واژگان کلیدی:

محتوای مستقیم و غیرمستقیم دی اکسیدکربن، نظریه تجارت بین الملل، جدول داده-ستانده داخلی، واردات رقابتی، ماتریس واردات

فهرست مطالب

فصل اول- کلیات تحقیق                                                           

عنوان                                                                                                               صفحه

1-1-مقدمه                                                                                                          2                                 

1-2-تبیین موضوع                                                                                                 4

1-3-اهمیت و ضرورت موضوع                                                                                    6

1-4-پرسش‌های پژوهش                                                                                          7

1-5-هدف‌ های تحقیق                                                                                            7

1-6-روش شناسی تحقیق                                                                                         8

1-7-روش گردآوری اطلاعات و داده ها                                                                         8

1-8-جامعه آماری، روش نمونه گیری حجم نمونه                                                            9

1-9-تعریف عملیاتی واژگان کلیدی                                                                             9

1-10-ساختار تحقیق                                                                                              9

فصل دوم- ادبیات موضوع  و پیشینه تحقیق

2-1-مقدمه                                                                                                          12

2-2- سیاستگذاری های بین المللی برای مبارزه با بحران محیط زیست                                  12

    2-2-1- اجلاس های مختلف مربوط به مسائل محیط زیستی                                      12

         2-2-2-پروتکل کیوتو                                                                                                14

             2-2-2-1-مواضع کشور های در حال توسعه در اجرای پروتکل کیوتو                   15

2-2-2-2-روش های انعطاف پذیر                                                          15

2-2-2-2-1- اجرای مشترک                                                   16

2-2-2-2-2-تجارت انتشار                                                      16

2-2-2-2-3- روش توسعه پاک                                                            16

2-3-تجارت و محیط زیست                                                                                      16

2-3-1- مبانی نظری اثر تجارت بر محیط زیست                                                    17

2-3-2-بررسی فرضیات مختلف درخصوص اثر تجارت بر محیط زیست                          18

2-3-2-1- فرضیه پناهگاه آلودگی                                                          18

2-3-2-2- فرضیه فراوانی عامل                                                              20

2-4- محتوای انتشار co2 و شاخص های پایداری                                                            21

2-4-1- نظام اقتصادی و اکولوژیکی;تعامل یا تقابل؟                                                            21

2-4-2- انواع شاخص های پایداری                                                                     22

2-5- محتوای انتشار دی اکسید کربن حاصل از روابط تجاری                                              28

2-6- وضعیت انتشار دی اکسید کربن در جهان                                                               29

2-6-1- وضعیت انتشار co2 در کشورهای الحاقی و غیر الحاقیI (توسعه یافته و در حال توسعه)30

2-6-2- وضعیت انتشار CO2 درایران                                                                32

2-7- پیشینه تحقیق                                                                                              37

2-7-1- پیشینه تحقیق در جهان                                                                      37

2-7-2- پیشینه تحقیق در ایران                                                                       46

2-8- جمع بندی                                                                                                   48

 فصل سوم- روش شناسی تحقیق

3-1-مقدمه                                                                                                          50

3-2- ساختار کلی جدول داده-ستانده متعارف، محاسن و معایب                                          50

 

 

3-2-1- تفکیک واردات بر حسب واسطه ای، مصرفی و سرمایه ای                                52

3-3- مراحل محاسبه محتوای مستقیم و غیر مستقیم انتشار co2                                         54

3-3-1- ماتریس ضرایب فزاینده co2                                                                 54

3-3-2- محتوای مستقیم و غیر مستقیم انتشار co2 داخلی                                       56

3-3-3- پیوند محتوای مستقیم و غیر مستقیم انتشار دی اکسید کربن با تجارت بین المللی            56

3-3-3-1- محتوای انتشار co2 در اثر تولید کالا و خدمات صادراتی                 56

3-3-3-2- محتوای انتشار co2 در اثر تولید کالا و خدمات وارداتی                  57

3-3-3-2-1- محتوای انتشار co2 در اثر واردات نهایی                  58

3-3-3-2-2- محتوای انتشار co2 واسطه ای                             58

3-3-3-3- تراز تجاری محتوای انتشار co2                                              58

3-4- مثال عددی                                                                                                  59

3-5-جمع بندی                                                                                                    64

