فصل ۱: آشنایی با تشخیص مرجع مشترک……………………… ………………………… ………………………… ……………………………………………………..۱

1-۱. مقدمه و بیان مسئله………………………………………………………………………………………………………. 1

1-2. بررسی ارتباطات هم‏مرجعی………………………………………………………………………………………….. 6

   1-2-1. هم‏مرجع در مقابل پیشایند………………………………………………………………………………….. 9

      1-۲-1-۱. ارتباط هم‏مرجع………………………………………………………………………………………… ۱0

  1-۲-1-2. ارتباط پیشایندی………………………………………………………………………………………… 11

1-۲-۲. تحلیل پیشایند……………………………………………………………………………………………………. 16

   1-۲-۳. تحلیل مرجع مشترک………………………………………………………………………………………… 16

  1-۲-۴. تقابل تحلیل مرجع مشترک و تحلیل پیشایندی…………………………………………….. ۱7

1-3.جمع‏بندی……………………………………………………………………………………………………………………… 20

فصل 2 : بخش اول……………………………………………………………………………………… 21

2-1-۱. پیشینه تشخیص مرجع مشترک…………………………………………………………………………… 21

2-1-۲. روش‏های زبان‏شناسی…………………………………………………………………………………………….. 22

     2-1-۲-1. فاکتورهای حذف کننده…………………………………………………………………………….. 23

2-1-۳-۲-۱. تطبیق جنس و عدد……………………………………………………………………….. 23

            2-1-۳-۲-۱. تطبیق معنایی…………………………………………………………………………………. 24

2-1-۲-۲. فاکتورهای امتیاز دهنده ……………………………………………………………………………. 24

2-1-۳-۲-۱. مشابهت نحوی…………………………………………………………………………………. 24

2-1-۳-۲-۱. مشابهت معنایی……………………………………………………………………………….. 25

2-1-۳-۲-۱. بارز بودن…………………………………………………………………………………………… 25

2-1-۳. روش‏های یادگیری ماشین……………………………………………………………………………………… 27

     2-1-۳-۱. ویژگی‏ها………………………………………………………………………………………………………. 28

     2-1-۳-۲. مدل‏های جفت اشاره………………………………………………………………………………….. 28

2-1-۳-۲-۱. رده بندی جفت عبارت‏های اسمی…………………………………………………… 32

2-1-۳-۲-۱-1. درخت تصمیم………………………………………………………………………… 33

2-1-۳-۲-۲.افراز……………………………………………………………………………………………………… 35

            2-1-۳-۲-۲-۱.درختِ بل………………………………………………………………………………….. 36

2-1-۳-۲-۲-۲. افراز گراف……………………………………………………………………………….. 38

     2-1-۳-۳. روش‏های مبتنی بر پیکره………………………………………………………………………………. 40

2-1-۳-۴. روش‏های جایگزین………………………………………………………………………………………….. 44

2-1-۳-۴-۱. روش هم‏آموزی…………………………………………………………………………………….. 44

2-1-۳-۴-۲. مدل احتمالاتی مرتبه اول……………………………………………………………………. 46

         2-1-۳-۴-۳. رتبه‏بندی………………………………………………………………………………………………. 47

      2-1-۳-۴-۴. فیلدهای تصادفی شرطی……………………………………………………………………… 49

2-1-۳-۴-۵. خوشه‏بندی………………………………………………………………………………………….. 51

2-1-۴. جمع‏بندی………………………………………………………………………………………………………………… 56

2-2-۱. پیکره نشانه گذاری شده توسط اطلاعات هم‏مرجع…………………………………………………. 58

2-2-۲. پیکره بیژن‏خان……………………………………………………………………………………………………………. 59

2-2-۳. پیکره لوتوس……………………………………………………………………………………………………………….. 60

2-2-۴.شیوه‏های نشانه‏گذاری پیکره لوتوس…………………………………………………………………………… 62

2-2-۴-۱. نشانه‏گذاری انواع موجودیت‏ها…………………………………………………………………………… 62

      2-2-۴-۱-۱. موجودیت شخص……………………………………………………………………………………… 64

      2-2-۴-۱-۲. موجودیت سازمان……………………………………………………………………………………… 64

2-2-۴-۱-۳. موجودیت مکان…………………………………………………………………………………………. 66

      2-2-۴-۱-۴. موجودیت سیاسی……………………………………………………………………………………… 66

2-2-۴-۲.کلاس هر موجودیت……………………………………………………………………………………………. 68

       2-2-۴-۲-۱.غیر ارجاعی……………………………………………………………………………………………….. 69

       2-2-۴-۲-۲.ارجاعی………………………………………………………………………………………………………. 69

          2-2-۴-۲-۲-۱.ارزیابی به شکل منفی……………………………………………………………………… 69

          2-2-۴-۲-۲-۲.ارجاعی خاص………………………………………………………………………………….. 70

          2-2-۴-۲-۲-۳.ارجاعی عمومی……………………………………………………………………………….. 70

2-2-۴-۲-۲-۴.ارجاعی زیر مشخص شده………………………………………………………………. 70

2-2-۴-۳.انواع اشاره/سطوح اشاره……………………………………………………………………………………… 71

2-2-۴-۳-۱.اشاره ساده………………………………………………………………………………………………….. 72

          2-2-۴-۳-۱-۱.محدوده اشاره………………………………………………………………………………….. 72

2-2-۴-۳-۱-۲. هسته اشاره…………………………………………………………………………………….. 72

2-2-۴-۳-۱-۳.انواع اشاره ساده………………………………………………………………………………. 72

2-2-۴-۳-۲.ساختارهای پیچیده………………………………………………………………………………………. 74

2-2-۴-4-۲-۱.ساختارهای عطف بیان یا بدل………………………………………………………… 75

2-2-۵.جمع‏بندی……………………………………………………………………………………………………………………… 75

3-۱. رده بندی دودویی……………………………………………………………………………………………………………. 76

   3-1-1.جدا کننده‏های خطی………………………………………………………………………………………………. 77

      3-1-1-1 پرسپترون……………………………………………………………………………………………………….. 78

      3-1-1-2 ماشین بردار پشتیبان…………………………………………………………………………………….. 80

      3-1-1-3 درخت تصمیم………………………………………………………………………………………………… 85

3-۲.خوشه‏بندی………………………………………………………………………………………………………………………… 88

    3-2-1 .الگوریتم‏های افراز بسته‏ای……………………………………………………………………………………. 89

       3-2-1-1 .خوشه‏بندی سلسله مراتبی پایین به بالا……………………………………………………. 90

3-2-1-2 .آموزش الگوریتم خوشه‏بندی سلسله مراتبی…………………………………………….. 93

3-3.جمع‏بندی………………………………………………………………………………………………………………………….. 96

4-۱.مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………. 97

4-۲.سیستم شناسایی اشاره لوتوس……………………………………………………………………………………….. 98

    4-2-1 .بانک اطلاعاتی……………………………………………………………………………………………………….. 98

4-2-2.سیستم شناسایی اشاره………………………………………………………………………………………. 102

 

4-3.تشخیص اشاره‏های هم مرجع……………………………………………………………………………………….. 103

4-3-1 ویژگی‏ها……………………………………………………………………………………………………………….. 104

4-3-2.الگوریتم یادگیری………………………………………………………………………………………………… 105

    4-3-3.معیار ارزیابی………………………………………………………………………………………………………… 107

4-3-4.نتیجه ارزیابی……………………………………………………………………………………………………….. 110

       4-3-4-1.نتایج بدست آمده……………………………………………………………………………………….. 110

       4-3-4-.2چالش‏ها و تحلیل خطا……………………………………………………………………………….. 112

4-4.جمع‏بندی……………………………………………………………………………………………………………………….. 115

5-۱.نتیجه‏گیری……………………………………………………………………………………………………………………… 116

5-2.پیشنهادها………………………………………………………………………………………………………………………… 118

 

 

 

 

فهرست جدول‏ها
عنوان	صفحه

جدول 1-۱: مقایسه ویژگی‏های دو ارتباط هم‏مرجع وپیشایند…………………………… ۱1

جدول 2-۱: فاکتورهای متداول برای تشخیص مرجع مشترک…………………………………………….. 23

جدول 2-۲: برخی از ویژگی‏های ارائه شده در تحلیل مرجع مشترک…………………… 30

جدول 2-۳: معرفی برخی از پژوهش‏هایی که از خوشه‏بندی استفاده کرده‏اند…………………… 55

جدول 2-4: مشخصات مربوط به انواع موجودیت‏ها……………………………………………………………….. 62

جدول2-5: زیر گروه‏های موجودیت مشخص………………………………………………………………………….. 64

جدول2-6: زیر گروه‏های موجودیت سازمان……………………………………………………………………………. 65

جدول 2-7: زیر گروه‏های موجودیت مکان …………………………………………………………………………….. 66

جدول 2-8: زیر گروه‏های موجودیت سیاسی…………………………………………………………………………. 67

جدول 2-9: حالت‏های خاص موجودیت‏های سیاسی…………………………………………………………….. 68

جدول 2-10: انواع طبقه‏بندی اشاره………………………………………………………………………………………. 71

جدول 4-1: بانک اطلاعاتی سیستم کشف اشاره: جدول واژگان……………………………………….. 100

جدول 4-2: بانک اطلاعاتی سیستم کشف اشاره: جدول اشاره‏ها……………………………………… 101

جدول 4-3: فهرست ویژگی‏های به کار رفته در تشخیص مرجع مشترک………………………… 106

جدول 4-4: حالت‏های ممکن نتایج یک ماشین یادگیر……………………………………………………… 108

جدول 4-5: نتایج ارزیابی الگوریتم‏های پایه مورد بررسی…………………………………………………… 110

جدول 4-6: نتایج ارزیابی الگوریتم SVM با هسته‏های متفاوت………………………………………… 111

جدول 4-7: نتایج ارزیابی الگوریتم شبکه عصبی با مدل‏های متفاوت………………………………. 112

 

 

 

فهرست شکل‏ها
عنوان	صفحه

شکل1-۱. انواع روابط ممکن میان دو عبارت اسمی ……………………………………………………………. 12

شکل1-۲. میزان ارتباط میان حوزه‏ها با انواع دانش‏های زبان‏شناسی و واژگانی………………….. ۱6

شکل2-۱. نمونه‏ای از نمونه‏های مثبت و منفی که توسط ۴.5C تولید شده است……………… 31

شکل2-۲. درختِ بل به ازای سه عبارت اسمی ……………………………………………………………………. 37

شکل2-3. شمایی از نشانه‏گذاری پیکره بیژن‏خان………………………………………………………………….. 60

شکل2-4. شمایی از نشانه‏گذاری اشاره‏های هم مرجع در پیکره لوتوس……………………………… 62

شکل3-۱. شمایی از داده‏های خطی و غیر خطی جدایی‏پذیر………………………………………………. 77

شکل3-۲. الگوریتم پرسپترون میانگین‏دار……………………………………………………………………………… 80

شکل3-3. نمونه‏ای از یک درخت تصمیم‏گیری……………………………………………………………………… 86

شکل3-4.الگوریتم C5 ……………………………………………………………………………………………………………. 88

شکل3-5. مثالی از نمودار دندوگرام در تشخیص عبارت‏های اسمی هم‏مرجع……………………. 92

شکل3-6. الگوریتم خوشه‏بندی سلسله مراتبی پایین به بالا                                       93

شکل3-7.الگوریتم آموزش خوشه‏بندی حریصانه      ………………………………….. 94

شکل3-8.الگوریتم بروزرسانی ………………………………………………………..   96

شکل4-1 :شمای کلی از جداول این بانک اطلاعاتی لوتوس…………………………………………………. 99

شکل4-2 :شمای کلی سیستم شناسایی اشاره……………………………………………………………………. 102

شکل4-3 :شمایی از نمایش خروجی سیستم نمایش اشاره……………………………………………….. 102

شکل4-4: شمایی از نمایش خروجی سیستم نمایش واژگان…………………………………………….. 103

شکل4-5: شمایی از نمایش خروجی تعیین نمونه‏های مثبت و منفی………………………………. 107

شکل4-6: نمودار مقایسه الگوریتم‏های پایه مورد بررسی……………………………………………………. 111

 

