فهرست مطالب:

فصل اول…………………………. 1

1-1- طرح مسئله تحقیق………………………….. 2

1-2- سوالات تحقیق………………………….. 3

1-3- فرضیات تحقیق………………………….. 3

1-4- اهداف تحقیق………………………….. 3

1-5- بهره وران تحقیق………………………….. 3

1-6- نوآوری تحقیق………………………….. 4

1-7- روش تحقیق………………………….. 4

1-8- تکنیک کار و ابزار گردآوری اطلاعات………………………….. 4

1-8-1- ابزار گردآوری اطلاعات………………………….. 4

1-9- نمونه گیری………………………….. 4

1-10- روش تحلیل اطلاعات و داده ها………………………… 5

1-11- پیشینه تحقیق………………………….. 5

1-11-1- داخلی………………………….. 5

1-11-2- خارجی………………………….. 6

1-12- موانع تحقیق………………………….. 7

1-13- روایی و پایایی تحقیق………………………….. 7

1-14- واژه ها و مفاهیم…………………………. 8

فصل دوم………………………….. 10

مقدمه………………………… 11

2-1- تعاریف و مفاهیم…………………………. 11

2-1-1- فضا………………………… 11

2-1-2- فضاهای عمومی………………………….. 11

2-1-3- فضای شهری………………………….. 12

2-1-4- فرهنگ…………………………… 13

2-1-5- فضای فرهنگی و هنری………………………….. 13

2-1-6- ورزش…………………………… 14

2-1-7- فضاهای ورزشی………………………….. 14

2-1-8- کیفیت………………………….. 14

2-1-9- کیفیت زندگی………………………….. 15

2-1-10- سبک زندگی………………………….. 17

2-2- فضاهای ورزشی………………………….. 17

2-2-1- نظریه های تفریحات سالم…………………………. 17

2-2-1-1- نظریه ی تأمین نیاز…………………………. 17

2-2-1-2- نظریه ی گذران اوقات فراغت………………………….. 17

2-2-1-3- نظریه ی ارزش فردی و اجتماعی………………………….. 18

2-2-1-4- نظریه بازآفرینی………………………….. 18

2-2-1-5- مدل مول و همکاران…………………………. 18

2-2-2- ورزش همگانی و عوامل توسعه آن…………………………. 19

2-2-2-1- عوامل اصلی توسعه ورزش همگانی………………………….. 20

2-2-3- تکامل ورزش همگانی………………………….. 20

2-2-4- متغیرهای تأثیرگذار بر فعالیت بدنی شهروندان……………………… 21

2-2-5- ورزش به عنوان حق شهروندی………………………….. 22

2-2-6- ابعاد ورزش همگانی………………………….. 23

2-2-7- انگیزه های گرایش به ورزش همگانی………………………….. 23

2-2-8- ویژگی فضاهای ورزشی………………………….. 24

2-2-9- نقش و وظیفه شهرداری در برنامه ریزی و مدیریت فضاهای ورزشی در ایران……..25

2-2-10- مشخصات انواع زمینهای ورزشی………………………….. 26

2-2-10-1- مرکز ورزشی واحد همسایگی………………………….. 26

2-2-10-2- مرکز ورزشی محله…………………………. 26

2-2-10-3- مرکز ورزشی ناحیه…………………………. 27

2-2-10-4- مرکز ورزشی شهر…………………………. 27

2-3- فضاهای فرهنگی و هنری………………………….. 27

2-3-1- حوزه های فرهنگ…………………………… 27

2-3-2- سابقه برنامه ریزی فرهنگی در ایران…………….. 28

2-3-3- اهمیت و نقش برنامه ریزی فرهنگی در شهرها جهت توسعه فرهنگی………. 29

2-3-4- نقش و وظیفه ی شهرداری در برنامه ریزی و مدیریت فضاهای فرهنگی- هنری در ایران……30

2-3-5- جایگاه فعالیت های فرهنگی در نظام عمومی گذران اوقات فراغت……..30

2-3-6- فضاهای فرهنگی- هنری عرضه شده در شهر تهران………… 31

2-3-6-1- تئاتر…………………………. 31

2-3-6-2- فرهنگسرا………………………… 31

2-3-6-3- کتابخانه عمومی………………………….. 32

2-3-6-4- موزه…………………………. 32

2-3-6-5- خانه فرهنگ…………………………… 33

2-3-6-6- سینما………………………… 34

2-3-6-7- نگارخانه…………………………. 34

2-3-6-8- زورخانه…………………………. 34

2-3-6-9- مراکز ویژه…………………………. 35

2-4- سبک زندگی………………………….. 35

2-5- کیفیت زندگی………………………….. 36

2-5-1- دیدگاه های مربوط به کیفیت زندگی شهری………… 36

2-5-1-1- دیدگاه سیاست گذاران…………………………. 36

2-5-1-2- دیدگاه مخاطب محور…………………………. 37

2-5-1-3- دیدگاه کارشناس محور…………………………. 37

2-5-1-4- دیدگاه روان شناختی- ادارکی……………….. 38

2-5-1-5- دیدگاه های نیمه تجربی………………………. 38

2-5-2- رویکردهای نظری کیفیت زندگی………………… 39

2-5-2-1- رویکرد برنامه ریزی شهری…………………….. 39

2-5-2-2- رویکرد جغرافیایی………………………….. 40

2-5-2-3- رویکرد فلسفی………………………….. 42

2-5-2-4- رویکرد اجتماعی………………………….. 43

2-5-2-5- رویکرد اقتصادی………………………….. 44

 

 

2-5-2-6- رویکرد بوم شناسی………………………….. 45

2-5-3- ابعاد کیفیت زندگی شهری………………………….. 46

2-5-4- رویکردهای ارزیابی کیفیت زندگی شهری………….. 48

2-5-4-1- رویکرد ذهنی…………………………. 52

2-5-4-2- رویکرد عینی………………………….. 53

2-5-4-3- رابطه بین کیفیت ذهنی و عینی………………. 54

2-5-5- شاخص های اصلی کیفیت زندگی………………… 55

2-5-5-1- تولید ناخالص داخلی(GDP)………………………… 55

2-5-5-2- شاخص پیشرفت اصلی (GPI)……………………… 56

2-5-5-3- شاخص سلامت اجتماعی (SHI)…………………. 56

2-5-5-4- شاخص توسعه انسانی (HDI)……………………..56

2-5-6- شاخص های کیفیت زندگی در ایران…………………. 57

2-5-6-1- شاخصهای محیطی………………………….. 57

2-5-6-2- شاخصهای فرهنگ شهروندی…………………………..57

2-5-6-3- شاخصهای اقتصادی………………………….. 57

2-5-6-4- شاخصهای جمعیتی و اجتماعی………………………….. 58

2-5-6-5- شاخصهای آموزش، تحصیلات و مهارت ها………………58

2-5-6-6- شاخصهای زیر ساخت ها و تأسیسات……………………. 58

2-5-6-7- شاخصهای سلامتی و بهداشت………………………….. 58

2-5-6-8- شاخصهای حقوق شهروندی………………………….. 59

2-5-6-9- شاخصهای تفریحات و استراحت………………………….. 59

2-5-6-10- شاخصهای مسکن و سرپناه…………………………. 59

2-5-6-11- شاخصهای امنیت………………………….. 59

2-5-7- مدل های کیفیت زندگی………………………….. 60

2-5-7-1- مدل کیفیت زندگی هنکوک و همکارانش………………….. 60

2-5-7-2-  مدل کیفیت زندگی کامپل و همکاران………………………. 61

2-5-7-3-  مدل کیفیت زندگی لندزمن………………………….. 62

2-5-7-4-  مدل کیفیت زندگی فلیس و پری………………………….. 63

2-5-7-5-  مدل کیفیت زندگی رافائل………………………….. 65

2-5-7-6-  مدل کیفیت زندگی سالواریس…………………………… 65

2-5-7-7-  مدل کیفیت زندگی داس…………………………… 66

2-5-7-8-  مدل کیفیت زندگی میشل………………………….. 66

2-5-7-9-  کیفیت فراگیر زندگی اشمیت و نول…………………. 67

2-5-7-10-  مدل کیفیت زندگی دلفیم و همکارانش……………….. 68

2-5-8- تکنیک های ارزیابی کیفیت زندگی………………………….. 70

2-5-8-1- تکنیک SWOT…………………………..

2-5-8-2- تکنیک AHP………………………….

