فهرست :

 عنوان                                                                                                               صفحه                                                                                           

فصل اول: معرفی پژوهش

• مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………2
• اهداف پژوهش……………………………………………………………………………………………………………….. 5
• سؤالات پژوهش……………………………………………………………………………………………………………… 6
• فرضیات پژوهش…………………………………………………………………………………………………………….. 6
• محدودیت های پژوهش…………………………………………………………………………………………………… 6
• واژه ها و اصطلاحات………………………………………………………………………………………………………. 7

فصل دوم:دانستنیهای موجود در پژوهش

بخش اول: چهارچوب پنداشتی…………………………………………………………………………………………………….. 9

بخش دوم: بر مطالعات انجام شده

• مطالعات داخلی…………………………………………………………………………………………………………….. 10
• مطالعات خارجی…………………………………………………………………………………………………………… 12

فصل سوم: مواد و روش کار………………………………………………………………………………………………………. 15

فصل چهارم: نتایج……………………………………………………………………………………………………………………. 20

فصل پنجم: بحث……………………………………………………………………………………………………………………… 66

فصل ششم: نتیجه گیری و پیشنهادات………………………………………………………………………………………….. 73

منابع……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 75

پیوست ها……………………………………………………………………………………………………………………………….. 79

چکیده انگلیسی………………………………………………………………………………………………………………………… 93

فهرست جداول :

عنوان                                                                                                                  صفحه                        