۱-۱.مقدمه و بیان مسئله

امروزه رایانه در تمام لایه‏های زندگی بشر نفوذ کرده است. بطوریکه استفاده از فناوری رایانه در حوزه زبان‏شناسی، بیش از پیش احساس می‏شود. «پردازش زبان طبیعی»شاخه‏ای از علم «هوش مصنوعی» است كه به ماشینی كردن فرایند زبان شناسی سنتی می‏پردازد. به این ترتیب با بهره گرفتن از رایانه می‏توان «زبان گفتاری ونوشتاری» را پردازش نمود، به طوریکه رایانه‏ها نیز قادر باشند زبان انسان را درک کرده و بتوانند از زبان طبیعی به عنوان ورودی وخروجی استفاده كند. به این ترتیب یک رایانه، درهنگام دریافت ورودی، نیاز به «درک» و درهنگام ارسال خروجی، نیاز به «تولید» زبان طبیعی دارد. ]81[

در زمینه پردازش زبان طبیعی پژوهش‏هایی مانند طبقه‏بندی متون، برچسب‏گذاری ادات سخن، تعیین و ابهام‏زدایی از معانی واژگان و… انجام شده است که تنها بر روی یک حوزه خاص تمرکز داشته‏اند و در نتیجه راه حل‏هایی جزئی در راستای اهداف کلی پردازش زبان طبیعی محسوب می‏‏‏شوند. تمامی این حوزه‏های جزئی باید حل شوند تا در نهایت رایانه بتواند همانند انسان واژگان و جملات را پردازش کرده و یا آنها را بسازد.

وظایف زبان طبیعی را می‏توان به ریز کاربردها و کلان کاربردها افراز نمود. به طور کلی تا کنون تحقیقات انجام شده بیشتر بر روی پردازش‏هایی در سطح واژه و یا جمله (مانند برچسب گذاری ادات سخن، ابهام زدائی از مفهوم واژگان، شناسایی موجودیت‏های نامدار و … ) و یا در سطح کل متن (تشخیص هرزنامه، رده بندی متون و…) متمرکز شده اند؛ برخی از کاربرد‏ها نیز مانند استخراج اطلاعات، تشخیص مرجع مشترک و ماشین ترجمه در سطح بینابین قرار گرفته‏اند. ]27[بدیهی است که در توسعه یک کاربرد سطح بالاتر همانند تعیین ویژگی‏های معنایی متون، انواع متفاوتی از ویژگی‏های سطح پایین‏تر (مانند ویژگی‏های لغوی و نحوی) نیز لازم است، اما به لطف سیستم‏های جدید که تا حد زیادی به روش‏های آماری یادگیری ماشین بستگی دارند، دیگر در آنها، به تمامی‏‏‏ ویژگی‏های سطح پایین‏تر نیازی نیست. علت اینکه روش‏های یادگیری ماشین توانسته‏اند با وجود سادگی، به موفقیت قابل توجهی دست یابند این است که اطلاعات آماری پایه، دانشی را فراهم می‏آورد که برای بسیاری از کاربرد‏ها کافی بوده و می‏‏‏‏تواند به کارائی قابل توجهی منجر شود. با این وجود، باید توجه داشت که روش‏های آماری محدود است و هرگز نمی‏توانند درک کاملی از محتوای معانی یک متن را فراهم آورند.

از طرفی دیگر، با فراهم شدن اطلاعات و قدرت محاسباتی بیشتر، سیستم‏‏هایی که واژگان و جملات درست را از غلط تشخیص می‏دهند، به طور گسترده‏ای در حال توسعه هستند. به عنوان مثال، در زبان انگلیسی برچسب گذاری ادات سخن به صحتی برابر با ۹۸%، شیوه‏های تجزیه کردن به صحتی برابر با ۹۰%، و شناسایی موجودیت‏های نامدار به صحت ۹۱% رسیده اند. [78,55,38[.

بسیاری از پژوهشگران معتقدند كه استخراج اطلاعات به عنوان یکی از مهمترین کاربردهای پردازش زبان طبیعی محسوب می‏شود، که مجموعه‏ای از تکنیک‏های رده‏بندی، خوشه‏بندی و قوانین وابستگی است و خروجی استخراج اطلاعات شامل، شناسایی موجودیت‏ها ، تعیین نوع وگروه آنها، طبقه بندی ارتباط میان موجودیت‏ها و همچنین استخراج رویدادهایی كه در آن مشاركت دارند، می‏باشد.[71[ در نهایت می‏توان گفت كه خلاصه سازی، بازیابی اطلاعات، داده‏كاوی، پرسش و پاسخ و درك زبان از جمله كاربردهای این سیستم هستند.

تمرکز اصلی این پژوهش بررسی فرایند تشخیص مرجع مشترک به عنوان یکی از فرایندهای مهم استخراج اطلاعات است؛ در تشخیص مرجع مشترک تمام عبارت‏های اسمی‏‏‏ که به یک موجودیت واحد در دنیای واقعی اشاره دارند، تعیین می‏گردند. هدف نهایی این پایان‏ نامه شناسایی اشاره‏های هم مرجع شامل ضمیر و اسم اشاره در متون پارسی می‏باشد. برای تحقق این هدف نیاز به انجام پیش پردازش‏هایی بر روی متون خام می‏باشد تا داده‏های مورد نیاز برای ورود به فرایند تحلیل مرجع مشترک فراهم شوند. فرض ما بر این است که خروجی حاصل از فرایند کشف اشاره به عنوان یک پیش پردازش می‏تواند در کنار سایر پیمانه‏های پیش پردازشی مانند تجزیه‏گر، شناسایی موجودیت‏های نامدار و… بر بهبود عملکرد تحلیل مرجع مشترک موثر واقع شود. [23،38،53،83]

به هر ترتیب شناسایی عبارت‏های اسمی‏‏‏ هم‏مرجع از مهمترین زیر وظایف استخراج اطلاعات می‏باشند که بهبود عملکرد آن موجب بهبود عملکرد کلی سیستم استخراج اطلاعات و سایر سیستم‏های مرتبط با آن خواهد شد.

واحد مورد بررسی در حوزه تشخیص مرجع مشترک، متن می باشد که پس از اجرای ماژول‏هایی متفاوت، متن مورد نظر به عبارت های اسمی یا به عبارت بهتر به اشاره تبدیل می‏شود. روش‏های موجود در این حوزه، به دو دسته روش‏های زبان‏شناسی و روش‏های یادگیری ماشین تقسیم می‏‏‏شوند. [76[ در روش اول، ابتدا به ازای هر عبارت اسمی‏‏، مراجع کاندیدا تعیین می‏‏‏شود و سپس با به کارگیری مجموعه‏ای از قواعد زبان‏شناسی، برخی از کاندیداها حذف شده و کاندیداهای باقیمانده نیز امتیازدهی می‏‏‏شوند و در‏نهایت کاندیدایی به عنوان مرجع برگزیده می‏‏‏شود که بیشترین امتیاز را کسب کرده باشد. مسئله اصلی در این روش این است که کسب اطلاعات زبان‏شناسی مورد نیاز، فرایندی زمان‏بر، پرهزینه و پر خطاست. البته با پیدایش پیکره‏های زبان‏شناسی و موفقیت روش‏های یادگیری ماشین در سایر حوزه‏ها، روش‏های زبان‏شناسی جای خود را به روش‏های یادگیری ماشین دادند. در یادگیری ماشین، به محاسبات زبان‏شناسی پیچیده و سطح بالای روش‏های زبان‏شناسی نیاز نیست به طوریکه با بهره گرفتن از دانش اندکی در زمینه زبان‏شناسی نیز می‏توان به نتایج خوب و قابل توجهی دست یافت.

از سوی دیگر، امروزه اغلب پژوهشگران فرایند تشخیص مرجع مشترک را به دو مرحله تقسیم می‏‏‏ کنند. (۱) کشف و شناسایی اشاره؛ برای شناسایی عبارت‏های اسمی‏‏‏ که به موجودیت ها در دنیای واقعی اشاره دارند، (۲) شناسائی اشاره‏هایی که به یک مرجع واحد اشاره دارند. به این ترتیب در مرحله اول، اکثر عبارت‏های اسمی‏‏‏ تحت عنوان اشاره و در قالب چهار گروه اصلی ضمایر، اسامی‏‏‏ خاص، اسامی‏‏‏ عام و غیر اشاره‏ها قرار می‏گیرند،[8،910،16،48،53،72] سپس این فرایند مشخص می‏‏‏‌کند که هر اشاره به کدام موجودیت در دنیای واقعی اختصاص دار[26]می‏‏‏توان گفت که فرایند کشف اشاره، توسعه یافته‏ی فرایند شناسایی موجودیت‏های نامدار می‏باشد که علاوه بر شناسایی اسامی‏‏‏ خاص، به شناسایی اسامی‏‏‏ عام و ضمایر نیز می‏پردازد. [،23،72،81،113،114]از آنجائیکه بررسی فرایند‏های شناسایی اشاره و تحلیل مرجع مشترک به طور همزمان خارج از حوزه‏ی این پایان‏ نامه است، ما عبارت‏های اسمی‏‏‏ را در قالب انواع اشاره‏های گفته شده در پیکره‏ای تحت عنوان لوتوس برچسب‏گذاری می‏نمائیم و نتیجه‏ی آن را برای تحلیل مرجع مشترک به کار خواهیم برد.

چارچوب کلی این پایان‏ نامه به این صورت می‏باشد: در بخش دوم این فصل گذری کوتاه بر انواع روابط میان دو عبارت اسمی‏‏‏ و به خصوص ارتباط‏های هم‏مرجعی خواهیم داشت. سپس در بخش اول فصل دوم، روش‏های ارائه شده برای تشخیص مرجع مشترک را مورد بررسی و مطالعه قرار می‏دهیم و در بخش دوم آن، به نحوه ایجاد پیکره‏ای مناسب برای کشف اشاره و تحلیل مرجع مشترک خواهیم پرداخت. در فصل سوم، به الگوریتم‏های مناسب برای این پایان‏ نامه را معرفی می نمائیم. سیستم پیشهنادی برای شناسایی اشاره‏های ارجاع شده در فصل چهارم معرفی خواهد شد و همچنین در این فصل الگوریتم‏های یادشده را مورد ارزیابی قرار می‏دهیم. در نهایت در فصل پنجم نیز به نتیجه گیری و پیشنهاد كارهای آتی در ادامه‏ی این پژوهش خواهیم پرداخت.