2-5-9- تجربیات جهانی در زمینه کیفیت زندگی……………………. 73

2-5-9-1- آمریکا …………………………73

2-5-9-2- هلند…………………………. 74

2-5-9-3- سنگاپور…………………………. 74

2-5-10-4- تورنتو کانادا………………………… 74

2-5-10-5- استانبول ترکیه…………………………. 74

2-5-10-6- سائوکارلوس برزیل………………………….. 75

2-5-10-7- پورتو پرتغال…………………………. 76

2-5-10-8- تایپه تایوان…………………………. 77

نتیجه گیری………………………….. 79

فصل سوم………………………….. 80

مقدمه………………………….81

3-1- مشخصات کلی شهر تهران…………………………. 81

3-2- سابقه تاریخی و نحوه شکل گیری منطقه 18…………… 82

3-3- موقعیت منطقه 18 در شهر تهران…………………………. 84

3-4- مشکلات منطقه…………………………. 88

3-5- پتانسیل های منطقه…………………………. 89

3-6- خصوصیات اقلیمی و مسیلهای منطقه 18…………………………. 92

3-7- خصوصیات ژئومورفولوژی منطقه 18…………………………. 93

3-7-1- ژئومورفولوژی اقلیمی………………………….. 93

3-7-2- ژئومورفولوژی ساختمانی………………………….. 93

3-8- خصوصیات جمعیتی، اجتماعی، اقتصادی، صنعتی، سیاسی و خدماتی منطقه 18…….94

3-8-1- خصوصیات جمعیتی و اجتماعی………………………….. 94

3-8-1-1- روند تحولات جمعیت منطقه 18…………………………. 94

3-8-1-2- الگوی سنی جمعیت………………………….. 95

3-8-1-3- خانوار و بعد خانوار…………………………. 96

3-8-1-4- مهاجرت………………………….. 97

3-8-1-5- ویژگیهای اجتماعی جمعیت………………………….. 97

3-8-2- خصوصیات اقتصادی………………………….. 98

3-8-2-1- وضع فعالیت………………………….. 98

3-8-2-2- وضع شاغلان بر حسب گروه های عمده فعالیت…………. 99

3-8-3- خصوصیات صنعتی………………………….. 100

3-8-4- خصوصیات سیاسی………………………….. 101

3-8-5- خصوصیات خدماتی………………………….. 101

3-9- معرفی فضاهای مورد مطالعه در منطقه 18………………………… 101

3-9-1- پردیس تماشا………………………… 101

3-9-2- مجموعه ورزشی شهیدان اسماعیلی………………………….. 103

3-9-3- ورزشگاه امام رضا (ع) …………………………103

3-9-4- مجموعه ورزشی بدر…………………………. 104

3-9-5- مجتمع فرهنگی، تفریحی و ورزشی شهید مختار سلیمانی…………. 105

نتیجه گیری………………………….. 106

فصل چهارم………………………….. 107

مقدمه…………………………. 108

4-1- تحلیلهای توصیفی………………………….. 108

4-1-1- جنسیت………………………….. 108

4-1-2- سن………………………….. 109

4-1-3- وضعیت تأهل………………………….. 110

4-1-4- سطح تحصیلات………………………….. 111

4-1-5- وضعیت اشتغال………………………….112

4-1-6- میزان درآمد ماهانه…………………………. 113

4-1-7- میزان هزینه ماهانه…………………………. 114

4-1-8- از کدام منطقه شهر تهران به این مرکز مراجعه می نمایید؟……..115

4-1-9- چه مدت است که در این منطقه اقامت دارید؟……………… 116

4-1-10- کدام یک از مراکز زیر را می شناسید؟………………… 117

4-1-11- هر چند وقت یکبار به مراکز نام برده مراجعه می کنید؟………. 118

4-1-12- بیشتر، چه روزی را برای رفتن به مراکز نام برده انتخاب می کنید؟……….. 119

4-1-13- چه ساعتی از شبانه روز را برای رفتن به مراکز نام برده انتخاب می کنید؟…….. 120

4-1-14- نحوه دسترسی شما به مراکز نام برده کدام گزینه است؟……………. 121

4-1-15- مهمترین هدف استفاده شما از این مراکز کدام گزینه است؟………….. 122

4-1-16- مشخصه ی بارز مراکز نام برده که باعث حضور شما در آن می شود، کدام است؟…….. 123

4-1-17- کدام عامل باعث وابستگی و حس تعلق شما به مراکز نام برده، گردیده است؟……….. 124

4-1-18- انتظار شما از این مراکز چیست؟……………………… 125

4-2- تعیین سلسله مراتب مراکز مورد بررسی در شاخص های پژوهش با روش سلسله مراتبی (AHP)…..126

4-2-1- شاخص محیطی و کالبدی………………………….. 129

4-2-2- شاخص اقتصادی………………………….. 129

4-2-3- شاخص اجتماعی………………………….. 130

4-2-4- شاخص آموزشی………………………….. 131

4-2-5- شاخص زیرساخت و تأسیسات………………………….. 132

4-2-6- شاخص امنیت………………………….. 132

4-2-7- شاخص سلامت………………………….. 133

4-3- تکنیک SWOT…………………………..

4-3-1- تدوین راهبردهای SWOT…………………………..

فصل پنجم………………………….. 139

مقدمه…………………………. 140

5-1- شاخصهای آمار توصیفی (مرکزی و پراکندگی)………………………… 140

5-2- آمار استنباطی………………………….. 143

5-2-1- آزمون کولموگروف-اسمیرنوف………………………….. 143

5-2-2- بررسی تأثیرات فضاهای فرهنگی، ورزشی و هنری منطقه 18 در منطقه و فرا منطقه بر کیفیت زندگی زندگی شهروندان……..144

5-2-2-1– بررسی تأثیرات فضاهای فرهنگی، ورزشی و هنری منطقه 18 در منطقه بر گویه های کیفیت زندگی شهروندان………..144

5-2-2-2– بررسی تأثیرات فضاهای فرهنگی، ورزشی و هنری منطقه 18 در فرا منطقه بر گویه های کیفیت زندگی شهروندان……..148

5-2-2-3- مقایسه تأثیرات فضاهای فرهنگی، ورزشی و هنری بر گویه های کیفیت زندگی در منطقه و فرا منطقه…………151

5-2-2-4– بررسی تأثیرات فضاهای فرهنگی، ورزشی و هنری منطقه 18 در منطقه بر شاخص های کیفیت زندگی شهروندان…….154

5-2-2-5– بررسی تأثیرات فضاهای فرهنگی، ورزشی و هنری منطقه 18 در فرا منطقه بر شاخص های کیفیت زندگی شهروندان….155

5-2-3- اولویت بندی میزان تأثیرات فضاهای فرهنگی، ورزشی و هنری منطقه 18 بر منطقه و فرا منطقه……… 156

5-3- آزمون فرضیه های پژوهش…………………………… 157

5-3-1-آزمون فرضیه اول…………………………. 157

5-3-2- آزمون فرضیه دوم…………………………. 158

نتیجه گیری………………………….. 160

پیشنهادات………………………….. 161

فهرست منابع………………………….. 140

پیوست…………………………… 177

Abstract………………………….

چکیده:

کیفیت زندگی به عنوان مفهومی چند بعدی جهت نشان دادن میزان رضایت فرد از زندگی و به عبارتی معیاری برای تعیین رضایت یا عدم رضایت افراد و گروه ها از ابعاد مختلف زندگی است. این ابعاد می تواند زمینه های تغذیه ای، آموزشی، بهداشتی، امنیتی و اوقات فراغت را شامل می شود، امروزه در ادبیات برنامه ریزی توسعه مباحث کیفیت زندگی به عنوان یک اصل اساسی پیوسته مورد توجه برنامه ریزان و مدیران امر توسعه قرار می گیرد. از این رو در این پژوهش، هدف مهم و اساسی، ارزیابی اثرات فضاهای فرهنگی، ورزشی و هنری مورد مطالعه در ارتقاء کیفیت زندگی شهروندان منطقه 18 تهران است. تحقیق حاضر از حیث هدف کاربردی و به لحاظ روش توصیفی-تحلیلی و علّی-مقایسه ای است. جهت جمع آوری اطلاعات و داده های مورد نیاز از بررسی های اسنادی، کتابخانه ای و مطالعات میدانی استفاده شده است. برای سنجش نظرات و ابعاد ذهنی کیفیت زندگی در منطقه 18، جامعه نمونه با توجه به جمعیت 391368 نفر با بهره گرفتن از فرمول کوکران، 385 محاسبه گردید. برای تجزیه و تحلیل سؤالات پرسشنامه از آزمون های تی تک نمونه ای، تی مستقل و فریدمن استفاده شده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که فضاهای مورد مطالعه با ارائه کارکردهای متفاوت در منطقه و فرامنطقه بر کیفیت زندگی شهروندان تأثیر متفاوتی گذاشته اند و همچنین احداث این فضاها موجب تغییر شیوه زندگی شهروندان از سنتی به مدرن شده است. جهت شناسایی نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهدید از تکنیک SWOT استفاده شده است، که طبق نتایج ماتریس ارزیابی موقعیت و اقدام استراتژیک، راهبرد تهاجمی برای افزایش تأثیر فضاهای فرهنگی، ورزشی و هنری در ارتقاء کیفیت زندگی انتخاب شد. جهت رتبه بندی مراکز با توجه به نظرات شهروندان با بهره گرفتن از تکنیک AHP اقدام گردید، بر اساس نتایج نهایی این تکنیک، پردیس تماشا با بیشترین امتیاز و مجموعه ورزشی شهیدان اسماعیلی با کمترین امتیاز به ترتیب در رتبه اول و آخر قرار گرفتند.