1. جدول 4-1- فراوانی سلامت روانی بر حسب جنس در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی قم…………………………………………………………………………………………………………………………. 20
2. جدول 4-2- فروانی سلامت روانی بر حسب وضعیت تأهل در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی قم……………………………………………………………………………………………………………… 20
3. جدول 4-3- فراوانی سلامت روانی برحسب بومی وغیر بومی بودن در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی قم……………………………………………………………………………………………………… 21
4. جدول 4-4- فراوانی سلامت روانی بر حسب رشته تحصیلی در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی قم……………………………………………………………………………………………………………… 21
5. جدول 4=5- فراوانی سلامت روانی بر حسب مقطع تحصیلی در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی قم……………………………………………………………………………………………………………… 23
6. جدول4-6- فراوانی سلامت روانی بر حسب ترم تحصیلی در دانشچویان دانشگاه علوم پزشکی قم……………………………………………………………………………………………………………… 24
7. جدول 4-7 مقایسه ی نتایج آزمون GHQ وSCL…………………………………………………….. 26
8. جدول 4-8- مقایسه ی نتایج آزمون های GHQ و خرده مقیاس های SCL……………………………………………………………………………………………………………………. 27
9. جدول 4-9- فراوانی علایم جسمانی برحسب جنسیت در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی قم…………………………………………………………………………………………………………………………. 27
10. جدول 4-10- فراوانی اضطراب و بی خوابی بر حسب جنسیت در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی قم……………………………………………………………………………………………………………… 28
11. جدول 4-11- فراوانی اختلال کارکرد اجتماعی بر حسب جنسیت در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی قم……………………………………………………………………………………………………… 28
12. جدول4-12- فراوانی افسردگی بر حسب جنسیت در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی قم…………………………………………………………………………………………………………………………. 28
13. جدول 4-13- فراوانی علایم جسمانی بر حسب وضعیت تأهل در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی قم……………………………………………………………………………………………………………… 29
14. جدول 4-14- فراوانی اضطراب و بی خوابی بر حسب وضعیت تاهل در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی قم……………………………………………………………………………………………………… 29
15. جدول 4-15- فراوانی اختلال کارکرد اجتماعی بر حسب وضعیت تاهل در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی قم………………………………………………………………………………………….. 30
16. جدول 4-16- فراوانی افسردگی بر حسب وضعیت تاهل در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی قم……………………………………………………………………………………………………………… 30
17. جدول 4-17- فراوانی علایم جسمانی بر حسب بومی وغیر بومی بودن در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی قم……………………………………………………………………………………………………… 30
18. جدول 4-18- فراوانی اضطراب وبی خوابی بر حسب بومی وغیر بومی بودن در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی قم………………………………………………………………………………………….. 31
19. جدول 4-19- فراوانی اختلال کارکرد اجتماعی برحسب بومی وغیر بومی بودن در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی قم………………………………………………………………………………………….. 31
20. جدول 4-20- فراوانی افسردگی برحسب بومی وغیر بومی بودن در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی قم……………………………………………………………………………………………………………… 31
21. جدول 4-21- فراوانی علایم جسمانی بر حسب رشته تحصیلی در داشجویان دانشگاه علوم پزشکی قم……………………………………………………………………………………………………………… 32
22. جدول 4-22- فراوانی اضطراب و بی خوابی برحسب رشته تحصیلی در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی قم……………………………………………………………………………………………………… 33
23. جدول4-23- فراوانی اختلال کارکرد اجتماعی برحسب رشته تحصیلی در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی قم………………………………………………………………………………………….. 34
24. جدول4-24- فراوانی افسردگی برحسب رشته تحصیلی در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی قم…………………………………………………………………………………………………………………………. 36
25. جدول 4-25- فراوانی علایم جسمانی بر حسب مقطع تحصیلی در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی قم……………………………………………………………………………………………………………… 39
26. جدول 4-26- فراوانی اضطراب وبی خوابی بر حسب مقطع تحصیلی در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی قم……………………………………………………………………………………………………… 40
27. جدول 4-27- فراوانی اختلال کارکرد اجتماعی بر حسب مقطع تحصیلی در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی
28. 
29.  قم………………………………………………………………………………………….. 40
30. جدول 4-28- فراوانی افسردگی بر حسب مقطع تحصیلی در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی قم……………………………………………………………………………………………………………… 42
31. جدول 4-29- فراوانی علایم جسمانی برحسب ترم تحصیلی در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی قم……………………………………………………………………………………………………………… 44
32. جدول 4-30- فراوانی اضطراب وبی خوابی بر حسب ترم تحصیلی در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی قم……………………………………………………………………………………………………… 46
33. جدول 4-31- فراوانی اختلال کارکرد اجتماعی برحسب ترم تحصیلی در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی قم……………………………………………………………………………………………………… 47
34. جدول 4-32- فراوانی افسردگی بر حسب ترم تحصیلی در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی قم…………………………………………………………………………………………………………………………. 48
35. جدول 4-33- فراوانی خرده مقیاس های مختلف آزمون SCL-90 دربین 100 نمونه مورد بررسی…………………………………………………………………………………………………………………… 50
36. جدول 4-34- فراوانی افسردگی درآزمون SCL-90 بر حسب مقطع تحصیلی در 100 نمونه مورد بررسی…………………………………………………………………………………………………………… 51
37. جدول 4-35- فراوانی اضطراب در آزمون SCL-90 بر حسب مقطع تحصیلی در 100 نمونه مورد بررسی…………………………………………………………………………………………………………… 52
38. جدول 4-36- فراوانی خصومت در آزمون SCL-90 بر حسب مقطع تحصیلی در 100نمونه مورد بررسی…………………………………………………………………………………………………………… 53
39. جدول 4-37- مقایسه فراوانی GHQ-28 وscl-90 در 100نمونه مورد بررسی…………….. 54
40. جدول 4-38- فراوانی سوماتیزاسیون در آزمونSCL-90 بر حسب GHQ-28 در 100نمونه مورد بررسی…………………………………………………………………………………………………………… 56
41. جدول4-39- فراوانی وسواس در آزمون SCL-90 بر حسب GHQ-28 در 100نمونه مورد بررسی…………………………………………………………………………………………………………… 57
42. جدول 4-40- فراوانی حساسیت درآزمون SCL-90 بر حسب GHQ -28 در100 نمونه مورد بررسی…………………………………………………………………………………………………………… 58
43. جدول 4-41- فراوانی افسردگی در آزمون SCL-90 برحسب GHQ-28 در آزمون در 100نمونه مورد بررسی…………………………………………………………………………………………….. 58
44. جدول 4-42- فراوانی اضطراب در آزمون SCL-90 برحسب 28 GHQ-در 100نمونه مورد بررسی…………………………………………………………………………………………………………… 58
45. جدول 4-43- فراوانی خصومت در آزمون SCL-90 برحسب GHQ-28 در 100نمونه مورد بررسی…………………………………………………………………………………………………………… 59
46. جدول4-44- فراوانی اضطراب فوبیک در آزمون SCL-90 برحسب GHQ-28 در 100 نمونه مورد بررسی………………………………………………………………………………………………….. 59
47. جدول 4-45- فراوانی افکار پارانوئید در آزمون SCL-90 بر حسب GHQ-28 در 100 نمونه مورد بررسی………………………………………………………………………………………………….. 59
48. جدول 4-46- فراوانی حالات سایکوتیک در آزمون SCL-90 بر حسب GHQ-28 در 100نمونه مورد بررسی…………………………………………………………………………………………….. 60