[1] معادل پارسی عبارت  انگلیسی Natural Language processing

[2] معادل پارسی عبارت انگلیسی Artificial Intelligence

[3]  معادل پارسی عبارت انگلیسی Text classification

[4] معادل پارسی عبارت انگلیسی Part of speech tagging

[5] معادل پارسی عبارت انگلیسی Word sense disambiguation

[6] معادل پارسی عبارت انگلیسی Micro-task

[7] معادل پارسی عبارت انگلیسی Macro-task

[8] معادل پارسی عبارت انگیسی Named Entity Recognizers(NER)

[9] معادل پارسی عبارت انگیسی Spam Detection

[10] معادل پارسی عبارت انگیسی Information Extraction(IE)

[11] معادل پارسی عبارت انگیسی Coreference Resolution(CR)

[12] معادل پارسی عبارت انگیسی Machin Translation(MT)

[13] معادل پارسی واژه انگیسی Lexical

[14] معادل پارسی واژه انگیسی Syntactical

[15] معادل پارسی واژه انگیسی Parsing

[16] معادل پارسی واژه انگیسی Classification

[17] معادل پارسی واژه انگلیسی  Clustering

[18] معادل پارسی عبارت انگلیسی Association pules

[19]  معادل پارسی واژه انگلیسی Entity

[20] معادل پارسی عبارت انگلیسی Information Retrieval(IR)

[21] معادل پارسی عبارت اانگلیسی Data Mining

[22]  معادل پارسی عبارت انگلیسی question/Answering

[23] معادل پارسی عبارت  انگلیسی Text understanding

[24] معادل پارسی عبارت  انگلیسی Mention Detection

[25] معادل پارسی واژه  انگلیسی linguist

[26] معادل پارسی عبارت  انگلیسی Machin Learning(ML)

[27] معادل پارسی واژه  انگلیسی Corpus

[28] معادل پارسی واژه انگلیسی Entitiy

[29] هرآنچه كه به موجودیت خاص درمتن ارجاع داده شده است

[30] معادل پارسی واژه انگلیسی Pronominal

[31] معادل پارسی عبارت  انگلیسی Proper Name

[32] معادل پارسی واژه  انگلیسی Nominal

[33] معادل پارسی عبارت  انگلیسی Out of Mention

کلمات کلیدی: اوجنول، نورون حلزون، فعالیت ضدصرعی، فعالیت انفجاری، کانال­های یونی

 فهرست مطالب

فصل اول

1-  مقدمه. 2

دلایل استفاده از نورون­های حلزون.. 6

 

فصل دوم

2- بر تحقیقات پیشین.. 9

2-1- صرع. 9

2-2- اسانس های گیاهی.. 10

الف ) ترپن­ها: 11

ب) ترکیبات آروماتیک… 11

2-3- اثرات بیولوژیک اسانس ­های گیاهی.. 12

2-3-1- اثرات موتاژنیک اسانس ­ها در سطح هسته و سیتوپلاسم.. 12

2-3-2- اثرات آنتی موتانژنیک اسانس ­ها 13

2-3-3- اثرات سیتوتوکسیک اسانس ­های گیاهی.. 13

2-3-4- خواص سرطان زایی اسانس ­های گیاهی.. 14

2-4- ترکیبات اسانس‌ها و عملکرد آن‌ ها روی سیستم عصبی مرکزی و محیطی.. 14

2-4-1- لینالول.. 15

2-4-2- اکالیپتول.. 15

2-4-3- سیترونلول.. 16

2-4-4- منتول.. 16

2-4-5- اوجنول.. 17

2-5- کانال­های یونی و مشارکت آنها در فعالیت الکتریکی نورونها 20

2-5-1- کانال­های پتاسیمی.. 20

2-5-1-1- کانال­های پتاسیمی وابسته به ولتاژ. 21

2-5-1-2- کانال­های پتاسیمی وابسته به کلسیم.. 21

2-5-2- کانال­های کلسیمی.. 23

2-5-3- کانال های سدیمی.. 24

جریان‌های سدیمی گذرا و مداوم. 25

2-6- هدف.. 26

 

فصل سوم

3-  مواد و روش‌ها 28

3-1- حیوانات.. 28

3-2- تشریح و آماده سازی گانگلیون عصبی جهت ثبت… 29

3-3- محلول‌ ها و داروها 30

3-4- ثبت داخل سلولی.. 30

3-5- مراحل آزمایش…. 32

3-6- پارامترهای الکتروفیزیولوژیک مورد مطالعه. 33

3-7- آزمون آماری.. 34

 

فصل چهارم

4- نتایج.. 36

 

 

4-1- ویژگی‌های فعالیت خودبخودی و برانگیخته نورون‌های حلزون در شرایط کنترل.. 36

4-2- ویژگی­های پتانسیل عمل خودبهخودی و ویژگی­های غیر فعال غشاء در حضور غلظت­های 5/0 و 5/1 میلی­مولار اوجنول   37

4-3- بررسی اثر اوجنول بر فعالیت صرعی القاء شده با پنتیلن تترازول (PTZ) 49

4-3-1- پتانسیل استراحت غشاء و ویژگیهای پتانسیل عمل خودبه­خودی در حضور پنتیلن­تترازول و اوجنول   49

4-3-2 پتانسیل استراحت غشاء و ویژگی­های پتانسیل عمل خودبه­خودی در حضور اوجنول و پنتیلن­تترازول   56

4-4- بررسی نقش احتمالی کانال­های سدیمی در اثرات القاء شده با اوجنول.. 60

4-4-1- پتانسیل استراحت غشاء و ویژگی‌های پتانسیل عمل خودبخودی در حضور اوجنول وریلوزول   60

4-4-2- پتانسیل استراحت غشاء و ویژگی‌های پتانسیل عمل خودبخودی در حضور ریلوزول و اوجنول   65

4-4-3- پتانسیل استراحت غشاء، الگوی فعالیت و ویژگی‌های پتانسیل عمل خودبخودی در حضور PTZ، ریلوزول و اوجنول   70

4-5- پتانسیل استراحت غشاء، الگوی فعالیت و ویژگی­های پتانسیل عمل خودبه­خودی در حضور غلظت­های 2 و 5/2 میلی مولار اوجنول.. 74

4-6- فعالیت و ویژگی‌های پتانسیل عمل خودبخودی در حضور اوجنول 5/2 میلی­مولار و نیکل کلرید و نیفدیپین   82

 

فصل پنجم

5- بحث و نتیجه‌گیری.. 87

5-1-  تغییر ویژگی‌های پتانسیل عمل و الگوی فعالیت نورون در حضور غلظتهای مختلف اوجنول   87

5 -2- ویژگی­های پتانسیل عمل در حضور همزمان اوجنول و ریلوزول.. 92

5-3- مهار فعالیت صرعی القاء شده با پنتیلن تترازول (PTZ) توسط اوجنول.. 94

5-4- اثرات ریلوزول و اوجنول بر فعالیت صرعی القاء شده با PTZ.. 97

5-5- نتیجه ­گیری.. 99

5-6- پیشنهادات برای مطالعات آینده. 99

منابع و ماخذ. 100

منابع فارسی.. 100

منابع لاتین.. 100

مقدمه

صرع یک اختلال پیچیده عصبی می­باشد که 1 تا 2 درصد از کل جمعیت جهان را مورد تأثیر قرار داده است. عفونت­های سیستم عصبی مرکزی، شوک عاطفی، اختلالات متابولیک، الکل، تومورهای مغزی و مشکلات عروقی مغز از مهم­ترین عوامل زمینه­ ساز صرع هستند. صرع معمولاٌ قابل کنترل اما غیرقابل درمان است(Cascino, 1994) . تشنج مشخصه اصلی صرع بوده و بیانگر فعالیت نورونی غیر­طبیعی و بیش از حد مغز می­باشد که با یک الگوی خودبخودی، تکرار شونده و غیرقابل پیش ­بینی بروز می­ کند (Stafstrom, 2003).

شواهدی مبنی بر دخالت تغییر در سیستم­های نوروترنسمیتری مختلف به ویژه گلوتامات، آسپارتات و گابا در ایجاد صرع وجود دارد (Pinto, et al., 2005). به طور کلی تغییر در الگوی فعالیت سیناپس­ها و مختل شدن عملکرد کانال­های یونی، به عنوان مکانیسم­های اصلی زمینه­ ساز حمله­های صرعی شناخته شده ­اند (Nobels, 2003; Wuttke and Lerche, 2006). متداول­ترین روش پیشگیری و درمان صرع استفاده از داروهای سنتزی ضد­صرع است که با تأثیر بر زیرساختارهای سلولی دخیل در عملکرد سیناپس­ها و کانال­های یونی از بروز الگوی فعالیت صرعی در کانون صرع جلوگیری کرده یا گسترش آن به سایر نواحی و بروز تشنج را مهار می­ کند(Bialar and White, 2010) .

تاریخچه استفاده از گیاهان دارویی با اهداف درمانی مقارن است با تاریخ زندگی بشر. در پزشکی سنتی استفاده از عصاره خام گیاهان، به صورت خوراکی یا موضعی، نقش مهمی در درمان بسیاری از بیماری­ها، خصوصاٌ کنترل عفونت­ها داشته است (Navarro, et al., 1996). در دهه­های اخیر آشکار شدن عوارض جانبی داروهای شیمیایی منجر به توجه مجدد به روش­های درمانی طبیعی و به راه افتادن موج جدیدی از پژوهش­ها در زمینه گیاهان دارویی شده است ((Braun and Cohen, 2007.

امروزه علاوه بر استفاده­های بالینی، محصولات طبیعی مذکور به منظور کشف اهداف جدیدی از جمله رسپتورها و کانال­ها، حائز اهمیت­اند ((Vriens, et al., 2008.

اسانس ­های گیاهی[1] ترکیبات مایع، فرار، محلول در چربی، اغلب زلال و به ندرت رنگی می­باشند که در بخش­های مختلف گیاه از جمله جوانه، برگ، گل، ساقه، دانه و میوه تولید و ذخیره می­شوند (Bakkali, et al., 2008). اسانس‌ها به طور معمول از ترپن­های[2] آروماتیک فرار و فنیل پروپانوئیدها تشکیل شده‌اند که به واسطه عبور آزادانه­شان از غشاء سلول می­توانند نقش­های سیگنالینگ متنوعی در سلول داشته باشند. در این ارتباط گزارش­هایی حاکی از مداخله اسانس‌های گیاهی با کانال‌های یونی و رسپتورها نیز وجود دارد (Goncalves, et al., 2008).

ترپن­های گیاهی به عنوان دارو، چاشنی و طعم دهنده مواد غذایی و خوشبوکننده مورد استفاده­ قرار می‌گیرند. مونوترپن­ها ترکیباتی با فرمول مولکولی C10H16 می­باشند که هم در فراورده­های گیاهی با اثر صرع­زا[3] و هم در فراورده­هایی با اثرات ضد­صرع[4] یافت می‌شوند (Burkhard, et al., 1999; Ishida, 2005). انواعی از عصاره­های گیاهی و اسانس ­های روغنی استخراج شده از گیاهان جهت درمان صرع مورد استفاده قرار می‌گیرند. تحقیقات روی این گیاهان نشان داده که عصاره­ آن­ها حاوی ترکیباتی با خواص ضد­تشنجی هستند و قادر به مهار فعالیت صرعی القاء شده توسط پنتیلن­تترازول[5]((PTZ می­باشند (Sayyah, et al., 2002).

PTZ آنتاگونیست گابا است که با مهار رسپتور گاباA باعث کاهش عملکرد گاباارژیک می­ شود (Olsen, 1981). بنابرین داروهایی که عمل سیستم گابا را از طریق رسپتور گاباA تقویت می­ کنند می­توانند در جلوگیری از صرع القاء شده توسط PTZ مؤثر باشند (Snead, 1992). از جمله مونوترپن­هایی که اثرات ضدصرعی به آنها نسبت داده شد می­توان به اوجنول[6]، لینالول[7]، منتول[8] و لیمونن[9] اشاره کرد (Burkhard, et al., 1999).

اوجنول یک فنیل­پروپن است که از گیاهان متعددی از جمله درخت جوز[10]، میخک[11]، دارچین[12]و ریحان[13] استخراج می­ شود، با اکسید روی ترکیب شده و صمغی را ایجاد می­ کند که به خاطر ویژگی­های ضد­باکتریایی، ضد­التهاب، بی­حس­کنندگی موضعی و ضد­دردش به طور گسترده­ای در دندانپزشکی به کار می­رود (Hashimoto, et al., 1988; Ohkubo, et al., 1997; Kim, et al., 2003; Pizzo, et al., 2006; Chaieb, et al.,2007; Zheljazkov, et al., 2008). این ترکیب به عنوان چاشنی و طعم دهنده در محصولات غذایی و همچنین ماده خوشبوکننده در محصولات آرایشی مورد استفاده قرار می­گیرد (Opdyke, 1975).