پیشگفتار:

بررسی کیفیت زندگی از اهداف مهم دست اندرکاران بوده و با توجه به گستردگی این مفهوم مورد توجه بسیاری از رشته های علوم مختلف قرار گرفته است. از این رو، بهبود رفاه و آسایش به عنوان هدف توسعه، وابسته به شناخت هر چه بیشتر عوامل مؤثر بر کیفیت زندگی انسان است. بر این اساس، شروع جدی این بحث به دهه 1960 باز می گردد. زمانی که مشخص شد رشد و توسعه اقتصادی لزوماً منجر به بهبود کیفیت زندگی مردم نمی شود. کیفیت زندگی به عنوان مفهومی برای نشان دادن میزان رضایت فرد از زندگی و به عبارتی معیاری برای تعیین رضایت و عدم رضایت افراد و گروه ها از ابعاد مختلف زندگی است. این ابعاد می تواند زمینه های تغذیه ای، آموزشی، بهداشت، امنیت و اوقات فراغت را شامل می شود، از طرفی، دیگر امروزه در ادبیات برنامه ریزی توسعه مباحث کیفیت زندگی به عنوان یک اصل اساسی پیوسته مورد نظر برنامه ریزان و مدیران امر توسعه است. ارتقاء برنامه ریزی شهری از نگاه صرف کالبدی-کارکردی به نگاهی چند بعدی و چند وجهی در قالب در نظر گرفتن ابعاد اجتماعی، روانی، کیفی و اقتصادی در تعامل و کنش متقابل با ابعاد کالبدی-کارکردی، یکی از نتایج توجه به مفهوم کیفیت زندگی شهری در عرصه جهانی بوده است. به طور کلی می توان گفت که مفهوم «کیفیت محیط زندگی» و یا «کیفیت زندگی شهری» با هدف اصلاح و تکامل مفهوم توسعه از توسعه صرف کمی و اقتصادی به توسعه پایدار شهری مطرح و مورد توجه قرار گرفت. به هر جهت، کیفیت زندگی به عنوان یک اصطلاح کلی، مفهومی برای نشان دادن چگونگی برآورده شدن نیازهای انسانی و همچنین معیاری برای ادراک رضایت و عدم رضایت افراد و گروه ها از ابعاد مختلف زندگی است.

پژوهش پیش رو در 5 فصل تدوین شده است که در فصل نخست به کلیات تحقیق شامل بیان مسئله، سؤالات تحقیق، فرضیه، اهداف، روش تحقیق، پیشینه و واژگان کلیدی تحقیق اشاره شده است.

در فصل دوم ابتدا تعاریف و مفاهیم و سپس نظریه ها، مدل ها و تجربیات کیفیت زندگی مورد بررسی قرار گرفته است.

در فصل سوم ابتدا، مشخصات کلی شهر تهران مورد بررسی قرار گرفت، و سپس پیشینه منطقه و ویژگی های طبیعی و انسانی منطقه 18 مورد بررسی قرار گرفت و در انتهای فصل، مشخصات مراکز مورد بررسی در پژوهش ذکر شده است.

در فصل چهارم ابتدا به بررسی و تحلیل نظر و دیدگاه مراجعه کنندگان مراکز مورد مطالعه پرداخته شده است و در نهایت از مدل های AHP و SWOT به منظور رتبه بندی و شناخت نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهدید مراکز استفاده شده است.

در پایان، در فصل پنجم برای تجزیه و تحلیل داده ها از فنون آمار توصیفی شامل جداول فراوانی و نمودارهای میله ای برای تجزیه و تحلیل داده های مشخصات فردی و سؤالات توصیفی و از آزمون آماری کولموگروف-اسمیرنوف، آزمون تی تک نمونه ای با ارزش آزمون 3، آزمون تی مستقل و آزمون فریدمن جهت تجزیه و تحلیل داده ها و بررسی فرضیات تحقیق استفاده شده است.

فصل اول: کلیات پژوهش

1-1- طرح مسئله تحقیق

امروزه یکی از شاخص های پیشرفت یک اجتماع، ارتقاء کیفیت زندگی است. کیفیت زندگی شهری، واژه ای پیچیده، چند بعدی و کیفی در رابطه با شرایط و وضعیت جمعیت، در یک مقیاس جغرافیایی خاص (شهر، منطقه، محله و…) است که هم متکی به شاخص های ذهنی یا کیفی و هم متکی به شاخص های عینی یا کمی است. مفهوم کیفیت زندگی شهری را می توان در یک برداشت جامع و کلی بدین گونه تعریف کرد: « کیفیت زندگی شهری در برگیرنده ی ابعادی روانی است که شاخص هایی همچون رضایت، شادمانی و امنیت را در بر می گیرد. در برخی موارد، رضایت اجتماعی نیز نامیده می شود. همچنین ابعادی محیطی که در برگیرنده ی سنجه هایی همچون مسکن، دسترسی به خدمات و امنیت محیطی است. جنبه های دیگر در برگیرنده ی توجه به فرصتهای اجتماعی، امیدهای اشتغال، ثروت و اوقات فراغت است». قبل از دهه 1970 در برنامه ریزی شهری بیشتر بر ابعاد کالبدی-کارکردی توجه می شده است و به اهداف و ارزشهای اجتماعی و کیفی توجهی نمی گردید. بعد از تحولاتی که در دیدگاه ها، اهداف و روش های برنامه ریزی صورت گرفت مفاهیم جدیدی از جمله توجه به مفهوم کیفیت زندگی وارد مباحث برنامه ریزی شهری گردید و برنامه ریزی شهری را به سمت تعیین شاخص ها و معیارهای جدیدی جهت بیان ارتقاء کیفیت زندگی شهری سوق داد.

از جمله شاخص های اساسی سنجش کیفیت زندگی وجود فضاهای عمومی در سطح شهر است که همه شهروندان بدان دسترسی بی قید و شرط دارند و نیازهای وسیعی از شهروندان را پاسخگو می باشد. فضاهای عمومی شهری طیف وسیعی از فضاها را دربر می گیرد. فضاهای عمومی صحنه نمایش زندگی روزمره مردم است و در تقابل با فضای زندگی خصوصی تعریف می شود. اهمیت فضای عمومی به دلیل نقشی است که در توسعه جامعه ی دموکراتیک بازی می کند؛ به عبارتی چنانچه دسترسی برابر به عرصه ی عمومی برای همه ی جامعه فراهم شود، تهدید تمایز و جدایی اجتماعی کاهش می یابد و تنوع فرهنگی شکل یافته، می تواند فضای عمومی را تبدیل به مکانی نماید که افراد و گروه های مختلف بتوانند در اجرای قوانین خود گزیده، مشارکت کنند. مطابق با نظریات هابرماس و آرنت، دسترسی بی قید و شرط، اصل اساسی در فضاهای عمومی است (مدیری، 1385: 12). از این رو توجه به فضاهای مورد نیازی که ضامن سلامت جسم و روح و کیفیت زندگی شهروندان است، در برنامه ریزی و ساختار شهر ضروری به نظر می رسد. بدین منظور برنامه ریزی به منظور ارتقای کیفیت زندگی شهری نیازمند دستیابی به معیارها و شرایطی است که آسایش و رضایتمندی شهروندان را از طریق برآوردن نیازهای مادی و روانی آنان پاسخ گوید (وظیفه و همکاران، 1392: 2).

منطقه 18 تهران در سال 1359 به عنوان منطقه جدید به شهر تهران ملحق گردیده است. این منطقه در منتهی الیه جنوب غربی شهر تهران واقع شده و از شمال به 45 متری زرند و بزرگراه فتح در منطقه 9 و منطقه 21، از جنوب به بزرگراه آیت اله سعیدی (منطقه 19) و بزرگراه آزادگان و شهر چهاردانگه، از شرق به بزرگراه آیت اله سعیدی و منطقه 17، و از غرب به بزرگراه آزادگان محدود می گردد.

در دهه 80، پنج مجموعه بزرگ فرهنگی، ورزشی، هنری (پردیس تماشا، شهید سلیمانی، بدر، شهیدان اسماعیلی و امام رضا) در این منطقه احداث گردیده که تامین کننده و برطرف کننده نیازهای اجتماعی شهروندان ساکن در منطقه می باشد و این پایان نامه در پی آن است که به ارزیابی تأثیر این فضاهای عمومی در بهره مندی از آنها جهت ارتقاء کیفیت زندگی شهروندان بعد از گذشت یک دهه بپردازد.

2-1- سوالات تحقیق

1- تاثیر احداث فضاهای جدید فرهنگی، ورزشی و هنری مورد مطالعه منطقه 18 بر کیفیت زندگی شهروندان چگونه است؟

2- فضاهای فرهنگی، ورزشی و هنری مورد مطالعه منطقه 18 چه تغییری در شیوه زندگی مردم منطقه به وجود آورده اند؟

3-1- فرضیات تحقیق

1- فضاهای فرهنگی، ورزشی و هنری منطقه 18 با ارائه کارکردهای متفاوت در منطقه و فرامنطقه بر کیفیت زندگی شهروندان تأثیر متفاوتی گذاشته اند.

2- احداث 5 مجموعه فرهنگی، ورزشی و هنری مورد مطالعه منطقه 18، موجب تغییر شیوه زندگی شهروندان از سنتی به مدرن شده است.