فصل چهارم- پایه های آماری، نتایج حاصله و تحلیل آن ها

4-1-مقدمه                                                                                                          66

4-2- پایه های آماری جدول داده-ستانده سال 1385                                                        66

4-2-1- نحوه تجمیع جدول داده-ستانده 48 بخشی به 27 بخش اقتصادی                    70

4-3- پایه های آماری میزان انتشار co2                                                                       72

4-3-1- نحوه تعدیل پایه های آماری co2                                                           74

4-3-1-1- نحوه تفکیک انتشار co2 به زیر بخش های خانگی و تجاری              74

4-3-1-2- نحوه تفکیک انتشار co2 به زیر بخش های صنعتی                                    75

4-3-1-3- نحوه تفکیک انتشار co2 در بخش معدن                                                78

4-3-1-4- میزان انتشار co2 در بخش حمل ونقل                                       80

4-3-1-5- میزان انتشار co2 در بخش کشاورزی                                         80

4-3-1-6- میزان انتشار co2 در بخش نیروگاه                                           80

4-3-1-7-میزان انتشار co2 در بخش پالایشگاه                                         81

4-3-2- میزان انتشار co2 به تفکیک بخش های اقتصادی                                        81

4-4- نتایج حاصله و تحلیل آن ها                                                                              83

4-4-1- ضرایب فزاینده co2                                                                           83

4-4-2- محتوای مستقیم و غیر مستقیم انتشار co2 داخلی                                       85

4-4-3- محتوای مستقیم و غیر مستقیم انتشار co2 در اثر تولید کالا و خدمات صادراتی    89

4-4-4- محتوای مستقیم و غیر مستقیم انتشار co2  در اثر واردات کالا وخدمات نهایی      93

4-4-5- محتوای مستقیم و غیر مستقیم انتشار co2 در اثر واردات کالا و خدمات واسطه ای 98

4-4-6- تراز تجاری محتوای مستقیم و غیر مستقیم انتشار co2                                  102

4-5-جمع بندی                                                                                                    105

 فصل پنجم- جمع بندی، نتیجه گیری، محدودیت ها و پیشنهادات برای پژوهش های آتی

5-1- جمع بندی                                                                                                   109

5-2- نتیجه گیری، پیشنهادات                                                                                  110

5-3- محدودیت ها و پیشنهادات برای پژوهش های آتی                                                     114

منابع                                                                                                                              117

مقدمه

اقتصاد در ابعاد مختلف تولید و مصرف، با منابع طبیعی و محیط زیست در ارتباط است. رشد جمعیت همراه با رشد اقتصادی علاوه بر کاهش کیفیت منابع، سبب فراتر رفتن آلاینده ها از ظرفیت تحمل محیط زیست شده و به پایداری محیط زیست آسیب زده است. اگر چه غالباً روابط تجاری به عنوان عامل مثبت و مؤثر در رشد اقتصادی و افزایش رفاه مطرح می شود، اما طی چند دهه اخیر در برخی از کشورها، تجارت رو به رشد بدون در نظر گرفتن ملاكها و استاندارد های زیست محیطی و صرفاً به منظور دسترسی به بازار محصولات سایر کشورها تحت فناوریهای غیر دوستانه با محیط زیست، به استفاده گسترده و ناصحیح از منابع و انرژی منجر شده و آلودگیهای فراوانی از جمله انتشار گازهای گلخانه ای(CO2) در پی داشته است. افزایش مصرف کالاها و خدمات در طول زمان به دلیل افزایش تقاضای داخلی و خارجی هر چند نشانگر افزایش رفاه و سطح زندگی است، ولی تأمین تقاضا با فشار بر منابع طبیعی، موجب تنزل کیفیت محیط زیست می شود که از آن به تنزل یا تخریب محیط زیست یاد می گردد(عاقلی و همکاران، 1389).     در دهه 1970 شواهد علمی و نگرانی های فزاینده عمومی نسبت به تبعات گرم شدن زمین منجر به تشکیل یک سری از نشست های بین المللی و منطقه ای شد در این زمان نگرانی های جوامع محیط زیستی به خاطر افزایش تجارت و تاثیرات آن( ریزش باران اسیدی، سوراخ شدن لایه اوزون، تغییرات آب و هوایی جهانی) چه در سطح محلی و چه در برون مرزی افزایش یافت(ماچادو[1] و دیگران،2001). در این خصوص ایجاد توافقنامه هایی از جمله پروتکل کیوتو که به عنوان اولین توافقنامه ای است که در جهت توقیف انتشار گازهای گلخانه ای به صورت رسمی تلاش می کند، کشور های صنعتی را ملزم کرده که به کاهش انتشار گازهای گلخانه ای در سطح ملی(تولید داخلی) مبادرت ورزند. از سویی دیگر تجارت بین المللی مکانیزمی را به مصرف کنندگان ارائه می دهد که افراد، محصولات آلاینده بر را از مرزهای خارج از کشور تهیه کنند، و با واردات محصولات میزان انتشار گازهای گلخانه ای را در سطح ملی کاهش دهند. به منظور ارزیابی کاهش سرمایه طبیعی(تخریب محیط زیست) که دراثر روابط تجاری کشور ها ایجاد می شود، صاحب نظران عرصه اقتصاد محیط زیست با بررسی شاخص های مختلف پایداری از جمله ردپای بوم شناختی منابع طبیعی و co2 مجازی یا محتوای co2 به بررسی مستقیم و غیر مستقیم انتشار co2 در روابط تجاری کشور ها با یکدیگر پرداختند.