از آنجا که اوجنول در گیاهان و ادویه­جات پرمصرف به وفور یافت می­ شود، بررسی خواص و برهمکنش­های آن با اجزای مختلف سلولی به نظر ضروری می­رسد. نشان داده شده که اوجنول با طیف وسیعی از کانال­ها و رسپتورهای غشائی برهمکنش داده و اثرات بیولوژیک متنوعی از خود به جای می­گذارد. اوجنول در سیستم عصبی اثرات متعددی را اعمال می­ کند، از جمله: حفاظت از سلول­های عصبی در برابر ایسکمی و پپتید­ بتاآمیلویید (Irie and Keung, 2003; Wie, et al., 1997; Won et al., 1998)، مهار هدایت پتانسیل­های عمل در عصب سیاتیک (Kozam, 1997)، بهبود بخشیدن عوارض عصبی و نورونی ناشی از دیابت (Nangle et al., 2006) و سرکوب پتانسیل­های میدانی صرعی که نشان­دهنده­ یک پتانسیل درمانی برای اوجنول در صرع می­باشد (Muller et al., 2006). مشخص شده اوجنول یک اثر ضد­صرعی وابسته به زمان و غلظت مورد استفاده دارد (Sayyah et al., 2004). این ترکیب رسپتورهای N-متیل-D-آسپارتات(NMDA)  را مهار و رسپتورهای ایونوتروپیک گابا را تقویت می­ کند که هر دو رسپتور مذکور در احساس درد دخیل­اند (Aoshima and Hamamoto, 1999; Wie et al.,1997). این مولکول همچنین پتانسیل عمل­های مرکب را در فیبرهای A و C تضعیف می­ کند. موارد مذکور می­توانند توضیحی بر اثر  ضد­درد اوجنول باشند (Brodin, 1985). علاوه بر موارد فوق، خواص  آنتی­اکسیدانی (Li et al., 2006) و ضد­سرطانی (Pal, et al., 2010) آن نیز گزارش شده است.

با توجه به مطالعات انجام شده، تصور بر این است که کانال‌های یونی اهداف فارماکولوژیک مهم ترکیبات طبیعی می‌باشند. انواع کانال‌های یونی سدیمی، کلسیمی و پتاسیمی در غشاء سلول‌های تحریک‌پذیر از جمله نورون‌ها وجود دارند و از آنجا که در سیستم عصبی، انتقال پیام وابسته به پتانسیل عمل­هایی ا­ست که از فعالیت هماهنگ کانال­های یونی متنوع حاصل می­شوند، هر ترکیبی که قادر به اثر گذاشتن بر ویژگی‌های پتانسیل عمل و بعبارتی کانال‌های یونی باشد در تحریک‌پذیری سلول نیز مؤثر خواهد بود (Catteral, 2010). کانال‌های یونی در فرایندهای فیزیولوژیکی مختلف از جمله رهایش نوروترنسمیتر، جفت شدن تحریک-انقباض[14]، کنترل بیان ژن و تکوین سلولی نقش دارند. از طرفی اختلال عملکرد کانال‌های یونی می‌تواند منجر به اختلالات پاتولوژیک شود. به منظور تأیید تأثیر ترکیبات طبیعی بر کانال‌های یونی، استفاده از آنتاگونیست‌ها و آگونیست‌ها‌ی بسیار انتخابی لازم است (Bulaj, 2008). گزارش­هایی حاکی از مداخله ترکیبات اسانس‌های گیاهی با فعالیت کانال‌های یونی و رسپتورها وجود دارد که تکنیک‌های الکتروفیزیولوژیک برای تشخیص و شناسایی اثرات بیولوژیکی ترکیبات و چگونگی برهمکنش آن‌ ها با کانال‌های یونی بسیار مؤثر هستند (Goncalves, et al., 2008).

دلایل استفاده از نورون­های حلزون

ایسکمی/ری­پرفیوژن کلیه (RIR) یکی از شایع ترین علل نارسایی حاد کلیوی است. همزمان با پیشرفت نارسایی کلیوی، گلوکونئوژنز کلیوی، کلیرانس انسولین و نیز کاتابولیسم انسولین در بافت­های دیگر مثل کبد و عضله اسکلتی کاهش می­یابد. این وقایع خطر هیپوگلیسمی را افزایش می­دهد. بربرین مهم­ترین آلکالوئید گیاه زرشک بوده که دارای خواص ضد دیابتی، ضد التهابی، ضد تومور، ضد اسهال و ضد میکروبی است. هدف از این تحقیق بررسی اثر RIR روی پانکراس و تأثیر بربرین بر روی آسیب­های پانکراسی ناشی از RIR در رت بود. رت­های نر نژاد ویستار (300 – 260 گرم) به چهار گروه (7n=) تقسیم شدند، که در آن رت­ها به مدت 7 روز قبل از القا ایسکمی، بربرین را به میزان day/mg/kg 15 در گروه I/R+BBR و آب مقطر در گروه I/R، به صورت خوراکی دریافت می­کردند. در گروه-های Sham و Sham+BBR، شریان­های کلیوی مسدود نمی­شدند و به مدت 7 روز قبل از جراحی به ترتیب آب مقطر و بربرین دریافت می­کردند. ایسکمی کلیوی با انسداد هر دو شریان کلیوی به مدت 45 دقیقه ایجاد و متعاقباً 24 ساعت دوره­ ری­پرفیوژن طی گردید. نمونه های خونی جهت تعیین غلظت­های پلاسمایی کراتینین، نیتروژن اوره خون (BUN)، گلوکز و انسولین جمع آوری شدند. در پایان نمونه­های پانکراس، برای بررسی­های بعدی بافت شناسی (رنگ­آمیزی هماتوکسیلین و ائوزین) حفظ شدند. ایسکمی/ری­پرفیوژن باعث کاهش معنی­دار عملکرد کلیه، که با افزایش غلظت کراتینین و نیتروژن اوره پلاسما مشخص شد؛ کاهش غلظت گلوکز و افزایش انسولین پلاسما و نیز ایجاد احتقان عروقی پانکراس گردید. استفاده از بربرین افزایش سطح پلاسمایی کراتینین و نیتروژن اوره، کاهش گلوکز پلاسما و افزایش غلظت انسولین را معکوس نمود و احتقان عروقی پانکراس را کاهش داد. آسیب ایسکمی/ری­پرفیوژن کلیه در ایجاد آسیب­های بافتی و احتمالأ اختلالات عملکردی پانکراس در رت نقش دارد. بعلاوه بربرین اثرات بهبودی بخش در مقابل آسیب اندامی القا شده توسط RIR در رت ایجاد می­ کند.

لغات کلیدی: ایسکمی/ری­پرفیوژن کلیه، بربرین، پانکراس، انسولین، گلوکز

فهرست مطالب

 صفحه                                                                                                                عنوان

فصل اول: مقدمه

1-1 – نارسائی حاد کلیوی…………………………………………………………………………………………….2

1-1-1 – اختلالات همودینامیک کلیوی…………………………………………………………………………………….3

1-1-2 – آسیب سلول­های اندوتلیالی عروق کلیه………………………………………………………………………3

1-2 – نفوذ سلول­های التهابی……………………………………………………………………………………………………..4

1-2-1- سیتوکاین­ها……………………………………………………………………………………………………………………5

1-2-2 – کموکاین­ها……………………………………………………………………………………………………………………5

1-2-3 – تولید واسطه­های التهابی توسط سلول­های توبول……………………………………………………….6

1-3 – ایسکمی کلیه و تولید گونه­ های واکنش­گر اکسیژن…………………………………………………………7

1-4 – نارسایی حاد کلیوی و آسیب سایر اندام­ها……………………………………………………………………….8

1-5 – پانکراس…………………………………………………………………………………………………………………..9

1-5-1 – هیستولوژی و عملکرد پانکراس……………………………………………………………………………………9

1-5-2 – خون رسانی پانکراس…………………………………………………………………………………………………10

1-6 – اثرات کلیه­ها، گلوکز و انسولین بر یکدیگر…………………………………………………………………….11

1-6-1 – تأثیر کلیه بر متابولیسم گلوکز…………………………………………………………………………………..12

1-6-2 – تأثیر انسولین بر روی کلیه ……………………………………………………………………………………….13

1-6-3 – تأثیرکلیه برمتابولیسم انسولین………………………………………………………………………………….14

1-6-4 – تأثیر نارسایی کلیوی بر انسولین و گلوکز………………………………………………………………….15

1-7 – درمان التهاب……………………………………………………………………………………………………….15

1-7-1 – گیاه زرشک…………………………………………………………………………………………………16

1-7-2 – بربرین……………………………………………………………………………………………………..17

1-7-3 – فعالیت­های فارماکولوژیک بربرین……………………………………………………………………………..18

1-7-4 – اثر بربرین بر متابولیسم قند و چربی…………………………………………………………………………18

1-7-5 – اثرات بربرین بر روی کلیه…………………………………………………………………………………………20

 

 

1-8 – هدف……………………………………………………………………………………………………………21                                                                        فصل دوم: مواد و روشها

2 – 1 – مواد مورد نیاز…………………………………………………………………………………………………23

2 – 2 – وسایل مورد نیاز…………………………………………………………………………………………..23

2 – 3 – گروه­های آزمایشی………………………………………………………………………………………24

2 – 4 – روش آماده سازی حیوانات …………………………………………………………………………..25

2 – 4 – 1- بیهوشی ………………………………………………………………………………………………..25

2 – 4 – 2- جراحی ……………………………………………………………………………………………………….26

2 – 5 – اندازه گیری غلظت های کرآتینین، نیتروژن اوره، گلوکز و انسولین پلاسما……………………………………………………………………………………………………………………………28

2 – 6 – بررسی هیستوپاتولوژی پانکراس………………………………………………………………………28

2 – 6 – 1 – روش آماده سازی جهت رنگ آمیزی با هماتوکسیلین – ائوزین ……………………….29

2 – 6 -2 – مطالعه میکروسکوپی……………………………………………………………………………….30

2 – 7 – روش های آماری…………………………………………………………………………………………………..30

فصل سوم: نتایج

3 – 1 – مقایسه یافته های هیستوپاتولوژی………………………………………………………………… 32

3 – 2 – مقایسه یافته­ های پلاسمایی…………………………………………………………………………..37

3 – 2 – 1 – میانگین غلظت کرآتینین پلاسما ([Cr]P) بر حسب میلی­گرم بر دسی­لیتر………….37

3 – 2 – 2 – میانگین غلظت نیتروژن اوره پلاسما ([UN]P) برحسب میلی­گرم بر دسی­لیتر……39

3 – 2 – 3 – میانگین غلظت گلوکز پلاسما ([Glu]P) برحسب میلی­گرم بر دسی­لیتر……41

3 – 2 – 4 – میانگین غلظت انسولین پلاسما برحسب نانوگرم بر میلی­لیتر………43

فصل چهارم: بحث و نتیجه گیری

4 – 1 – بحث…………………………….46

4 – 1 – 1 – بررسی یافته های هیستوپاتولوژی……………………………46

4 – 1 – 2 – بررسی یافته های پلاسمایی………………………………………………………………..48

4 – 2 – نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………….51

4 – 3 – پیشنهادات……………………………………………………………………………………………………..52

فصل پنجم: فهرست منابع و مآخذ

فهرست منابع …………………………………………………………………………….54

 1- 1- نارسایی حاد کلیوی (ARF)

نارسایی حاد کلیوی سندرمی است که به دنبال یک افت ناگهانی گذرا در کل یا منطقه­ای از جریان خون کلیه روی می­دهد]1[. سقوط ناگهانی در میزان فیلتراسیون گلومرولی [2](GFR) به نظر می­رسد به دلیل فعل و انفعالات همودینامیک، اختلالات توبولی و اثر نفروتوکسین ها رخ دهد]2[. مطالعات متعدد بر روی نارسایی حاد کلیوی القا شده توسط عوامل توکسیک و ایسکمیک، حاکی از کاهش شدید میزان فیلتراسیون گلومرولی به علت کاهش جریان خون کلیوی و افزایش فشار کپسول بومن و نشت برگشتی می­باشد]3[. آسیب حاد کلیوی معمولاً بوسیله افزایش کراتینین سرم و نیتروژن اوره­ی پلاسمای خون (BUN[3]) مشخص می شود. به تازگی بیومارکرهای ادراری مثل اینترلوکین-18(IL-18 ) و مولکول مولکول آسیب کلیه-1 (KIM-1[4]) برای تشخیص اولیه آسیب حاد کلیوی استفاده می­ شود]4[.