مهندس کاوه رضایی

 

 

 

اردیبهشت94

چکیده
 توجه به مسئله ایمنی در تأسیسات صنعتی و شیمیایی از اهمیت بسیاری برخوردار است. به گواهی آمار و ارقام، میزان خسارات و صدمات انسانی اقتصادی و زیست‌محیطی ناشی از حوادث صنعتی همه‌ساله در جهان بسیار بالا است. افزون بر اینکه برخی از این خسارات اساساً غیرقابل‌جبران هستند. بنابراین برای پیشگیری از این صدمات و کشف مخاطراتی که منجر به بروز حوادث می‌شود و نیز آنالیز ریسک واحد صنعتی به تدابیر خاص و روش سامان نیاز است. در این مطالعه، ارزیابی خطرات و آنالیز ریسک واحد Utility پالایشگاه پنجم مجتمع گاز پارس جنوبی مورد بررسی قرار گرفته است. برای شناسایی خطرات این واحد از تکنیک (HAZOP) استفاده شده است که در آن به کشف مشکلات فرایندی نیز پرداخته می‌شود در این راستا انحراف موجود توسط تیم HAZOP بررسی شده است. نتیجه این پژوهش ارائه پیشنهاد‌ها کارشناسی حاصل از روش HAZOP برای کاهش ریسک و بالا بردن ضریب ایمنی و عملیاتی واحد است. براساس کارشناسی‌های صورت گرفته راندمان واحد Utility به شدت وابسته به جریان و فشار ناشی از آن در واحد می‌باشد، زیرا جریان ورودی به واحد ابتدا در مخزن ذخیره شده سپس با فشار متناسب آن واحد توزیع می‌گردد پس هرچه بتوان این پارامترها را کنترل و از افزایش­ و کاهش آن‌ ها جلوگیری نمود. جریان با یک فشار عملیاتی نرمال در سیستم گردش داشته و از خسارات احتمالی که از جمله آن‌ ها می‌توان به شکسته شدن لاین‌ها به دلیل حساسیت در مقابل تنش‌های زیاد و توقف پمپ و از سرویس خارج شدن واحد به دلیل کاهش جریان جلوگیری نمود.
مهم­ترین پیشنهادات ارائه شده در این مطالعه شامل نصب هشداردهنده‌های دما و فشار در واحد می‌باشد. همچنین براساس نتایج این مطالعه دستورالعمل راه­اندازی واحد اصلاح گردید.
کلمات کلیدی: شناسایی مخاطرات، واحد بخار آب، هزاپ، پالایشگاه گاز


فهرست مطالب
 
عنوان                                                                                                                                                          صفحه
 

1-1- تاریخچه ایمنی در صنعت… 6
1-1-2- سلامت و جنبش ایمنی، از گذشته تا حال.. 6
1-1-3- پیشرفت‌های اولیه ایمنی.. 7
1-1-4- حوادث و اثرات آنها در صنعت… 8
1-1-5- هزینه‌های حوادث.. 8
1-2- مروری بر فجایع عظیم صنعتی در گذشته. 9
1-2-1- حادثه عظیم نیروگاه هسته ای چرنوبیل.. 9
1-2-2- آتش‌سوزی در مجتمع پتروشیمی پردیس یک عسلویه. 11
1-2-3- انفجار فیسین فرانسه: 11
1-2-4- آتش‌سوزی و انفجار در سکوی تولید نفت دریای شمال، پایپر آلفا 11
1-2-5- حادثه بوپال هندوستان.. 12
1-2-6- انفجار در مجتمع پتروشیمی خارک… 12
1-3 تعاریف… 13
1-3-1- ریسك… 13
1-3-2- مخاطره 13
1-3-3- واقعه. 13
1-3-4- حادثه. 14
1-3-5- ایمنی.. 14
1-3-6-ریسك قابل تحمل.. 14
1-4- معیار اندازه‌گیری ریسك… 14
1-4-1- شاخص ریسك… 14
1-4-2- شدت متوسط تلفات.. 15
1-4-3- ریسك شخصی.. 15
1-4-4- ریسك جمعی.. 15
1-5- ارزیابی ریسك… 15
1-6- شناسایی مخاطرات.. 16
1-6-1- مرور ایمنی.. 17
1-6-2-آنالیز چک لیست… 18
1-6-3- آنالیز پرسش…. 18
1-6-4- تحلیل مواد موجود در فرایند وشرایط بحرانی.. 19
1-6-5- تجزیه و تحلیل مقدماتی خطر(PHA) 19
1-6-6- مطالعه مخاطرات و راهبری (HAZOP) 20
1-6-7- تحلیل مخاطرات.. 20
1-6-8-تحلیل عیب‌ها و اثرات.. 21
1-7- مدل‌سازی پیامد. 21
1-9- محاسبه ریسک… 22
1-9-1- منحنی F-N 22
1-9-2- معیارهای پذیرش ریسک… 24
1-10- کاهش ریسک… 25
1-11- نتیجه گیری.. 26

2-1- مقدمه. 29
2-2- تعریف HAZOP. 29
2-3- دلایل فراگیر شدن روش HAZOP. 29
2-4- شرح فعالیت‌ها در روش HAZOP. 30
2-5- اطلاعات شروع به کار 30
2-6- مراحل HAZOP. 31
2-7- گروه HAZOP. 31
2-8- جدول HAZOP. 34
2-8-1- ورودی‌های جدول HAZOP. 35
2-9- نرم‌افزارهای کاربردی و دلایل استفاده از آنها. 38
2-10- معایب عمده روش HAZOP. 40
2-11- ماتریس ریسک… 40
2-12 – انتگراسیون مدل ریاضی به عنوان راهکار پیشنهادی جهت بهبود معایب روش HAZOP. 42
2-13– نتیجه‌گیری: 42

3-1- مقدمه. 45
3-1-1- شرکت مجتمع گاز پارس جنوبی: 46
3-2-1- واحد 100: سیلابه گیر، تجهیزات دریافت و HP separator 47
3-2-2- واحد 101: شیرین‌سازی گاز 49
3-2-3- واحد 102: احیاء گلایكل.. 49
3-2-4- واحد 103: تثبیت میعانات گازی.. 50
3-2-5- واحد 104: نم‌زدایی و حذف جیوه 50
3-2-6- واحد 105: بازیافت اتان.. 51
3-2-7- واحد 106: صادرات گاز 52
3-2-8- واحد 107: جداسازی گاز مایع. 53
3-2-9- واحد 108: بازیافت گوگرد. 53
54
3-2-9-2- مرحله گاز زدایی.. 54
3-2-9-3- آشغال‌سوز  (Incinerator) 55
3-2-10- واحد 109: جداسازی گازهای اسیدی و هیدروكربن‌ها از آب.. 55
3-2-11- واحد 110: پشتیبان واحد 103. 56
3-2-12-واحد 111: پروپان خنك كننده 56
3-2-13- واحد 113: احیا كاستیك… 57
3-2-14- واحد 114: فرآوری پروپان.. 58
3-2-15- واحد 115: فرآوری بوتان.. 59
3-2-16- واحد 116: فرآوری اتان.. 59
3-2-16-1- بخش جذب (Absorber) 60
3-2-16-2- بخش احیا (Regeneration) 60
3-2-16-3-بخش آبگیری (Dehydration) 60
3-2 -17- واحد 121: تولید بخار آب.. 61
3-2-18- واحد122: گاز سوخت (fuel gas) 62
3-2-19- واحد 123: تولید هوای ابزاردقیق.. 63

 

3-2-20- واحد124: تولید نیتروژن.. 64
3-2-21- واحد 125: تأمین آب.. 65
3-2-22- واحد 126: شیرین‌سازی آب.. 66
3-2-23- واحد 127: تولید آب بدون املاح. 67
3-2-24- واحد 128: تولید آب آشامیدنی (potable water) 67
3-2-25- واحد 129: تصفیه پسابهای صنعتی.. 68
3-2-25-1- تصفیه آب روغنی و هیدرو كربن ها 68
3-2-25-2- تصفیه آب‌های شیمیایی.. 68
3-2-25-3- تصفیه فاضلاب انسانی.. 69
3-2-26- واحد130: آب آتش‌نشانی.. 70
3-2-27- واحد 131: تأمین سوخت مصرف‌كننده‌های دیزلی.. 71
3-2-28- واحد132: آب خنك‌كن.. 71
3-2-29- واحد 140: مشعل‌ها (flares) 72
3-2-30- واحد 141: مخزن درین.. 72
3-2-31- واحد 142: حوضچه‌سوزان (Burn Pit) 73
3-2-32- واحد 143: مخازن میعانات گازی.. 73
3-2-33- واحد 144: جامد‌سازی گوگرد. 74
3-2-34- واحد 145: ذخیره پروپان جهت سردسازی.. 74
3-2-35- واحد 146: ذخیره مواد شیمیایی.. 74
3-2-36- واحد 147: ذخیره‌سازی پروپان صادرات.. 75
3-2-37- واحد 148: ذخیره‌سازی بوتان صادرات.. 76

4-1- مقدمه. 78
4-2- مدارک مطالعات HAZOP واحد Utility پالایشگاه پنجم. 79
4-2-1- اعضای تیم HAZOP. 79
4-2-2- لیست شماره نقشه‌های به کار رفته درHAZOP. 79
4-2-3- لیست گره‌ها 80
4-2-4- بررسی انحرافات در هر گره 83
4-2-5- جداول HAZOP : شامل کلیه جداول نهایی شده می‌باشد. (Worksheet) 83
4-2-5-1- تفسیر جدول الف-61-کاهش/قطع جریان در سیستم ورودی آب دریا به مخزن101. 84
4-2-6- لیست پیشنهادات ارائه شده در جلسات HAZOP. 85
4-3- فرضیات و ملاحظات در انجام مطالعات HAZOP. 85
4-4- راه‌کارهای مؤثر برای کاهش ریسک در واحد Utility پالایشگاه پنجم. 86
4-4-1- تجهیزات حفاظت فردی.. 86
4-4-2- مواد فرایندی.. 86
4-4-3- بهداشت کار 87
4-4-4- حوادث.. 87
4-4-5- آموزش… 87
4-4-6- تعمیرات و نگهداری.. 87
4-4-7- فرایند. 88
4-4-8- ایمنی.. 88
4-4-9- مدیریت… 88
4-5- نتیجه‌گیری.. 88

