشتمل بر 9 فصل می‌باشد اصلی‌ترین منبع معرفی نظریه نئورئالیستی شناخته می‌شود. کتاب مذکور ضمن اشاره به مشکلات نظریه‌پردازی در روابط بین‌الملل در جریان فصل سوم بر لزوم اتخاذ نگرش ساختاری در تحلیل مسائل تأکید می‌ورزد.

– کتاب دوم War and Change in World Politics است که نوشته Robert Gilpin می‌باشد و در سال 1981 از سوی Cambridge University Press به چاپ رسیده و در بردارنده 6 فصل می‌باشد. گیلپین در این کتاب خود را نماینده «واقعگرایی ساختاری سیستمیک هژمونیک» دانسته و در جریان فصل ششم به نقش اقتصاد به عنوان یکی از عوامل تغییر در سیاست جهانی می‌پردازد.

– کتاب دیگر اقتصاد سیاسی جهانی: درک نظم اقتصادی بین‌المللی تألیف رابرت گیلپین و جین گیلپین می‌باشد که توسط هادی خوش‌نویس ترجمه و در سال 1387 از سوی انتشارات فخرکیا منتشر شده است. این کتاب که دارای سه فصل است در برگیرنده مهمترین نقطه نظرات رابرت گیلپین در تبیین نگرش رئالیسم اقتصادی می‌باشد. نویسنده مذکور در جریان فصل اول و دوم این کتاب ضمن تجدید نظر در برخی دیدگاه‌هایش در کتاب پیشین خود با نام اقتصاد سیاسی اقتصاد بین‌الملل، که در سال 1987 منتشر شد، معنی اقتصاد سیاسی جهانی را، اندرکنشی بین بازارها و بازیگران قدرتمند مانند دولت، پیمان‌های چند ملیتی و سازمان‌های بین‌المللی از جمله بانک جهانی، صندوق بین‌المللی پول، سازمان اوپک و … می‌داند.  

– کتاب دیگر چالش‌ها و منازعات در خاورمیانه نام دارد. که تألیف آقای دکتر اصغر جعفری ولدانی است و از سوی انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی در سال 1388 به چاپ رسیده است. کتاب مذکور که مشتمل بر 12 فصل است به مهمترین چالش‌ها و منازعات در منطقه خاورمیانه پرداخته و در فصل سوم کشف و استخراج نفت را نیز یکی از علل منازعه بین کشورهای خاورمیانه بیان نموده است. که در تهیه و تنظیم فصل سوم این پژوهش بهره فراوانی از این کتاب برده شده است.

درباره موضوع این پژوهش مقالاتی نیز وجود دارد که عبارتند از :

– مقاله جنگ خلیج فارس: جنگی بر ضد اروپا نوشته یوردیس فون لوهازن چاپ شده در فصلنامه اطلاعات سیاسی- اقتصادی، شماره 108-107، مرداد و شهریور 1375 برگرفته از نشانی اینترنتی www.noormags.com/view/fa/articlepage/93620  به بررسی جنگ دوم خلیج فارس پرداخته و این جنگ را جنگی علیه قدرت‌های رقیب ایالات متحده از طریق کنترل نفت منطقه خلیج فارس معرفی کرده است.

فهرست مطالب

 

   عنوان                                                                                        شماره صفحه

 

فصل اول کلیات تحقیق

1-1- مقدمه 2

1-2- بیان مساله 3

1-3- هدف انجام تحقیق. 5

1-4- ضرورت انجام تحقیق. 5

1-5- ساختار تحقیق. 6

 

فصل دوم مرور ادبیات

2-1- مقدمه 8

2-2- تکنولوژی گروهی. 9

2-2-1- کاربرد کدگذاری در تکنولوژی گروهی‌ 10

2-2-2- نتایج‌ انعطاف‌پذیری‌ 11

2-3- تولید سلولی. 16

2-3-1- مزایا و معایب تولید سلولی.. 24

2-4- زمانبندی. 34

2-4-1- مدل‌های زمانبندی.. 39

2-5- بر مسائل تولید سلولی با رویکردهای تشکیل سلول، چیدمان سلول و زمانبندی گروهی  43

 