1-1-1- اختلالات همودینامیک کلیوی

ایسکمی به طور مستقیم منجر به آسیب اندوتلیالی و تون غیر طبیعی عروق ناشی از افزایش حساسیت به تنگ کننده­ های عروقی و کاهش گشاد کننده­ های عروقی در شریانچه­ها می­ شود. ری­پرفیوژن نیز بر عکس باعث اختلال بیشتر جریان خون شده، در نتیجه افزایش در تون عروقی پایه و تداوم انقباض عروقی باعث کاهش بیشتر میزان فیلتراسیون گلومرولی می­ شود]5[.

1-1-2- آسیب سلول­های اندوتلیالی عروق کلیه

سلول­های اندوتلیالی کلیوی اولین پاسخ التهابی را در آسیب حاد کلیوی (AKI[5]) شروع می­ کنند. مطالعات نشان داده که خسارات آسیب ایسکمی، مانع عملکرد اندوتلیوم شده و منجر به بهم ریختگی یکپارچگی اندوتلیال از جمله از بین رفتن بخشی از مرزهای سلول – سلول و قطع ارتباط سلول – سلول می­ شود، در نتیجه تجزیه و فروپاشی اندوتلیال نفوذپذیری عروق را افزایش می­دهد و نفوذ لوکوسیت­ها به پارانشیم کلیه را تسهیل می­ کند]4[. ایسکمی/ری­پرفیوژن (I/R[6]) موجب افزایش مولکول­های چسبندگی برای ترویج برهم­کنش اندوتلیال-لوکوسیت می­ شود، این مولکول­های چسبندگی عبارتند از: اینتگرین، سلکتین و اعضای خانواده بسیار بزرگ ایمنوگلوبین از جمله مولکول چسبندگی داخل سلولی-1 (ICAM-1[7])، مولکول چسبندگی سلولی عروقی (VCAM[8]) و سلکتینP- که همگی توسط سلول­های اندوتلیال تولید می­شوند]1[. به همراه افزایش چسبندگی لوکوسیت – سلول اندوتلیال، فعال شدن پلاکت­ها و مسیرهای انعقادی موضعی نیز رخ می­دهد. تمایل اتصال پلاکت­های فعال به لوکوسیت­ها باعث تشکیل کمپلکس­های پلاکت – لوکوسیت می­ شود و با تولید سیتوکاین­های التهابی منجر به افزایش پاسخ­های التهابی می­شوند. به دلیل ارتباط آناتومیکی عروق و توبول­ها در مدولای خارجی، این برهم­کنش لوکوسیت – اندوتلیال به میزان بیشتری روی مدولای خارجی نسبت به کورتکس اثر می­گذارد]6[.

1-2- نفوذ سلول­های التهابی

یکی از مشخصات ایسکمی/ری­پرفیوژن کلیه نفوذپذیری بافت به جمعیت خاصی از سلول­های التهابی است که شامل: نوتروفیل­ها، ماکروفاژها، سلول­های کشنده طبیعی و انواع مختلف سلول­های T خانه کرده در فضای بینابینی[9] می­باشد]7[.

-2-1- سیتوکاین­ها

سیتوکاین­های زیادی بوسیله لوکوسیت­ها و سلول­های توبولی در کلیه آسیب دیده رها می­شوند. قرار گرفتن لوکوسیت­ها در معرض سیتوکاین­های گردش خون، تمایل آنها را به منزوی شدن افزایش می­دهد. لوکوسیت­های منزوی از طریق تولید بیشتر گونه­ های واکنش­گر اکسیژن (ROS[10])، افزایش التهاب و افزایش تون عروقی سبب ایجاد آسیب می­شوند]1،4[.

1-2-2- کموکاین­ها

کموکاین­ها زیر گروه بزرگی از مولکول­های شبه سیتوکاین هستند که نقش عمده­ای در جذب لوکوسیت­ها در التهاب ایفا می­ کنند]4[.

 سیتوکاین­ها و کموکاین­های پیش التهابی اینترفرون-γ (IFN-γ[11])، اینترلوکین-2 (IL-2)، اینترلوکین-10 (IL-10)، فاکتور رشد تغییرشکل دهنده-β (TGF-β[12])، CXCL1، MIP-2، اینترلوکین-6 (IL-6) و پروتئین جاذب شیمیایی مونوسیت-1 (1-MCP[13]) در آسیب ایسکمیک حاد کلیوی در کلیه افزایش پیدا می­یابند]4[.

سلول­های التهابی عوامل منقبض کننده عروقی از جمله پروستاگلندین، لوکوترین، ترومبوکسان، آدنوزین، آنژیوتنسین و اندوتلین را تولید می­ کنند]4[. از طرفی آسیب اندوتلیالی پاسخ طبیعی شریانچه­ها به گشادکننده­ های عروقی مثل نیتریک اکسید (NO) را مختل می­ کند]5[. NO نقش مرکزی در گشادکنندگی عروق و در مدولاسیون بین لوکوسیت – اندوتلیوم دارد]8[. مطالعات نشان داده­اند که شرایط I/R موجب القای ایزوفرم نیتریک اکسید سنتاز قابل القا

ریواس Rheum Persicum))گیاهی علفی چند ساله با ریشه های ضخیم و کوتاه و جز خانواده علف هفت بند است که در نواحی سردسیر جهان می روید. ریواس یک گیاه خوراکی است که در طب سنتی به عنوان عامل ضد سرطان, ضد فشار خون و ضد باکتریایی استفاده می شود. این گیاه حاوی ویتامین های A,B,C , تانن ها, آنتراکوئینونها, کلسیم فیبر و فلاونوئیدها می باشد.

به منظور تعیین برخی از اثرات آن بر روی سیستم قلبی _ عروقی مطالعه حاضر با روش زیر انجام شد:

 10 سر موش صحرایی نر از نژاد ویستار با وزن حدود 250 گرم به 2 گروه آزمایش و شاهد تقسیم شد. سپس هر موش با تزریق صفاقی 60 میلی گرم بر کیلو گرم پنتوباربیتال سدیم بیهوش شد, بعد از تراکئوستومی ,سیاهرگ و سرخرگ رانی موش به ترتیب برای تزریق و اندازه گیری فشارخون کانول گذاری شدند. سپس کانول شریانی جهت ثبت فشار شریانی و ضربان قلب به ترنسدیوسر فشار مرتبط با دستگاه Power lab مجهز به سیستم A-to-D متصل شد. و پارامترهای فشار خون ( فشار میانگین سرخرگی, فشار سیستول و فشار دیاستول) و ضربان قلب قبل و بعد از تزریق درون وریدی عصاره گل ریواس(45 میلی گرم بر کیلو گرم), حلال عصاره(45 میلی گرم بر کیلو گرم) , و همچنین  اپی نفرین(04/0 میلی گرم بر کیلوگرم) و استیل کولین (2/0 میلی گرم بر کیلوگرم) به ترتیب به عنوان داروهای مقلد  آدرنرژیک و کولینرژیک ثبت گردید.

داده ها با بهره گرفتن از نرم افزار آماری SPSS و تست Paired samples T- test با در نظر گرفتن سطح معنی دار P≤.o5 تجزیه و تحلیل شد. نتایج نشان دهنده کاهش فشار میانگین سرخرگی, فشار سیستول, فشار دیاستول و همچنین کاهش قابل ملاحظه ضربان قلب در مقایسه با حالت شاهد بود. همچنین بعد از تزریق استیل کولین در هر دو گروه شاهد و آزمایش ضربان قلب کاهش یافته است اما در گروه آزمایش بیشتر از گروه شاهد کاهش یافته است.

می توان  از مطالعه حاضر نتیجه گرفت که اثر کاهش دهندگی فشارخون بر موش صحرایی ممکن است از طریق اثر کرونوتروپیک قلبی باشد.

 واژگان کلیدی: عصاره آبی- الکلی, گل گیاه ریواس, فشارخون, ضربان قلب

فهرست مطالب

عنوان                                                                                      صفحه

فصل اول

مقدمه…………………………………………………………………………………………………… 2

1-1-ریواس……………………………………………………………………………………………. 3

1-1-1- طبقه بنی علمی ریواس……………………………………………………………………… 4

1-1-2- گونه های ریواس…………………………………………………………………………………. 5

1-1-3- ترکیبات اصلی ریواس…………………………………………………………………………. 5

1-1-4- خصوصیات فارماکولوژیکی ریواس……………………………………………………… 5

1-2- قلب……………………………………………………………………………………………….. 6

1-2-1- عضله قلب…………………………………………………………………………………………….. 6

1-3- اندوتلیوم و عضله صاف عروق………………………………………………………………………. 8

1-4- عوامل تعیین کننده فشار خون شریانی……………………………………………………… 8

1-5- فشار متوسط شریانی……………………………………………………………………………………. 9

1-6- کنترل قلب بوسیله اعصاب سمپاتیک و پاراسمپاتیک…………………………….. 10

1-7- سیستم آدرنرژیک در قلب و عروق…………………………………………………………… 10

1-8- سیستم کولینرژیک در قلب و عروق………………………………………………………… 12

1-9- مکانیسم های کنترل جریان خون……………………………………………………………. 12

1-9-1- تنظیم جریان خون…………………………………………………………………………… 12

1-9-2- عوامل موضعی…………………………………………………………………………………… 13

1-9-3- عوامل هورمونی و یونی : ( تنظیم همورال )………………………………….. 14

1-9-4- تنگ کننده رگی یونی……………………………………………………………………… 15

1-9-5-گشادکننده های رگی هورمونی………………………………………………………… 15

1-9-6-گشاد کننده های رگی یونی……………………………………………………………… 15

1-9-7- عوامل عصبی…………………………………………………………………………………….. 15

1-9-8- سیستم عصبی خود مختار………………………………………………………………. 16

1-10- تنظیم عصبی فشار خون………………………………………………………………………… 16

1-10-1- افزایش فشار خون عصبی……………………………………………………………… 16

1-10-2- تون وازوموتور………………………………………………………………………………….. 16

1-10-3- اتساع عروق…………………………………………………………………………………….. 17

1-10-4- مکانیسمهای رفلکسی برای حفظ فشار شریانی…………………………… 17

1-11- داروهای مقلد سمپاتیک…………………………………………………………………………. 17

1-11-1- داروهای مهارکننده گیرنده های الفا و بتا……………………………………. 18

1-12- داروهای مقلد پاراسمپاتیک…………………………………………………………………….. 18

1-13- داروهای مهار کننده رسپتورهای موسکارینی……………………………………….. 18

فصل دوم

بر تحقیقات پیشین……………………………………………………………………………………….. 20

2-1- مطالعات انجام شده در رابطه با اثرات ریواس………………………………………….. 20

2-2-هدف پژوهش………………………………………………………………………………………………. 22

2-3- فرضیات………………………………………………………………………………………………………. 22

فصل سوم

مواد و روش ها…………………………………………………………………………………………………………… 24

3-1- مواد مورد نیاز……………………………………………………………………………………………… 24

3-2- وسایل مورد نیاز………………………………………………………………………………………….. 24

3-3- تهیه و نگهداری موش صحرایی………………………………………………………………… 25

3-3-4- عصاره گیری به روش ماسراسیون یا خیساندن………………………………. 26

3-3-5- اجزای سیستم ثبت فشار خون و ضربان قلب………………………………… 26

3-6- مراحل انجام آزمایش………………………………………………………………………………….. 27

3-6-1- بی هوش کردن حیوان…………………………………………………………………….. 27

3-6-2- جراحی………………………………………………………………………………………………. 27

3-6-2-1- تراکئوستومی………………………………………………………………………………… 27

3-6-2-2- کانول گذاری ورید و شریان ران………………………………………………….. 28

3-7- ثبت فشارخون و ضربان قلب…………………………………………………………………….. 28

3-8- کالیبراسیون ترانسدیوسر…………………………………………………………………………… 30

 