5-1- مقدمه. 90
5-2- پیشنهادات عمومی.. 90
5-3- نتایج حاصل از مطالعه مخاطرات و راهبری (HAZOP) 91
5-3-1- پیشنهادات سخت‌افزاری.. 92
5-3-2- پیشنهادات دستورالعملی و توصیه‌ها 95
5-3-3- پیشنهادات مطالعاتی و تحقیقاتی.. 97
5-4- پیشنهاداتی برای كارهای آینده 97
مراجع. 98
پیوست‌ها 101
پیوست (الف): مدارک HAZOP. 102
پیوست (ب): گره‌بندی انجام شده بر روی نقشه‌های p&id واحدUtility پالایشگاه پنجم. 132
پیوست (ج): پرسش‌نامه HSE. 139


فهرست جداول
 
عنوان                                                                                                                                                          صفحه
 
جدول 1-1- روش‌های شناسایی مخاطرات.. 18
جدول 1-2- بخش‌های منحنی F-N.. 23
جدول2-1- اصول بنیادی HAZOP. 30
جدول 2-2- مراحل روش HAZOP. 33
جدول 2-3- الف. جدول HAZOP. 34
جدول 2-4- پارامترهای موجود در روش HAZOP 36
جدول 2-5- کلید واژه‌های روش HAZOP 37
جدول 2-6- مقادیر پیچیدگی گره‌ها 38
جدول 2-7- مقادیر پیچیدگی دستگاه‌ها 39
جدول 2-8- مقادیر فاکتور سطح طراحی.. 39
موجود در معادله. 39
جدول 2-10- تعاریف کیفی شدت جهت آسیب وارده به انسان.. 41
جدول 2-11- تعاریف کیفی احتمال.. 41
جدول 2-12- تعاریف ارزش ریسک… 41
جدول 4-1- اعضای تیم HAZOP. 79
جدول 4-2- لیست شماره نقشه‌های به کار رفته در HAZOP. 80
جدول 4-3- لیست گره‌ها 81
جدول 4-4- بررسی انحرافات در هر گره 83
جدول 4-5- تفسیر جدول الف- 61- کاهش/ قطع جریان در سیستم ورودی آب دریا به مخزن101. 84
جدول الف-1- قطع جریان در مرحله شیرین‌سازی آب از تا مرخله توزیع. 102
جدول الف-2- قطع جریان در مرحله شیرین‌سازی آب از مخزن ذخیره تا مرحله توزیع. 103
جدول الف-3- افزایش جریان در مرحله شیرین‌سازی آب از مخزن ذخیره تا مرحله توزیع. 103
جدول الف-4- معکوس شدن جریان در مرحله شیرین‌سازی آب از مخزن ذخیره تا مرحله توزیع. 103
جدول الف-5- افزایش فشار در مرحله شیرین‌سازی آب از مخزن ذخیره تا مرحله توزیع. 104
جدول الف-6-کاهش دما در مرحله شیرین‌سازی آب از مخزن ذخیره تا مرحله توزیع. 104
جدول الف-7- قطع جریان در مرحله مخزن 101 به واحد نمک زدایی.. 104
جدول الف-8- افزایش جریان در مرحله مخزن 101 به واحد نمک زدایی.. 105
جدول الف-9- معکوس شدن جریان در مخزن 101 به واحد نمک‌زدایی.. 105
جدول الف-10- افزایش فشار در مخزن 101 به واحد نمک‌زدایی.. 106
جدول الف-11- افزایش سطح درمخزن آب نمک‌زدایی شده 106
جدول الف-11-کاهش سطح در مخزن آب نمک‌زدایی شده 106
جدول الف-12- قطع جریان از پکیج هیپوکلرید به مخزن آب نمک زدایی شده 107
جدول الف-13-افزایش جریان از پکیج هیپوکلرید به آب نمک زدایی شده 107
جدول الف-15- معکوس شدن جریان از پکیج هیپوکلرید به آب نمک زدایی شده 108
جدول الف-16- کاهش فشار از پکیج هیپوکلرید به مخزن توزیع آب.. 108
جدول الف-17- قطع جریان از بیوسید به آب و آتش نشانی.. 108
جدول الف-18- افزایش جریان از بیوسید به آب و آتش نشانی.. 109
جدول الف-19- معکوس شدم جریان از بیوسید به آب و آتش‌نشانی.. 109
جدول الف-20- قطع جریان از واحد آب نمک‌زدایی شده به مخزن آب آشامیدنی.. 110
جدول الف-21- افزایش جریان از واحد آب نمک‌زدایی شده به مخزن آب آشامیدنی.. 110
جدول الف-22- افزایش فشار از واحد آب نمک زدایی شده به مخزن آب آشامیدنی.. 111
جدول الف-23- کاهش فشار از واحد آب نمک‌زدایی شده به مخزن آب آشامیدنی.. 111
جدول الف-24- قطع جریان توزیع آب آشامیدنی از مخزن101.. 111
جدول الف-25-افزایش جریان توزیع آب آشامیدنی از مخزن101.. 112
جدول الف-26- افزایش سطح مخزن ذخیره آب آشامیدنی.. 112
جدول الف-26- کاهش سطح مخزن ذخیره آب آشامیدنی.. 113
جدول الف-27- افزایش دما در مخزن ذخیره آب آشامیدنی.. 113
جدول الف-28- افزایش فشار در مخزن ذخیره آب آشامیدنی.. 113
جدول الف-29-کاهش فشار درمخزن ذخیره آب آشامیدنی.. 114
جدول الف-30-کاهش فشار درمخزن ذخیره آب آشامیدنی.. 114
جدول الف-31-کاهش فشار درمخزن ذخیره آب آشامیدنی.. 114
جدول الف-32-کاهش فشار درمخزن ذخیره آب آشامیدنی.. 115
جدول الف-33-قطع جریان دستگاه خنک کننده مدار آب.. 115
جدول الف-34-افزایش جریان دستگاه خنک کننده مدار آب.. 116
جدول الف-35-افزایش دما در دستگاه خنک کننده مدار آب.. 116
جدول الف-36-کاهش دما دردستگاه خنک کننده مدار آب.. 116
جدول الف-37-افزایش فشاردردستگاه خنک کننده مدارآب.. 117
جدول الف-38-کاهش فشاردردستگاه خنک کننده مدار آب.. 117
جدول الف-39- عدم خوردگی در درام 101.. 117
جدول الف-40- عدم خوردگی در درام 101.. 118
جدول الف-41-افزایش سطح درام. 118
جدول الف-42-کاهش سطح درام. 119
جدول الف-43-افزایش فشار در درام. 119
جدول الف-44-کاهش فشار در درام. 119
جدول الف-45-قطع جریان آب آتش نشانی ارسالی به مخزن.. 120
جدول الف-46- افزایش جریان آب آتش نشانی ارسالی به مخزن.. 121
جدول الف-47- افزایش سطح درآب آتش نشانی ارسالی به مخزن.. 121
جدول الف-48- کاهش سطح درآب آتش نشانی ارسالی به مخزن.. 121
جدول الف-49- افزایش فشار درآب آتش نشانی ارسالی به مخزن.. 122
جدول الف-50- کاهش فشار درآب آتش نشانی ارسالی به مخزن.. 122
جدول الف-51- قطع توزیع جریان برگشتی از پمپ‌ها از مخزن.. 122
جدول الف-52- افزایش توزیع جریان برگشتی از پمپ‌ها از مخزن.. 123
جدول الف-53- معکوس توزیع جریان برگشتی از پمپ‌ها از مخزن.. 123
جدول الف-54- افزایش توزیع فشار برگشتی از پمپ‌ها از مخزن.. 123
جدول الف-55- کاهش توزیع فشار برگشتی از پمپ‌ها از مخزن.. 124
جدول الف-56-قطع جریان از مخزن از طریق پمپ‌های اصلی به شبکه توزیع. 124
جدول الف-58- افزایش جریان از مخزن از طریق پمپ‌های اصلی به شبکه توزیع. 125
جدول الف-59- افزایش دمااز مخزن از طریق پمپ‌های اصلی به شبکه توزیع. 125
جدول الف-60- کاهش دما از مخزن از طریق پمپ‌های اصلی به شبکه توزیع. 125
جدول الف-61-کاهش جریان ورود آب دریا به مخزن101.. 126
جدول الف-62- معکوس جریان ورود آب دریا به مخزن101.. 128
جدول الف-63- افزایش جریان ورود آب دریا به مخزن101.. 128
جدول الف-64- افزایش فشارورودی آب دریا به مخزن101.. 128
جدول الف-65- کاهش فشارورودی آب دریا به مخزن101.. 129
جدول الف-66-کاهش جریان درون پمپ تقویت‌کننده آب دریا از مسیر مخزن به هدر 129
جدول الف-67- افزایش جریان درون پمپ تقویت کننده آب دریا از مسیر مخزن به هدر 130
جدول الف-68- کاهش فشار درون پمپ تقویت کننده آب دریا از مسیر مخزن به هدر 130
جدول الف-69-افزایش سطح در مخزن ذخیره آب دریا 131
جدول الف-70-کاهش سطح در مخزن ذخیره آب دریا 131
فهرست شکل‌ها
 
