هدف پژوهش حاضر بررسی تاثیرآموزش گروهی به شیوه عقلانی هیجانی رفتاری بر کاهش بحران هویت و افزایش شادکامی دانش آموزان نوجوان خوابگاه های شبانه روزی می­باشد.روش پژوهش: به این منظور یک خوابگاه شبانه روزی دخترانه شهرستان مشهد به صورتتصادفی ساده  انتخاب شد. جامعه آماری این پژوهش کلیه دانش آموزان نوجواندختر خوابگاهی در شهرستان مشهد  بودند .نمونه شامل40 نفراز دانش آموزان نوجوان بود، که با بهره گرفتن از روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شدند و به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش (20 نفر) و گروه کنترل (20 نفر) گمارش شدند.گروه آزمایش ، درمان عقلانی هیجانی رفتاری را به مدت نه جلسه 90 دقیقه ای دریافت کرد و گروه کنترل مداخله ای دریافت نکرد. . ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه شادکامی آکسفورد وهویت شخصی احمدی می باشد. یافته های پژوهش با بهره گرفتن از آزمونکواریانس چند متغیری مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و حاکی از آن است که آموزش  گروهی به شیوه عقلانی هیجانی رفتاری به گونه ای معنادار به کاهش  بحران هویت وافزایش شادکامی منجر شده است.

1-1- مقدمه

سلامت نوجوانان پیش شرط سلامت و توسعه آینده بشریت است.هویت1محوریت سلامت نوجوانی و تحت تاثیر مجموعه عواملی است که بر سلامت نیز موثرند.تامین سلامت نوجوان در گرو تشکیل هویت[1]مطلوب است.نوجوانان به منزله آینده و فرداهایی که می توانند روشن یا تیره باشند، همین امروز نیازمند برنامه ریزی هستند. زودرنجی ،افسردگی ،اضطراب و پرخاشگری در بیشتر نوجوانان به چشم می خورد و از آنجائیکه نه خانواده ی خسته و کم حوصله و نه اولیاء مدرسه توجهی به ویژگیها و خواست نوجوانان دارند، آمار جرائم دانش آموزان دبیرستانی بسیار بالا و از بی احترامی به قوانین مدرسه تا جرائم جدی و مهمی چون دزدی و اعتیاد متغیر است(پرویزی،احمدی ونیکبخت نصرآبادی،1384)                                                                                   

هنگامی جامعه سالم و متعادلی خواهیم داشت که افراد بتوانند با برخورداری از سلامت روان در عرصه های اجتماعی به فعالیت بپردازند.انسان در هر نقطه از جهان با کسب آگاهی ها و مهارت های ویژه قادر خواهد بود راه برون رفتنی از تنگناهای فردی و اجتماعی خود را بیابد.از آنجا که هر اجتماعی فرهنگ،قوانین،کاستی ها و اختلالات خاص خود را دارد؛بررسی،شناخت،راه حل ها و درمان های مخصوص به خود را نیز می طلبد.دوره نوجوانی یکی از مهمترین و در عین حال خطرناک ترین مراحل زندگی است، بنابراین به جای ارائه ی اطلاعات خام درباره باید ها و نباید ها و ارزش ها و ضد ارزش ها ، مهارت برخورد با موقعیت های مختلف خصوصا موقعیت های پرخطر را باید به نوجوان آموخت.او باید مجهز به مهارت های کافی نظیر تفکر نقادانه، حل مسئله،تصمیم گیری و یا برخورد قاطعانه با دیگران باشد(غرابی،1387).                                

جامعه و به شكل كلی ،خانه،مدرسه،جمع دوستان هم سن و سال ،رسانه ها ،باشگاه های ورزشی و غیره به شكل خاص فضای در برگیرنده نوجوان را  تشكیل می دهند. می توان گفت كه نحوه اندیشیدن یک نوجوان ،نگرش وی به زندگی ،آمال و آرزوهای وی،ترس ها ،نگرانی ها ،هویت و بسیاری از خصوصیات او متاثر از شرایط پیرامون و مهارت هایی است كه در طی زندگی كسب كرده است.یكی از مهم ترین تكالیف هر نوجوان هویت یابی است.نوجوان با ورود به این دوره بایستی به شناخت یكپارچه و مطمئنی از جهات مختلف در مورد خود دست یابد.تا با اطمینان هر چه بیشتر به خود و امیدبه آینده ای روشن پا به دوران بزرگسالی گذاشته و سلامت روان او تامین شود(صداقتیان،1389).  

 شادکامی به چگونگی ارزیابی مردم از زندگی خود اشاره دارد و متغیر هایی چون رضایت از زندگی، رضایت از وضع زناشویی، رضایت از کار، نبود افسرد گی و اضطراب و وجود عواطف و خلق مثبت را شامل می شود. ارزیابی شخص از خود ممکن به شکل شناختی باشد، مثلا هنگامی که شخص بطور کلی در مورد رضایت از زندگی خود یا جنبه هایی از زندگی مانند تفریحات به قضاوت آگاهانه می نشیند. ارزیابی شخص ممکن است عاطفی نیز باشد(تجربه ی هیجانات و خلقیات ناخوشایند وخوشایند مردم در رویارویی با زندگی خود). بنابراین، گفته می شود که اگر شخص رضایت از زندگی و اغلب خوشی را تجربه کند و فقط گاه گاهی که به هیجاناتی مثل غمگینی و خشم دچار شود، دارای شادکامی بالا خواهد بود برعکس اگر از زندگی خود ناراضی باشد و خوشی و علاقه اندکی را تجربه کند و به هیجانات پیوسته منفی مثل خشم و اضطراب دچار باشد، دارای شادکامی پایینی است(دنیر و بیسواس1 2000 به نقل از مظفری و هادیانفر1383 )

نوجوانان خوابگاهی دختردر طول دوران تحصیل و در محیط های خوابگاهی به دلیل دور بودن از خــانواده، داشتن احساس دلتنگی و كسالت ، عقاید و باورهای ناکارامد وجود انواع تنش ها و عدموجود امكانات تفریحی و برنامه های متنوع پرورشی ، می توانند مسائل و مشکلات روحی و روانی بسیاری، مخصوصا بحران هویت و شادکامی پایین را تجربه نمایندمداخلات روانی که می توان هم درافزایش شادکامی هم در بهبود مولفه های بحران هویت2[2]از آنها استفاده کرد عبارتند از:درمانهای رفتاری ،شناختی،روانکاوی،وجودی، گشتالتی و…آموزش گروهی به شیوه عقلانی هیجانی رفتاری نوع آموزش بکار برده شده در تحقیق حاضر می باشد که در این روش ،با شناسایی افکار غلط،غیر منطقی و منفی که سبب هیجان ها ورفتارهای منفی هستند، و همچنین بوسیله تغییر دادن آنها ، می توان مشکلات  افراد گروه را کاهش داد.

2-1- بیان مسئله

در چند دهه اخیر، پیشگیری از اختلال های روانی كودكان و نوجوانان در شمار اولویت های اغلب كشورها قرار گرفته است. چنین توجهی نشان می دهد كه ناتوانی كودكان و نوجوانان در مواجهه با چالش های تحولی روبه افزایش است، افزایشی كه نه تنها رنج و درد در كودكان، نوجوانان و خانواده های آنها را در پی دارد، بلكه بار سنگینی را بر جوامع تحمیل می كند( دادستان، 1388).

انتقال از نوجوانی به جوانی، یعنی زمانی كه شخص به یک فرد مستقل تبدیل می گردد، با تشكیل هویت همراه است و مهمترین موضوع مرحله آخر نوجوانی رسیدن به هویت شخصی می باشد. برای بیشتر نوجوانان تشكیل هویت احتمالاً به معنای رویارویی با یک سری كوشش ها و تكاپوهای نسبتاً كوچك است. (پوردهقان، 1383).

مطالعاتی در زمینه رشد هویت وجود دارد كه تفاوت های فردی مهمی را در رفتار و ویژگیهای فردیتی بین دانش آموزان  دبیرستانی آشكار ساخته است.

 این یافته ها نشان می دهند كه دانش آموزانی كه در اندازه گیری هویت نمره بالای میانگین می آورند موفق تر، قابل اعتمادتر، سازگارتر، خودكارآمدتر و از لحاظ فردیتی منسجم تر (بهداشت روانی بالاتر) از دانش آموزانی هستند كه نمره هویت آنها پایین تر از حد متوسط است(عبدی زرین،ادیب راد ویونسی، 1389)

نوجوانانی كه ارزش های پذیرفته شده توسط خود را كه مبنای رشد هویت مثبت برای آنها بوده درونی كرده اند از افرادی كه واجد هویت منفی هستند یا هنوز اتخاذ نكرده اند، از سلامت روانی بیشتری برخورد دارند. (كشاوزی ارشدی، 1388).به عقیده اریکسون1، نوجوانان در جوامع پیچیده دچار بحران هویت می‌شوند یعنی یک دوره موقتی سر در گمی و پریشانی که قبل از به توافق رسیدن در مورد ارزشها و اهداف، آن را تجربه می‌کنند.(لورا ای برک2،2001، ترجمه سید محمدی ،1384).تشکیل هویت شخص ممکن است فرایند مستمری باشد که در تمام عمر صورت ‌گیرد(مک آدامز32001،ترجمهسید محمدی،1386).

چند پژوهش روی زمان بحران هویت تمرکز کرده‌اند. اریکسون معتقد بود که بحران هویت در حدود 12 سالگی آغاز می‌شود و تقریبا در 18 سالگی به طریقی حل می‌شود. با این حال، بحران هویت در برخی افراد ممکن است تا مدتها بعد روی ندهد. در یک تحقیق، بیش از 30 درصد آزمودنی‌ها تا 24 سالگی هنوز در جستجوی هویت بودند.(آرچر1، 1982، ترجمهسید محمدی،1386)

دخترها در زمینه هویت مرتبط با صمیمیت، مانند مسائل جنسی و اولویتهای خانواده در برابر شغل، تعقل پیشرفته‌تری از پسرها نشان می‌دهند. غیر از این مورد فرایند و زمان‌بندی شکل‌گیری هویت در هر دو جنس یکسان است.(آرچر1 و واترمن2، 1994 ترجمه سید محمدی ،1384)

کاهش و یا حذف بحران هویت به تنهایی نمی تواند موجب کاهش مشکلات روحی روانی ای که نوجوانان خوابگاهی تجربه می کنند، گردد.اگر بتوان در کنار کاهش یا حذف بحران هویت میزان شادکامی آنان را نیز افزایش دهیم، امید بیشتری  خواهیم داشت که از مسائل و مشکلات روحی، روانی و تحصیلی نوجوانان خوابگاهی کاسته و بر انگیزه پیشرفت، رضایت از زندگی و عواطف مثبت آنان افزوده گردد. شادکامی بر نگرش و ادرکات شخصی مبتنی است و بر حالتی دلالت می کند که مطبوع و دلپذیر است واز تجربه ی هیجانهای مثبت و خشنودی از زندگی نشئت می گیرد(آرگایل3 به نقل از نصوحی 1383 ).