 

3-9- چگونگی تجویز داروها……………………………………………………………………………….. 30

3-10- تجزیه و تحلیل آماری…………………………………………………………………………. 31

فصل چهارم

نتایج……………………………………………………………………………………………. 33

4-1- گراف های ثبت شده با دستگاه………………………………………………………………… 33

4-2- فشار میانگین سرخرگی در پاسخ به دوزهای مختلف عصاره ریواس و حلال آن در هر دو حالت کنترل وآزمایش       36

4-3- فشار سیستولی، فشار دیاستولی، فشار میانگین سرخرگی و ضربان قلب در حضور عصاره گل ریواس 36

4-3-1-فشار سیستول، فشار دیاستول و فشار میانگین سرخرگی در حضور عصاره گل ریواس   36

4-4–  فشار سیستولی , دیاستولی , فشار میانگین سرخرگی و ضربان قلب در حضور توام عصاره گل ریواس و اپی نفرین……………………………………………………………………………………………………………………………. 41

4-3-1- فشار میانگین سرخرگی در حضور توام عصاره گل ریواس و اپی نفرین         41

4-4-2-فشار سیستولی در دو حالت عصاره توام اپی نفرین و حلال توام با اپی نفرین   43

4-4-3- میزان تغییرات  فشار دیاستولی در دو حالت عصاره توام با اپی نفرین و حلال توام با اپی نفرین          44

4-4-4- میزان تغییرات ضربان قلب در دو حالت حضور عصاره و حلال توام با اپی نفرین        46

4-5- فشار میانگین سرخرگی , فشار سیستولی , فشار دیاستولی و ضربان قلب در دو حالت حضور توام عصاره گل ریواس و حلال با استیل کولین………………………………………………………………………………… 48

4-5-1- فشار میانگین سرخرگی در دو حالت عصاره و حلال توام با استیل کولین      48

4-5-2- فشار سیستولی در دو حالت عصاره گل ریواس و حلال توام با استیل کولین  50

4-5-3- با توجه به جدول های 4-17 و 4-18 و نمودار4-12 فشار دیاستولی در حضور استیل کولین (2/ میلی گرم بر کیلو گرم )………………………………………………………………………………………………………….. 52

4-5-4- ضربان قلب در حضور عصاره گل ریواس و حلال توام با استیل کولین…………… 54

فصل پنجم

بحث و نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………… 58

5-1-نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………. 62

5-2-پیشنهادات……………………………………………………………………………………………………. 62

منابع و مآخذ

منابع فارسی…………………………………………………………………………………………………………… 63

منابع انگلیسی……………………………………………………………………………………………………….. 64

مقدمه

استفاده از گیاهان دارویی به قدمت عمر انسان بر می گردد، اما استفاده صحیح از گیاهان دارویی مشروط به وجود اطلاعات دقیق و علمی در مورد آنهاست. اولین گام در این راستا جمع آوری و شناسایی گیاهان دارویی است و از آنجایی که انسان جزئی از طبیعت است به طور مسلم برای هر بیماری طبیعت گیاه مداوای آن را عرضه کرده است و باید گفت انسان تنها با داروهای شیمیایی مداوا نمی شود.

تعداد بیشماری از گونه های گیاهی موجود در سرتاسر دنیا جز گیاهان دارویی محسوب می شوند. ایران از لحاظ آب و هوایی و موقعیت جغرافیایی در زمینه رشد گیاهان دارویی یکی از مهمترین مناطق جهان به حساب می آید و در گذشته هم منبع تولید ومصرف گیاهان دارویی بوده است و دانشمندان ایرانی مانند : ابوریحان بیرونی و ابو علی سینا کتابهای مفصلی را در مورد این گیاهان نوشته اند.

گیاهان دارویی به دلیل دارا بودن طبیعتی سازگار با خلقت بشر هیچگونه عوارضی ایجاد نمی کنند البته باید این را به یاد داشته باشیم که داروهای شیمیایی نیز به تقلید مواد موثره گیاهان دارویی ساخته می شوند، طبیعت این مخزن پر از دارو، افقهای تازه ای را برای جامعه پزشکی و داروسازی گشوده است .

ریواس از گیاهان خوراکی و دارویی مناطق سردسیری است که در ایران در نواحی زاگرس به خصوص در دامنه های سرسبز دنا به وفور دیده می شود که علاوه بر مصرف خوراکی و تهیه انواع شربت، ترشی و دسر قسمت های مختلف این گیاه برای درمان بیماریهای مختلف مورد استفاده قرار می گیرد .(4,6)

1-1-ریواس

ریواس با نام انگلیسی Rhubarb گیاهی است علفی, چند ساله با ریشه ضخیم و گوشتی است. ریواس بومی نواحی آسیای مرکزی و شمالی است ودر نواحی سردسیر جهان می روید, بنابر این گیاهی است سرمادوست وقسمت زیر زمینی آن در مقابل سرما و خشکی مقاوم است.

نام علمی این گونه ای که در این تحقیق مورد بررسی قرار می گیرد Rheum persicum L. می باشد و از تیره علف هفت بند می باشد. برگهای ریواس بسیار پهن, زبر و خشن می باشد وگاه پهنای برگ به بیش از 70 سانتی متر می رسد. در سالهایی که بارندگی خوب باشد ارتفاع ساقه های گل دهنده ممکن است به 50 تا 80 سانتی متر برسد.

میوه آن فندقه 3 پهلو با زاویه برجسته و باله مانند به طول 5 تا 10 میلیمتر و به رنگ قرمز خونین می باشد. گل های آن نر و ماده وریز اندکه با یک پایک نازک به انتهای ساقه چسپیده ان و حالت خوشه ای دارند.(5, 36)

شکل 1-1 گیاه ریواس

1-1-1- طبقه بنی علمی ریواس

فرمانرو : گیاهان

دسته : گیاهان گلدار

رده : دو لپه ای ها

راسته : میخک سانان  Caryophyllales

تیره : هفت بندان  Polygonaceae

سرده , Rheum

1-1-2- گونه های ریواس

جنس Rheum  دارای 50 حدود گونه در سطح جهان و 3 گونه ,  Rheum ribes   ، Rheum Persicum و Rheum turkestanicum (چند ساله) در ایران است .

که نمونه مورد بررسی ما Rheum persicum می باشد که از دامنه زاگرس از منطقه دنا جمع آوری شده است.

1-1-3- ترکیبات اصلی ریواس

ریواس سرشار از ویتامینهای A ,B و C می باشد. فلاونوئیدها, تانن ها, آنتراکوئینونها, کلسیم, فیبر, گلیکوزیدها, Aloe-emodin , Rhein , Chrysophanol نیز از دیگر ترکیبات فلاونوئیدها می باشند.(23, 27)

 1-1-4- خصوصیات فارماکولوژیکی ریواس

• عصاره ریزوم ریواس خاصیت Vasodilatory قوی دارد ، که این خصوصیت باعث کاهش فشار خون می شود.(7)
• عصاره ریشه ریواس خاصیت ضد التهابی[1] دارد و ضد رگ زایی[2] دارد.(8, 9)
• یکی از مهمترین اثرات ریواس بر روی کلیه ها دیورتیک ( مدر) بودن ان است .(11)
• عصاره ریشه ،برگ وساقه ریواس خاصیت ضد باکتریایی بر روی پاتوژن های گرم منفی دارد.(12)
• عصاره ریواس باعث کاهش پروتئینوری و کاهش شدت گلومرولوسیروزی[3] میشود.(14)
• فلاونوئیدهای[4] موجود در عصاره ریواس خاصیت ضد افسردگی[5] دارند.(16)
• آنتراکوئینونهای[6] موجود در ریواس خاصیت ضد سرطانی دارند(15)

1-2- قلب

 قلب یا دل اندام ماهیچه ای است که مسئول پمپ خون به شریانها بوسیله حرکات ضرباندار متناوب است وبه این صورت خون را به همه نواحی ارسال می کند.

قلب در اصل از 2 پمپ جدا از هم تشکیل شده است :

قلب راست که خون را به ریه ها پمپ می کند .

قلب چپ که خون را به اندامهای محیطی پمپ می کند.

هر یک از این 2 قلب مجزا از 2 حفره قلب مجزا , از 2 حفره ضرباندار به نام های دهلیز و بطن تشکیل شده است.

دهلیزها به منزله پمپ اولیه و ضعیف عمل می کنند که حرکت خون را به درون بطن ها تسهیل می نمایند.

بطن ها هم نیروی اصلی لازم را برای فرستادن خون به , (1) جریان خون ریوی توسط بطن راست یا (2) جریان خون محیطی توسط بطن چپ را فرآهم می کنند.

قلب انسان در سمت چپ بدن در ناحیه سینه ای 0 (توراسیک) قرار دارد و به گونه ای قرار گرفته است که راس (apex) آن به سمت چپ و پایین قرار می گیرد.

قلب انسان به طور متوسط 70 بار در دقیقه می تپد.(2)

1-2-1- عضله قلب

قلب از 3 نوع عضله اصلی تشکیل شده است که شامل عضله دهلیزی , عضله بطنی و فیبرهای عضلانی ویژه تحریکی – هدایتی هستند .

عضله قلب مانند عضله اسکلتی مخطط است ولی دوره انقباض عضله قلب خیلی طولانی تر است زیرا پتانسیل عمل در عضله قلب تقریبا در اثر باز شدن 2 نوع کانال بوجود می آید :

• کانالهای سریع سدیمی (همانند کانال عضله اسکلتی )
• کانالهای آهسته کلسیمی یا کانالهای سدیمی – کلسیمی

تفاوت اصلی عضله قلبی با عضله اسکلتی مربوط می شود به همین کانالهای نوع دوم و تفاوت اینها با نوع اول این هست که این کانالها آهسته تر باز می شوند و مهمتر اینکه این کانالها به مدت چند دهم ثانیه باز باقی می ماند که در طی این مدت مقدار زیادی از هر دو یون کلسیم و سدیم وارد فیبر عضلانی می شوند و بدین ترتیب دپلاریزاسیون را برای مدت طولانی حفظ می نمایند و موجب ایجاد کفه در پتانسیل عمل می گردند.