عنوان                                                                                                                                                          صفحه
 
شکل 1-1- انفجار در سکوی پایپر آلفا 12
شکل 1-2- مراحل مختلف ارزیابی ریسک… 16
شکل 1-3- منحنی F-N.. 23
شکل 2-1- مراحل روش HAZOP. 32
شکل 2-2- نقش هر عضو در مراحل مطالعات HAZOP. 33
شکل 2-3- ماتریس ریسک… 41
شکل 3-1- میدان گازی پارس جنوبی.. 46
شکل 3-2- نمایی از پالایشگاه پنجم. 48
شکل 3-3- نمایی از واحد تولید بخار آب.. 62
شکل 3-4- نمایی از واحد تولید نیتروژن.. 64
شکل 3-5- نمایی از واحد دریافت آب از دریا 65
شکل 3-6- نمایی از واحد شیرین‌سازی آب.. 66
شکل 3-7- نمایی از واحد تصفیه آب.. 69
شکل 3-8- نمایی از واحد آب و آتش نشانی.. 71
فهرست علائم
 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

علامت	نشانه
E	مبدل
FA	آنالیزور جریان
FAH	هشداردهنده جریان زیاد
FAHH	هشداردهنده جریان خیلی زیاد
FAL	هشداردهنده جریان کم
FALL	هشداردهنده جریان خیلی کم
FI	هشداردهنده جریان
FIC	کنترل‌کننده ارتفاع جریان
FT	انتقالدهنده جریان
FT	ترانسمیتر جریان
FV	شیر کنترل جریان
HIC	هوای روی ابزار دقیق
LA	آنالیزور سطح
LAH	هشداردهنده سطح زیاد مایع
LAHH	هشداردهنده سطح زیاد خیلی مایع
LAL	هشداردهنده سطح کم مایع
LALL	هشداردهنده سطح خیلی کم مایع
LG	اندازه‌گیری ارتفاع مایع
LGH	هشداردهنده اندازه زیاد مایع
LGHH	هشداردهنده اندازه خیلی زیاد مایع
LGL	هشداردهنده اندازه کم مایع
LGLL	هشداردهنده اندازه خیلی کم مایع
LI	کنترل‌کننده سطح
LIC	کنترل‌کننده ارتفاع مایع
LT	ترانسمیتر سطح مایع
LV	شیر کنترل سطح مایع
M	میکسر
P	پمپ
PCV	هشداردهنده فشار بالا
PG	اندازه‌گیری فشار
PI	هشداردهنده فشار بالا
PIC	کنترل‌کننده فشار
PSV	شیر فشار شکن
PT	ترانسمیتر فشار
PV	شیر کنترل فشار
RO	اسموز معکوس
T	مخزن
TI	هشداردهنده دما
XV	شیر کنترل جریان

پیشگفتار:

امروزه ایجاد محیطی ایمن که در آن تمامی عوامل آسیب‌رسان شناسایی، ارزیابی، حذف یا کنترل گردیده تا سلامت افراد و تأسیسات را تضمین نماید از اولویت‌های مدیریت‌های صنعتی می‌باشد، علم ایمنی نیز همانند نگرش سنتی به ایمنی عکس‌العملی بوده است یعنی تا هنگامی که حوادث رخ نمی‌داد مدیران به فکر یافتن اشکالات و رفع آنها بر نمی‌آمدند. در دهه‌ های اخیر ملاحظات وجدانی و اخلاقی صاحبان صنایع در کنار الزامات قانونی و تعهدات بیمه‌ای، توجه به علم ایمنی را در جایگاهی ویژه قرار داده است. در این میان از تأثیر زیاد ایمنی بر سود‌آوری و افزایش رقابت با همکاران نیز نباید غافل شد. بنابراین توجه به ایمنی با نگرش پیشگیرانه نسبت به حوادث به ‌خصوص در صنایع نفت، گاز و پتروشیمی که پتانسیل بالایی جهت ایجاد سوانح انسانی و زیست‌محیطی دارند، محور توجه قرار گرفته است.
صنعت گاز در ایران به دلیل وجود ذخایر عظیم گازی در این کشور از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. پالایشگاه‌های گاز یکی از مهم‌ترین قسمت‌های این صنعت به شمار می‌روند و لزوم افزایش ایمنی در این بخش‌ها از مهم‌ترین موارد مورد توجه همه می‌باشد زیرا کوچک‌ترین مشکلی در این صنعت علاوه بر فجایع عظیم زیست‌محیطی و انسانی ممکن است مسایل اقتصادی جبران‌ناپذیری را به کشور تحمیل نماید.
روش‌های متعددی جهت افزایش فرایندهای جاری در صنایع گازی مورد استفاده قرار می‌گیرند که مطالعه مخاطرات و راهبری فرایند[1] یکی از بهترین این روش‌ها است. استفاده از این روش در کشورهای صنعتی به صورت یک الزام مطرح می‌شود اجرای این سیستم در کشورهای رو به توسعه شدیداً توصیه شده و در بسیاری از صنایع نفت، گاز و پتروشیمی مورد استفاده قرار می‌گیرد. اجرای سیستم HAZOP در پالایشگاه‌های ایران به منظور افزایش ایمنی سیستم‌ها به یکی از مهم‌ترین کارهای قابل انجام در این کارخانجات تبدیل شده و تاکنون در بسیاری از صنایع مرتبط با نفت، گاز و پتروشیمی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
از کارهای انجام شده در این صنایع می‌توان به مطالعه HAZOP و ارزیابی ریسک برای واحد اوره مجتمع پتروشیمی شیراز، واحدهای شیرین‌سازی مجتمع پتروشیمی رازی، واحد تولید اکسید اتلین مجتمع پتروشیمی اراک، واحد تولید فلور- UCF اصفهان واحد‌های بی‌کربنات‌سدیم مجتمع پتروشیمی شیراز، واحد بازیافت LPG پالایشگاه گاز کنگان، واحد تولید پلی‌استایرن پتروشیمی تبریز، واحد‌‌های بالادستی منطقه دهران و دانان، واحد آبگیری از دریا در پتروشیمی مبین و واحد آیزوماکس شرکت پالایش نفت بندرعباس اشاره نمود. البته فعالیت‌های انجام شده در این زمینه بسیار زیاد و رو به پیشرفت است و هر روز واحدهای بیشتری از مجتمع پتروشیمی تحت این مطالعه قرار می‌گیرند[1].
دلایل ضرورت و توجیه اجرای پروژه در واحد Utility پالایشگاه پنجم مجتمع گاز پارس جنوبی:

1. با توجه به اینکه بیش از 5 سال از زمان نصب و راه‌اندازی این واحد می‌گذرد و این در حالی است که در واحد Utility هیچ‌گونه مطالعات HAZOP موجود و در دسترس ‌نمی‌باشد و پس از بهره‌برداری واحد، مطالعات شناسایی مخاطرات از طریق مطالعات HAZOP انجام نگردیده است.
2. حجم سرمایه‌گذاری بالا به همراه اهمیت بعد استراتژیک تأمین سوخت و انرژی مستمر و مداوم ایجاب می‌کند عوامل مخاطره‌آمیز و عواملی که باعث کاهش نرخ تولید و یا برهم زننده کیفیت محصول می‌گردد، شناسایی و تدابیر لازم برای حذف آن‌ ها اتخاذ گردد.
3. مراکز دولتی و افراد همیشه در مقابل تغییرات مقاومت نشان می‌دهند. ارائه‌ راهکار‌های علمی، مدون و مستدل از طریق گروهی متخصص و زبده با کمک تجربیات پرسنل خود مجتمع، راه را برای بهبود هر چه سریع‌تر سطح ایمنی و عملیاتی سیستم هموارتر می کند.

هزینه‌های مستقیم و غیرمستقیم ناشی از حوادث هر ساله صدمات مالی و جانی قابل توجهی را متوجه صنایع کشور و علی‌الخصوص صنعت پالایش گاز به دلیل ماهیت فعالیت‌های این صنعت به عنوان یکی از صنایع پرمخاطره کشور می‌سازد، لذا برای جلوگیری از وقوع چنین حوادثی، استفاده از یک روش سیستماتیک برای شناسایی مخاطرات پنهان موجود در واحدهای صنعتی و بازبینی مستمر آن ضروری است.
بسیاری از مدیران و کارشناسان توجه به مسائل ایمنی را صرفه‌جویی در وقت و سرمایه قلمداد می‌کنند. پیاده‌سازی برنامه‌های ایمنی در واحدهای صنعتی، شناسایی پتانسیل‌های خطر و ارائه راهکارهای اجرایی برای پیشگیری و کاهش صدمات ناشی از حوادث، می‌تواند مزایای بسیاری را به لحاظ اقتصادی و استفاده بهینه از زمان در برداشته باشد. از جمله این مزایا می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

• کاهش هزینه‌های مربوط به:
• تخریب تجهیزات
• وقفه در کار
• راه‌اندازی مجدد و رسیدن به حالت یکنواختی در فرایندهای پیوسته
• اتلاف مواد

چکیده

 

مقدمه: محیط بالین در برگیرنده شرایط و محرکهای موثر بر یادگیری است ولی انگیزه نخستین و مهمترین عنصر تشکیل دهنده رفتار یادگیری می باشد. یکی از نظریه های مهم در این زمینه تئوری خود تعیین کنندگی است که یک تئوری انگیزش عمومی است. بر اساس این تئوری، ارضاء سه نیاز اساسی روانی: درک از استقلال ،کفایت و شایستگی و  احساس تعلق و وابستگی در درونی شدن انگیزه موثر هستند. از این رو این تئوری میتواند یک پایه و اساس مناسب برای اصلاح برنامه های آموزش پزشکی باشد;بدین صورت که چقدر این سه نیاز در آموزش  دانشجویان ارضاء می شود و وضعیت انگیزه دانشجویان پرستاری در محیط کار بالینی و ارتباط آن با تامین این سه نیاز اساسی روانی چگونه است .

