بررسی فلور یک منطقه جزء مطالعات پایه‌ای است که یافته‌های حاصل از آن به عنوان اطلاعات پایه در علوم مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد. هدف از این تحقیق نیز معرفی فلور منطقه آبدر در شهرستان شهربابک، استان کرمان است. دامنه ارتفاعی منطقه از 2347 تا 3147 متر بالاتر از سطح دریا را شامل می‌شود. روش جمع‌ آوری گیاهان منطقه، روش مرسوم در مطالعات فلورستیک منطقه‌ای بوده است. نمونه‌های گیاهی در سال‌های 1391 تا 1393 جمع‌ آوری و شناسایی شد. در این مطالعه در مجموع 413 نمونه از منطقه جمع‌ آوری گردید . بررسی فلور این منطقه 222 گونه که به 47 تیره و 163 جنس تعلق داشتند را نشان می‌دهد. گیاهان گل‌دار در منطقه غالب بودند که گیاهان دولپه با 40 تیره، 140 جنس و 194 گونه متنوع‌ترین بوده و پس از آن گیاهان تک‌لپه‌ای با 6 تیره، 22 جنس و 27 گونه قرار می‌گیرد. غنی‌ترین تیره از نظر تعداد گونه و جنس، تیره Asteraceae (18 جنس 24 گونه) است و پس از آن تیره‌های Brassicaceae (18 جنس و 23 گونه)،  Lamiaceae (12 جنس و 19 گونه) و Poaceae (14 جنس و 18 گونه)، قرار می‌گیرند. در این بررسی تروفیت‌ها بیشترین درصد شکل زیستی را دارا بودند. منطقه آبدر از نظر جغرافیایی به ناحیه ایران-تورانی تعلق دارد که با توجه به نتایج حاصل که 64 درصد از گونه‌ها را گونه‌های ایران-تورانی تشکیل می‌دهند این مطلب تایید می‌شود. زیستگاه‌ غالب منطقه بوته‌زار با 51 درصد است از دیگر زیستگاه‌های منطقه می‌توان زیستگاه با پوشش تنک (14 درصد)، زیستگاه احداثی زراعی (25 درصد) و زیستگاه آب‌های جاری موقت (10 درصد) نام برد و پوشش گیاهی غالب منطقه Artemisia aucheri Boiss. است.

واژه‌های کلیدی: منطقه آبدر، شهربابک، کرمان، مطالعه فلورستیکی و زیستگاهی

فهرست مطالب

 

 

عنوان                                                                                                 صفحه

 

فصل اول: مقدمه

1-1-کلیات   …………………………………………………………………………………………………………………………..   2

1-2-تعریف فلور و فلورستیک   ……………………………………………………………………………………………..   3

1-3 تعریف زیستگاه   …………………………………………………………………………………………………………….   3

1-4 پیشینه پژوهش‌های فلورستیک در ایران………………………………………………………………………..   4

1-5 منابع شناسایی فلور ایران   …………………………………………………………………………………………….   6

1-6 نواحی فلورستیک ایران   ………………………………………………………………………………………………..   7

1-7 معرفی استان کرمان   …………………………………………………………………………………………………….   9

1-7-1- آب و هوای استان کرمان   ……………………………………………………………………………………   11

1-8- معرفی منطقه مورد مطالعه   ……………………………………………………………………………………..   11

1-8-1- موقعیت جغرافیایی شهربابک   ……………………………………………………………………………..   11

1-8-2- آب و هوای شهربابک   ………………………………………………………………………………………….   12

عنوان                                                                                                               صفحه

 

1-8-3- زمین‌شناختی كمربند (ارومیه – بزمان)   …………………………………………………………….   13

1-8-4- مهم‌ترین پدیده‌های ژئوتوریسمی كمربند ارومیه- بزمان در محدوده شهرستان شهربابک     ………………………………………………………………………………………………………………………….   14

1-9- ویژگی‌های منطقه آبدر   …………………………………………………………………………………………..   15

1-10- اهداف و ضرورت انجام پروژه:   ………………………………………………………………………………   17

 

فصل دوم: مواد و روش‌ها

2-1 مطالعات صحرایی   …………………………………………………………………………………………………….   19

2-2- مطالعات آزمایشگاهی   …………………………………………………………………………………………….   20

2-2-1- شناسایی نمونه‌ها   ………………………………………………………………………………………………   20

2-2-2- شناسایی شکل زیستی هر گونه   ………………………………………………………………………..   21

2-2-3- تعیین کرولوژی گونه‌ها   ………………………………………………………………………………………   22

2-2-4- شناسایی زیستگاه‌ها   …………………………………………………………………………………………..   22

2-2-5- تعیین پوشش گیاهی منطقه   ……………………………………………………………………………..   23

2-2-6- تهیه بانک اطلاعات   …………………………………………………………………………………………….   24

2-2-7- تهیه برچسب‌های شناسایی نمونه‌ها   ………………………………………………………………….   25

عنوان                                                                                              صفحه

