تیرماه 1388

 

 

 

 

چکیده

تحقیق حاضر به بررسی اهمیت حسن تعبیرات در زبان می پردازد.با تکیه بر آرا و نظریات آلن و بریج در این خصوص، حسن تعبیر را راهکاری کاربرد شناختی در نظر میگیریم که با ملاحظات وجهه و سبک پیوند دارد و هدف از بکارگیری آن پرهیز از توهین به وجهه گوینده و شنونده است و صرفاً یک جایگزین واژگانی قلمداد نمی شود.در این میان، عامل عمده پدیدآوری حسن تعبیرات یعنی تابوها را مورد بررسی قرار می دهیم و با متعامل دانستن رفتار و زبان ممنوع،مصادیق تابوها را در زبان فارسی ذکر میکنیم. این تحقیق بطور کلی در پی یافتن پاسخ برای سوالات زیر است:

1- مقاصد ارتباطی حسن تعبیرات در زبان کدامند؟

2- در موقعیت رسمی زنان در مقایسه با مردان، الفاظ صریح(خنثی) را توهین آمیزتر می دانند.

در راستای پاسخگویی به سوال اول تحقیق، انگیزه های خلق حسن تعبیرات را مورد بررسی قرار دادیم و دریافتیم که این عبارات عمدتا برای پرهیز از تابو، حفظ نزاکت و فریب بکار گرفته می شوند.اما برای پاسخگویی به سوال دوم، از طریق نظرسنجی، تاثیر «جنسیت»و «رسمیت موقعیت» را بر میزان اهانت آمیزی واژه ها بررسی نمودیم و میزان اهانت آمیزی را ملاکی برای تعیین ارزش نزاکتی واژه ها در بافت موقعیتی قرار دادیم.بر این اساس واژه ها را به سه دسته حسن تعبیری،صریح و سوءتعبیری تقسیم نمودیم؛تحلیل داده ها  فرضیه دوم را تایید نمود و مشخص شد که در موقعیت رسمی،زنان در مقایسه با مردان الفاظ صریح را توهین آمیزتر می دانند.

 

کلید واژه ها: حسن تعبیر، سوءتعبیر، لفظ صریح، دشواژه، تابو، ارزش نزاکتی، میزان اهانت آمیزی

 

فهرست مطالب

 

عنوان

صفحه

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1- طرح موضوع تحقیق ………………………………………………………………………………………………………………………. 1

1-2- فرضیه ها و سوالات تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………. 2

1-3- اهداف تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………………………….. 2

1-4- اهمیت و ارزش تحقیق ………………………………………………………………………………………………………………….. 2

1-5- کاربرد نتایج تحقیق ………………………………………………………………………………………………………………………. 2

1-6- سازمان تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………………………… 2

فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه تحقیق

2-1- مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………………………………… 4

2-2- مبانی نظری ………………………………………………………………………………………………………………………………….. 4

2-2-1- فرهنگ و محرمات …………………………………………………………………………………………………………………….. 4

2-2-2- منشا منع های رفتاری ………………………………………………………………………………………………………………. 5

2-2-3- اهداف منع های رفتاری …………………………………………………………………………………………………………….. 7

2-2-4- نقض منع های رفتاری ………………………………………………………………………………………………………………. 9

2-2-5- نسبی بودن تابوها ……………………………………………………………………………………………………………………. 10

2-2-6- انواع تابوها ……………………………………………………………………………………………………………………………… 11

2-2-6-1- تابوهای دائمی ……………………………………………………………………………………………………………………. 11

2-2-6-2- تابوهای موقتی…………………………………………………………………………………………………………………….. 12

2-2-7- دشواژه ها ……………………………………………………………………………………………………………………………….. 12

2-2-8- دشنام واژه ها …………………………………………………………………………………………………………………………. 16

2-2-9- دشواژه های بینا زبانی …………………………………………………………………………………………………………….. 18

2-2-10- تاثیر الفاظ تابو بر تغییرات معنایی در زبان ……………………………………………………………………………. 19