شادکامی به چگونگی ارزیابی مردم از زندگی خود اشاره دارد و متغیر هایی چون رضایت از زندگی، رضایت از وضع زناشویی، رضایت از کار، نبود افسرد گی و اضطراب و وجود عواطف و خلق مثبت را شامل می شود. ارزیابی شخص از خود ممکن به شکل شناختی باشد، مثلا هنگامی که شخص بطور کلی در مورد رضایت از زندگی خود یا جنبه هایی از زندگی مانند تفریحات به قضاوت آگاهانه می نشیند. ارزیابی شخص ممکن است عاطفی نیز باشد(تجربه ی هیجانات و خلقیات ناخوشایند وخوشایند مردم در رویارویی با زندگی خود). بنابراین، گفته می شود که اگر شخص رضایت از زندگی و اغلب خوشی را تجربه کند و فقط گاه گاهی که به هیجاناتی مثل غمگینی و خشم دچار شود، دارای شادکامی بالا خواهد بود برعکس اگر از زندگی خود ناراضی باشد و خوشی و علاقه اندکی را تجربه کند و به هیجانات پیوسته منفی مثل خشم و اضطراب دچار باشد، دارای شادکامی پایینی است(دنیر و بیسواس 2000 به نقل از مظفری و هادیانفر 1383 ).

به نظر می رسد نوجوانان خوابگاهی ای که از بحران هویت و شادکامی پایین رنج می برند، باور ها و عقاید ناکارآمدی را در فکر خود پرورش داده اند. بنابراین می توان با قرار دادن آنها در فرایند آموزش گروهی به شیوه هایی که به بازسازی شناختی شان کمک می کند به درمان این مسائل پرداخت.یکی از قدیمی ترین درمان های شناختی که گرایش رفتاری دارد، درمان عقلانی، هیجانی آلبرت الیس است که اکنون رفتار در( عقلانی – هیجانی) REBT)1 نامیده می شود.

 رفتار درمانی عقلانی – هیجانی سعی دارد فرایند های(فکر ناسازگارانه ی درمانجو را تغییر دهد که پاسخ های هیجانی ناسازگارانه و بنابراین رفتار به آنها وابسته هستند. تکلیف رفتار درمانی عقلانی – هیجانی این است که نظام عقیدتی و خود سنجی های فرد را بازسازی کند، مخصوصا با توجه به (باید ها) و (حتماها)ییکه اجازه نمی دهند فرد احساس ارزشمندی مثبت و زندگی رضایت بخش و خشنود کننده ای داشته باشد.( باچر2، مینکا3، هولی4، 2007 ،ترجمه سیدمحمدی،1388).

  آموزش گروهی به شیوه عقلانی – هیجانی – رفتاری می خواهد که اعضای گروه را به ابزاری مجهز کند که احساسات ناسالم را کاهش داده یا محدود کند بطوری که بتوانند زندگی رضایت بخش تری داشته باشند. برای دستیابی به این اهداف، به مراجعان راه های عملی برای شناسایی افکار و باور های درست را نشان می دهند تا بصورت نقادانه این باور ها را ارزیابی کنند و یا به باور های سازنده آنها را تغییر دهند .

آموزش گروهی به شیوه عقلانی – هیجانی – رفتاری می خواهد که اعضای گروه را به ابزاری مجهز کند که احساسات ناسالم را کاهش داده یا محدود کند بطوری که بتوانند زندگی رضایت بخش تری داشته باشند. برای دستیابی به این اهداف، به مراجعان راه های عملی برای شناسایی افکار و باور های درست را نشان می دهند تا بصورت نقادانه این باور ها را ارزیابی کنند و یا به باور های سازنده آنها را تغییر دهند.

حال با توجه به اینکه نوجوانان خوابگاهی دختر در طول دوران تحصیل و در محیط های خوابگاهی می توانند مسائل و مشکلات روحی و روانی بسیاری، مخصوصا بحران هویت و شادکامی پایین را تجربه نمایند و آموزش گروهی به شیوه عقلانی، هیجانی، رفتاری می تواند موجب تغییر باورهای ناکارآمد، پاسخهای هیجانی ناسازگارانه و رفتارهای وابسته به آن گردد، پژوهش حاضر به منظور کاهش بحران هویت و افزایش شادکامی آنان انجام خواهد گرفت. در این راستا پرسش اصلی پژوهش حاضر به این شرح است:

آیا  آموزش گروهی به شیوه عقلانی – هیجانی – رفتاری می تواند موجب کاهش بحران هویت و افزایش شادکامی در نوجوانان خوابگاهی دختر گردد؟

3-1- اهمیت و ضرورت پژوهش

ضرورت طرح هویت از آنجا ناشی می شود كه بسیاری از مشكلات جوانان در كشور ما و سایر كشورهای جهان ، به دلیل مشكلات هویت است. هویت یابی یكی از نیازهای اساسی آدمی است. با اندكی تامل در ادیان الهی و مكاتب مشرق زمین كه آثار آن را در نظریه روانشناسانی مانند راجرز1 می بینیم، ضرورت خودشناسی و درك كامل از هدف و مقصد و سیر آفاق و انفس مطرح شده است. هدف این جستجوها رسیدن به مفهومی از خود و پایبندی به روش های انتخابی است. و این دو موضوع (جستجو و تعهد به انتخاب خود) دو عنصر اساسی هویت یابی است. بررسی تحقیقات نشانگر آن است كه افراد به كمك هویت است كه به تدوینی از خویشتن می رسند كه اگر این تعریف با واقعیت اجتماعی آنان در تعارض باشد حالت هایی مثل عدم پختگی، فشار روانی، مشكلات رفتاری و تحصیلی و غیره را تجربه می كنند. (بهاری و فركیش، 1388).

امروزه، از خود بیگانگی ،معمای بزرگ و معضل فكری اندیشمندان و نویسندگان نام آور می باشد.به گفته«اریک فرم1» از زمان «دكارت» تاكنون هویت فرد از بزرگترین مشكلات فلسفه جدید بوده است.تعبیری كه امروز ابرای «از خود بیگانگی2» به كار می رود«فقدان هویت» است،كه به عقیده اریكسون ،مفهوم «بحران هویت» گویاتر و جامع تر است.اگر توجهی به آثار ،پیامدها و نتایج ناگوار«فقدان هویت» داشته باشیم و از عمق رنج و دردی كه جوانان بی هویت احساس می كنند،آگاه شویم می بینیم كه بخش قابل توجهی از افسردگی ها ،پوچی و درون تهی شدن ها و روزمرگی ها نتیجه منطقی بی هویتی است( شرفی ،1380).

 هویت یابی از مهم ترین تكالیف هر نوجوان است و نوجوان با ورود به این دوره بایستی به شناخت یكپارچه و مطمئنی از جهات مختلف در مورد خود دست یابد ،تا با اطمینان هر چه بیشتر به خود و امید به آینده ای روشن ،پا به دوران بزرگسالی گذاشته و سلامت روانی او تامین شود(صداقتیان،1389).

هال3[1]و براسارد(2008) به نقل از مجد آبادی فراهانی ، فرزاد،شهرآرایو مرادی،(1390) می نویسد در اوایل دوره نوجوانی ، یک رشته تغییرات جسمانی ، بین شخصی و دورن شخصی آغاز می شود.یکی از این تغییرات ، آغاز جستجوی فعال یک شخصیت متمایز است .از زمان نظریه پردازی اریکسوندر باب تحول روانی اجتماعی، تحول هویت تکلیف روانی اجتماعی بنیادی در دوره نوجوانی  قلمداد شده است. شوارتز4 (2005)به نقل از زارع(1391) نیز بیان می کنند در دوره نوجوانی ، نه تنها شکل گیری روندهای تحولی مثبت همچون یک هویت منسجم آغاز می شود ، بلکه رفتارهای مشکل آفرین نیز معمولا ظاهر می شوند و افزایش می یابند.

1.Erich Fromm

2. Self-estrangement

3.Hall

5. Schwartz.

فصل اول : کلیات تحقیق

مقدمه……………………………………………………………………………………9

بیان مسأله ………………………………………………………………………………9

اهمیت و ضرورت تحقیق ………………………………………………………………14

اهداف تحقیق (هدف کلی – اهداف جزئی- اهداف کاربردی ) …………………………..20

فصل دوم : مبانی نظری تحقیق

مقدمه …………………………………………………………………………………..23

ادبیات تحقیق ……………………………………………………………………………24

پیشینه مطالعاتی تحقیق …………………………………………………………………..29

نظریه های مربوط به موضوع تحقیق …………………………………………………..46

چارچوب نظری تحقیق …………………………………………………………………..74

فرضیات تحقیق ………………………………………………………………………….75

مدل نظری ……………………………………………………………………………….76

فصل سوم : روش شناسی تحقیق

روش پژوهش ……………………………………………………………………………78

ابزار و روش جمع آوری اطلاعات ………………………………………………………79

جامعه آماری ،نمونه و روش نمونه گیری …………………………………………………98

تعریف نظری و عملیاتی متغیرها………………………………………………………….80

اعتبار ابزار ………………………………………………………………………………82

پایایی ابزار ……………………………………………………………………………….83

روش تجزیه و تحلیل داده ها ………………………………………………………………84

فصل چهارم : یافته های پژوهش

یافته های توصیفی ………………………………………………………………………..86

یافته های مربوط به سنجش فرضیه ها ……………………………………………………124

فصل پنجم : نتیجه گیری و پیشنهادات

نتیجه گیری …………………………………………………………………………….138

پیشنهادات ………………………………………………………………………………146

منابع ……………………………………………………………………………………149

پرسشنامه ……………………………………………………………………………….157

چکیده:

امروزه موضوع سلامتی در اولویت دستور كار توسعه بین المللی قراردارد و نابرابریهای سلامت بین كشورها و در درون جوامع دغدغه اصلی جامعه جهانی شده است. یکی از مهمترین این عوامل شرایط اجتماعی است كه افراد جامعه در آن زندگی و فعالیت می كنند.وضعیت دوران جنینی، تولد و کودکی، نوجوانی و جوانی، شیوه زندگی، طبقه اجتماعی،وضعیت اقتصادی، اشتغال و نیز استرس، سلامت روحی و روانی، پایبندی اخلاقی، اعتیاد به مواد مخدر و دخانیات از مهمترین عوامل اجتماعی موثر بر سلامت افراد می باشند.در تحقیق حاضر سئوال اصلی این است که در شهر سمنان به عنوان یکی از نزدیکترین شهرها به پایتخت، وضعیت دسترسی مردم به خدمات و مراقبتهای بهداشتی و پزشکی چگونه است و سلامت شهروندان تا چه حد متأثراز پایگاه اقتصادی – اجتماعی آنان است. در این مطالعه فرضیات تحقیق براساس تئوری علل اجتماعی بنیادی لینک وفیلان و نظریه وضعیت اقتصادی–اجتماعی،عوامل استرس زای وقایع زندگی و سلامت پیرلین و ترنر طراحی شد و از روش پیمایش برای دستیابی به داده های مربوط به فرضیات استفاده شده است. جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه خانوارهای ساکن در شهر سمنان بود که برابر با 52869 خانوارمی باشد و تعداد نمونه

 224 خانوار برآورد شد. روش نمونه گیری خوشه ای و واحد تحقیق هرمرد یا زن بالای 18 سال هر خانوار بود. نتایج نشان داد کهشرایط ضعیف اجتماعی – اقتصادی در طول زندگی بر سلامتی تاثیرگذار است ،  میزانشیوعاختلالاتسلامت جسمانی روانیدرافرادبالای 45سال،بیكار،بازنشستهوزنانخانهداربیشازسایرگروه هابود. روش های مدیریت و روابط اجتماعی حاکم در محیط کار بسیار موثر استونوع شغل بیش از سایر متغیرها با دسترسی به خدمات بهداشتی و پزشکی همبستگی دارد.

