دوره پهلوانی یا حماسی در ایران باستان از پادشاهی فریدون آغاز می گردد و تا قبل از پادشاهی فریدون سرزمین ایران را هنیره می گفتند که پس از آن این سرزمین ایران نام گرفت. در میان شاهان افسانه ای سلسلسه ی پیشدادیان فریدون جایگاه خاصی دارد. فریدون آزادی بخش و مصلح جهان بود. در روایات اساطیری و حماسی ایران باشمار زیادی از پهلوانان اساطیری روبرو می شویم که یکی از معروف ترین آنها فریدون است. فریدون نام یکی از شاهان پیشدادی است. این نام در اوستا بصورت ثرتئونه (raētaonaθ) و در پهلوی فردون ( frēdon ) و در فارسی فریدون گفته می شود.در اوستا قهرمانی است که شخصیتی نیمه خدایی دارد و لقب او اژدهاکش است..در شاهنامه فریدون از نژاد جمشید است وپدرش از قربانیان ضحاک. او آخرین شاه از طبقه پیشدادیان دادگر است. در این پژوهش سعی برآن است کلیه روایات وتعاریف مربوط به این اسطوره با هر عنوان و توضیحی بصورت مقایسه ای بر مبنای متون اوستایی، فارسی میانه و شاهنامه بررسی علمی گردد.در هر فصل به بررسی فریدون در دوران مختلف پرداخته شده ودر آخر فصل یادداشتهای مربوط به آن آورده شده است و لازم به توضیح است که کلیه واژگان اوستایی و پهلوی حتی المقدور علاوه بر آوانویسی ، ریشه شناسی گردیده اند و سیر تحول آنها تا به فارسی امروزین به اختصار آمده است.

فهرست مطالب

 

عنوان                                                                                             صفحه

 

فصل اول: مقدمه

1-1- اهمیت و ضرورت پژوهش…………………………………………………………………………………………… 3

1-2- تحلیل درباره واژه ی اسطوره………………………………………………………………………………………. 3

1-3-اهداف تحقیق………………………………………………………………………………………………………………… 5

1-4-پیشینه تحقیق………………………………………………………………………………………………………………. 6

1-5-روش تحقیق………………………………………………………………………………………………………………….. 7

 

فصل دوم: فریدون در متون اوستایی

2-1- تعریف واژه………………………………………………………………………………………………………………….. 10

2-2- زادگاه…………………………………………………………………………………………………………………………… 13

2-3- هوم……………………………………………………………………………………………………………………………… 15

2-4- اژدهاکشی……………………………………………………………………………………………………………………. 16

2-5-فره کیانی……………………………………………………………………………………………………………………… 21

2-6-طبابت……………………………………………………………………………………………………………………………. 23

2-7- گرز………………………………………………………………………………………………………………………………. 29

2-8-افسونگری……………………………………………………………………………………………………………………… 31

2-9- سنگهوک و ارنوک………………………………………………………………………………………………………. 32

2-10-قلمرو سه پسر…………………………………………………………………………………………………………… 35

یادداشت های فصل دوم………………………………………………………………………………………………………… 38

 

فصل سوم: فریدون در متون پهلوی

3-1-مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………. 52

3-2- نسب فریدون………………………………………………………………………………………………………………. 54

3-3-  فریدون و ضحاک و دیوان مازندران…………………………………………………………………………. 57

عنوان                                                                                             صفحه

 

 

 

3-4-فریدون و فرزندانش……………………………………………………………………………………………………… 63

3-5-دین……………………………………………………………………………………………………………………………….. 65

3-6-درباره میرا شدن فریدون…………………………………………………………………………………………….. 66

3-7-پادشاهی فریدون………………………………………………………………………………………………………….. 67

3-8- افسونگری فریدون………………………………………………………………………………………………………. 71

3-9-طبابت……………………………………………………………………………………………………………………………. 73

3-10-فریدون و اعمال او در منابع مختلف……………………………………………………………………….. 73

یادداشت های فصل سوم………………………………………………………………………………………………………. 76

 