2-2-11- رابطه بین دشواژه ها و کلمات محاوره …………………………………………………………………………………… 21

2-3- حسن تعبیرات……………………………………………………………………………………………………………………………… 23

2-3-1- حسن تعبیر و وجهه ……………………………………………………………………………………………………………….. 24

2-3-2- نزاکت و بی نزاکتی …………………………………………………………………………………………………………………. 26

2-3-3- حسن تعبیرات، سوء تعبیرات و عبارات صریح ………………………………………………………………………….. 27

2-3-4- ارزش نزاکتی عبارات و واژه های زبان ………………………………………………………………………………………. 30

2-3-5- معیار نزاکت طبقه متوسط ………………………………………………………………………………………………………. 30

2-3-6- سوء تعبیرات حسن تعبیر گونه و حسن تعبیرات سوء تعبیر گونه ………………………………………………. 33

2-3-7- صحت سیاسی- اجتماعی ……………………………………………………………………………………………………….. 34

2-3-8- ویژگی های حسن تعبیرات ……………………………………………………………………………………………………… 37

 

عنوان

صفحه

2-3-8-1- اصل فاصله………………………………………………………………………………………………………………………….. 37

2-3-8-2- اصل ربط…………………………………………………………………………………………………………………………….. 39

 

2-3-8-3- اصل خوشایندی………………………………………………………………………………………………………………….. 39

2-4- پیشینه موضوع تحقیق ………………………………………………………………………………………………………………… 39

2-4-1- مطالعات مربوط به تابو و دشواژه ها …………………………………………………………………………………………. 40

2-4-2- مطالعات مربوط به حسن تعبیرات …………………………………………………………………………………………… 43

2-4-3- تاثیر متغیرهای اجتماعی بر کاربرد الفاظ تابو……………………………………………………………………………. 48

فصل سوم: مفاهیم کلیدی و روش شناسی

3-1- مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………………………………. 50

3-2- کلید واژه ها …………………………………………………………………………………………………………………………………. 50

3-3- نوع مطالعه و روش و برسی فرضیه ها و پاسخگویی به سوالات ………………………………………………………. 51

3-4- جامعه آماری ……………………………………………………………………………………………………………………………….. 52

3-5- ابزار گردآوری داده ها …………………………………………………………………………………………………………………… 53

3-6- ابزار تجزیه و تحلیل ……………………………………………………………………………………………………………………… 54

فصل چهارم: مقاصد ارتباطی حسن تعبیرات  

4-1- مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 55

4-2- مقاصد ارتباطی حسن تعبیرات………………………………………………………………………………………………………. 55

4-2-1- پرهیز از تابو …………………………………………………………………………………………………………………………….. 55

4-2-2- حفظ نزاکت …………………………………………………………………………………………………………………………….. 58

4-2-3- دوگویی ……………………………………………………………………………………………………………………………………. 60

4-3- شیوه های حسن تعبیر سازی………………………………………………………………………………………………………….. 64

فصل پنجم: حسن تعبیرات مرگ

5-1- مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………………………………… 67

5-2- نگرش ها نسبت به مرگ ……………………………………………………………………………………………………………….. 68

5-3- انعکاس زبانی مرگ ………………………………………………………………………………………………………………………. 70

5-3-1- حسن تعبیرات مرگ در محاورات …………………………………………………………………………………………….. 70

5-3-2- گفتمان مرگ در پزشکی قانونی ……………………………………………………………………………………………….. 72

5-3-3- حسن تعبیرات در آگهی های ترحیم ……………………………………………………………………………………….. 73

5-3-3-1- حسن تعبیرات استعاری ………………………………………………………………………………………………………. 73

5-3-3-2- حسن تعبیرات مجازی ………………………………………………………………………………………………………… 76

5-3-3-3- حسن تعبیرات کنایی ………………………………………………………………………………………………………….. 76

5-4- نتیجه گیری …………………………………………………………………………………………………………………………………. 77

 

 

 

عنوان

صفحه

فصل ششم: بررسی سطح اهانت آمیزی واژه ها

6-1- مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………………………………. 78

6-2- تاثیر متغیرهای اجتماعی و بافتی بر کاربرد زبان ……………………………………………………………………………. 79