دومین تفاوت عضله اسکلتی با عضله قلبی که تا حدودی مسئول طولانی شدن پتانسیل عمل و ایجاد کفه در عضله قلبی می شود این است که بلافاصله بعد از شروع پتانسیل عمل نفوذپذیری غشای سلول قلبی به پتاسیم حدود 5 برابر کاهش می یابد در حالی که در عضله اسکلتی این چنین نیست .(2)

عضله قلب به عنوان سنسیشیوم عمل می کند, سنسیشیوم یعنی واحد یکپارچه ای متشکل از تعداد زیادی سلول که دیواره سلولی بین آنها وجود ندارد, ولی قلب سنسیشیوم واقعی نیست بلکه از نظر عملکردی مثل سنسیشیوم عمل می کند. بدین سبک که در بین آنها اتصالات منفذدار تشکیل می شود که تقریبا به طور کامل امکان انتشار یون ها را فرآهم می کنند یعنی وقتی که یک محرک به هر قسمتی از عضله قلب اعمال می شود باعث انقباض کل عضله قلبی می شود.(2)

سیستم لوله های عرضی (T) سلول های میوکارد, در مبادله مواد بین مویرگ و سلول میوکارد شرکت می کند. همانند عضله اسکلتی وقتی یک پتانسیل عمل از غشای عضله قلب می گذرد, پتانسیل عمل درون فیبر عضله قلب می گذرد, پتانسیل عمل توبولهای T نیز به نوبه خود بر روی غشای توبول های طولی سارکوپلاسمی اثر می کنند و موجب آزاد شدن مقدار زیادی یون کلسیم از شبکه سارکوپلاسمی به درون سارکوپلاسم عضله به صورت آنی می گردد, سپس یونهای کلسیم در عرض چندین میلی ثانیه به درون میوفیبریل ها انتشار می یابند و واکنش های شیمیایی روی هم لغزیدن اکتین و میوزین را کاتالیز می کنند که این عمل موجب انقباض عضله می شود.

مدت انقباض عضله قلب چند میلی ثانیه بعد از آغاز پتانسیل عمل شروع می گردد و تا چند میلی ثانیه بعد از پایان پتانسیل عمل ادامه می یابد, به مدت زمان شروع یک ضربان تا شروع ضربان بعدی چرخه قلبی می گویند.

چرخه قلبی از یک دوره زمانی استراحت به نام دیاستول که طی آن قلب از خون پر می شود و یک دوره انقباضی به نام سیستول تشکیل می شود که طی سیستول خون با فشار به عروق سیستمیک و ریوی پمپ می شود.

1-3- اندوتلیوم و عضله صاف عروق

اندوتلیوم لایه نازکی از سلول هاست که لایه داخلی عروق را پوشانده است. بافت اندوتلیال از نوع  بافت اپی تلیومی می باشد که تخصصی تر شده است.

سلول های اندوتلیال بین خون موجود در عروق و لایه های میانی (مدیا) و ادوانتیس (Adventitia) عروق خونی قرار گرفته و یک اندام بزرگ و مهم را تشکیل می دهد این سلول ها به تغییرات جریان خون, کشش و مواد مختلف موجود در گردش خون و مدیاتورهای التهابی پاسخ می دهند.

این سلولها تنظیم کننده های رشداند و مواد موثر بر عروق ترشح می کنند که مهمترین آنها نیتریک اکساید و اندوتلین می باشند. عضله صاف دیواره عروق خونی یکی از عضلات صاف احشایی است که در تنظیم فشار خون و هیپرتانسیون اهمیت خاصی دارد. انقباض عضلات صاف عمدتا با مکانیسم فسفریلاسیون  زنجیره سبک میوزین صورت می گیرد.

تون عضلات صاف عروق می تواند تحت تاثیر فعالیت اعصاب اتونوم یا مواد مترشحه از اندوتلیوم عروق افزایش یا کاهش پیدا کند.(3)

 1-4- عوامل تعیین کننده فشار خون شریانی

در واقع فشار خون به معنای نیرویی است که بر واحد سطح دیواره رگ وارد می شود و برحسب میلی متر جیوه محاسبه می شود وقتی گفته می شود فشار داخل رگ 100 میلی متر جیوه است, یعنی نیرویی که اعمال می شود می تواند ستون جیوه را 100 میلی متر بر خلاف جهت جاذبه زمین بالا ببرد.

فشار شریانی را می توان به صورت فشار متوسط شریانی تعریف کرد که میانگین فشار در طول زمان است, ویا می توان به صورت فشار شریان سیستولی ( فشار حداکثر) ویا فشار دیاستولی ( فشار حداقل ) در سیکل قلبی تعریف کرد.

اختلاف فشار بین سیستول و دیاستول را فشار نبض می گویند.

عوامل تعیین کننده فشارخون شریانی به 2 دسته عوامل فیزیکی و فیزیولوژی تقسیم می شوند.

2 عامل فیزیکی عبارتند از :

حجم مایع ( یعنی حجم خون ) در سیستم شریانی, که توسط حجم ضربه ای تعیین می شود و ویژگی های حجم پذیری سیستم ( کمپلیانس ) و عوامل فیزیولوژیک شامل برون ده قلب ( که برابر است با ضربان قلب * حجم ضربه ای ) و مقاومت محیطی می شود.

   گیاه مریم گلی با ارزش ترین نوع دارویی تیره نعناع و دارای اختصاصات درمانی مهمی است. این گیاه دارای خاصیت تسهیل کننده هضم، ضد تشنج، تب بر، ضد عفونی کننده، کاهش دهنده مقدار قند خون، آنتی اکسیدان و قاعده آور است. در این بررسی اثر عصاره هیدروالکلی مریم گلی بر بافت PESTAN(به خاطر محدودیت سایت در درج بعضی کلمات ، این کلمه به صورت فینگیلیش درج شده ولی در فایل اصلی پایان نامه کلمه به صورت فارسی نوشته شده است) طبیعی و توموری مورد بررسی قرار گرفت. بدین منظور 46 سر موش صحرایی ماده نژاد ویستار به 4 گروه شامل گروه تیمار شده با آب مقطر (کنترل)، گروه تیمار با عصاره هیدروالکلی مریم گلی و دو گروه القا سرطان تقسیم شدند. گروه کنترل 1 میلی لیتر آب مقطر و گروه دوم عصاره را با غلظتmg/kg  30  وزن بدن به مدت 30 روز به صورت خوراکی دریافت نمودند. سرطان به وسیله 20 میلی گرم DMBA در 1 میلی لیتر روغن کنجد القا شد. گروه های القا سرطان با آب مقطر و عصاره هیدروالکلی مریم گلی به مدت 30 روز گاواژ شدند. موش های صحرایی در ماه های مختلف تشریح و بافت PESTAN(به خاطر محدودیت سایت در درج بعضی کلمات ، این کلمه به صورت فینگیلیش درج شده ولی در فایل اصلی پایان نامه کلمه به صورت فارسی نوشته شده است) ناحیه لگنی سمت راست از ناحیه نوک PESTAN(به خاطر محدودیت سایت در درج بعضی کلمات ، این کلمه به صورت فینگیلیش درج شده ولی در فایل اصلی پایان نامه کلمه به صورت فارسی نوشته شده است) تا ستون مهره از پوست جدا و بر روی لام گسترده شد. بعد از رنگ آمیزی گسترش ها با کارمین، تعداد جوانه های آلوئولی و لوبول های غده PESTAN(به خاطر محدودیت سایت در درج بعضی کلمات ، این کلمه به صورت فینگیلیش درج شده ولی در فایل اصلی پایان نامه کلمه به صورت فارسی نوشته شده است)ی با میکروسکوپ نوری شمارش گردید. از بافت PESTAN(به خاطر محدودیت سایت در درج بعضی کلمات ، این کلمه به صورت فینگیلیش درج شده ولی در فایل اصلی پایان نامه کلمه به صورت فارسی نوشته شده است) لگنی سمت چپ و بافت های توموری مقاطع بافتی تهیه گردید و با بهره گرفتن از کیتTUNEL (Terminal deoxynucleotidyl transferase x- dutp nick end labeling) سلول های آپوپتوتیک با میکروسکوپ نوری بررسی شد. تعداد جوانه های آلوئولی و لوبول ها در موش های صحرایی گروه تیمار با عصاره و گروه کنترل سرطان نسبت به گروه کنترل از افزایش معناداری برخوردار بود. این شاخص ها در گروه سرطانی تیمار با عصاره نسبت به گروه کنترل سرطان و گروه تیمار با عصاره کاهش معناداری نشان داد. سلول های توموری بافت PESTAN(به خاطر محدودیت سایت در درج بعضی کلمات ، این کلمه به صورت فینگیلیش درج شده ولی در فایل اصلی پایان نامه کلمه به صورت فارسی نوشته شده است) در گروه سرطانی تیمار با عصاره نسبت به گروه کنترل سرطان واکنش بیشتری با کیت TUNEL نشان دادند. لذا میزان سلول های آپوپتوتیک تومورهای سرطانی تیمار شده با عصاره مریم گلی در مقایسه با گروه کنترل بیشتر بود. نتایج بیانگر اثرات بازدارنده عصاره هیدروالکلی مریم گلی بر رشد پیشرونده آلوئول های PESTAN(به خاطر محدودیت سایت در درج بعضی کلمات ، این کلمه به صورت فینگیلیش درج شده ولی در فایل اصلی پایان نامه کلمه به صورت فارسی نوشته شده است) و سلول های سرطانی PESTAN(به خاطر محدودیت سایت در درج بعضی کلمات ، این کلمه به صورت فینگیلیش درج شده ولی در فایل اصلی پایان نامه کلمه به صورت فارسی نوشته شده است) می باشد.

 مفهوم سرطان

   سرطان به عنوان یکی از معضلات جوامع بشری با تهدید انسان ها در تمام گروه های سنی سبب خسارات مالی و جانی فراوانی می شود که کشور ما نیز از این قاعده مستثنی نیست. این بیماری با تغییر شكل غیرطبیعی سلولها و از دست رفتن تمایز سلولی مشخص می شود و همچنین به عنوان یک بیماری فلج کننده و صعب العلاج در جامعه تلقی  شده و فرد متعاقب تشخیص آن دچار مشكلات جسمی، روانی و اجتماعی زیادی می شود كه ممكن است باعث اختلال در روند کیفیت زندگی وی گردد (Bamshad & Safikhani., 2006).کورنر معتقد است که واژه سرطان به گروهی از بیماری ها اختصاص داده شده است که خصوصیات نسبتا مشترک دارند و این بیماری می تواند بافت ها و اندام های مختلف بدن انسان را درگیر کند (Corner & Balileyc., 2001).

   سه نوع عامل به تنهایی و یا به طور مشترک خطر ایجاد سرطان را در یک فرد افزایش می دهند که این سه عامل عبارتند از: نحوه زندگی٬ محیط و وراثت. تخمین زده می شود که نحوه زندگی و عوامل محیطی تقریبا در 90 درصد موارد در ایجاد سرطان دخالت دارند. این عوامل رفتارهایی هستند که هر فردی بر روی آن ها تا حدودی کنترل دارد مثل مصرف دخانیات٬ رژیم غذایی٬ استفاده از الکل، قرار گرفتن در معرض نور خورشید و بهداشت عمومی و فردی. بدین ترتیب به نظر می رسد که سرطان ها قابل پیشگیری هستند .(Etebary et al., 2002)

   در خصوص پیشگیری از سرطان ها لازم است عموم جامعه ازعلایم هشدار دهنده آنها اطلاع داشته باشند. این علائم شامل تغییر در دفع ادرار و مدفوع٬ زخمی که به راحتی خوب نشود و خونریزی غیر طبیعی٬ اشکال در بلع و هضم٬ تغییر در خال ها و زگیل ها٬ سرفه های خشک و صدا دار و کاهش سریع وزن بدن استet al., 2004)  (Waller. تشخیص به موقع سرطان می تواند مرگ و میر را کاهش دهد و در این راستا باید به نقش و اهمیت آگاهی از هفت علامت هشدار دهنده سرطان توجه کرد .(Black & Hawakes., 2009)

   بار جهانی سرطان به علت پیری، رشد جمعیت، همچنین رفتارهای پرخطر بخصوص سیگار کشیدن و عوامل محیطی مختلف در حال افزایش است (Jemal et al., 2011, Ieaa., 2011). امروزه سرطان دومین عامل مرگ و میر در سراسر جهان به شمار می آید (www.who.int/mediacentre/news/releases/2005). در کشور هایی که از شیوه غربی پیروی می کنند٬ در حدود نیمی از مرگ ها به دلیل بیماری های قلبی و عروقی و در حدود یک چهارم مرگ ها به دلیل سرطان رخ می دهد. در نتیجه سرطان به عنوان یک مشکل مهم سلامت عمومی به شمار آمده و دولت ها را تحت تاثیر قرار می دهد (Boyle & Langman., 2000). در ایران نیز سرطان پس از بیماری های قلبی و عروقی٬ حوادث و سوانح سومین علت مرگ و میر به شمار می آید  .(Alizadeh et al., 2000)

1 –2– آمار سرطان

   پیش بینی ها از روند رو به رشد تعداد مبتلایان به سرطان در جهان حکایت می کند. بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی  (WHO)انتظار می رود که آمار ابتلا از 10 میلیون نفر در سال 2000 به 15 میلیون نفر در سال 2020 خواهد رسید. شیوع بالای سرطان در ایران و کاهش سن ابتلا به این بیماری سخت و پر هزینه باعث شده که بر خی از متخصصین سرطان شناسی از اصطلاح سونامی سرطان برای نشان دادن شدت خسارت های مالی

 و جانی این بیماری در کشور استفاده کنند. طبق بر آورد سازمان بهداشت جهانی  (WHO)سالانه حدود 70 هزار نفر به سرطان مبتلا می شوند. بر اساس آمار این سازمان در سال 1386 شمار مبتلایان به سرطان در کشور 70 هزار نفر بوده است.