     با توجه به این که ایران در زمره ی کشورهای در حال توسعه قرار دارد دیر یا زود به مرحله ای خواهد رسید که صرف نظر از اقدامات پیشگیرانه ای که باید در قبال مردم خویش به انجام برساند، با الزامات بین المللی برای کنترل یا کاهش میزان آلاینده های هوایی از جمله انتشار گازهای گلخانه ای(co2) روبرو خواهد شد. از این رو، انجام مطالعه ای که بتواند تا حدودی سهم و نقش بخش های مختلف اقتصادی را در میزان محتوای انتشار دی اکسید کربن از طریق تولیدات داخلی، صادرات و واردات کشور، بررسی کند می تواند برای مقاصد سیاست گذاری چه در زمینۀ انتخاب تکنولوژی مناسب چه در زمینۀ وضع مقررات زیست – محیطی، برقراری روابط تجاری با دیگر کشور ها و موارد دیگر مفید واقع گردد.

    بدین منظور مطالب تحقیق حاضر در پنج فصل سازماندهی شده است. در فصل اول (فصل حاضر) به کلیاتی درباره پژوهش شامل تبیین موضوع، اهمیت و ضرورت موضوع، پرسش های پژوهش، اهداف تحقیق، روش گردآوری اطلاعات و داده ها، جامعه آماری و روش نمونه گیری، تعریف مفاهیم و واژگان اختصاصی تحقیق پرداخته می شود. فصل دوم نیز شامل ادبیات و مبانی نظری پیرامون تحقیق می باشد، به طوری که علاوه بر اثر تجارت بر محیط زیست و مرور اجمالی بر سیاست گذاری های بین المللی در خصوص مسائل زیست محیطی، انواع شاخص های پایداری، مفهوم محتوای مستقیم و غیرمستقیم انتشار co2، و همچنین وضعیت انتشار co2 در جهان و ایران به طور کامل تشریح می گردند در قسمت انتهایی فصل دوم به پیشینه تحقیق که مجموعه ای از برخی پژوهش های صورت گرفته پیرامون محتوای مستقیم و غیر مستقیم انتشار co2 در جهان و ایران به منظور شناسایی خلاء پژوهشی موجود در ایران است، اشاره می گردد. در فصل سوم ضمن بیان روش شناسی مورد استفاده در سنجش محتوای مستقیم و غیر مستقیم انتشار co2 که برگرفته از روش شناسی اصلاح شده بیکنل و همکاران(1998) توسط فرنگ(2001) است، برای معرفی بهتر روش مذکور، مثال عددی در قالب یک جدول فرضی داده – ستانده سه بخشی ارائه می گردد. در فصل چهارم نیز پایه های آماری مورد استفاده در این پژوهش به طور کامل تشریح شده و با بهره گرفتن از داده های بدست آمده و جدول داده – ستانده بهنگام شده سال 1385، محتوای مستقیم و غیر مستقیم انتشار Co2 در اثر تولیدات داخلی، صادرات و واردات ایران و تراز تجاری محتوای مستقیم و غیر مستقیم co2 در 27 بخش اقتصادی مورد تجزیه تحلیل قرار می