مواد و روش ها: اینمطالعه به صورت مقطعی، توصیفی- تحلیلی با روش تمام شماری در میان دانشجویان ترم سوم تا هشتم پرستاری دانشگاه علوم پزشکی گیلان (243 نفر) که شامل دانشکده های پرستاری و مامایی رشت و شرق گیلان می شد ، انجام گردید. ابزار گرد آوری داده ها، پرسشنامه اطلاعات دموگرافیک، سطوح انگیزه یادگیری بالینی و نیازهای اساسی روانی بودند.تجزیه و تحلیل داده ها با نرم افزار آماری SPSS 16 و آزمون های آماری تی مستقل، همبستگی اسپیرمن و پیرسون ، من ویتنی یو و رگرسیون به روش backward و در نظر گرفتن سطح معنی داری 05/0 p < صورت گرفت.

نتایج: نتایج نشان داد که میزان تامین نیازهای اساسی روانی و انگیزه دانشجویان در حد متوسط می باشد. آزمون های آماری، ارتباط معنا داری را بین سطوح انگیزه و تامین نیازهای اساسی روانی با متغیرهای دموگرافیک نشان داد(05/0p<). از بین نیازهای اساسی روانی، بین نیاز به استقلال و شاخص خود تعیین کنندگی ارتباط آماری معناداری یافت نشد اما ضرایب رگرسیونی نشان داد که نیاز شایستگی و تعلق می توانند پیشگوئی کننده مناسبی برای شاخص خود تعیین کنندگی باشند.(05/0p<)

نتیجه گیری: تامین نیازهای اساسی روانی به خصوص درک ازکفایت و شایستگی و احساس تعلق  و وابستگی در دانشجویان پرستاری به ویژه در حیطه بالین توسط مربیان می تواند باعث افزایش شاخص خود تعیین کنندگی و در نتیجه درونی شدن انگیزه آنها و نتایج مثبت شود.

 

کلید واژه ها: انگیزه، یادگیری بالینی، دانشجویان پرستاری

فهرست

عنوان                                                                                         صفحه

 

فصل اول: کلیات

1-1 مقدمه ( بیان مسئله ) .. .1

2-1 اهداف پژوهش(هدف کلی و اهداف ویژه) 9

3-1 سوالات پژوهش یا فرضیه ها 10

4-1 پیش فرض .10

5-1 تعاریف نظری واژه ها 11

6-1 تعاریف عملی واژه ها 11

7-1 محدودیت های پژوهش . 12

 

فصل دوم: زمینه و پیشینه تحقیق

1-2 چهارچوب پژوهش …14

2-2 مروری بر مطالعات انجام شده … 30

 

فصل سوم: روش اجرای تحقیق

1-3 نوع پژوهش 47

2-3 جامعه پژوهش .48

3-3 روش نمونه گیری . ….. ………48

4-3 مشخصات واحدهای مورد پژوهش . 48

5-3 محیط پژوهش .. 48

6-3 ابزار و روش گردآوری اطلاعات 49

7-3 تعیین اعتبار و اعتماد علمی ابزار . 50

8-3 روش تجزیه وتحلیل داده ها . . 51

9-3 ملاحضات اخلاقی. . ..52

 

 

 

فصل چهارم: نتایج تحقیق

1-4 نتایج پژوهش…………………………….                …………………………………………………………53

2-4 جداول و نمودارها. . . 54

 

فصل پنجم: بحث و بررسی یافته ها

1-5 بحث و تفسیر نتایج پژوهش. .. 91

2-5 نتیجه گیری نهایی. ..105

3-5 کاربرد یافته ها و پیشنهادات برای پژوهش های قبلی .108

 

منابع و ماخذ

– فهرست منابع   ..110

– پیوست ها   …

– چکیده انگلیسی

فهرست جداول

عنوانصفحه

 

 

 

 

جدول شماره  1  : توزیع فراوانی واحدهای پژوهش برحسب متغیرهای فردی اجتماعی                                                           55

جدول شماره 2 : میانگین و انحراف معیار واحدهای پژوهش برحسب متغیرهای فردی اجتماعی

58

جدول شماره  3 :میانگین امتیاز نیازهای اساسی روانی واحدهای پژوهش بر حسب متغیرهای فردی اجتماعی                                

   58  

جدول شماره  5  :  مقایسه میانگین نمره استقلال واحدهای پژوهش بر حسب متغیر های فردی اجتماعی                                        60

جدول شماره  6  :  مقایسه میانگین نمره کفایت واحدهای پژوهش بر حسب متغیر های فردی اجتماعی                                         63

جدول شماره 7   :  مقایسه میانگین نمره تعلق واحدهای پژوهش بر حسب متغیر های فردی اجتماعی                                          66

جدول شماره 8 : مقایسه میانگین نمره شاخص خود تعیین کنندگی واحدهای پژوهش بر حسب متغیر های فردی اجتماعی                 69

جدول شماره  9  :  مقایسه میانگین نمره انگیزه درونی واحدهای پژوهش بر حسب متغیر های فردی اجتماعی                               72

جدول شماره  10  :  مقایسه میانگین نمره انگیزه شناسایی شده واحدهای پژوهش بر حسب متغیر های فردی اجتماعی75

جدول شماره  11  :  مقایسه میانگین نمره انگیزه به درون متمایل شده واحدهای پژوهش بر حسب متغیر های فردی اجتماعی             78

جدول شماره  12  :  مقایسه میانگین نمره انگیزه بیرونی واحدهای پژوهش بر حسب متغیر های فردی اجتماعی                              81

جدول شماره   13 :  مقایسه میانگین نمره فقدان انگیزه واحدهای پژوهش بر حسب متغیر های فردی اجتماعی                               84

جدول شماره 14 : ضریب رگرسیونی عوامل مرتبط با شاخص خود تعیین کنندگی در واحدهای مورد پژوهش87

جدول شماره 15: ضریب رگرسیونی همبستگی انواع نیازهای اساسی روانی با شاخص خود تعیین کنندگی                             88

 در واحدهای پژوهش با کنترل متغیرهای فردی اجتماعی

 

 

فهرست نمودار

 

نمودار شماره 4   : میانگین امتیاز ابعاد پرسشنامه میزان انگیزه واحدهای مورد پژوهش

بیان مسئله:

پرستاری رشته ای مستقل و شاخه ای از علوم پزشکی است که دانش آموختگان آن به عنوان عضوی از تیم سلامت در عرصه های مختلف مربوط به آن به ارائه خدمات میپردازند(1)در آموزش این حرفه پویا و کاربردی ، مجموعه ای از علوم تئوری و فعالیتهای عملی، مهارت ، خلاقیت و تجربه به کار گرفته می شود(2).بخش مهمی از آموزش پرستاری را آموزش بالینی تشکیل میدهد.در واقع آموزش بالینی از اجزاء اصلی و حیاتی برنامه پرستاری است و به عنوان قلب آموزش پرستاری و مرحله تکامل حرفه ای شناخته شده است(3).

کارآموزی در بالین به عنوان یک نوآوری در ساختار آموزشی پرستاری با هدف ارتقاء کیفیت آموزش پرستاری و ارائهخدمات بالینی و فراهم نمودن زمینه جامعه نگری و جامع نگری در پرستاری در سال 1371 به اجرا در آمد(1).در این مرحله فرد با یادگیری فعالیتهای بالینی،تجارب عینی لازم را کسب مینماید و فرصتی برای دانشجو فراهم میشود تا دانش نظری خود را به مهارتهای ذهنی، حرکتی و اجتماعی که لازمه مراقبت از بیمار میباشد، تبدیل کند(3).در این نوع آموزش دانشجو در تعامل با مربی و محیط، مفاهیم آموخته شده را در حیطه عمل بکار میبرد(4).در دوره های کارآموزی همه کارآموزان موظف اند که به رغم علاقه ها و استعدادهای مختلف خود، به سوی هدفهای واحدی که در برنامه دوره کارآموزی در نظر گرفته شده است پیش بروند و مهارتهایی را کسب نمایند که حرفه مورد نیاز آن دوره ایجاب میکند، زیرا هدف هر دوره کارآموزی ایجاد مهارت، دانش و نگرش مورد نیاز فرد برای عملکرد مقتضی در یک شغل یا حرفه معین است. دوره های کارآموزی معمولا نیازهای سازمان های اداره کننده این دوره ها را برآورده میسازند(5).در این دوره وظایف مربیان علاوه بر فعالیتهای آموزشی مصوب، ایجاد حس استقلال و تصمیم گیری و افزایش قدرت ابتکار فراگیران در عرصه های مختلف میباشد و دانشجویان نیز باید در این راستا وظایف خود را انجام دهند(6).

