فصل اول : کلیات تحقیق

مقدمه……………………………………………………………………………………9

بیان مسأله ………………………………………………………………………………9

اهمیت و ضرورت تحقیق ………………………………………………………………14

اهداف تحقیق (هدف کلی – اهداف جزئی- اهداف کاربردی ) …………………………..20

فصل دوم : مبانی نظری تحقیق

مقدمه …………………………………………………………………………………..23

ادبیات تحقیق ……………………………………………………………………………24

پیشینه مطالعاتی تحقیق …………………………………………………………………..29

نظریه های مربوط به موضوع تحقیق …………………………………………………..46

چارچوب نظری تحقیق …………………………………………………………………..74

فرضیات تحقیق ………………………………………………………………………….75

مدل نظری ……………………………………………………………………………….76

فصل سوم : روش شناسی تحقیق

روش پژوهش ……………………………………………………………………………78

ابزار و روش جمع آوری اطلاعات ………………………………………………………79

جامعه آماری ،نمونه و روش نمونه گیری …………………………………………………98

تعریف نظری و عملیاتی متغیرها………………………………………………………….80

اعتبار ابزار ………………………………………………………………………………82

پایایی ابزار ……………………………………………………………………………….83

روش تجزیه و تحلیل داده ها ………………………………………………………………84

فصل چهارم : یافته های پژوهش

یافته های توصیفی ………………………………………………………………………..86

یافته های مربوط به سنجش فرضیه ها ……………………………………………………124

فصل پنجم : نتیجه گیری و پیشنهادات

نتیجه گیری …………………………………………………………………………….138

پیشنهادات ………………………………………………………………………………146

منابع ……………………………………………………………………………………149

پرسشنامه ……………………………………………………………………………….157

چکیده:

امروزه موضوع سلامتی در اولویت دستور كار توسعه بین المللی قراردارد و نابرابریهای سلامت بین كشورها و در درون جوامع دغدغه اصلی جامعه جهانی شده است. یکی از مهمترین این عوامل شرایط اجتماعی است كه افراد جامعه در آن زندگی و فعالیت می كنند.وضعیت دوران جنینی، تولد و کودکی، نوجوانی و جوانی، شیوه زندگی، طبقه اجتماعی،وضعیت اقتصادی، اشتغال و نیز استرس، سلامت روحی و روانی، پایبندی اخلاقی، اعتیاد به مواد مخدر و دخانیات از مهمترین عوامل اجتماعی موثر بر سلامت افراد می باشند.در تحقیق حاضر سئوال اصلی این است که در شهر سمنان به عنوان یکی از نزدیکترین شهرها به پایتخت، وضعیت دسترسی مردم به خدمات و مراقبتهای بهداشتی و پزشکی چگونه است و سلامت شهروندان تا چه حد متأثراز پایگاه اقتصادی – اجتماعی آنان است. در این مطالعه فرضیات تحقیق براساس تئوری علل اجتماعی بنیادی لینک وفیلان و نظریه وضعیت اقتصادی–اجتماعی،عوامل استرس زای وقایع زندگی و سلامت پیرلین و ترنر طراحی شد و از روش پیمایش برای دستیابی به داده های مربوط به فرضیات استفاده شده است. جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه خانوارهای ساکن در شهر سمنان بود که برابر با 52869 خانوارمی باشد و تعداد نمونه

 224 خانوار برآورد شد. روش نمونه گیری خوشه ای و واحد تحقیق هرمرد یا زن بالای 18 سال هر خانوار بود. نتایج نشان داد کهشرایط ضعیف اجتماعی – اقتصادی در طول زندگی بر سلامتی تاثیرگذار است ،  میزانشیوعاختلالاتسلامت جسمانی روانیدرافرادبالای 45سال،بیكار،بازنشستهوزنانخانهداربیشازسایرگروه هابود. روش های مدیریت و روابط اجتماعی حاکم در محیط کار بسیار موثر استونوع شغل بیش از سایر متغیرها با دسترسی به خدمات بهداشتی و پزشکی همبستگی دارد.

فصل اول: کلیات

1-1- مقدمه

یکی از شاخصهای توسعه در هر جامعه سطح بهداشت و میزان دسترسی اعضای آن جامعه به خدمات پزشکی و مراقبتهای بهداشتی است. سلامت و بهداشت در زندگی فردی واجتماعی اهمیت روز افزونی دارد ،به طوری که سازمان های بین المللی متعددی این مقوله را مورد توجه خاص قرار داده اند. بیماری ها بدون علت به وجود نمی آیند واگر مراقبت کافی به عمل نیاید تندرستی مدت زیادی دوام نخواهد داشت.  سلامت هم چون جامی بلورین بسیار زیبا ولی شکننده است که نگهداری از آن به وقت ودقت زیادی احتیاج دارد. رفتار وشیوه زندگی ،عوامل محیطی ومراقبت های بهداشتی از عوامل تأثیرگذار بر سلامت هستند.افرادی که از طبقه پایین تر اقتصادی- اجتماعی هستند و در محله های فقیرنشین زندگی می کنند احتمالاً بیشتردر معرض جنایت وآلودگی محیطی قرار دارند.مسکن های با کیفیت نا مناسب، خطر ابتلا به انواع بیماریها را برای افراد افزایش می دهد . افراد ساکن در این منازل  بیشتر در معرض خطر  و سرایت بیماریهای عفونی  و مزمن قرار دارند.