فهرست نمودارها :

عنوان                                                                                                                 صفحه

1. نمودار 4-1 رابطه ی آزمون GHQ با رشته ی تحصیلی…………………………………………………….. 22
2. نمودار 4-2 : مقایسه ی میانگین نمرات آزمون GHQ در رشته های تحصیلی مختلف………….. 23
3. نمودار 4-3 : رابطه ی آزمون GHQ با ترم تحصیلی…………………………………………………………. 25
4. نمودار 4-4 : مقایسه ی میانگین نمرات آزمون GHQ در ترم های تحصیلی مختلف ……………. 26
5. نمودار 4-5 رابطه بین اختلال کارکرد اجتماعی با رشته تحصیلی…………………………………………. 35
6. نمودار 4-6 : مقایسه ی میانگین نمرات خرده مقیاس اختلال کارکرد اجتماعی در رشته های تحصیلی مختلف…………………………………………………………………………………………………………… 36
7. نمودار 4-7 : رابطه بین افسردگی با رشته تحصیلی……………………………………………………………. 38
8. نمودار 4-8 : مقایسه ی میانگین نمرات خرده مقیاس افسردگی در رشته های تحصیلی مختلف………………………………………………………………………………………………………………………… 39
9. نمودار 4-9 : رابطه بین اختلال کارکرد اجتماعی با مقطع تحصیلی………………………………………. 41
10. نمودار 4-10 : مقایسه ی میانگین نمرات خرده مقیاس اختلال کارکرد اجتماعی در مقاطع تحصیلی مختلف………………………………………………………………………………………………………………………… 42
11. نمودار 4-11 رابطه بین افسردگی با مقطع تحصیلی…………………………………………………………… 43
12. نمودار 4-12 : مقایسه ی میانگین نمرات خرده مقیاس افسردگی در مقاطع تحصیلی مختلف….. 44
13. نمودار 4-13 : رابطه ی بین علایم جسمانی با ترم تحصیلی……………………………………………….. 45
14. نمودار 4-14 : مقایسه ی میانگین نمرات خرده مقیاس علایم جسمانی در ترم های تحصیلی مختلف………………………………………………………………………………………………………………………… 46
15. نمودار 4-15 : رابطه ی بین افسردگی با ترم تحصیلی………………………………………………………… 49
16. نمودار 4-16 : مقایسه ی میانگین نمرات خرده مقیاس افسردگی در ترم های تحصیلی مختلف…50
17. نمودار 4-17 : رابطه افسردگی در آزمون SCL-90 با مقطع تحصیلی……………………………….. 52
18. نمودار 4-18 رابطه اضطراب در آزمون SCL-90 با مقطع تحصیلی……………………………………. 53
19. نمودار4-19 : رابطه خصومت درآزمون SCL-90 با مقطع تحصیلی………………………………….. 54
20. نمودار 4-20 : رابطه نمرات GHQ-28 با SCL-90……………………………………………………….. 55
21. نمودار 4-21 : مقایسه ی میانگین نمرات آزمون GHQ-28 با SCL-90…………………………… 56

فهرست پیوست ها :

عنوان                                                                                                                  صفحه

1. پرسشنامه طرح تحقیقاتی بررسی سلامت روانی و عوامل موثر بر آن در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی قم در رشته­ها و مقاطع تحصیلی مختلف (سال تحصیلی90-1389)……………. 75
2. پرسشنامه سلامت عمومی (GHQ -28)…………………………………………………………………… 76
3. آزمون SCL- 90…………………………………………………………………………………………………… 80

فصل اول

معرفی پژوهش

• مقدمه (بیان مسئله):

یکی از محورهای سلامتی جوامع مختلف بهداشت روانی آن جامعه است. سلامت روانی نقش مهمی در تضمین پویایی هر جامعه ایفا می کند(1) .