فصل اول: کلیات

1-1- مقدمه

یکی از شاخصهای توسعه در هر جامعه سطح بهداشت و میزان دسترسی اعضای آن جامعه به خدمات پزشکی و مراقبتهای بهداشتی است. سلامت و بهداشت در زندگی فردی واجتماعی اهمیت روز افزونی دارد ،به طوری که سازمان های بین المللی متعددی این مقوله را مورد توجه خاص قرار داده اند. بیماری ها بدون علت به وجود نمی آیند واگر مراقبت کافی به عمل نیاید تندرستی مدت زیادی دوام نخواهد داشت.  سلامت هم چون جامی بلورین بسیار زیبا ولی شکننده است که نگهداری از آن به وقت ودقت زیادی احتیاج دارد. رفتار وشیوه زندگی ،عوامل محیطی ومراقبت های بهداشتی از عوامل تأثیرگذار بر سلامت هستند.افرادی که از طبقه پایین تر اقتصادی- اجتماعی هستند و در محله های فقیرنشین زندگی می کنند احتمالاً بیشتردر معرض جنایت وآلودگی محیطی قرار دارند.مسکن های با کیفیت نا مناسب، خطر ابتلا به انواع بیماریها را برای افراد افزایش می دهد . افراد ساکن در این منازل  بیشتر در معرض خطر  و سرایت بیماریهای عفونی  و مزمن قرار دارند.

توجه جدی به جایگاه تغذیه در بین مردم و توزیع غذای کافی همراه با ویتامینهای لازم به ویژه برای کودکان، دسترسی همگان به آب آشامیدنی سالم همگی از عوامل مؤثر بر سلامت افراد است.  توان خرید خدمات درمانی نیز تأثیر بسزایی بر دستیابی به مراقبت های بهداشتی و پزشکی دارد . هر زمان که شرایط اقتصادی جامعه با پیشرفت و رونق همراه باشد ، شرایط اقتصادی اعضای جامعه نیز بهبود می یابد و استفاده آنها از خدمات بهداشتی و پزشکی بیشتر می شود. اما زمانی که اقتصاد دچار رکود گردد، اقشار فقیر و آسیب پذیر جامعه به لحاظ برخورداری از امکانات و خدمات پزشکی با مشکل مواجه خواهند شد. این پژوهش به دنبال یافتن رابطه بین پایگاه اجتماعی -اقتصادی ومراقبت های بهداشتی ودسترسی به آن می باشد و  دراین فصل نخست مسأله تحقیق ،سپس اهمیت وضرورت و در پایان اهداف اصلی  و فرعی تحقیق مطرح خواهند شد.

2-1- بیان مسئله

سلامت یک پروسه چند محوری است که از یک سو عوامل بسیاری در ایجاد و تداوم آن نقش دارند و حاصل مشارکت تمام دستگاه های اجرایی یک جامعه است و از طرف دیگر ، مقوله سلامت تأثیر قابل توجهی بر سایر بخشهای جامعه دارد. به همین علت در برنامه‌های توسعه هزاره سوم سازمان ملل متحد نیز مقوله سلا‌مت، بعنوان یکی از شاخص‌های اصلی توسعه‌یافتگی جوامع شمرده می‌شود. سازمان بهداشت جهانی نیز در سال 2007 به منظور جلب توجه جهانی به موضوع امنیت بین المللی سلامت ، جلب نظر سطوح بالای سیاسی و ضرورت سرمایه گذاری و توجه بیشتر مردم و دولتها ، شعار « سرمایه گذاری در سلامت » را مطرح نمود(UN 2007:19).

مراقبت بهداشتی اولیه، جزء ضروری مراقبت های سلامت هستند كه بایستی به شكل یكسان در دسترس همه افراد و خانواده های یک جامعه باشد. شكل ارائه آن بایستی برای افراد و خانواده ها قابل قبول بوده، با مشاركت كامل آنها و با صرف هزینه ای كه از سوی جامعه و كشور قابل پرداخت باشد، ارائه گردد. مراقبت های بهداشتی اولیه، هسته اصلی نظام سلامت هر كشور و جزئی اصلی از توسعه اجتماعی و اقتصادی آن كشور است. دسترسی به بهداشت مناسب مکانیسم کلیدی برای ارتقا سلامتی ورفاه افراد است اما اغلب اوقات بهداشت نادیده گرفته می شود زیرا دولتها ملزم خواهند بود تعهدات سیاسی ومالی رابپذیرد تا تغییراتی را ایجاد کنند.

امروزه در بیشتر كشورهای جهان، تلاش برای صنعتی شدن هرچه بیشتر از یكسو و از سویی دیگر رشد سریع جمعیت، شهرنشینی و مهاجرت به چشم میخورد. به دنبال این تغییرات بنیادین، روزبه روز بر استرس ها و مسایل و مشكلات روانی -اجتماعی جوامع افزوده شده و جهان شاهد تغییرات عمده در اپیدمیولوژی بیماری ها و نیازهای بهداشتی افراد خواهد بود، به گونه ای كه بیماریهای جسمی- روانی، درصدر عوامل ایجادكننده ناتوانی و مرگهای زودرس قرارمیگیرند. شیوع بالای این بیماریها وناتوانی طولانی مدت و مزمن همراه آنها، باعث گردیده تا این مشكلات در تمامی جوامع به عنوان یک اولویت بهداشتی موردتوجه قرارگیرد. (Murray et al. 2001)

در حال حاضر نابرابری در برخورداری از سلامت در بین كشورهای مختلف به صورت چالشی جهانی درآمده است، به طوری كه امروزه شاهد تفاوت 48ساله در امید به زندگی بین كشورهای مختلف و تفاوتی 20ساله در داخل برخی از كشورها هستیم. بنا به مطالعه صورت گرفته، سهم ژنتیک در سلامت افراد 15درصد، محیط فیزیكی با 10درصد، نظام مراقبت بهداشتی در كشورها با 25درصد و عوامل اجتماعی با 50درصد از عوامل مؤثر بر سلامت هستند. در كشورهای بسیار ثروتمند، فقرا عمر كوتاهتری دارند. همچنین در سراسر دنیا، افراد محروم دسترسی كمتری به منابع بهداشتی دارند. به اعتقاد كمیسیون بررسی عوامل تاثیرگذار بر سلامت اجتماعی افراد، بی عدالتی در سلامت در كشورها در حال گسترش است و دلیل اصلی آن نیز نگاه سرمایه داری به جهان است(Stansfield & Marmot 1992: 739).

در كشور های توسعه یافته نابرابری در برخورداری از امكانات بهداشتی درمانی در شهر های مهمی همچون لندن،واشنگتن و…. نیز به چشم می خورد.در این شهرها هنوز تبعیض های بهداشتی باعث مرگ و میرهای دردناكی می شود(پاگ 1383) . مطالعات انجام شده در آمریكا نشان می دهد كه بیماریهای  قلبی  یكی از عوامل اصلی مرگ و میردر این كشور است. در این كشور نرخهای گوناگون مرگ و میر به تنهایی ناشی از ویژگی های جمعیتی نیست بلكه در بسیاری از موارد ناشی از سطوح گوناگون دسترسی به خدمات و تسهیلات بیمارستانی است(تیموتی  2007). 

دسترسی به بهداشت توسط افراد ودر سایه پایگاه اقتصادی – اجتماعی قرار می گیرد.افرادی که از حمایت‌های اجتماعی برخوردار نیستند، معمولا کمترین دسترسی را نیز به خدمات بهداشتیـ درمانی دارند. برای ارتقای سلامت باید توجه ویژه‌ای به زنان و کودکان شود و از پزشک محوری به بهداشت محوری حرکت کرد. از آن مهمتر این است که داشتن جامعه‌ای سالم نه ‌تنها باید به یک خواست و مطالبه عمومی تبدیل شود، بلکه باید به یک اراده و همت ملی منتهی شود. باید مردم پیش از آن که دیگران را مسئول سلامت جامعه بدانند، خود را مکلف به حفظ و ارتقای سلامت جامعه ببینند(ملک افضلی 1385: 39).

نظام سلامت در ایران در رده 123 جهانی است و استانداردهای نظام سلامت ایران با پارامترهای سازمان بهداشت جهانی چندان همخوانی نداشته است.این رتبه نشان دهنده بی عدالتی در توزیع بهداشت و سلامت است. بر اساس مطالعات و محاسبات سال 87 سرانه تعیینی از سوی سازمان نظام‌پزشكی 12 هزار و 900 تومان بود اما عملا سرانه خروجی هفت هزار تومان شد7.9 درصد میزان سهمی است كه دولت در خوشبینانه‌ ترین شرایط برای نظام سلامت از صندوق ملی سلامت كنار می ‌گذارد در حالی كه این رقم نباید كمتر از 16درصد باشد. پوشش نامناسب بیمه‌ای و بضاعت ناكافی صندوق‌های بیمه‌ای یکی از مشکلات مردم است و بیمه‌ها به‌جای سلامت‌محور بودن صرفاً به درمان توجه میی كنند(وزارت بهداشت، درمان و آموزش  پزشكی 1389: 85).

كشور ما در حال گذر تغذیه است، بطوری كه 6/16 درصد زنـان 45-15 سـال دچار كم خونی فقر آهن، 6/15 درصد كودكان زیر 5 سال دچار سوء تغذیه از نوع متوسط و شدید كه در نتیجه 000/800 كودك دچار كوتاهی قد تغذیه ای هستند. سوء تغذیه پروتئین ـ انرژی مشكلی است جهانی و در دنیا 32 درصد كودكان زیر 5 سال دچار سوء تغذیه متوسط و شدید هستند كه كوتاهی قد تغذیه ای یک عارضه آن است. در كشور‌های كم توسعه یافته میزان آن 45 درصد، كشور‌های در حال توسعه 33 درصد و كشور‌های  صنعتی، صفر است. 149 میلیون كودك زیر 5 سال هنوز از سوء تغذیه رنج می ‌برند، یكی از اهداف سال 2000 كاهش سوء تغذیه به میزان 50 درصد بوده است ولی این هدف در كشور‌های در حال توسعه فقط 17 درصد كاهش یافته است، یعنی از 177 میلیون به 149 میلیون نفر رسیده است (UNICEF 2001:68-111).