توجه جدی به جایگاه تغذیه در بین مردم و توزیع غذای کافی همراه با ویتامینهای لازم به ویژه برای کودکان، دسترسی همگان به آب آشامیدنی سالم همگی از عوامل مؤثر بر سلامت افراد است.  توان خرید خدمات درمانی نیز تأثیر بسزایی بر دستیابی به مراقبت های بهداشتی و پزشکی دارد . هر زمان که شرایط اقتصادی جامعه با پیشرفت و رونق همراه باشد ، شرایط اقتصادی اعضای جامعه نیز بهبود می یابد و استفاده آنها از خدمات بهداشتی و پزشکی بیشتر می شود. اما زمانی که اقتصاد دچار رکود گردد، اقشار فقیر و آسیب پذیر جامعه به لحاظ برخورداری از امکانات و خدمات پزشکی با مشکل مواجه خواهند شد. این پژوهش به دنبال یافتن رابطه بین پایگاه اجتماعی -اقتصادی ومراقبت های بهداشتی ودسترسی به آن می باشد و  دراین فصل نخست مسأله تحقیق ،سپس اهمیت وضرورت و در پایان اهداف اصلی  و فرعی تحقیق مطرح خواهند شد.

2-1- بیان مسئله

سلامت یک پروسه چند محوری است که از یک سو عوامل بسیاری در ایجاد و تداوم آن نقش دارند و حاصل مشارکت تمام دستگاه های اجرایی یک جامعه است و از طرف دیگر ، مقوله سلامت تأثیر قابل توجهی بر سایر بخشهای جامعه دارد. به همین علت در برنامه‌های توسعه هزاره سوم سازمان ملل متحد نیز مقوله سلا‌مت، بعنوان یکی از شاخص‌های اصلی توسعه‌یافتگی جوامع شمرده می‌شود. سازمان بهداشت جهانی نیز در سال 2007 به منظور جلب توجه جهانی به موضوع امنیت بین المللی سلامت ، جلب نظر سطوح بالای سیاسی و ضرورت سرمایه گذاری و توجه بیشتر مردم و دولتها ، شعار « سرمایه گذاری در سلامت » را مطرح نمود(UN 2007:19).

مراقبت بهداشتی اولیه، جزء ضروری مراقبت های سلامت هستند كه بایستی به شكل یكسان در دسترس همه افراد و خانواده های یک جامعه باشد. شكل ارائه آن بایستی برای افراد و خانواده ها قابل قبول بوده، با مشاركت كامل آنها و با صرف هزینه ای كه از سوی جامعه و كشور قابل پرداخت باشد، ارائه گردد. مراقبت های بهداشتی اولیه، هسته اصلی نظام سلامت هر كشور و جزئی اصلی از توسعه اجتماعی و اقتصادی آن كشور است. دسترسی به بهداشت مناسب مکانیسم کلیدی برای ارتقا سلامتی ورفاه افراد است اما اغلب اوقات بهداشت نادیده گرفته می شود زیرا دولتها ملزم خواهند بود تعهدات سیاسی ومالی رابپذیرد تا تغییراتی را ایجاد کنند.

امروزه در بیشتر كشورهای جهان، تلاش برای صنعتی شدن هرچه بیشتر از یكسو و از سویی دیگر رشد سریع جمعیت، شهرنشینی و مهاجرت به چشم میخورد. به دنبال این تغییرات بنیادین، روزبه روز بر استرس ها و مسایل و مشكلات روانی -اجتماعی جوامع افزوده شده و جهان شاهد تغییرات عمده در اپیدمیولوژی بیماری ها و نیازهای بهداشتی افراد خواهد بود، به گونه ای كه بیماریهای جسمی- روانی، درصدر عوامل ایجادكننده ناتوانی و مرگهای زودرس قرارمیگیرند. شیوع بالای این بیماریها وناتوانی طولانی مدت و مزمن همراه آنها، باعث گردیده تا این مشكلات در تمامی جوامع به عنوان یک اولویت بهداشتی موردتوجه قرارگیرد. (Murray et al. 2001)