فصل سوم روش تحقیق

3-1- مقدمه 53

3-2- مفروضات.. 54

3-3- نمادهای مدل. 55

3-3-1- اندیس­ها 55

3-3-2- پارامترهای ورودی.. 56

3-3-3- پارامترهای خروجی.. 56

3-3-4- متغیرهای تصمیم­گیری.. 57

3-4- مدل ریاضی. 57

4-4- تشریح مدل. 57

3-2- روش حل با بهره گرفتن از الگوریتم ژنتیک.. 61

3-2-1- آشنایی با الگوریتم ژنتیک… 61

3-2-1-1- مقدمه. 61

3-2-1-2- زمینه های بیولوژیکی.. 63

3-2-1-3- فضای جستجو. 64

3-2-1-4- مسائل NP. 65

3-2-1-5- مفاهیم اولیه در الگوریتم ژنتیك… 67

3-2-1-5-1- اصول پایه. 67

3-2-1-5-2- شمای كلی الگوریتم ژنتیك… 67

3-2-1-5-3- کد کردن. 69

3-2-1-5-4- روش های کدینگ… 70

3-2-1-5-5- کروموزوم. 73

3-2-1-5-6- جمعیت… 73

3-2-1-5-7- مقدار برازندگی.. 74

3-2-1-5-8- عملگر تقاطع.. 75

3-2-1-5-9- عملگر جهش…. 77

3-2-1-5-10- روش های انتخاب… 77

3-2-1-6- ارائه الگوریتم پیشنهادی. 80

3-2-1-7- نمایش کروموزوم. 80

3-2-1-8- ایجاد جمعیت اولیه. 82

 

3-2-1-9- تابع برازندگی.. 82

3-2-1-10- انتخاب… 83

3-2-1-11- تقاطع.. 83

3-2-1-12- جهش…. 86

3-2-1-13- معیار توقف… 86

 

فصل چهارم محاسبات و تحلیل نتایج

4-1- مقدمه 88

4-2- اعتبارسنجی و ارائه مثال عددی. 88

4-3- نتایج محاسباتی و تحلیل آنها 93

 

فصل پنجم نتیجه ­گیری و پیشنهادات

5-1- نتیجه ­گیری. 100

5-2- پیشنهادات برای تحقیقات آتی. 100

پیوست

کد الگوریتم ژنتیک در نرم افزار متلب… 103

منابع و مراجع. 109

 

 

 

فهرست جداول

 

   عنوان                                                                                        شماره صفحه

 

جدول ‏2‑‏1. مزایای CM بعد از دو ماه عملیات [31] 28

جدول ‏2‑2. منفعت­های گزارش شده از تولید سلولی در [15] 30

جدول ‏2‑‏3. بهبودهای عملکرد گزارش شده در [13] 31

جدول ‏2‑‏4. خلاصه­ای از مرور ادبیات… 49

جدول ‏3‑‏1. نمایش جواب مساله توسط کروموزوم. 80

جدول ‏3‑‏2. مثالی از تقاطع مورد استفاده 85

جدول ‏4‑‏1. اطلاعات اولیه مثال. 90

جدول ‏4‑2. مقایسه زمانی بین حل با لینگو و حل با الگوریتم GA.. 94

 

فهرست شکل­ها

 

   عنوان                                                                                        شماره صفحه

 

شکل ‏2‑1. محیط تولیدی تولید کارگاهی [9] 18

شکل ‏2‑2. خط تولیدی خط جریان [9] 19

شکل ‏2‑3. سیستم تولید سلولی [9] 22

شکل 2‑‏4. چیدمان سلولی پایه الف) چیدمان خطی تک ردیفی ب) چیدمان خطی دو ردیفی.. 50

شکل ‏3‑‏1. چیدمان سلول­ها و ماشین­ها 54

شکل ‏3‑‏2. نمونه ای از فضای جواب… 65

شکل ‏3‑‏3. کدینگ باینری.. 70

شکل ‏3‑‏4. کدینگ جهشی.. 71

شکل ‏3‑‏5. کدینگ ارزشی.. 71

شکل ‏3‑‏6. کدینگ درختی.. 72

شکل ‏3‑‏7. فضای کدینگ وفضای جواب… 73

شکل ‏3‑‏8. مثالی از عمل جابجایی تک نقطه­ای.. 75

شکل ‏3‑‏9. تقاطعی دو نقطه ای.. 76

شکل ‏3‑‏10. عمل تقاطعی یکنواخت… 76

شکل 3‑‏11. چرخ رولت… 78

شکل 3‑12. انتخاب تورنامنت… 79

شکل ‏4‑1. نمایی از تشکیل سلول و چیدمان سلولی مثال حل شده 92

شکل ‏4‑‏2. نمای گانت مثال حل شده 92

فصل اول

 

کلیات تحقیق

 

1-1- مقدمه

تکنولوژی گروهی[1] یک فلسفه تولیدی مبتنی بر سازمان­دهی و گروه­بندی وظایف مشترک با هدف بهبود بهره­وری سیستم تولیدی است. تولید سلولی[2] یکی از مهمترین کاربردهای تکنولوژی گروهی است که سلول­های تولیدی را به طریقی تشکیل می­دهد که هر خانواده قطعات[3] در یک سلول توسط یک گروه معین از ماشین­های مربوط به آن سلول (سلول­ ماشینی[4]) پردازش شوند. تولید سلولی یک استراتژی تولیدی نوآورانه­ای می­باشد که در سیستم­های تولیدی مدرنی همچون سیستم­های تولید منعطف[5] و تولید بهنگام [6] بکار گرفته شده است. تولید سلولی با گروه­بندی، تولید و مدیریت قطعات و ماشین­هایی که مشخصه­های مشابه و نزدیک به هم دارند، می ­تواند از تولید دسته­ای به سمت تولید انبوه حرکت کند و در عین حال درجه­ بالایی از انعطاف­پذیری را همچون تولید کارگاهی حفظ نماید. از میان مزایای متعددی که سیستم تولید سلولی به همراه دارد می­توان به مواردی چون ساده­سازی جریان مواد، کاهش زمان راه­اندازی، کاهش میزان موجودی در جریان، کاهش زمان تکمیل کار، کنترل بهتر و نرخ ضایعات کمتر اشاره نمود.