 فصل اول: طرح تحقیق……………………………………………………………………………………………….2

1-1- مقدمه………………………………………………………………………………………………………………..2

1-2- بیان مساله…………………………………………………………………………………………………………..3

1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق………………………………………………………………………………….5

1-4- اهداف تحقیق…………………………………………………………………………………………………….6

1-4-1- هدف كلی……………………………………………………………………………………………………..6

1-4-2- اهداف ویژه……………………………………………………………………………………………………6

1-4-3- هدف کاربردی………………………………………………………………………………………………….7

1-5- سؤالات تحقیق…………………………………………………………………………………………………..7

1-5-1- سوال اصلی……………………………………………………………………………………………………..7

1-5-2- سوالات ویژه…………………………………………………………………………………………….7

1-6- تعاریف متغیر ها………………………………………………………………………………………………..8

1-6-1- كیفیت زندگی…………………………………………………………………………………………………8

1-6-2- اقتصاد………………………………………………………………………………………………………….9

1-6-3- محیط زیست……………………………………………………………………………………………..10

1-6-4- فرهنگ……………………………………………………………………………………………………..11

1-6-5- سلامت……………………………………………………………………………………………………11

1-6-6- تحصیلات…………………………………………………………………………………………………12

1-7- تعریف عملیاتی………………………………………………………………………………………………..12

1-7-1- کیفیت زندگی…………………………………………………………………………………………….12

1-7-2- اقتصاد………………………………………………………………………………………………………..13

1-7-3- محیط زیست……………………………………………………………………………………13

1-7-4- فرهنگ…………………………………………………………………………………………………….14

1-7-5- سلامت…………………………………………………………………………………………………..14

1-7-6- تحصیلات…………………………………………………………………………………………………14

 فصل دوم: مبانی نظری تحقیق……………………………………………………………………………16

2-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………….16

2-2- مبانی نظری تحقیق…………………………………………………………………………………….17

2-2-1- صنعت………………………………………………………………………………………………………17

2-2-1-1- توسعه صنعتی………………………………………………………………………………………19

2-2-1-2- چالشهای توسعه صنعتی…………………………………………………………………..20

2-2-1-3- صنایع نفت، گاز و پتروشیمی……………………………………………………………22

2-2-1-4- صنعت و توسعه پایدار………………………………………………………………………….27

2-2-2- کیفیت زندگی………………………………………………………………………………………32

2-2-3- شاخص های کیفیت زندگی…………………………………………………………………..38

2-2-4- اقتصاد…………………………………………………………………………………………………41

2-2-4-1- تاثیر شاخص اقتصاد بر کیفیت زندگی……………………………………………………44

2-2-4-2- پیامدهای اقتصادی توسعه صنعتی……………………………………………………..46

2-2-5- محیط زیست…………………………………………………………………………………………49

2-2-5-1- تاثیر محیط زیست بر کیفیت زندگی…………………………………………………….55

2-2-5-2- پیامدهای زیست محیطی توسعه صنعتی……………………………………………56

2-2-6- فرهنگ………………………………………………………………………………………………58

2-2-6-1- جایگاه فرهنگ در کیفیت زندگی……………………………………………………………..63

2-2-6-2- پیامدهای فرهنگی توسعه صنعتی…………………………………………………………65

2-2-7- سلامت…………………………………………………………………………………………….67

2-2-7-1- نقش سلامت در کیفیت زندگی………………………………………………………….69

2-2-7-2- تاثیر توسعه صنعتی بر وضعیت سلامت…………………………………………………71

2-2-8- تحصیلات………………………………………………………………………………………..73

2-2-8-1- نقش تحصیلات در کیفیت زندگی…………………………………………………….75

2-2-8-2- تاثیر توسعه صنعتی بر وضعیت تحصیلات……………………………………………75

2-3- پیشینه پژوهش…………………………………………………………………………………….77

2-3-1- پیشینه داخلی………………………………………………………………………………..77

2-3-2- پیشینه خارجی………………………………………………………………………………..81

2-3-3- جمع بندی تحقیقات انجام شده…………………………………………………………….83

2-4- بررسی محیط پژوهش……………………………………………………………………………84

2-5- مدل نظری…………………………………………………………………………………………..85

 فصل سوم: روش شناسی…………………………………………………………………………89

3-1- مقدمه………………………………………………………………………………………………..89

3-2- روش تحقیق………………………………………………………………………………………..90

 

 

3-3- جامعه آماری………………………………………………………………………………………..91

3-4- نمونه آماری………………………………………………………………………………………….91

3-5- روش گردآوری داده ها……………………………………………………………………..92

3-5-1- ابزار تحقیق………………………………………………………………………………………..92

3-5-2- نحوه تهیه پرسشنامه…………………………………………………………………………..92

3-5-3- تعیین روایی و پایایی پرسشنامه…………………………………………………………..93

3-5-3-1- قابلیت اطمینان (پایایی)………………………………………………………………93

3-5-3-2- اعتبار (روایی)……………………………………………………………………………….94

3-6- روش تجزیه و تحلیل داده ها…………………………………………………………………..95

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ­های تحقیق……………………………………………….96

4-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………96

4-2- اطلاعات جمعیت­شناختی تحقیق…………………………………………………………..97

4-2-1- بررسی جنسیت پاسخگویان……………………………………………………………97

4-2-2- بررسی وضعیت تأهل پاسخگویان……………………………………………………..98

4-2-3- بررسی وضعیت محل سکونت پاسخگویان…………………………………………….98

4-2-4- بررسی وضعیت اشتغال  پاسخگویان…………………………………………..99

4-2-5- بررسی سطح تحصیلات…………………………………………………………………100

4-3- بررسی نرمال بودن داده ها با بهره گرفتن از آزمون کولموگروف – اسمیرنوف…………101

4-4- تجزیه و تحلیل سؤالات تحقیق………………………………………………………………102

 فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری……………………………………………………………….123

5-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………….123

5-2- بررسی سؤالات ویژه تحقیق…………………………………………………………………..124

5-3- جمع بندی……………………………………………………………………………………………133

5-4- پیشنهادات………………………………………………………………………………………..134

5-4-1- پیشنهادات کاربردی……………………………………………………………………..134

5-4-2- پیشنهادات پژوهشی…………………………………………………………………………134

5-5- محدودیت ها…………………………………………………………………………………135

فهرست منابع…………………………………………………………………………………………….136

پیوستها…………………………………………………………………………………………………148

چکیده انگلیسی……………………………………………………………………………………….151

چکیده:

هدف از این پژوهش بررسی استقرار منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس بر کیفیت زندگی مردم منطقه عسلویه می باشد. این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر چگونگی گردآوری داده ها توصیفی پیمایشی است. جامعه آماری پژوهش شامل تمامی افراد بالای 18 سال منطقه عسلویه می باشد که با روش نمونه گیری تصادفی ساده 200 نفر از افراد جامعه آماری انتخاب شدند.ابزار پژوهش شامل پرسشنامه محقق ساخته و فیش ثبت اطلاعات می باشد.جهت بررسی سوالات پرسشنامه از روش تحلیل عاملی بارتلت استفاده شده که مقدارKMO در این آزمون 816/0 می باشد که نشان دهنده ی روایی آن است.همچنین برای بررسی پایایی  پرسشنامه از روش آلفای کرونباخ بهره گرفته شده که ضریب آلفا 846/0 بوده که نشان دهنده آن است که از انسجام محتوایی کافی برخوردار است. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل های آماری نشان دهنده آن است که استقرار منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس بر مولفه محیط زیست و اقتصاد بیشترین تاثیر داشته است و بر سایر مولفه ها نیز به صورت نسبی اثرگذار می باشد.

فصل اول: طرح تحقیق

1-1- مقدمه

صنعتی شدن به عنوان یک ابزار مهم و کارآمد برای کشورهای در حال توسعه محسوب می شود. در عصر حاضر کوشش برای صنعتی کردن کشورهای در حال توسعه بصورت یکی از نهضتهای جهان درآمده است، صنعتی شدن یکی از راه های اساسی است که کشورهای در حال توسعه امید دارند که با نیل به آن به مشکلاتی مانند فقر، عدم امنیت، تراکم بیش اندازه جمعیت و مسائل نابرابری های فضایی رهایی یابند (خاتمی، 1389، ص 32)

از جمله صنایع مهم و پر درآمد که برخورداری از آن برای هر کشوری یک امتیاز بزرگ محسوب می گردد، صنایع نفت، گاز و پتروشیمی است. ایران از لحاظ داشتن ذخایر گازی در جهان پس از روسیه در رتبه دوم قرار دارد و ذخایر گاز حوزه پارس جنوبی تقریبا یک سوم آن را تشکیل می دهد ( محمدی،1379،ص 35 ) کشور ایران نیز از جمله ی کشورهایی است که از این موهبت الهی برخوردار می باشد و یکی از قطبهای مهم این صنعت در منطقه عسلویه در استان بوشهر واقع است.

منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس در جنوب شرقی استان بوشهر در حاشیه خلیج فارس در ۳۰۰ کیلومتری جنوب شرقی بندر بوشهر و واقع درگستره جغرافیایی شهرستان کنگان قرار دارد و حدود ۱۰۵ کیلومتر از حوزه‌ی گاز پارس جنوبی که درمیان خلیج فارس واقع شده (دنباله حوزه گنبدشمالی‌قطر) فاصله دارد (سایت اینترنتی ویکی پدیا).

در گذشته نگاهی که به توسعه صنعتی می شد صرفاً یک نگاه اقتصادی بود و شاخصهایی مانند فرهنگ و سلامت و محیط زیست و دانش و تحصیلات مردم نادیده گرفته می شد در حالی که این شاخص ها از مولفه های اساسی یک زندگی خوب به شمار می روند.

کیفیت زندگی ادراکات فرد از موقعیت زندگی خود در چارچوب نظام های فرهنگی و ارزشی است که در آن زندگی می کند و با اهداف و معیارها و دغدغه های او رابطه دارد. (مرادی،1392)

این پژوهش با بررسی این مفهوم و شاخصهای مربوط به آن به دنبال آن است که تاثیر استقرار منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس را بر کیفیت زندگی مردم منطقه عسلویه مورد بررسی قرار دهد.

2-1- بیان مسئله

-2- بیان مساله

كشور ایران با در اختیار داشتن 5/137 میلیارد بشكه ذخیره نفت، معادل 4/11 درصد ذخایر ثابت شده ی جهانی پس از عربستان مقام دوم جهانی و از لحاظ ذخایر گاز نیز با3/28 تریلیون متر جزء چند كشور اول جهان است.(خاتمی،1389،ص3)

میدان گازی پارس جنوبی كه از اكتشافات شركت ملی نفت ایران و بزرگترین منبع گازی مستقل جهان است برروی خط مرزی ایران و قطر در خلیج فارس قرار دارد. ذخیره بخش مربوط به ایران حدود 7 درصد كل ذخایر گاز جهان و بالغ بر 6/38 درصد ذخایر گازی كشور را به خود اختصاص داده است.(خلیفه و فرخی،1389،ص3)

این میدان گازی واقع در منطقه عسلویه در استان بوشهر می باشد. این منطقه گازی به علت تاثیر آن بر اقتصاد كشور از اهمیت بالایی برخوردار است اما همین اهمیت و ارزش باعث تغییر در كیفیت زندگی مردم این منطقه گردیده است.