6-2-1- جنسیت ………………………………………………………………………………………………………………………………….. 79

6-2-2- رسمیت موقعیت ……………………………………………………………………………………………………………………… 80

6-3- شرکت کنندگان …………………………………………………………………………………………………………………………… 82

6-4- ابزار گردآوری داده ها ………………………………………………………………………………………………………………….. 82

6-5- ساختار پرسشنامه و نوع سوالات ………………………………………………………………………………………………….. 82

6-6- ابزار تحلیل داده ها ………………………………………………………………………………………………………………………. 83

6-7- تحلیل داده ها ……………………………………………………………………………………………………………………………… 83

6-7-1- ارزشگذاری واژه ها بر مبنای میزان رسمیت موقعیت ………………………………………………………………… 83

6-7-1-1- موقعیت رسمی …………………………………………………………………………………………………………………… 85

6-7-1-2- موقعیت غیر رسمی …………………………………………………………………………………………………………….. 89

6-7-2- مقایسه ارزشگذاری گروه واژه ها توسط زنان و مردان به تفکیک موقعیت ………………………………….. 92

6-7-2-1- موقعیت رسمی …………………………………………………………………………………………………………………… 93

6-7-2-2- موقعیت غیر رسمی …………………………………………………………………………………………………………….. 98

6-8- نتایج حاصل از تحلیل داده ها …………………………………………………………………………………………………….. 102

6-8-1- نتایج بر حسب میزان رسمیت موقعیت …………………………………………………………………………………… 102

6-8-2- نتایج به تفکیک جنسیت ………………………………………………………………………………………………………… 102

فصل هفتم: نتیجه گیری

7-1- خلاصه و نتیجه گیری ………………………………………………………………………………………………………………… 103

7-2- محدودیت های تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………… 105

7-3- پیشنهادات برای تحقیقات آتی……………………………………………………………………………………………………. 105

منابع …………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 107

 

فهرست جداول و نمودارها  

 

عنوان

صفحه

شکل 2-1- تقسیم بندی عبارات نزاکتی ………………………………………………………………………………………………… 29

شکل 6-1- میانگین میزان اهانت آمیزی الفاظ به تفکیک موقعیت ………………………………………………………….. 84

شکل 6-2- منحنی میزان اهانت آمیزی الفاظ به تفکیک موقعیت …………………………………………………………… 85

شکل 6-3- جدول درصد فراوانی هر یک از الفاظ در موقعیت رسمی ………………………………………………………. 86

شکل 6-4- جدول نتایج آزمون تی برای الفاظ در موقعیت رسمی …………………………………………………………… 88

شکل 6-5- جدول گروه بندی الفاظ در موقعیت رسمی ………………………………………………………………………….. 89

شکل 6-6- جدول آمار توصیفی هر یک از الفاظ در موقعیت غیر رسمی………………………………………………….. 90

شکل 6-7- جدول نتایج آزمون تی برای الفاظ در موقعیت غیر رسمی …………………………………………………….. 91

شکل 6-8- جدول گروه بندی الفاظ در موقعیت غیر رسمی ……………………………………………………………………. 92

شکل 6-9- جدول میانگین اهانت آمیزی الفاظ در موقعیت رسمی به تفکیک جنسیت ……………………………. 93

شکل 6-10- منحنی میانگین میزان اهانت آمیزی واژه ها در موقعیت رسمی به تفکیک جنسیت ……………. 94

شکل 6-11- جدول آمار توصیفی گروه واژه ها در موقعیت رسمی به تفکیک جنسیت …………………………….. 95

شکل 6-12- نمودار میزان اهانت آمیزی گروه واژه ها به تفکیک جنسیت در موقعیت رسمی ………………….. 96

شکل 6-13- جدول نتایج آزمون تی در مورد مقایسه میزان اهانت آمیزی گروه واژه ها میان زنان و مردان در موقعیت رسمی         97

شکل 6-14- جدول میانگین واژه ها در موقعیت غیر رسمی به تفکیک جنسیت ……………………………………… 98

شکل 6-15- منحنی میانگین اهانت آمیزی الفاظ در موقعیت غیر رسمی به تفکیک جنسیت …………………. 99