یکی از پدیده هایی که شهرهای امروز و به ویژه شهرهای بزرگ با ان مواجه اند ، پدیده بلندمرتبه سازی می باشد.رشد شتابان و بی رویه جمعیت در شهرها و به تبع ان نیاز به مسکن در سطح وسیعی، از یک سو ونیز جلوگیری از گسترش افقی شهرها از سوی دیگر ، احداث ساختمان های بلند را به عنوان راه حلی در مقابل مسأله زمین ضروری ساخته است.

لذا با توجه به چالش های مطرح شده ، این تحقیق در صدد برامده است تا ضمن فراهم اوردن درکی بهتر از سیاست بلندمرتبه سازی در عرصه فضاهای شهری کشور، با بررسی ریشه ها، اهداف و ابعاد فرایند بلند مرتبه سازی در کشورهای توسعه یافته، چارچوب تحلیلی مناسبی برای بررسی اقدامات جاری در کشور فراهم گردد تا اثرات مثبت و منفی بلندمرتبه سازی در سطح جهان و کشور تحلیل شود.

در نهایت تأثیر بلندمرتبه سازی بر روی کاربری های شهری قائم شهر به عنوان یکی از پر تراکم ترین نقاط شهری شمال کشور در سه مقوله(کاربری مسکونی،معابر و خدماتی) مورد نقد و بررسی قرار گرفته و راهکارهای مناسبی در جهت ساماندهی و کاهش تبعات این پدیده ارائه شده است.

روش تحقیق در این پژوهش توصیفی تحلیلی و روش جنع آوری اطلاعات بصورت کتابخانه ای و میدانی می باشد و برای تجزیه و تحلیل یافته های توصیفی از آزمون آماری کای اسکوئرو کولموگروف-اسمیرنوف استفاده شده است.

نتایج تحقیق نشان می دهد که بلند مرتبه سازی در قائم شهر موجب کاهش سرانه فضای باز واحدهای مسکونی، کاهش تأمین اسایش لازم برای سکونت، کاهش سرانه فضای سبز، دسترسی بهتر به تسهیلات و خدمات شهری و افزایش حجم ترافیک شده است.لذا تهیه ضوابط بلندمرتبه سازی، شناخت ویژگی های اقتصادی و اجتماعی ساکنین، نظارت بیشتر مراجع قانونی در کنترل ساخت و سازها و افزایش ضریب اطمینان و مدنظر قرار دادن تأثیر متقابل برنامه ریزی کاربری اراضی و حمل ونقل شهری در فرایند اسناد طرح های شهری از جمله پیشنهادات می باشد.

مقدمه:

بیش از یک قرن از ظهور ساختمان های مسکونی و تجاری طبقاتی (شامل برج ها، بلند مرتبه هاو آسمان خراش ها) می گذرد. در آغاز راه، این قبیل سازه ها به عنوان نشانه ای ازپیشرفت های تکنولوژیک و فنی جوامع شناخته می شدند. معرفی شیوه های نوین و پیشرفته طراحی و معماری، استفاده از مصالح ساختمانی جدید و پیشرفته، پدیدار شدن تکنولوژی های تاسیساتی جدید از قبیل سیستم های تهویه مرکزی، اطفای حریق، دفع زباله، پمپاژ آب به طبقات فوقانی، آسانسور، و حتی معرفی و ارائه الگوهای جدید زندگی شهری متناسب بااین معماری نوین، از جمله مواردی بودند که بدون مهیا شدن هریک، بلند مرتبه سازی نمیتوانست به عنوان بخشی مهم از صنعت ساختمان مطرح شود. بهمین دلیل بود که اولین بلندمرتبه ها و آسمان خراش ها، در جوامع پیشرفته صنعتی – بخصوص ایالات متحده امریکا- قدکشیده و با غرور، سر به آسمان ساییدند.