شواهد بسیاری نشان می دهد در عسلویه به طور خاص و در بقیه مناطقی كه صنعت نفت و گاز در آنجا توسعه یافته است بطور عام به وضعیت خدمات بهداشتی، آموزش و پرورش و آموزش عالی، رونق اقتصادی خدمات شهری و بسیاری از آنچه شاخص های رفاه در جهان امروز به حساب می آیند بهبود یافته است.( فاضلی و طالبیان، 1389،ص1) اما به نظر می رسد که استقرار منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس در منطقه عسلویه باعث بروز مشکلاتی نیز در منطقه گردیده است. شواهد نشان می دهد که معضلات زیست محیطی و به دنبال آن به مخاطره افتادن سلامت عمومی از مهمترین مشکلات منطقه به شمار می روند. ورود حجم زیادی از پساب آلوده شرکتهای فعال در منطقه به دریا می تواند اثرات نابود کننده و مخربی را برروی اکوسیستم دریایی به دنبال داشته و به دنبال آن سلامت عمومی را تحت تاثیر قرار دهد. تحقیقات نشان می دهد که خروج گازهای زائد از منابع ثابت مانند فلرها و دودکش ها و… به هوای محیط، با توجه به تعدد و تجمع این منابع در منطقه باعث بروز آلودگی هوا گردیده (موسوی، 1391) که این امر می تواند خطرات زیادی را برای سلامتی افراد به دنبال داشته باشد. از دیگر مشکلات زیست محیطی بوجود آمده می توان به تولید زیاد پسماندهای صنعتی و شهری ناشی از استقرار صنایع و مناطق مسکونی و عدم مدیریت مناسب آنها اشاره نمود.

به نظر می رسد با استقرار صنعت و به دنبال آن ورود مهاجران از سایر نقاط کشور در منطقه، تغییراتی را نیز در وضعیت فرهنگی و اجتماعی منطقه بوجود آورده است.

با توجه به پژوهش هایی که توسط جامعه شناسان و محققان در این زمینه صورت گرفته، در اینجا نیز بررسی می گردد كه منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس چه تاثیری بر امكانات فرهنگی، شرایط زیست محیطی و وضعیت اجتماعی –اقتصادی مردم این منطقه دارد؟

3-1- اهمیت و ضرورت تحقیق

ایران كشوری در حال توسعه است كه دائماً پروژه های اقتصادی گوناگونی در مناطق مختلف آن اجرا می شود. ملاحظه نكردن شرایط پایداری برای كیفیت زندگی مردم آن منطقه سبب می شود تا زندگی سالم ساكنان مناطق اجرای این طرح ها و همچنین توسعه پایدار با خطر مواجه شود.(طالبیان و فاضلی و دغاقله،1387،ص56)

در خصوص كیفیت زندگی محققان و دانشمندان مولفه های متفاوتی را مد نظر قرار داده اند. از جمله سلامت، محیط زیست، امكانات فرهنگی، وضعیت اقتصادی اجتماعی و تحصیلات و … را می توان نام برد. هرچند صنعت و توسعه آن، رشد و شكوفایی در ابعاد مختلف زندگی بشر به ویژه در بعد اقتصادی و مادی به همراه آورده است اما از آنجا كه توسعه اقتصادی كشورها در مراحل نخست خود به ملاحظات زیست محیطی بی توجه بوده است، خسارات شدیدی را به محیط زیست وارد كرده است.(قاسمی،1385،ص27)

طرح های توسعه صنعتی غالباً پرهزینه اند و با ساخت شان منطقه وسیعی تحت تاثیر اثرات مثبت و منفی آنها قرار می گیرند. در جریان ساخت و راه اندازی تاسیسات صنعتی منطقه وسیعی از مناطق مسكونی مردم بومی تحت تاثیر امكانات تاسیس شده قرار می گیرند.( خلیفه و همکاران، 1389،ص10)

همچنین اشتغال نیروهای بومی در صنعت به معنی تزریق بخشی از درآمدهای نفتی به جامعه ی پیرامون آن و كاستن از فقر مردم در مقابل تاثیرات سوء اجتماعی صنعت مثل بزهكاری، انحرافات اجتماعی، بی سازمانی اجتماعی در مناطق صنعتی وجود دارد.( همان منبع، ص8)

با در نظر گرفتن همه آثار صنعتی شدن و استقرار صنعت در مناطق مختلف، به نظر لازم می آید كه با پژوهش و درنگ در این مسائل یک منطقه صنعتی را از تمامی جنبه ها نه فقط جنبه اقتصادی ارتقاء داد و از اثرات سوء جلوگیری كرد. در این پژوهش محقق بر آن است كه تاثیر استقرار منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس را بر كیفیت زندگی مردم این منطقه مورد بررسی قرار دهد.

4-1- اهداف تحقیق

1-4-1- هدف کلی:

بررسی تاثیر استقرار منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس بر كیفیت زندگی مردم منطقه عسلویه

2-4-1- اهداف ویژه

1- بررسی تاثیر استقرار منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس بر وضعیت سلامت مردم منطقه عسلویه.

2- بررسی تاثیر استقرار منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس بر وضعیت تحصیلات مردم منطقه عسلویه.

3- بررسی تاثیر استقرار منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس بر وضعیت فرهنگی منطقه عسلویه.

4- بررسی تاثیر استقرار منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس بر وضعیت زیست محیطی منطقه عسلویه.

5- بررسی تاثیر استقرار منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس بر وضعیت اقتصادی منطقه عسلویه.

3-4-1- هدف کاربردی

با توجه به اینکه این تحقیق در مورد تاثیر استقرار منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس بر کیفیت زندگی مردم انجام شده است و به بررسی شاخصهای کیفیت زندگی از جمله اقتصاد، محیط زیست، فرهنگ، سلامت و تحصیلات می پردازد، لذا نتایج این تحقیق میتواند در وزارتخانه های نفت، آموزش و پرورش، بهداشت و درمان، فرهنگ و ارشاد، اقتصاد و دارایی، تعاون، کار و رفاه اجتماعی و سازمان حفاظت محیط زیست مورداستفاده قرار گیرد و به ویژه نتایج این پژوهش می تواند مورد استفاده نهادهای و ادارات منطقه عسلویه قرار گیرد.

5-1- سوالات تحقیق

1-5-1- سوال اصلی

استقرار منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس چه تاثیری بر كیفیت زندگی مردم منطقه عسلویه داشته است؟

2-5-1- سوالات ویژه

 

 

عنوان                                                                                                                                                               صفحه

فصل اول: مقدمه

1-1- بیان مساله. 4

1-2- اهداف پژوهش…. 9

1-2-1- هدف کلی.. 9

1-2-2- اهداف اصلی.. 9

1-2-3- سوال های پژوهش…. 10

1-3- تعاریف متغیرها 10

1-3-1- تعاریف مفهومی متغیرها 10

1-3-1-1- ساختار سازمانی.. 10

1-3-1-2- ساختار تواناساز 11

1-3-1-3- ساختار بازدارنده 11

1-3-1-4- سازگاری.. 12

1-3-1-5- سازگاری عاطفی.. 12

1-3-1-6- سازگاری تحصیلی.. 13

1-3-1-7- سازگاری اجتماعی.. 13

1-3-1-8- سازگاری تعهد / دلبستگی.. 13

1-3-2- تعاریف عملیاتی.. 13

1-3-2-1- ساختار سازمانی.. 13

1-3-2-2- سازگاری.. 13

عنوان                                                                                                                                                               صفحه

 

فصل دوم: پیشینه پژوهش

2-1- مبانی نظری.. 15

2-1-1- ساختار سازمانی.. 15

2-1-1-1- کارکردهای ساختار 16

2-1-1-2- ابعاد ساختار سازمانی.. 17

2-1-1-3- انواع ساختار سازمانی.. 18

2-1-1-3-1- ساختار کارکردی.. 18

2-1-1-3-2- ساختار بخشی.. 18

2-1-1-3-3- ساختار ساده 19

2-1-1-3-4- ساختار ادهوکراسی.. 19

2-1-1-3-5- ساختار بوروکراسی ماشینی.. 19

2-1-1-3-6- ساختار بوروکراسی حرفه ای.. 20

2-1-1-3-7- ساختار ماتریسی.. 20

2-1-1-3-8- ساختار افقی.. 20

2-1-1-3-9- ساختار شبکه ای.. 21

2-1-1-3-10- ساختار ستاره ای.. 21

2-1-1-3-11- ساختار تارعنکبوتی.. 21

2-1-1-3-12- ساختار پارندی.. 22

2-1-1-3-13- ساختار خوشه ای.. 22

2-1-1-3-14- ساختار مجازی.. 22

2-1-1-3-15- ساختار وظیفه‌ای.. 23

2-1-1-3-16- ساختار ارگانیکی و  مکانیکی.. 23

2-1-1-3-17- ساختار تواناساز و بازدارنده 24

عنوان                                                                                                                                                               صفحه

 

2-1-1-3-17-1- رسمیت تواناساز 24

2-1-1-3-17-2- رسمیت بازدارنده 25

2-1-1-3-17-3- تمرکز تواناساز 25

2-1-1-3-17-4- تمرکز بازدارنده 25

2-1-1-3-17-5- فرایند تواناساز 26

2-1-1-3-17-6- فرایند بازدارنده 26

2-1-1-3-17-7- زمینه تواناساز 26

2-1-1-3-17-8- زمینه بازدارنده 27

2-1-1-4- متغیرهای زمینه ای اثرگذار بر ساختار سازمانی.. 27

2-1-1-4-1- استراتژی و هدف… 28

2-1-1-4-2- محیط… 28

2-1-1-4-3- اندازه ی سازمان.. 28

2-1-1-4-4- سن سازمان.. 28

2-1-1-4-5- تکنولوژی.. 28

2-1-2- سازگاری.. 28

2-1-2-1-دیدگاه های نظری درباره ی سازگاری.. 30

2-1-2-2- فرایند سازگاری.. 33

2-1-2-3- سازگاری آموزشی در برابر سازگاری اجتماعی.. 34

2-1-2-4- انتقال و سازگاری.. 35

2-1-3- تاریخچه پژوهش…. 36

2-1-3-1-پژوهشهای خارجی.. 36

2-1-3-1-1-ساختار سازمانی.. 36

2-1-4- پژوهشهای داخلی.. 44

2-1-4-1- ساختار سازمانی.. 44

عنوان                                                                                                                                                               صفحه

 

 

2-1-4-2- سازگاری.. 46

2-1-3- نتیجه گیری از مبانی نظری و تاریخچه پژوهش…. 48

 

