فصل اول

کلیات تحقیق

1-1- مقدمه

رمز بقای هر سازمان، ارائه خدمات با کیفیت بالا و قیمت پایین است. یکی از عوامل موثر در کیفیت و قیمت ارائه خدمات و کالاها، زمان تولید ارائه آن خدمات است. توالی[1] و زمان­بندی[2] عملیات در خلال اجرای مجموعه ­ای از وظایف، از مهم­ترین دغدغه­های تصمیم­گیرندگان در عرصه صنعت و خدمات بوده است. در دنیای رقابتی امروز زمان­بندی و توالی موثر، در ادامه حیات سازمان در بازار رقابتی از اهمیت فوق العاده­ای برخوردار است. شرکت­ها باید سفارش رسیده از سوی مشتریان را به­موقع برآورده کنند، زیرا انجام ندادن به­موقع کار باعث از دست دادن سود است]1[.

زمان­بندی تولید، مساله­ای است که هم بر روی تحویل بموقع کالا­ها و هم بر روی استفاده بهینه از سرمایه ­های سازمان اثرگذار است. در یک مساله زمان­بندی زمان­های شروع و پایان فعالیت­ها، دستگاه­ها،تجهیزات مورد نیاز و… تعیین می­ شود.با توجه به تاثیر زمان­بندی بر دو هدف اصلی سازمان­های تولیدی، ارائه مدل­های زمانبندی از دیرباز مد نظر بوده است. با این­که پژوهش­گران زیادی در ارائه مدل­های زمان­بندی فعالیت کرده ­اند، ولی هنوز مدل­هایی که کاملا جواب­گوی سازمان­ها باشند به صورت جامع ارائه نشده ­اند]2[.

1-2- مفهوم زمان­بندی

زمان­بندی، تخصیص منابع در طول زمان، برای انجام مجموعه ­ای از فعالیت­ها با هدف بهینه­سازی یک یا چند معیار عملکرد است. به عبارتی دیگر، در زمان­بندی به دو سوال اساسی زیر پاسخ داده می­ شود:

• کدام منبع برای انجام یک فعالیت تخصیص یابد؟
• هر یک از فعالیت­ها در چه زمانی انجام شود؟

رویکرد عملی به مساله برنامه ­ریزی عملیات[3]، ریشه در انقلاب صنعتی و تلاش­ های هنری گانت دارد. در اکثر قریب به اتفاق مسایل برنامه ­ریزی به طور اعم و مساله تعیین توالی عملیات به طور اخص، حالات مختلف حل مساله و ترکیب­های حاصل از این تنوع، برنامه­ ریزان را با طیف گسترده­ای از راه حل­های مساله روبه­رو می­سازد.

توالی عملیات در برنامه ­ریزی به عنوان یک معیار تصمیم ­گیری مطرح بوده است، روش­های متفاوتی برای انتخاب نوع تصمیمات وجود دارند که از آن جمله می­توان به روش­های ترکیبی، شبیه­سازی، شبکه، الگوریتم­های ابتکاری و فراابتکاری