 

2-2-8- انتقال نمونه‌ها به هرباریوم   ………………………………………………………………………………….   25

 

فصل سوم: نتایج

3-1- نتایج مطالعات فلوریستیکی   …………………………………………………………………………………….   28

3-2- زیستگاه‌های موجود در منطقه‌ی آبدر   …………………………………………………………………….   38

3-3- ریز زیستگاه‌های موجود در منطقه   ………………………………………………………………………….   40

3-4- پوشش کیاهی منطقه   ………………………………………………………………………………………………   41

 

 

فصل چهارم: بحث و بررسی داده‌ها

4-1- عوامل انتشار گونه‌ها در منطقه موردمطالعه   …………………………………………………………..   44

4-1-1- ارتفاع   ………………………………………………………………………………………………………………….   46

4-1-2- جهت شیب   …………………………………………………………………………………………………………   48

4-1-3- اقلیم   ……………………………………………………………………………………………………………………   50

4-1-4- عوامل زیستی   ……………………………………………………………………………………………………..   52

4-1-4-1- انسان   ……………………………………………………………………………………………………………..   53

4-2- پوشش گیاهی منطقه   …………………………………………………………………………………………….   54

4-3- تنوع زیستگاهی منطقه   ………………………………………………………………………………………….   55

عنوان                                                                                              صفحه

 

4-4- فیتوجغرافی   ……………………………………………………………………………………………………………..   56

4-5- گونه‌های بومی   …………………………………………………………………………………………………………   57

4-6- نتیجه‌گیری   ………………………………………………………………………………………………………………   58

4-7- پیشنهاد‌های پژوهشی آینده   ……………………………………………………………………………………   60

 

منابع

الف: منابع فارسی   ………………………………………………………………………………………………………………   61

ب) منابع انگلیسی   …………………………………………………………………………………………………………….   64

 

پیوست

پیوست جدول 1: لیست کامل گونه‌های جمع‌ آوری شده به همراه مشخصات نقاط جمع‌ آوری، شکل زیستی و کرولوژی   ……………………………………………………………………………………………………   67

پیوست جدول 2: لیست گونه‌های جمع‌ آوری شده به همراه زیستگاه و ریز زیستگاه   ……..   93

عنوان                                                                                                                صفحه

 

جدول 3-1: تعداد جنس و گونه‌ی مربوط به هر کدام از گروه‌های گیاهی   ……………………..   30

جدول3-2: لیست غنی‌ترین تیره‌های گیاهان آوندی پوشش منطقه   ……………………………….   31

جدول 3-3: لیست غنی‌ترین جنس‌های گیاهان آوندی   …………………………………………………..   32

جدول 3-4: گونه‌های بومی ایران   ……………………………………………………………………………………..   33

جدول3-5: برخی گیاهان دارویی و خوراکی منطقه مورد مطالعه   ……………………………………   34

جدول 3-6: تعدادی از علف‌های هرز منطقه موردمطالعه   ………………………………………………..   35

جدول 3-7: برخی گیاهان که پتانسیل زینتی شدن دارند   ………………………………………………   37

جدول 3-8: گونه‌های درختی و درختچه ای منطقه   ……………………………………………………….   37

فهرست شکل‌ها

 

 

عنوان                                                                                                                صفحه

 

شکل1-1: نقشه نواحی فلورستیک آسیای جنوب غربی   ……………………………………………………..   9

شکل 1-2: نقشه ناهمواری‌های استان کرمان   …………………………………………………………………..   10

شکل 1-3: نقشه موقعیت شهرستان شهربابک در استان کرمان   …………………………….   12

شکل 1-4: موقعیت کمربند ماگمایی ارومیه- بزمان   ………………………………………………….   14

شکل 1-5: : نقشه زمین‌شناسی، آتشفشان آبدر (مزاحم)   …………………………………………..   16

شکل 2-1: کلید شناسایی زیستگاه‌های رتبه 1 بر اساس طبقه بندی EUNIS    …………   23

شکل 2-2: بانک اطلاعات گونه‌ها   ……………………………………………………………………………………..   24

شکل 2-3: برچسب نمونه‌های هرباریومی   ………………………………………………………………………..   25

شکل 2-4: نمونه هرباریوم   ………………………………………………………………………………………………..   26

 