1 – 3 – سرطان PESTAN(به خاطر محدودیت سایت در درج بعضی کلمات ، این کلمه به صورت فینگیلیش درج شده ولی در فایل اصلی پایان نامه کلمه به صورت فارسی نوشته شده است)

   سرطان PESTAN(به خاطر محدودیت سایت در درج بعضی کلمات ، این کلمه به صورت فینگیلیش درج شده ولی در فایل اصلی پایان نامه کلمه به صورت فارسی نوشته شده است) یکی از شایعترین انواع سرطان ها می باشد و علیرغم پیشرفت هایی که در تشخیص زود هنگام و درمان این بیماری صورت گرفته است٬ همچنان یکی از علل مهم مرگ و میر در بین زنان است (Mirmalek & Elhamkani., 2009). سرطان سینه بیماری است که در آن سلول های بدخیم از بافت سینه منشا گرفته و به طور نا منظم و فزایندهای تکثیر می یابند و بدون اینکه موجب عکس العمل تدافعی و تجمعی در سیستم ایمنی بدن شوند٬ از آن عبور می کنند. سرطان سینه اکثر اوقات به صورت یک توده بدون درد و سفتی در قسمت فوقانی و خارجی سینه شروع می شود و به طور کلی می تواند در هر جایی از سینه از جمله نوک آن ایجاد گردد. سرطان سینه ممکن است به غدد لنفاوی ناحیه گودی زیر بغل سرایت کرده و بعد از آن در سر تا سر بدن گسترش پیدا کند (عنصری و رعنا پور، 1390).

   سرطان PESTAN(به خاطر محدودیت سایت در درج بعضی کلمات ، این کلمه به صورت فینگیلیش درج شده ولی در فایل اصلی پایان نامه کلمه به صورت فارسی نوشته شده است) 16 درصد کل سرطان زنان را تشکیل می دهد و شایعترین سرطان زنان در جهان می باشد accessed oct. 2010)/.(www.who.int طبق آمار جهانی از هر 100 هزار نفر٬ 80 نفر به این بیماری مبتلا هستند. این بیماری دومین علت مرگ ناشی از سرطان زنان بعد از سرطان ریه به شمار رفته (Ries et al., 2005) و سالیانه موجب مرگ 519 هزار نفر در جهان می شود که بیش از 70 درصد موارد در کشورهای دارای وضعیت اقتصادی پایین و متوسط رخ می دهد  .(World Health Organization accessedOct.2010)

   میزان بقا سرطان PESTAN(به خاطر محدودیت سایت در درج بعضی کلمات ، این کلمه به صورت فینگیلیش درج شده ولی در فایل اصلی پایان نامه کلمه به صورت فارسی نوشته شده است) در بین کشورهای جهان بسیار متفاوت است به طوری که در آمریکای شمالی٬ سوئد و ژاپن 80 درصد٬ در کشور های با درآمد متوسط 60 درصد و در کشورهای دارای درآمد پایین کمتر از 40 درصد متغییر است Coleman et al., 2008)) که ناشی از عدم وجود برنامه های تشخیص زودرس و کمبود تسهیلات تشخیصی و درمانی کافی در کشورهای با درآمد پایین می باشد.

   ایران یکی از کشورهایی است که میزان بروز سرطان PESTAN(به خاطر محدودیت سایت در درج بعضی کلمات ، این کلمه به صورت فینگیلیش درج شده ولی در فایل اصلی پایان نامه کلمه به صورت فارسی نوشته شده است) کمتری نسبت به بقیه کشورها دارد اما افزایش میزان بروز آن در سال های اخیر این بیماری را به عنوان رایج ترین بدخیمی در میان زنان ایرانی نشان داده است(Mousavi et al., 2007) . بر اساس آخرین گزارش نظام ثبت سرطان کشور در سال٬1387 سرطان PESTAN(به خاطر محدودیت سایت در درج بعضی کلمات ، این کلمه به صورت فینگیلیش درج شده ولی در فایل اصلی پایان نامه کلمه به صورت فارسی نوشته شده است) با فراوانی نسبی 8/24 درصد از سرطان زنان٬ شایعترین سرطان این جنس را تشکیل می دهد. سن ابتلا به سرطان PESTAN(به خاطر محدودیت سایت در درج بعضی کلمات ، این کلمه به صورت فینگیلیش درج شده ولی در فایل اصلی پایان نامه کلمه به صورت فارسی نوشته شده است) در ایران 10 سال زودتر از کشورهای پیشرفته بوده به نحوی که شایعترین سن ابتلا در ایران 54-45 سال است (Sadjadi et al., 2009).

1 – 4 – گیاهان دارویی و سرطان

   طب سنتی ایران از پایه های قدیمی علم طب و حاوی اطلاعات گرانبها در بکارگیری گیاهان در درمان می باشد. استقبال گسترده ای از طب سنتی و داروهای گیاهی در زمینه های مختلف علوم پزشکی صورت گرفته است که علت آن٬ کاربرد گیاهان به عنوان دارو از قرن های پیشین می باشد ((Fabrican & Farnsworth., 2001. بهره گیری از طب سنتی یکی از راه های دستیابی به داروهای جدید می باشد در حال حاضر 119 دارو با منشا گیاهی وجود دارد که تنها از 90 گونه از بین 000/250 گونه شناخته شده٬ به دست آمده است (Farnworth., 1990). اما جستجوی سیستماتیک بر روی مواد موثره این گیاهان و تمامی بیماریها امری بسیار طولانی٬ هزینه بر و محال می باشد (Farnworth., 1990). بنابراین تکیه بر آموزه های بومی یکی از استراتژی های مقبول در دنیا در کشف٬ کاربرد و تحقیق در مورد گیاهان دارویی است. لذا با توجه به روش های درمان دارویی طب سنتی ایران٬ یافتن منابع نوین دارویی از مراجع این دانش در درمان بیماری سرطان PESTAN(به خاطر محدودیت سایت در درج بعضی کلمات ، این کلمه به صورت فینگیلیش درج شده ولی در فایل اصلی پایان نامه کلمه به صورت فارسی نوشته شده است) ضروری به نظر می رسد.

1 – 4 – 1 – گیاه مریم گلی

   گیاه مریم گلی با نام علمی (Salvia officinalis) متعلق به خانواده نعناعیان (Lamiaceae) می باشد. در زبان فارسی به این گیاه مریمی و مریم گلی می گویند. در کتب سنتی و عربی مریمیه٬ شالبیه و مریمیه صغیره٬ به فرانسوی  Saugeو به انگلیسی Common sage می نامند. این خانواده حدوداً شامل 700 گونه در جهان می باشد)  Heywood., 1985, Evan., 1996, Grainger & .(Wichtl., 2001 برخی از گونه های این گیاه شاملSalvia acuminate, Salvia absconditiflora, Salvia aequidistan می باشد. این جنس پراکندگی وسیعی در فلور گیاهی کشورمان داشته به طوری که تا کنون حدود 58 گونه گیاه مریم گلی در ایران شناسایی و گزارش شده است که از این میان تعداد بالغ بر 17 گونه اندمیک می باشد .(Rechinger., 1967)

1 – 4 – 2 –  مشخصات گیاه شناسی

   مریم گلی٬ گیاهی گلدار٬ نهاندانه٬ دولپه ای و بوته ای شکل و چند ساله است .طول این گیاه به 30 تا 60 سانتی متر می رسد٬گلهای آن فقط دو پرچم دارد و به رنگ سفید یا آبی مایل به بنفش است و سه یا چهار تای آن ها پهلوی هم قرار می گیرند. برگ های متقابل به رنگ سبز روشن (به علت دارا بودن تارهای کوتاه وسفید رنگ)٬ ضخیم و دارای شبکه ای از رگبرگ ها است. این رگبرگ ها در سطح تحتانی پهنک برگ به وضع برجسته با ظاهری کاملاً مشخص جلوه می کند. برگ های قسمت زیرین آن دارای دمبرگ نسبتاً بلند و برگ های بالائی کوچک و نوک تیز است. میوه کپسول و به رنگ قهوه ای روشن یا قهوه ای تیره است (درویش٬ 1346; زرگری، 1371) (شکل1-1). این گیاه به صورت خودرو در اماکن خشک و سنگلاخی و دامنه های بایر غالب نواحی آسیا وشمال آفریقا می روید. مناطقی که از نظر کشت مناسب گزارش شده است عبارتند از استان فارس و خراسان (زرگری، 1371).

   پرورش مریم گلی باید در زمینهای اصلاح شده، قابل نفوذ، حاصلخیز و نسبتا” مرطوب صورت گیرد. بهترین رشد آن در خاکهای رسی غنی و زهکش دار صورت می‌گیردو اراضی رو به آفتاب را ترجیح می‌دهد. گیاهی است مدیترانه‌ای که در طول رویش به گرما و هوای خشک نیازدارد. مقاومت آن به گرما زیاد است. این گیاه در زمستان در دمای پایین تر از ۱۵- درجه سانتیگراد دچار سرمازدگی شده و طی ۶-۵ روز خشک می‌شود. هوای گرم وخاک هایی با بافت متوسط که حاوی مقادیر مناسبی ترکیبات کلسیم باشند برای رشد آن مناسب بوده و در افزایش مواد موثره گیاه نقش زیادی دارد. خاکهای شنی و فقیر از عناصر غذایی، مناطق سرد و رطوبت فراوان از عوامل محدود کننده رشد این گیاه هستند. محدوده pH خاک برای کشت مریم گلی ۲/۸-۹/۴ است که pH مناسب آن ۴/۶ می‌باشد. این گیاه ۷- ۵ سال عمر می‌کند و تا ۴ سال بازدهی اقتصادی دارد.

1 – 4 – 3 – خواص و کاربرد گیاه مریم گلیشکل 1 – 1 – گیاه مریم گلی A) شکل گیاه B ) شمای کلی گیاه  C) برگ گیاه

   این گیاه با ارزش ترین نوع دارویی تیره نعناع و دارای اختصاصات درمانی مهمی است. برگ آن به علت دارا بودن اسانس و تانن مقوی است. به علاوه دارای خاصیت تسهیل كننده هضم، ضدتشنج، تب بر، ضدعفونی كننده،كاهش دهنده مقدار قند خون و قاعده آور است (Levey., .(1993, Silvabrum et al., 2001 همچنین این گیاه در درمان بیماری های نقرس، رماتیسم مزمن، آلزایمر، سرگیجه های عصبی، سردردهای با منشای عصبی یا ناشی ازسوء هاضمه، سرماخوردگی و دردهای ناحیه شكمی اثرات نافع دارد  ) Levey., 1993, Yoshikawa et al.,  .(2000, Silvabrum et al., 2001