سازمان بهداشت جهانی سلامت را عبارت از رفاه کامل جسمی، روانی واجتماعی می داند. هنگامی انسان در وضعیت سلامت کامل است که بهداشت در هر سه بعد وجودی آدمی تامین شده باشد(2) .

مفهوم سلامت روانی در واقع جنبه ای از مفهوم کلی سلامتی است کارشناسان سازمان بهداشت جهانی سلامت فکر وروان را این طور تعریف می کنند: (سلامت فکر عبارت است از قابلیت ارتباط موزون وهماهنگ با دیگران،تغییر واصلاح محیط فردی واجتماعی وحل تضاد ها و تمایلات شخصی به طور منطقی ، عادلانه ومناسب) با وجود اینکه سلامت روان مفهومی است که خیلی وسیع از آن استفاده می شود، اما هنوز یک تعریف کلی که مورد قبول همه باشد از آن بدست نیامده است. هر فرد یا گروه  یک تصور خاص از سلامت روانی دارد.در صورتی که در مورد سلامت فیزیکی وجسمی چنین وضعی وجود ندارد(3) . برای مثال کامئو معتقد است هر فرد دارای سلامت روانی فردی است که از هرگونه اضطراب وعلائم ناتوانی مبراست و هنگامی سلامت عاطفی، اجتماعی وجسمی فرد کامل می شود که توانایی برقراری ارتباط با دیگران وهمچنین ظرفیت مقابله با مشکلات زندگی را داشته باشد واز این رو، وی سلامت روانی را به جنبه های زیر تقسیم کرده است:

(بهبودی فردی)، (فقدان اضطراب)، ( فقدان علائم ناتوانی)، ( توانایی برقراری ارتباط با دیگران)، ( ظرفیت مقابله با مشکلات وفشار های زندگی) و طبق نظر کارل منینجر سلامت روانی عبارت است از سازش فردی با جهان اطرافش به حداکثر امکان به طوری که باعث شادی و برداشت مفید و مؤثر به طور کامل شود(4).

و اما معیار سلامت روان در دین مبین اسلام تحت عنوان رشد به کار رفته و به عنوان قائم به خود بودن، هدایت، نجات، اصلاح و کمال می باشد. دستیابی به حداکثر رشد که مترادف با تکامل است در حقیقت فلسفه زندگی  از دیدگاه اسلام نتیجه ایمان به خدا می باشد. در متون اسلامی تظاهرات اختلال روانی به عنوان بیماری تلقی گردیده و هنگامی که علائم قطع ارتباط با واقعیت در فرد وجود دارد کلمه مجنون مطرح شده است که فرد را از انجام تکالیف مذهبی معاف وحتی دخالت در دارائی خویش را از وی سلب می نماید(5).

بیماری روانی از بدو پیدایش بشر وجود داشته و هیچ فردی در مقابل آن مصونیت ندارد و این خطری است که بشر را مدام تهدید می کند. بیماری های روانی خاص یک قشر یا طبقه نبوده و تمام طبقات اجتماعی را شامل می شود(6).

مطالعات انجام شده بر روی اختلالات روانی نشان دهنده ی آن است که آمار اختلالات روانی در اکثر جوامع در حال افزایش می باشد به طوری که سازمان بهداشت جهانی پیش بینی نموده است که تا سال 2020 اختلالات خلقی دومین بیماری شایع در جهان خواهد بود(7).