 

 

تشکیل سلول[7] ، چیدمان سلول[8] و مدیریت سلول سه گام مهمی هستند که در طراحی موفق یک سیستم تولید سلولی باید در نظر گرفته شوند. تشکیل سلول شامل تعیین خانواده قطعات و سلول­های ماشینی با هدف کاهش زمان جابجایی بین­ سلولی قطعات می­باشد. طراحی یک چیدمان سلولی که شامل دو بخش است: 1) تعیین چیدمان سلول­ها در سطح کارگاه[9] و 2) مشخص کردن چیدمان ماشین­ها در هر سلول[10] ، که هر دو با هدف کاهش زمان جابجایی­ها صورت می­گیرند و در نهایت مدیریت سلول به موضوعات برنامه ­ریزی همچون زمانبندی سلولی[11] می ­پردازد. در زمانبندی سلولی، مساله­ زمانبندی خانواده­ قطعات و هر قطعه منحصربفرد مورد توجه قرار دارد. ارتباطات بین این سه تصمیم ­گیری نقش مهمی را در طراحی یک سیستم تولید سلولی بازی می­ کند.

1-2- بیان مساله

در اکثر مطالعات انجام شده در حوزه­ سیستم­های تولید سلولی، تنها برای حل یکی از سه موضوع ذکر شده (CF,CL,CS) تلاش­ هایی صورت گرفته است و برخی از تحقیقات به حل دو یا هر سه فاکتور به صورت متوالی و پی در پی پرداخته­اند. این رویکردها  راه حل­هایی را ایجاد می­ کنند که احتمالا برای یکی از این سه مساله کارایی دارند در حالیکه برای سیستم کلی رضایتبخش نیستند. این رخداد به دلیل تاثیر این سه زیر مساله بر روی یکدیگر در هنگام طراحی سیستم تولید سلولی می­باشد.

تنها مدل یکپارچه ریاضی که در آن تشکیل سلول، چیدمان سلولی و زمانبندی به طور همزمان در نظر گرفته شده است توسط وو[12] [1] ارائه شد، اما در مدل و الگوریتم حل آن­ها چیدمان سلولی به روش صحیحی مشخص نمی­ شود و سلول­ها ممکن است با یکدیگر همپوشانی داشته باشند. در مدل آرکات[13] [2] علاوه بر اینکه همه­ مفروضات و مزایای مدل قبلی حفظ شد، مشکل همپوشانی سلول­ها رفع گردید و موقعیت (مختصات) ماشین­ها به طور دقیق تعیین شد.

از آنجاییکه در سیستم تولید سلولی فاکتور جابجایی بین سلولی به لحاظ زمان و هزینه از اهمیت بالایی برخوردار است [29] به واسطه آن موقعیت سلول­ها نسبت به هم و فاصله آن­ها از یکدیگر در هنگام تشکیل سلول مهم می­باشد.

در مدل پیشنهادی، ما بر آن هستیم که با طراحی مدل یکپارچه تشکیل سلول با چیدمان سلول و زمانبندی عملیات­ها در سیستم تولید سلولی با هدف حداقل کردن زمان تکمیل کارها علاوه بر توجه به عدم همپوشانی سلول­ها و مشخص کردن موقعیت دقیق ماشین­ها، به تعیین چیدمان بهینه خود سلول­ها به طور مستقل در مدلسازی خود بپردازیم و نحوه­ قرارگیری بهینه سلول­ها را در کنار هم، مشخص نماییم. در این مدل چیدمان سلول­ها را به صورت خطی دو ردیفی در نظر گرفته­ایم چراکه این چیدمان به دلیل انعطاف­پذیری که برای کار کردن با تجهیزات جابجایی مواد[14] [3] دارد و همچنین کاهش زمان جابجایی بین سلولی[15] به دلیل نزدیکی سلول­ها [4]، چیدمانی مناسب است. در نهایت برای حل مدل از الگوریتم ژنتیک استفاده نموده­ایم.

[1] Group Technology (GT)

[2] Cellular Manufacturing (CM)

[3] Part Family (PF)

[4] Machine cell

[5] Flexible Manufacturing System (FMS)

[6] Just-in-time (JIT)

[7] Cell Formation (CF)

[8] Cell Layout (CL)

[9] Intercell Layout