به مرور اما، با گذشت زمان و به خصوص پس از پایان یافتن جنگ جهانی دوم، ساخت و ساز بلند مرتبه ها و آسمانخراش ها، گذشته از به رخ کشیدن قدرت و قابلیت فنی کشورها، دلیل مهم دیگری نیز پیداکرد: رشد شدید جمعیت و کمبود زمین جهت احداث واحدهای مسکونی کافی. آنچنانکه کشورهایی مانند ژاپن، هنگ کنگ، مالزی و سنگاپور، به سرعت و پس از کشورهای بزرگ صنعتی، به خصوص ایالات متحده امریکا، شروع به گام نهادن در این راه کردند. امااحداث این ساختمان های بلند، تنها به این گروه از کشورها محدود نشد. رفته رفته اکثرکشورهای جهان، در روندی رو به گسترش، بلند

 مرتبه سازی را به عنوان یکی از نمادهای پیشرفت صنعتی و فنی خود، در دستور کار قرار دادند؛ ضمن آنکه رشد جمعیت نیز، دیگر به عنوان معضل تنها تعدادی کشور کوچک و پر جمعیت مطرح نبود، بلکه تبدیل به موضوعی جهانی شده بود ww.melk118.net)).

در این میان، ایران هم از این قاعده مستثنی نبود و از چند دهه پیش، آرام آرام، پای بدین وادی گذاشت.این رویکرد، اگرچه درسالهای پیش از انقلاب، عمدتاً با هدف حرکت به سمت مدرنیزاسیون شروع شد، اما رفته رفته و خصوصا طی سال های اخیر، به راهکاری جهت پاسخگویی به نیاز روزافزون جمعیت جوان کشور به مسکن تبدیل شد. کمبود زمین و بخصوص رشد غیر منطقی قیمت آن در سراسرکشور از یک سو، و افزایش تقاضا جهت اسکان در برخی مناطق خاص کشور (خصوصا تهران وسایر کلان شهرها)، حرکت شتابان به سمت بلند مرتبه سازی و ایجاد مجتمع های بزرگ آپارتمانی با طبقات و واحدهای زیاد را توجیه پذیر کرد. ارائه برخی امتیازات از سوی ارگان های دولتی و بانک ها نیز، سیل سرمایه ها را به سمت سرمایه گذاری در زمینه انبوه سازی هدایت کرد.در همین راستا تحقیق‌ حاضر جستاری‌ است‌ در زمینه تحلیل ادراکی- محیطی تأثیر بلندمرتبه سازی بر روی کاربری شهری قائمشهركه‌ از پنج‌ فصل‌به شرح زیر تشكیل‌ شده‌ است:

در فصل‌ اول‌ به‌ طرح‌ تحقیق‌، بیان‌ مسئله‌، اهداف‌، فرضیات‌، متدولوژی‌ و غیره‌ اشاره‌ شده است. در فصل‌ دوم‌به‌ مفاهیم و نظریات‌ و تکنیک های مورد استفاده در تحقیق پرداخته شده است. در فصل‌ سوم‌ به ویژگیهای طبیعی،اجتماعی،اقتصادی و کالبدی شهر قائمشهر و معرفی محدوده مورد مطالعه اشاره شده است.درفصل چهارم نیز به تجزیه و تحلیل مسأله بلند مرتبه سازی پرداخته شده است.

در فصل پنجم نیز به نتیجه گیری،ازمون فرضیات و ارائه پیشنهادات پرداخته شده است.

فصل اول: طرح تحقیق

1-1- بیان مسئله

راهبرد بلند مرتبه سازی و توسعه فضایی در ارتفاع به عنوان محصول رشد جمعیت و همچنینین کمبود زمین مناسب جهت ساخت و ساز دهه های اخیر در شهرهای جهان به ویژه شهرهای بزرگ رواج یافته است. آپارتمان نشینی را می توان از مهم ترین تحولات در فرایند اسکان بشر در شهرها دانست که به فرم مسکن شهری در دوران معاصر تبدیل شده است.

ایده ی بلند مرتبه سازی نخست به منظور بهره برداری از زمین های مرکز شهر و در پی توجه به اقتصاد شهر مطرح گردید. زیرا از سویی گرایش به تراکم و تمرکز واحد های اقتصادی، تقاضا برای زمین در مرکز شهر را به شدت افزایش داده بود و از سوی دیگر عرضه زمین در این منطقه شهر محدود بود. در نتیجه افزایش تراکم ساختمانی به عنوان راه حلی برای افزایش سطح زیربنای مورد بهره برداری ارائه شد(گلابچی، 53:1380).