عنوان                                                                                                               صفحه

 

شکل 3-1: تصویر ماهواره‌ای از منطقه مورد مطالعه هم را با موقعیت و شماره‌ی ایستگاه‌های جمع‌ آوری نمونه‌ها    …………………………………………………………………………………………………………….   28

شکل 3-2: نمودار میزان گلدهی گیاهان منطقه در فصول مختلف سال‌های جمع‌ آوری  …..  29

شکل 3-3: نمودار میزان میوه دهی گیاهان منطقه در فصول مختلف سال‌های جمع‌ آوری…  29

شکل 3-4: نمایش سهم هر یک از گروه‌های گیاهی در پوشش منطقه برحسب درصد   …..  30

شکل 3-5: سهم غنی‌ترین تیره‌ها در پوشش گیاهی منطقه (برحسب درصد)   ………………..   31

شکل 3-6: تعداد گونه‌ها و جنس‌های غنی‌ترین تیره‌ها در پوشش گیاهی منطقه   ………….   32

شکل 3-7: سهم گونه های بومزاد از کل جمع‌ آوری در منطقه بر حسب درصد   ………………  33

شکل 3-8: نمودار شكل زیستی گیاهان منطقه برحسب درصد   ……………………………………….   36

3-9: نمودار كورولوژی گیاهان منطقه   ………………………………………………………………………………   38

شکل 3-10 نمایش سهم هر یک از زیستگاه ها در پوشش گیاهی منطقه   ……………………..   38

شکل 3-11: نمایش مقدار گونه جمع آوری شده در هر یک از شیب ها   ………………………..   41

شکل 4-1: تاثیر ارتفاع روی پوشش گیاهی منطقه در شیب شمالی   ………………………………..  48

شکل 4-2: مقایسه پوشش گیاهی شیب شمالی و شرقی   ………………………………………………..   50

فهرست نشانه‌های اختصاری

 

شیب جنوب شرقی………………………………………………………………………………………………………….SE

شیب جنوب غربی…………………………………………………………………………………………………………SW

شیب جنوبی………………………………………………………………………………………………………………………S

شیب شرقی……………………………………………………………………………………………………………………….E

شیب شمال شرقی…………………………………………………………………………………………………………NE

شیب شمال غربی………………………………………………………………………………………………………..NW

شیب شمالی……………………………………………………………………………………………………………………..N

شیب غربی……………………………………………………………………………………………………………………….W

کلیات

 

کشور ایران در میان تمام کشورهای جنوب غرب آسیا از نظر فلورستیکی، متنوع‌ترین و پرجاذبه‌ترین شرایط را دارا است. تنوع فلور و پوشش گیاهی ایران قبل از هر چیز مدیون تنوع گسترده اقلیمی، پیشینه پوشش گیاهی منطقه و نیز پتانسیل تکامل آن است (Mehrabian, 2005). خاك‌های خاص و بسترهای صخره‌ا‌‌ی اغلب به دلیل جدا افتادگی و تمایز دارای جنس‌های اندمیک هستند (دلیلی که رشینگر در اغلب مقالات بر روی آن تأکید داشته است) علاوه بر آن، تنوع فلور و پوشش گیاهی ایران از طریق روی آوردن و پناه گرفتن آن دسته فلوری که پراکندگی وسیعی دارند غنای بیشتری یافته است (Takhtajan, 1986). با توجه به این که قسمت اعظم کشور ایران در حیطه نواحی کوهستانی قرار دارد، قلمروهای کوهستانی به دلیل تنوع در شرایط کلیماتیکی، ادافیکی، توپوگرافیکی و در نهایت اکولوژیکی، زیستگاه‌های متعددی را پدید آورده‌اند، هر یک آشیان اکولوژیکی مناسبی را برای جذب گونه‌های گیاهی ایجاد می‌کنند که مجموعه این شرایط سبب ایجاد تنوع بالا در فلور نواحی کوهستانی می‌گردد. از طرفی در نواحی کوهستانی شیب اکولوژیکی ناشی از ناهمگنی شرایط اقلیمی به نوبه خود در ایجاد تنوع و تیپ‌های اکولوژیکی متفاوت و درنهایت در ایجاد تنوعات سازشی بسیار مؤثر است. بنابراین، انجام مطالعات در این اکوسیستم‌ها ضروری به نظر می‌رسد (Mehrabian, 2005).