فصل چهارم: فریدون در شاهنامه

4-1- مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………….. 82

4-2-تعریف واژه……………………………………………………………………………………………………………………. 83

4-3-نسب فریدون………………………………………………………………………………………………………………… 83

4-4-تولد فریدون………………………………………………………………………………………………………………….. 84

4-5- دوران کودکی و جوانی فریدون…………………………………………………………………………………. 85

4-6-نقش«گاو»در زندگانی فریدون…………………………………………………………………………………….. 92

4-6-1-کاربرد لفظ«گاو»در القاب پدران فریدون…………………………………………………………. 92

4-6-2-«گاو برمایه»،گاو فریدون…………………………………………………………………………………… 92

4-6-3-گاو سواری فریدون……………………………………………………………………………………………. 94

4-7-گرز فریدون…………………………………………………………………………………………………………………… 94

4-8- جنبۀ افسونگری فریدون …………………………………………………………………………………………… 95

4-8-1-راز ……………………………………………………………………………………………………………………… 95

4-8-2-اروند رود…………………………………………………………………………………………………………….. 97

4-8-3- به شکل اژدها در آمدن…………………………………………………………………………………… 97

4-8-4- آگاهی از آینده…………………………………………………………………………………………………. 98

4-9-طبابت………………………………………………………………………………………………………………………….. 100

4-10-سفر در زندگی فریدون……………………………………………………………………………………………. 101

4-11-تقسیم جهان……………………………………………………………………………………………………………. 101

4-12- دلایل شهرت فریدون…………………………………………………………………………………………….. 105

4-13-اوصاف و القاب فریدون……………………………………………………………………………………………. 108

عنوان                                                                                             صفحه

 

یادداشت های فصل چهارم………………………………………………………………………………………………….. 112

 

فصل پنجم: نتیجه گیری

5-1- نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………………. 118

5-2- پیشنهادات…………………………………………………………………………………………………………………. 121

5-3- محدودیت ها……………………………………………………………………………………………………………… 122

 

فهرست منابع و مأخذ

منابع فارسی ……………………………………………………………………………………………………………………………… 123

منابع انگلیسی …………………………………………………………………………………………………………………………… 127

مقدمه

 

 

هویت یک ویژگی برگرفته از گذشته و حال است ، سرگذشت گذشتگان وآداب ورسوم فرهنگ آنها و تاثیرات آن بر زندگی حال ،هویت یک نسل را به وجود می آورد.هویت عامل متمایز کننده جوامع بشری است که شناخت هویت هر جامعه برای آن جامعه ضروری است. اساطیر، دین و زبان برخی از این مولفه ها هستند.

فریدون  به عنوان یکی از عوامل اصلی تشکیل دهنده هویت جمعی و فرهنگی جامعه در ارتباط با هویت ایرانی مورد بررسی قرار گرفته است که نفوذ خود را از طریق لایه های کهن فرهنگی بر کنشگران اجتماعی اعمال کند(اعزازی،1376: 124).

در میان شخصیت های افسانه ای جهان بی تردید فریدون یکی از کهنترین شخصیتهاست که به دلیل همین قدمت و از جهتی به دلیل خاستگاه تاریخی و جغرافیایی که متعاقباَ توضیح آن داده خواهد شد، فرصت کافی برای بن مایه های (motifs) فراوانی از هویت و خویشکاریهای وی وجود دارد.

بر اساس متون مختلف در مورد خاستگاه آریائیان در دوران فریدون ، ورنه(varəna)به عنوان زیستگاه وی بیان گردیده است. ورنه همان گیلان امروزی است که صحت این مطلب با گزارشاتی که درآن بیان گردیده است که در کوه البرز جنگاوری و یگانه پرستی را از مغان زردتشت آموخت، نیز مطابقت می کند.

منابع مختلف ایرانی از این شخصیت آگاهی  و شناخت می دهند که یکی از آنها یشت ها می باشد. در آنجا از ثرتئونه raētaonaθ اوستائی به تفضیل سخن رفته است و بر این مبنا اهورامزدا با او سخن  گفته و به او پیشنهاد پیامبری داده که فریدون نپذیرفته و سپس به او پیشنهاد پادشاهی داده می شود که می پذیرد و به مدت 500 سال بر هفت کشور فرمان می کند. از اینجا به بعد داستان چند وچون پادشاهی وی و یاری گری و چاره جویی او برای مردم مطرح می گردد.

سرانجام فریدون به دلیل افزایش شکوه و قدرت نقش اهورامزدا را در توانایی فرد انکار می کند و بدین سبب فره ایزدی که موجب برتری او نسبت به مردم بود از وی جدا گشته به صورت فردی آسیب پذیر و عادی در می آید و بعد از تقسیم جهان بین سه فرزند، در گوشه ای از دنیا، جان خود را از دست می دهد.(پور داود،1347: 195)

در منابع ایرانی بر سر نوع گناه، طول دوران پادشاهی و نیز فرد کشنده ی او اتفاق نظر وجود ندارد که همه آنها مورد بحث قرار خواهد گرفت.

در این تحقیق شخصیت و خویشکاری فریدون در متون اوستایی،پهلوی و شاهنامه بررسی می گردد.