استفاده فراگیر از این روش، به تدریج افزون بر کاربری های اقتصادی مانند کاربری های صنعتی، اداری و تجاری دامنگیر کاربری های مسکونی نیز گشت و به مناطق پیرامونی شهر نیز گسترش یافت، لیکن به مانند هر راه حل دیگری، این راه حل دارای تبعات و آثار منفی نیز بوده و مشکلات نوینی را برای شهروندان پدید آورد که از آن جمله می توان به افزایش ازدحام و تراکم، افزایش آلودگی های زیست محیطی، کاهش دسترسی شهروندان به هوای آزاد و نور خورشید و افزایش مزاحمت های شهری اشاره کرد( منعام-ضرابیان،102:1386).

پدیده بلندمرتبه سازی گرچه در طول حیات خود همواره از سوی اندیشمندان گوناگون مسائل اجتماعی، اقتصادی وشهرسازی مورد انتقاد واقع شده وبه كاربران با شك وتردید نگریسته شده اما همواره بنا به ضرورت نتوانسته است حضور دائمی خویش را به اثبا ت برساندوبر عرصه فعالیت خود بیافزاید.بلندمرتبه سازی در جهان پدیده ایست كه از اواخر قرن 19واوایل قرن 20چهره خود را به ثبت رساندو نخستین گامها‌ در تولید آسمان خراش‌ها از حدود سال 1880تا1900در شیكاگو برداشته شد.اما در کشور ما آغاز حرکت بسوی بلند مرتبه سازی را می توان به سال 1328 ه.ش دانست.

تا پیش از 1328 بلند ترین ساختمانهای ایران و تهران را می توان ساختمان باشگاه افسران دانست که مشتمل بر 4 طبقه بود(فرهودی و صالحی،72:1380).

با وقوع انقلاب اسلامی بلندمرتبه سازی در پی افزایش قیمت زمین و افزایش تراکم آغاز شد. در سالهای پایانی دهه 60 موج جدید بلند مرتبه سازی در طی افزایش قیمت زمین و افزایش تراکم آغاز گردید و کم کم سراسر شهرهای ایران را در بر گرفت (شاکری و صمدی واقفی، 1380).

با توجه به مشکلاتی که در اراستای اجرای این برنامه ها به وجود امد ، طرح مسکن مهر از سال 87 از سوی دولت بر مبنای سه اصل تخصیص زمین به هزینه صفر، اعطای تسهیلات ساخت، تبدیل واسطه مالکیتی به مدیریتی در راستای سیاست افزایش تولید و عرضه مسکن طراحی شدو عملیات اجرایی ان از سال 89 به صورت جدی وارد فاز اجرا و ساخت شد.

باتوجه به این که طی سال های اخیر درشهر قائمشهراحداث ساختمان های بلند مرتبه افزایش یافته است باعث بروز مشکلاتی از قبیل افزایش تراکم انسانی و ساختمانی، کاهش سرانه خدماتی(فضای سبز،بازی،اموزشی و …)،افزایش حجم ترافیک،فشار بیش از حد بر روی شبکه های مختلف شهر از قبیل اب ،برق،گاز و،عدم وجود فاضلاب شهری در بعضی نقاط و … شده است.

لذا در این تحقیق تلاش خواهیم کرد تا ضمن ارزیابی روند بلند مرتبه سازی در قائمشهر، به بررسی تاثیراحداث ساختمان های بلند در قائم شهراز نظر کاربری های شهری بپردازیم و سعی شود به سوالات زیر پاسخ داده شود:

-آیابلندمرتبه سازی بر کاربری زمین مسکونی در قائم شهرتاثیر می گذارد؟

-آیا بلند مرتبه سازی بر کاربری خدمات شهری تاثیرمی گذارد؟

-آیا بلند مرتبه سازی بر کاربریمعابر و شبکه ترافیک شهری تاثیر می گذارد؟