از آن جا که در فرایند رشد و توسعه فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی جوامع، نیروی انسانی نقش اساسی و تعیین کننده ای دارد، امروزه صاحب نظران براین باورند که یکی از دلایل مهم توسعه ی کشور های پیشرفته توجه و اهتمام دولتهای آن ها در تربیت نیرو های انسانی خلاق ومؤثر می باشد. دانشجویان، نیروی انسانی برگزیده از نظر استعداد، خلاقیت و پشتکار ومنابع معنوی هر جامعه وسازندگان فردای کشور خویش هستند.از این رو انتظار می رود این گروه در سایه سرمایه گذاری های کلانی که ازآموزش و پرورش تا دانشگاه صرف آنان می شود، بتوانند افرادی توانا، مفید و مؤثر برای کشور باشند. اما واقعیت انکار ناپذیر این است که این سرمایه گذاری ها بدون توجه به بهداشت روانی جامعه به ویژه دانشجویان نمی توانند تأمین کننده آن انتظارات باشند. توجه به این نکته از این نظر اهمیت دارد که ورود به دانشگاه تغییر عمده ای در زندگی اجتماعی، خانوادگی و فردی به وجود می آورد و مقطعی بسیار حساس بشمار می رود. در این دوره فرد با تغیییرات زیادی در روابط اجتماعی و انسانی روبرو می شود. در کنار این تغییرات باید به انتظارات ونقش های جدیدی اشاره نمود که همزمان با ورود به دانشگاه شکل می گیرد. قرار گرفتن در چنین شرایطی غالباّ با فشار ونگرانی توام بوده، عملکرد و بازدهی افراد را تحت تأثیر قرار می دهد. لذا توجه به سلامت روانی این قشر از اهمیت ویژه ای در یادگیری و افزایش آگاهی علمی آنان برخوردار است (8و9).

مروری بر پژوهش های انجام شده نشان می دهد که شیوع و شدت مشکلات روانی در دانشجویان نسبت به جمعیت غیر دانشجو افزایش پیدا کرده است. بررسی های اخیر حاکی از آن است 46% دانشجویان مرد و 64% دانشجویان زن از اضطراب و 12% از دانشجویان مرد و 15% از دانشجویان زن از افسردگی رنج می برند. مشاورین دانشگاه افزایش مراجعه دانشجویان از سال 1995 تا 2000 را از 4/2 در 100000 به 7/9 در 100000 گزارش کرده اند(10).

Ashton Kamali در پژوهش های خود به این نتیجه رسید که دانشجویان سال دوم از سطح بالایی از اضطراب وافسردگی و سوء مصرف مواد رنج می برند(11).

از آنجا که دانشجویان از حساس ترین اقشار جامعه هستند و نظر به اهمیت سلامت روانی این گروه مطالعه ای با هدف تعیین وضعیت سلامت روانی دانشجویان در سال تحصیلی 90-1389 و مقایسه سطح سلامت روانی آنان در رشته ها و مقاطع تحصیلی مختلف در دانشگاه علوم پزشکی قم صورت گرفت تا ضمن شناسایی گروه های آسیب پذیر با بهره گرفتن از نتایج حاصله بتوان ضمن تشویق مسئولین به ارائه خدمات بهداشت روان همچون مشاوره، روان درمانی و درمان دارویی موجبات ارتقاء سطح بهداشت روان دانشجویان را فراهم نموده و از عوارض و پیامدهای افت تحصیلی و هدر رفتن نیرو توانایی قشر جوان و فعال جامعه که موجب آسیب اقتصادی کشور می گردد پیشگیری به عمل آید.

در این مطالعه ابتدا علی رغم مشکلات دسترسی به تمامی دانشجویان بدلیل پراکندگی دانشکده ها و بیمارستان های آموزشی درمانی در سطح شهر از پرسشنامه سلامت روانی 28 سؤالی (GHQ28) در بین کلیه دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی قم(790 دانشجو)استفاد شد سپس از بین افراد داوطلب از 50 دانشجو که با آزمون GHQ28 مستعد اخلالات روانی گزارش شده اند و به همان تعداد افراد سالم خواسته شد که در مرحله دوم به سؤالات پرسشنامه دیگری به نام Scl90 پاسخ دهند. همچنین در این مطالعه ارتباط بین جنسیت، مقطع تحصیلی، رشته تحصیلی، وضعیت تأهل، بومی و غیر بومی بودن و بعد مسافت از محل سکونت دائم با میزان سلامت افراد سنجیده شد.