فصل سوم: روش شناسی

3-1- مقدمه. 50

3-2- روش پژوهش…. 50

3-3- جامعه ی آماری.. 51

3-4- نمونه و روش نمونه گیری.. 51

3-5- ابزار پژوهش…. 53

3-5-1- پرسشنامه نوع ساختار سازمانی (ترک زاده و محترم، 1390) 53

3-5-2- پرسشنامه ی سازگاری (بیکر و سیرک، 1986) 54

3-6- روایی و پایایی پرسشنامه ها 55

3-6-1- روایی و پایایی پرسشنامه نوع ساختار سازمانی (ترک زاده و محترم، 1390) 55

3-6-2- روایی و پایایی پرسشنامه ی سازگاری (بیکر و سیرک، 1986) 56

3-8- روش جمع آوری اطلاعات… 56

3-8-1- روش تجزیه و تحلیل داده هادر پاسخ به سوالات جزئی پژوهش…. 57

 

فصل چهارم: یافته های پژوهش

4-1- مقدمه. 59

4-2- یافته های توصیفی.. 59

4-3-آمار استنباطی.. 60

جمع بندی.. 72

 

 

عنوان                                                                                                                                                               صفحه

 

فصل پنجم: نتیجه گیری

مقدمه. 75

5-1- بحث و نتیجه گیری.. 75

5-1-1- بررسی نوع غالب ساختار سازمانی دانشکد ه های مهندسی دانشگاه شیراز 75

5-1-2- تعیین میزان سازگاری دانشجویان دانشکده های مهندسی دانشگاه شیراز 76

5-1-3- بررسی رابطه ی بین انواع ساختار سازمانی و انواع سازگاری دانشجویان  دانشکده های مهندسی دانشگاه شیراز 77

5-1-4- آیا انواع ساختارهای سازمانی پیش بینی کننده ی معنادار سازگاری دانشجویان مهندسی می باشد؟ 78

5-2- نتیجه گیری نهایی.. 80

5-3- محدودیت ها 82

5-3-1- محدودیت های پژوهشی.. 82

5-3-2- محدودیت اجرایی.. 82

5-4- پیشنهادها 83

5-4-1- پیشنهادهای كاربردی.. 83

5-4-2- پیشنهادهای پژوهشی.. 84

 

منابع و مآخذ

منابع فارسی.. 85

منابع انگلیسی.. 89

 

فهرست جداول

 

 

عنوان                                                                                                                                                               صفحه

جدول شماره ی (3-1): تعداد و درصد دانشجویان کارشناسی رشته های مختلف مهندسی دانشگاه شیراز 51

جدول شماره ی (3-2): تعداد و درصد پاسخ دهندگان به گویه ها بر حسب  ویژگی های جمعیت شناختی  52

جدول شماره (3-3): ابعاد، تعداد سوالات، شماره ی سوالات و روش نمره گذاری  پرسشنامه نوع ساختار سازمانی  53

جدول (3- 4): گویه‌های مربوط به هر یک از ابعاد نوع ساختار سازمانی.. 54

جدول شماره ی (3-5): ابعاد، تعداد سوالات، شماره ی سوالات و روش نمره گذاری  پرسشنامه‌ی سازگاری  54

جدول (3-6) : روایی و پایایی در پرسشنامه نوع ساختار سازمانی (ترک زاده و محترم،1390) 55

جدول شماره (3-7) روایی و پایایی در پرسشنامه ی سازگاری (بیكر و سیرك، 1986) 56

جدول شماره ی (4-1): میانگین و انحراف استاندارد نوع ساختار سازمانی دانشکده های مهندسی دانشگاه شیراز 59

جدول شماره ی (4-2): میانگین و انحراف استاندارد میزان سازگاری دانشجویان  دانشکده های مهندسی دانشگاه شیراز 60

جدول (4-3): مقایسه میزان توانمندسازی و بازدارندگی ساختار سازمانی دانشکده های  مهندسی دانشگاه شیراز 61

 

عنوان                                                                                                                                                               صفحه

 

جدول شماره ی (4-4): مقایسه ی میزان سازگاری دانشجویان مهندسی دانشگاه شیراز با سطح کفایت قابل قبول (Q2) و سطح مطلوب (Q3) 63

جدول شماره ی (4-5): نتایج ضریب همبستگی متغیرهای تحقیق (ابعاد ساختار سازمانی و انواع سازگاری دانشجویان مهندسی دانشگاه شیراز) 65

جدول شماره ی (4-6): مقایسه ی میزان سازگاری دانشجویان دختر و پسر دانشکده های مهندسی  67

جدول شماره ی (4-7): مقایسه ی میزان سازگاری دانشجویان رشته های مختلف… 68

جدول شماره ی (4-8): مقایسه ی انواع ساختارهای سازمانی در پیش بینی سازگاری دانشجویان  رشته های مختلف مهندسی.. 69

 

 

فهرست شکل ها

عنوان                                                                                                                                                               صفحه

 

شکل شماره ی (2-1): مدل مفهومی رابطه ی بین نوع ساختار سازمانی
و سازگاری دانشجویان.. 48

شکل شماره ی (4-1): پیش بینی سازگاری دانشجویان مهندسی دانشگاه شیراز براساس ادراک آنان از  انواع ساختار سازمانی دانشگاه شیراز 71

 

فصل اول

 مقدمه

در جامعه ی کنونی دانشگاه ها از سازمان های مهم و موثر هستند و در فرایند توسعه ی یک کشور به عنوان مراکزی تلقی می شوند که به تربیت و آماده ساختن نیروی انسانی کارآمد، شایسته و دارای مهارت می پردازند. از آنجا که دانشگاه نهادی متفکر، آگاه و نوآور در جامعه محسوب می شود، انتظار می رود که با انجام وظایف و رسالت های خود در سه زمینه آموزش، پژوهش و عرضه خدمات علمی و اجتماعی(بازرگان، فتح آبادی و عین اللهی، 1380) بتواند گام های موثرتری در تحقق آرمان های جامعه بردارد و همواره کشور را به سمت پیشرفت رهنمون سازد (نصر و حسینی،1384).

از آنجاکه دانشجویان اصلی ترین و گسترده ترین طیف اعضا و مشتریان دانشگاه ها هستند، می توان آنها را جزء معتبرترین عوامل جهت سنجش عناصر و موارد مرتبط با فرایند یاددهی- یادگیری، محسوب نمود. از طرفی چون دانشگاه ها برای حفظ بقای معنادار و توسعه پایدار خود می بایست که با محیط خود تعامل مطلوبی داشته باشند تا قادر به پاسخگویی مطلوب و منطبق با نیازهای محیطی باشند (ترک زاده، 1385)، دانشجویان وارد شده از محیط، بهترین عامل جهت انعکاس نیازهای محیطی در سیستم هستند. آن ها با انتقال از آموزش متوسطه به دانشگاه مرحله ی انتقالی در رشد جوانی خود را که در آستانه ی ورود به دنیای بزرگسالی هستند،‌ سپری می كنند. دوره ی جدید با آزادی های بیشتر، چالش های تحصیلی، مسئولیت ها و انتظارات متفاوت از دوره های پیشین متمایز می شود. طی این دوره دانشجویان چالش های اجتماعی (مانند دوری از خانواده) و شناختی (مانند ضرورت انجام موفقیت آمیز تکالیف تحصیلی) متعددی را تجربه می کنند که ممکن است با آشفتگی های هیجانی، مانند احساس تنهایی، غم غربت، حالت افسردگی و حتی افزایش مصرف مواد مخدر همراه باشد (لوبکر و اتزل[1]، 2007).

در این دوره جوانان تلاش می کنند تا به خودمختاری و استقلال بیشتر دست یابند تا بتوانند نقش های بزرگسالی را بپذیرند؛ روابط دوستانه و صمیمانه ی جدیدی شکل می گیرد و جوانان حس هویت خود را تحکیم یا بازسازماندهی می کنند (بروکس و دوبویس[2]، 1995). براین اساس، تکالیف تحصیلی، شخصی و اجتماعی متفاوت موجب می شود تا سازگاری با دانشگاه و الزامات آن، از مسایل اساسی و اصلی دانشجویان به شمار آید (لانتینر و ویندهام[3]، 2004). از جمله عواملی كه بر سازگاری دانشجویان موثر است، ساختار سازمان و به عبارتی ساختار دانشگاه می باشد. ساختار از جمله عوامل بنیادی در عملكرد سازمان است. ساختار سازمان مکانیزمی است که بر اساس آن، تعاملات افراد در زمان و مکان تنظیم می گردد. این مکانیزم، ارتباطات و فعالیت های افراد را در سازمان شکل می بخشد، سازمان را به سمت فرصت های محیطی سوق داده و گاهی هم از آن باز می دارد (هارگریویست[4]، 2001). ساختار نشان دهنده استراتژی سازمانی است(دفت، 1389).

با توجه به ویژگی های محتوایی و کارکردی ساختار و تاثیرات قابل ملاحظه ای که بر سازمان دارد و با مطالعه و شناخت هر چه بیشتر آن می توان مسیر توسعه ی سازمان را هموار تر نمود. سازگاری دانشجویان با محیط دانشگاه، یکی از بهترین مواردی است که می توان با بررسی آن از تاثیرات ساختار سازمان آگاه شد.

 

1-1- بیان مساله

 

دانشگاه یک سازمان زنده است (مورن[5]، 1388). از ویژگی های بارز آن می توان به وجود انسانها وشاخصه های انسانی (مورگان[6]، 1997) و روابط متقابل آنها با محیط خود (مورن، 1388) اشاره کرد. در یک سازمان زنده مانند دانشگاه که اساتید، دانشجویان و کارکنان مهمترین عوامل تشکیل دهنده آن هستند، توجه به پویایی های انسانی و اجتماعی و تلاش در جهت بهبود فعالیت های افراد، تاثیر بسزایی در رشد و توسعه سازمان و افزایش توان پاسخگویی آن به محیط دارد. در این میان دانشجویان به عنوان یکی از مهم ترین پتانسیل های پویای سیستم که دارای ماهیت چندگانه در آن نیز می باشند، بیشترین توجه را به خود جلب نموده اند. در این سیستم دانشجویان هم به عنوان مشتری، هم به عنوان عضو سازمان و هم به عنوان درونداد و برونداد سیستم، به ایفای نقش می پردازند. جایگاه ویژه دانشجویان به عنوان یکی از اجزا و ارکان اصلی دانشگاه موجب شده تا جهت تدوین هرگونه برنامه ریزی و ساختاربندی در دانشگاه نیازها، اهداف و خواسته های آنان، مورد توجه قرار گیرد. این امر در ارائه خدمات آموزشی، پژوهشی و رفاهی دانشگاه به دانشجویان قابل مشاهده می باشد (فرودی، 1391).

اگر بپذیریم که هدف اصلی آموزش عالی پیشرفت دانش به منظور ایجاد جامعه ای بهتر است، دانشگاه ها باید پاسخگوی نیازهای متقاضیان و استفاده کنندگان از این نهاد آموزشی باشند (مدهوشی، زالی، نجیمی، 1388). دانشگاه به منظور عملکرد بهتر در محیط رقابتی و نیز جهانی عمل کردن، باید دانشجویان را به دید مشتری بنگرد و برنامه های خود را با نیازها و خواسته های آنان هماهنگ کند (وِرنِر[7]، لوک[8]، 2004).دانشجویان از تعامل بیشتری با نظام آموزشی برخوردارند و بخش ادغام شده در فرایند آموزش می باشند. آنها کسانی هستند که در این فرایند، دانش و مهارت دریافت می کنند و آن را با خود به محیط های کاری می برند. بنابراین درک و برآورده ساختن انتظارات دانشجویان یا فراتر رفتن از آن، برای دانشگاه بسیار مهم است (وارن[9]، 2002).