در حال حاضر نابرابری در برخورداری از سلامت در بین كشورهای مختلف به صورت چالشی جهانی درآمده است، به طوری كه امروزه شاهد تفاوت 48ساله در امید به زندگی بین كشورهای مختلف و تفاوتی 20ساله در داخل برخی از كشورها هستیم. بنا به مطالعه صورت گرفته، سهم ژنتیک در سلامت افراد 15درصد، محیط فیزیكی با 10درصد، نظام مراقبت بهداشتی در كشورها با 25درصد و عوامل اجتماعی با 50درصد از عوامل مؤثر بر سلامت هستند. در كشورهای بسیار ثروتمند، فقرا عمر كوتاهتری دارند. همچنین در سراسر دنیا، افراد محروم دسترسی كمتری به منابع بهداشتی دارند. به اعتقاد كمیسیون بررسی عوامل تاثیرگذار بر سلامت اجتماعی افراد، بی عدالتی در سلامت در كشورها در حال گسترش است و دلیل اصلی آن نیز نگاه سرمایه داری به جهان است(Stansfield & Marmot 1992: 739).

در كشور های توسعه یافته نابرابری در برخورداری از امكانات بهداشتی درمانی در شهر های مهمی همچون لندن،واشنگتن و…. نیز به چشم می خورد.در این شهرها هنوز تبعیض های بهداشتی باعث مرگ و میرهای دردناكی می شود(پاگ 1383) . مطالعات انجام شده در آمریكا نشان می دهد كه بیماریهای  قلبی  یكی از عوامل اصلی مرگ و میردر این كشور است. در این كشور نرخهای گوناگون مرگ و میر به تنهایی ناشی از ویژگی های جمعیتی نیست بلكه در بسیاری از موارد ناشی از سطوح گوناگون دسترسی به خدمات و تسهیلات بیمارستانی است(تیموتی  2007). 

دسترسی به بهداشت توسط افراد ودر سایه پایگاه اقتصادی – اجتماعی قرار می گیرد.افرادی که از حمایت‌های اجتماعی برخوردار نیستند، معمولا کمترین دسترسی را نیز به خدمات بهداشتیـ درمانی دارند. برای ارتقای سلامت باید توجه ویژه‌ای به زنان و کودکان شود و از پزشک محوری به بهداشت محوری حرکت کرد. از آن مهمتر این است که داشتن جامعه‌ای سالم نه ‌تنها باید به یک خواست و مطالبه عمومی تبدیل شود، بلکه باید به یک اراده و همت ملی منتهی شود. باید مردم پیش از آن که دیگران را مسئول سلامت جامعه بدانند، خود را مکلف به حفظ و ارتقای سلامت جامعه ببینند(ملک افضلی 1385: 39).

نظام سلامت در ایران در رده 123 جهانی است و استانداردهای نظام سلامت ایران با پارامترهای سازمان بهداشت جهانی چندان همخوانی نداشته است.این رتبه نشان دهنده بی عدالتی در توزیع بهداشت و سلامت است. بر اساس مطالعات و محاسبات سال 87 سرانه تعیینی از سوی سازمان نظام‌پزشكی 12 هزار و 900 تومان بود اما عملا سرانه خروجی هفت هزار تومان شد7.9 درصد میزان سهمی است كه دولت در خوشبینانه‌ ترین شرایط برای نظام سلامت از صندوق ملی سلامت كنار می ‌گذارد در حالی كه این رقم نباید كمتر از 16درصد باشد. پوشش نامناسب بیمه‌ای و بضاعت ناكافی صندوق‌های بیمه‌ای یکی از مشکلات مردم است و بیمه‌ها به‌جای سلامت‌محور بودن صرفاً به درمان توجه میی كنند(وزارت بهداشت، درمان و آموزش  پزشكی 1389: 85).

كشور ما در حال گذر تغذیه است، بطوری كه 6/16 درصد زنـان 45-15 سـال دچار كم خونی فقر آهن، 6/15 درصد كودكان زیر 5 سال دچار سوء تغذیه از نوع متوسط و شدید كه در نتیجه 000/800 كودك دچار كوتاهی قد تغذیه ای هستند. سوء تغذیه پروتئین ـ انرژی مشكلی است جهانی و در دنیا 32 درصد كودكان زیر 5 سال دچار سوء تغذیه متوسط و شدید هستند كه كوتاهی قد تغذیه ای یک عارضه آن است. در كشور‌های كم توسعه یافته میزان آن 45 درصد، كشور‌های در حال توسعه 33 درصد و كشور‌های  صنعتی، صفر است. 149 میلیون كودك زیر 5 سال هنوز از سوء تغذیه رنج می ‌برند، یكی از اهداف سال 2000 كاهش سوء تغذیه به میزان 50 درصد بوده است ولی این هدف در كشور‌های در حال توسعه فقط 17 درصد كاهش یافته است، یعنی از 177 میلیون به 149 میلیون نفر رسیده است (UNICEF 2001:68-111).