از عوامل موثر و بنیادی در عملکرد سازمان، ساختار سازمان است. ساختار، صحنه عملیات سازمان است (هال[10]، 2002). ساختار، نشان دهنده ترکیب کلی روابط اجزاء سازمان است و اساس و اصولی را که افراد در تعامل با یکدیگر و در راستای وظایف شغلی خود در سازمان باید به کار گیرند را تبیین می نماید (زیمس[11]، 2002). پویایی های محیطی بر ساختار سازمان نیز اثر گذارند. نوع ساختار سازمان متناسب با شرایط محیطی شکل می گیرد و خود صحنه عملیات و عملکرد سازمانی شود و بواسطه ویژگی های محتوایی، ابعادی و محیطی خود تاثیر قابل ملاحظه ای بر توسعه سازمان می گذارد. تمام فعالیت های سازمان مستقیم و غیرمستقیم تحت تاثیر ساختار است (مورن،1388)، فعالیت های سازمان هم ساختار را تحت تاثیر خود قرار می دهند. به عبارتی ساختار در یک زمان هم خالق است و هم مخلوق (ران سان، هینینگز و گرینوود،1980). ساختار در همه زمانها ثابت نمی ماند؛ نه تنها امور سازمان را شکل می دهد بلکه امور سازمان هم شکل ساختار را تغییر می دهد (هال، 2002) و این تغییرات به دلیل پویایی محیطی پیوسته ادامه دارد.

طبق تحقیقات هوی و سویتلند[12] (2000 و 2001) سازمان های آموزشی دارای ساختار بورورکراتیکی هستند که بر اساس نحوه کاربرد دو عنصر رسمیت و تمرکز در سازمان، دو نوع ساختار ” تواناساز[13] و بازدارنده[14]” برای آنها می توان در نظر گرفت. در واقع این نوع از ساختار بوروکراتیک همانند یک زنجیره ای است که در یک سر آن توانمندی کامل و در سر دیگر آن بازدارندگی کامل وجود دارد. هوی و میسکل (2005 و 2008) با گسترش تحقیقات خود در این نوع از ساختار، چهار عنصر برای آن درنظر گرفتند.آنها علاوه بر ابعاد رسمیت و تمرکز، ابعاد فرایند و زمینه را هم به آن اضافه نمودند.

در ساختار بوروکراتیکِ تواناساز قوانین در ابعاد رسمیت، تمرکز، فرایند و زمینه دارای خصوصیات انعطاف پذیری و پویایی هستند و رهبری سازمان در جهت ایجاد و گسترش روحیه همکاری بین افراد به اجرای قوانین می پردازد. در مقابل در ساختار بوروکراتیکِ بازدارنده این قوانین بسیار خشک و به گونه ای استبدادی اجرا می گردند؛ بی اعتمادی و عدم صداقت در کار به وضوح دیده می شود و رهبری سازمان به کنترل شدید در اجرای قوانین می پردازد. هر سازمان آموزشی بسته به عملکرد خویش و در ارتباط با محیط خو در جایی از این طیف قرار دارد. بر این اساس قالب الگوی روابط سیستم شکل می گیرد به طوری که در تمام قسمتهای درونداد، فرایند و برونداد سیستم تسری می یابد و به نوعی قابل مشاهده است (فرودی، 1391).

از نظر هال (2002) ساختار سازمانی سه وظیفه اصلی بر عهده دارد: 1) ساختار سازمان باید در خروجی یا بازده سازمان و در نیل سازمان به اهدافش نقش داشته باشد. 2) ساختار سازمان باید در به حداقل رساندن یا در نهایت هماهنگی نقش افراد مختلف در سازمان موثر باشد تا هر فرد بر اساس نظر و سلیقه شخصی اقدام نکند، بلکه در چارچوب اهداف سازمانی گام بردارد. 3) ساختار سازمانی سببمی گردد تا کارکنان با شرایط تدوین شده سازمان خود را منطبق سازند. با توجه به این نکته ها تعیین راهبردهای لازم جهت پژوهش در خروجی سازمان منوط به نوع زمینه ای است که ساختار در سازمان ایجاد می کند.

از سوی دیگر سازمان های امروزی در فضایی غیر قابل باور نیازمند تغییر هستند و از آن جایی که دانشگاه سازمانی اجتماعی است، برای جلوگیری از آنتروپی در تعامل با محیط خود، با تغییراتی همراه خواهد بود. یکی از مهارت های مورد نیاز دانشجویان برای عملکرد بهینه در محیط دانشگاه و فضایی که به صورت مداوم در حال تغییر است، مهارت سازگاری می باشد.

سازگاری به معنی ساختن، انطباق و مجهز شدن به منابع فردی و محیطی سازگار کننده برای مقابله با این تنش ها است. به این اعتقاد اسمیت و رنک[15] (2007)، در نظر گرفتن دورنمای آینده، امتحانات، تکالیف، چالش با اساتید، استقلال های عاطفی و مادی از جمله تجاربی هستند که دانشجویان باید با آن ها سازگار شوند (اسمیت و رنک، 2007). اکثر محققانی که سازگاری را مطالعه کرده اند، از شواهدی حمایت می کنند که دال بر مطالعه و درک بیشتر ابعاد مختلف سازگاری در دانشجویان است (اسپادی[16]، 1971؛ ترنزینیو، پاسکارلا[17]، 1977؛ تینتو[18]، 1996). بیکر و سیرک (1984) سازه ی سازگاری برای دانشجویان را شامل ابعاد مختلف سازگاری از جمله سازگاری تحصیلی، اجتماعی، عاطفی – فردی و دلبستگی می دانند.

[1]Lubker & Etzel

[2]Brooks & Dubois

[3]Lanthier, R. P & Windham

[4] Hargreaveset

[5] Edgar Morin

[6] Morgan

[7] Verner

[8] Look

[9] Wreng

[10] Hall

[11] Sims

[12] Sweetland

[13] Enabalin

توجه به رقابت و درك بازار رفتار مورد نظر، رمز موفقیت در استفاده از دیدگاه بازاریابی اجتماعی است. فهم درست از ایده ها و رفتارهای رقیب و بالابردن میزان منافع رفتار مورد نظر و یا كاستن ازمیزان هزینه ها و موانع دستیابی به آن، بازار رقابت را به نفع محصول یا خدمت تغییر خواهد داد.

این تحقیق از حیث هدف کاربردی و ازحیث روش گردآوری داده ها توصیفی و پیمایشی است.در این تحقیق با بهره گرفتن از پرسشنامه داده ها جمع آوری گردیده است. این پرسشنامه ها به روش نمونه گیری خوشه ای بین مشتریان  توزیع گردید و تعداد 254 عدد از پرسشنامه های برگشتی مورد تایید اولیه قرار گرفتند.دراین پژوهش تعداد 6 فرضیه مطرح گردیده است.در ادامه به تجزیه و تحلیل داده ها و آزمون فرضیات با بهره گرفتن از آزمون برابری میانگین با یک عدد ثابت(آزمون یک نمونه ایt )برای بررسی فرضیه های و آزمون نا پارامتریک ویلكاكسیون استفاده شده است. نتایج نهایی حاصل از این تحقیق به طور خلاصه عبارت اند از: در تمامی عوامل بازاریابی اجتماعی که برارزش نام تجاری مورد ارزیابی قرار گرفتند درک مشتریان از خدمات دریافتی بانك مثبت بود. از طرفی میزان تاثیر عوامل بازاریابی اجتماعی بر هر یک از ابعاد ارزش نام تجاری موردبررسی قرار گرفت که بنا به نتایج آزمون بن فرونی تاثیر عوامل بازاریابی اجتماعی بر رضایت نام تجاری بیشترین تاثیر را داشته و بر وفاداری نام تجاری دارای کمترین تاثیر می باشد.

فصل اول: کلیات تحقیق

1- مقدمه

مفهوم بازاریابی اجتماعی آخرین و جدیدترین مفهومی است که در فلسفه های پنج گانة بازاریابی مطرح می شود.بازاریابی اجتماعی کاربرد فناوری های بازاریابی تجاری برای تحلیل، طراحی ،اجرا وارزیابی برنامه های طراحی شده به منظور تاثیرگذاری بر رفتار اختیاری مخاطبان هدف به جهت ارتقای سطح رفاه فردی آنها وجامعه شان است.(اندریسن[1]، 1934،20)

ارزش نام تجاری یكی از مفاهیمی است كه به طور روزافزون در دهه 1990 اهمیت پیدا كرد. یكی از پیشگامان دانشگاهی در نام تجاری دیوید آكر ازدانشگاه بركلی است. آكر ارزش نام تجاری را چنین تعریف می كند: مجموعه ای از دارایی ها و تعهدات مرتبط با نام تجاری، نام و سمبول، آنچه ارزشی را به یک محصول یا خدمت ارائه شده به یک شركت یا مشتریان آن اضافه یا از آن كسر می كند.این گروه از دارایی ها عبارتند:اول) وفاداری به نام تجاری دوم) آگاهی از نام تجاری سسوم) كیفیت ادراك شده چهارم)شهرت نام تجاری پنجم)رضایت از نام تجاری.(آکر[2]،1991، 15)

در دنیای امروزی با رشد تکنولوژی و فناوری های اطلاعاتی، رفاه عمومی افزایش یافته و بالاتر رفتن سطح زندگی در جوامع مختلف باعث افزایش سطح آگاهی وانتظارات مشتریان گردیده است . در حال حاضر پذیرش رویکرد مشتری گرایی به صورت یک الزام برای سازمان ها تبدیل شده است و سازمانی که خود را با این رویکرد تطبیق ندهد به نابودی و شکست محکوم خواهد شد. تا چندی پیش رقابت بین شرکت ها درتصاحب سهم بیشتر بازار بود ولی امروزه سازمان ها به دنبال افزایش سهم مشتری می باشند.

توجه به رقابت و درك بازار رفتار مورد نظر، رمز موفقیت در استفاده از دیدگاه بازاریابی اجتماعی است. فهم درست از ایده ها و رفتارهای رقیب و بالابردن میزان منافع رفتار مورد نظر و یا كاستن ازمیزان هزینه ها و موانع دستیابی به آن، بازار رقابت را به نفع محصول یا خدمت تغییر خواهد داد.

بانک ها بایدبدانند روابط خلاق میان مشتریان و سازمانشان و مجموعه خدمات با کیفیت و ماهیت خدمات خریداری شده در هنگام خرید به کیفیت تعامل و رابطه بین دو طرف مشتری و کارمند بستگی دارد و قضاوت مشتری در مورد بانک براساس میزان توانمندی بانک در کمک به حل معضلات و توسعه تجارت او استوار است در کشور ما هدف و غایت نهایی مشتریان انجام سریع امور و عدم اتلاف وقت به عنوان مهم ترین عنصر موفقیت در رقابت کنونی می باشد و مشتریان به عنوان ارکان تعیین کننده ارزش بسیار زیادی برای تکنولوژی و سرعت و در درجه بعدی تخصص فنی بانک ها قایل هستند.

باتوجه به اینکه محوریت بازاریابی اجتماعی توجه به مشتری است بانک ها می توانند با استفاده صحیح از بازاریابی اجتماعی از خواسته ها ونیازهای مشتریانشان آگاه شوندوخدماتی در راستای نیازها وخواسته های مشتریانشان ارائه دهندوبدین ترتیب نشان دهن كه به خواسته مشتریان احترام می گذارندوبه مشتری ارجح می نهند که این امر موجب وفاداری  رضایت مشتریان و محبوبیت بانک ها می گرددکه این عوامل هم موجب قوی تر شدن نام تجاری ودر نهایت ارتقاء آن نام تجاری می گردد.

2-1- بیان مسئله

بازاریابی اجتماعی استفاده از تکنیک های بازاریابی تجاری برای رسیدن به یک هدف اجتماعی است.استفاده از بازاریابی اجتماعی برای تغییر رفتار

 درحوزه آموزش وپرورش، بهداشت عمومی ،آموزش اطلاعات به افراد سبب می گردد که مردم شیوه های سالم را اتخاذ کرده واز شیوه های ناسالم دوری کنند.اولین ومهم ترین مشخصه بازاریابی اجتماعی درمورد تغییررفتاراست واین مشخصه بازاریابی اجتماعی را منحصربه فرد ومتفاوت می سازد. (دونووان[1]،2011،55)

نام تجاری در قرن بیست ویکم به عنوان زیربنای بازاریابی خدمات شده است . نام گذاری تجاری خدمات به  سبب ویژگی هایی مانند ناملموسی، ناهمگونی، تفكیک ناپذیری و دوام ناپذیری ازنام گذاری تجاری كالاهای فیزیكی متمایز است. تحقیقات انجام گرفته در بخش های خدماتی مثل فروشگاه های خرده فروشی و بانك ها نشان می دهد كه ابعاد نام تجاری مثل شواهد نام تجاری و ارتباطات نام تجاری به طور اساسی بر رضایت و نگرش مصرف كننده و در نهایت، بر قصد خرید مجدد نام تجاری در بخش خدمات تأثیر می گذارد.در مدل ارزش نام تجاری در بخش های خدماتی توسط بری ، ارزش نام تجاری  از دو جزء تشكیل شده است:اول) آگاهی از نام تجاری ودوم) مفهوم نام تجاری.(کام فانگ سو وکینگ[2]،2010،593)

ارزش نام تجاری با طراحی برنامه های بازارایابی کارا وموثر مانند توسعه نام تجاری ومعرفی محصولات جدید برای بنگاه ها ارزش آفرینی می کند.(گامو و واس و اسکیور[3]،2011 ،68)

برای اکثر موسسات اعتباری ، نام تجاری اولین عامل رقابتی و ارزشمندترین دارایی استراتژیک محسوب می شود. ایجاد نام تجاری این امکان را به موسسات اعتباری می دهد که مشتریان را ترغیب کنند تا تصمیم خود را بر اساس عوامل دیگری به جزعامل قیمت اتخاذ نمایند یعنی از طریق اعتماد سازی بین مشتری و موسسه. نام تجاری برای مشتریان نیز مهم بوده و آنها را قادر می سازند تا آگاهانه تصمیم بگیرند.( آسایش وشفیع خانی، 1389،2)

هر چه ارزش نام و نشان تجاری در ذهن مصرف كنندگان بیشتر باشد ، شركت می تواند در سایه آن منافع بیشتری را از مصرف كنندگان كسب كند . نظارت و كنترل مداوم این مفهوم به عنوان یک گام ضروری در مدیریت اثر بخش آن می باشد .یكی از دلایل اصلی اهمیت این مفهوم نقش استراتژیک آن در به دست آوردن مزیت رقابتی است ، كه این مزیت رقابتی در بازار حاصل می شود.(کرباسی ور ویاردل ،1390 ،15)

 

دراین تحقیق می خواهیم از طریق بازاریابی اجتماعی به مفهوم مشتری محوری یعنی شناخت خواسته‌ها و نیازهای مشتری و پاسخ به آنها دست یابیم واین میسر نیست جز از طریق اصلاح برنامه‌ها، خدمات یا محصولات برای رقابت با رفتارهای کمتر جذاب، کمتر در دسترس و گران‌تر .که در این خصوص بایدگام هایی چون  برنامه ریزی ٬تحلیل مشتری٬تحلیل بازار ٬تحلیل كانالها و پیش آزمون ها ٬مداخله ٬ ارزشیابی صورت پذیرد.

مساله مورد بررسی در این تحقیق شناسایی خواسته وانتظارمشتریان از بانک ها وپیداکردن عواملی که موجب تقویت وایجاد ارزش نام تجاری می گرددو موانعی که درخصوص عدم مشتری محوری از سوی بانک ها وجود داردواینکه چطورمی توان با بهره گیری از رویکردهای پیشنهادی در بازاریابی اجتماعی به افزایش ارزش ومحبوبیت نام تجاری بانک ها در بین مشتریان پرداخت.

این تحقیق سعی می کند درکنار اهمیت وارزش نام تجاری به ابعادنام تجاری بپردازد وتاثیری که عوامل بازاریابی اجتماعی بر روی نام تجاری دارد راتشریح سازدچراکه نام تجاری یک حرکت ذهنی و روحی است که باید در ذهن مصرف کنندگان، خریداران، سهامداران، کارکنان و کاربران قرار گیردو نام های تجاری دارای ماهیت اجتماعی هستند و آن نام تجاریی موفق است که افراد اجتماع نسبت به آن حس تعلق و مالکیت داشته باشند و آن نام تجاری را از آن خود بدانند.

در این بین كاركنان سازمان نقش بسیار حیاتی و خطیری را ایفا می كنند زیرا آنها نمایندگان بالقوه نام تجاری در سازمان و حتی برتر از آنند. آنها نقش مهمی در انتقال ارزش‌های علامت تجاری شركت و ارزش آفرینی در روند علامت‌گذاری تجاری شركت دارند. یک نام و نشان اخلاقی، اعتبار شرکت را افزایش می دهد و این اعتبار مانند یک حلقه باعث تقویت نام و نشان می شود.

از طریق بازاریابی اجتماعی می توان نام تجاری یک بانک را در میان نام تجاری سایر بانک هایی که خدماتی مشابه به مشتریان خود عرضه می کنند متمایز ساخت. اگرمشتریان این نکته را به وضوح احساس نمایند که هدف مدیران بانک تنها کسب منافع و افزایش سود سهام داران نیست ودرمقابل مدیران بانک ها نیز به مشتریان خود در عمل نشان دهند که در کنار منافع بانک و سهامداران، به منافع بلندمدت و کوتاه مدت جامعه نیز توجه دارند. علاوه بر حفظ مشتریان و جلب وفاداری آنان، قادر خواهند بود مشتریان بیشتری را به سوی خود جلب نمایند ولی اگربانک ها قادر نباشند پایبندی خود به مسئولیت های اجتماعی را نشان دهند، بخش مهمی از کارکرد و منافع بازاریابی اجتماعی و تاثیر آن بر تقویت نام تجاری خود را از دست خواهند داد. ( سلیمانی بشلی، 1388،2)

بادانستن این موضوعات واهمیت شان بانک ها خواهند توانست درکنارمشتری محوری وافزایش رضایت و وفاداری مشتریانشان ازطریق بازاریابی اجتماعی به نام تجاریی قوی وجایگاهی برتر دربین رقبایشان وکسب سودبیشترواعتباربیشتر دست یابند.

3-1- اهمیت تحقیق

در دنیای رقابتی امروز٬ پیروزی سازمانها وابسته به حفظ مزیت رقابتی وایجاد جایگاهی متمایز در ذهن مشتریان است٬ نظربه اینکه  درجامعه امروز ما عواملی چون عدم توجه به مشتری محوری در بازارو بی تاثیر بودن تصمیمات  مشتریان در رفتار بانک ها، درنظر نگرفتن ملاحظات زیست محیطی ،رقابتی نبودن شرایط بازار و عدم انجام اقداماتی توسط بانک ها برای مسئولیت پذیری سهامداران و عدم امکان جایگزینی روش های نوین غیر اجباری با قوانین و مقررات دست و پاگیر در کاهش مسئولیت پذیری اجتماعی سازمان ها موثر بوده اند باید بدنبال راه حلی برای رفع  یا کاهش چنین مشکلاتی بودکه بازاریابی اجتماعی به ما در این امر کمک می کند.

بازاریابی اجتماعی به پیشبرد اهداف اجتماعی و رفاهی و ارتفاء میزان رفاه مشتری و جامعه توجه دارد،براین اساس مدیران بازاریابی سازمانها وشرکتهای بزرگ ناگزیرند در تعیین خط مشی های بازاریابی خود عوامل مهمی نظیر منافع شرکتها٬خواستهای مصرف کننده و منافع جامعه را بطور مشترک مد نظر قراردهند.( خورشیدی ومقدمی،1382،141)

باتوجه به اینکه كانون اصلی اندیشه و عمل بازاریابی اجتماعی، به جای جستجوی مشتری برای محصولات تولید شده، تامین رضایت و ایجاد ارزش برای مشتری است تا به سمت محصول تولیدشده یا خدمت قابل ارائه، جلب گرددو ازسوی دیگرتوجه به رقابت و درك بازار رفتار مورد نظر، رمز موفقیت در استفاده از دیدگاه بازاریابی اجتماعی است. فهم درست از ایده ها و رفتارهای رقیب و بالابردن میزان منافع رفتار مورد نظر و یا كاستن ازمیزان هزینه ها و موانع دستیابی به آن، بازار رقابت را به نفع محصول یا خدمت تغییر خواهد داد.هر چه شناخت بیشتری در مورد بازاروگروه مخاطب(مشتریان)وجود داشته باشد، برنامه ها دقیق تر و مؤثرتر طراحی و اجراخواهد شد.بنابراین بانک ها خواهند توانست  بااستفاده از بازاریابی اجتماعی درکنار توجه به اصل مشتری مداری ورقابت ،خدماتی متناسب با خواسته ها ونیازهای مشتریان خود ارائه دهندوعلاوه برآن با رعایت اصول اخلاقی بروفاداری ورضایت مشتریان ومحبوبیت نام تجاری  خود بیافزایندوجایگاهی متمایز در ذهن مشتریان خود وسایر رقبا بدست آورند. در حقیقت شناختن یک نام تجاری به مشتریان مستلزم خدمات مناسب به مشتریان، پیشبرد فروش، روابط عمومی، فروش مستقیم، آگهی ها، تخفیفات، حمایتهای مالی، سمینارها و سایر تاکتیکهای ارتباطی است که برای ارائه یک پیام واحد در شرکت بکار گرفته می شود.