در محیط بالین باید با تمرکز روی نیاز های یادگیری دانشجو، برای پیشرفت و ایجاد اطمینان به شایستگی اش در مهارتهای بالینی، فرصت داد.نیوبل[1] چنین اظهار میدارد که” در حقیقت آموزش بالینی فراموش شده ترین آموزش و دارای نقایصی بیشتر از سایر حوزه های آموزشی است”.  مطالعات پرستاری نشان میدهد که دانشجویان پرستاری علیرغم پایه دانش نظری خوب، در محیط بالینی با مهارت عمل نمی کنند. در نتیجه با ورود این دانشجویان به سیستم مراقبتی و درمانی، کیفیت این سیستم روز به روز افت میکند(7).

هر دو محیط آموزش پرستاری آکادمیک وبالینی تحت فشار زیاد ناشی از مراقبت از بیمار قرار دارند که میتواند شرایط مراقبتی را تحت تاثیر قرار دهد.اما محیط بالین تحت فشار زیادی قرار دارد زیرا هدف از آن آموزش پرستاری بصورت موثر کارا و مناسب است تا بتواند پرستارانی را تربیت نماید که بتوانند آماده کار باشند.آموزش پرستاری امروز با چالش های زیادی مواجهه است که از جمله آن کسب دانش و به روز شدن است و نیاز است که پرستاران آینده با تحقیق و همچنین مراقبت از بیمار بر اساس دانش علمی روشن، آشنا شوند(8).

محیط بالین در برگیرنده کلیه شرایط و محرکهای موثر بر یادگیری است .این محیط غنی روانشناختی از عوامل شناختی ،اجتماعی ، فرهنگی ، عاطفی ، احساسی ، انگیزشی و درسی تشکیل شده است(9).عوامل زیادی بر روی یادگیری اثر میگذارند ولی انگیزه[2] نخستین عنصر تشکیل دهنده رفتار و مهم ترین شرط یادگیری است. انگیزه نقش با ارزشی در توضیح علل رفتار ، پیشگوئی تاثیر اعمال و هدایت رفتار جهت رسیدن به موفقیت بازی میکند (10).

از این رو ، حتی غنی ترین و بهترین برنامه های کارآموزی و آموزش سازمان دهی شده نیز در صورت فقدان انگیزه در فراگیران سودمند نخواهد بود.بنابراین یکی از وظایف اصلی مدرسان ایجاد انگیزه لازم برای یادگیری در دانشجویان به منظور افزایش میزان آگاهی، دانش و مهارتهای تکنیکی و همچنین آشنا ساختن آنها با علوم پیشرفته و روش های نوین مراقبتی است.لذا با شناخت هرچه بیشتر عوامل موثر در انگیزش دانشجویان،میتوان مشارکت فعالانه آنها را در یادگیری افزایش داد (11) .

در مطالعات انجام شده در انگلستان ، اسکاتلند و ایرلند به ترتیب میزان ترک تحصیل دانشجویان پرستاری (16%) ، (24%) ، (6%) گزارش شده که دلایل زیادی داشته و فقدان حمایتهای لازم یکی از این موارد بوده است(12).

طبق آمار 35 % از کسانیکه در یکی از شهرهای اسکاتلند در رشته پرستاری ثبت نام نموده اند بین سالهای 1967-1966 قبل از تکمیل دوره تحصیلی خود ، ترک تحصیل نموده اند(11). در بررسی زنوریبا عنوان بررسی علل ترک تحصیل دانشجویان دختر کاردانی پرستاری مدارس عالی پرستاری تهران، که در سال 1365 در تهران انجام شد از علل ترک تحصیل دانشجویان پرستاری روابط سرد بین همکاران ، عدم استقلال فکری و عملی ، ناهماهنگی مطالب تئوری با کار عملی و عدم امکانات جهت ارائه کارکرد مطلوب بوده است(13).

در مطالعه همایونفر و همکاران با عنوان وضعیت آموزش بالینی از دیدگاه دانشجویان پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی اردبیلدر سال 89 ، در میان دانشجویان پرستاری(3/67%) و مامایی(7/37%) ،عدم ایجاد انگیزه کافی محیط آموزشی برای اشتغال به حرفه در آینده دانشجویان (8/52%) از جمله نقاط ضعف شناخته شده بود(14).

در مطالعه جولایی و همکاران با عنوان بررسی نظرات دانشجویان پرستاری نسبت به حرفه پرستاری و دلایل ترک آن بر روی 300 دانشجوی پرستاری دانشگاه علوم پزشکی تهران ، نتایج مطالعه نشان داد که تنها 18% دانشجویان پرستاری نظر مثبتی نسبت به حرفه خود دارند و 69% انها موافق با ترک رشته خود بوده اند.همچنین 63.6% نمونه ها تصمیم به تغییر رشته و 51.64% تصمیم به انصراف از رشته خود داشتند. از اولویتهای ترک رشته پرستاری نداشتن جایگاه مثبت اجتماعی، نامناسب بودن محیط کار بالینی و نگرش منفی افراد تیم پزشکی نسبت به این حرفه بوده است(15).

بنابراین از عوامل مهم در یادگیری و تمایل  به موفقیت بیشتر، انگیزه است. در مورد انگیزه نظریه های مختلفی ارائه شده که از جنبه های متفاوت به موضوع انگیزه می نگرند. در این بین یکی از نظریه های مهم در این زمینه تئوری خود تعیین کنندگی[3] است که یک تئوری انگیزش عمومی می باشد که از منظر دیگری به این موضوع پرداخته و به بیان کیفیت انگیزه میپردازد .

بر اساس این تئوری انگیزه طیفی است که انگیزه درونی در یک سمت این طیف و انگیزه بیرونی در سمت دیگر آن قرار دارد.در انگیزه درونی شخص کار خود را با علاقه و لذت انجام میدهد(16). در نقطه مقابل آن عدم انگیزه وجود دارد که شخص قصد و انگیزه ای برای انجام کار ندارد. در انگیزه بیرونی نیز شخص کاری را به علت مشوق های بیرونی و یا اجتناب از تنبیه انجام می دهد. این نوع از انگیزه دارای چهار نوع تنظیم می باشد که شاملتنظیمخارجی، شناسایی شده، به درون متمایل شده و یکپارچه است . تنظیم بیرونی، به درون متمایل شده، شناسایی شده و درونی در یک معادله تحت عنوان شاخص خود تعیین کنندگی قرار می گیردکه ازنمره 20+ تا 24- تقسیم میشود . به این صورت که هر چقدر عدد مورد نظر منفی تر باشد، به سمت فقدان انگیزه و انگیزه از نوع کنترل شده سوق پیدا کرده و هر چقدر مثبت تر شود به سمت انگیزه درونی و خود مختاری میرود(17).

عوامل مختلفی روی انگیزه موثر هستند.یکی از این عوامل بر اساس تئوری خود تعیین کنندگی ، ارضاء سه نیاز اساسی روانی درک از استقلال و خود مختاری[4] ، درک از کفایت و شایستگی[5] و درک از تعلق و وابستگی[6] میباشد که در درونی شدن انگیزه موثر هستند. نیاز به استقلال به معنای استقلال در انتخاب رفتار و فعالیتی است که انجام میدهیم. نیاز به کفایت و شایستگی در واقع تعامل موثر شخص با محیط و تجربه کردن فرصتهای مختلف برای انجام رفتار و به عبارتی بیان کننده قابلیت‌های فردی میباشد. نیاز به تعلق نوعی نیاز به ارتباط با دیگران  و اعتماد به آنها و توسعه مطلوب روابط اجتماعی میباشد(18).

در مطالعه بارت[7] و همکاران، دانشجویان معتقد بودند که مربیانی که مهارتهای ارتباطی بالاتری داشته اند علاوه بر توانایی بیشتر در انتقال مفاهیم و تجارب توانسته اند با خلق فضای مناسب تر انگیزه و علاقه بیشتری در آنان ایجاد نمایند.دانشجویان معتقد بودند که ارتباط مناسب از جانب مربی و رعایت احترام و تقویت اعتماد به نفس دانشجو میتواند حمایت بیشتری را برایشان فراهم آورد تا در سایه آن بتوانند با اطمینان خاطر بیشتری به یادگیری تجارب تازه بپردازند.بنابراین مربیان پرستاری نقش برجسته “عامل انگیزش” در دانشجویان هستند.آنان با ارائه بازخوردهای مناسب و توضیحات مورد نیاز شرایط ایجاد انگیزه موفقیت دانشجویان در عملکرد بالینی را فراهم می آورند(12).

در آموزش پرستاری بالینی ، انگیزه دانشجویان تحت تاثیر اهداف یادگیری و بازخورد داده شده به آنها قرار میگیرد.چون واحدهای آموزش بالینی دانشکده با شخص دانشجویان سرو کار دارد هم اهداف و هم بازخورد میتواند چیزی متناسب با تامین نیازهای هریک از دانشجویان باشد.به منظور افزایش تاثیر فرایند یادگیری ، یک مربی بالینی باید بررسی مختصری از انگیزه دانشجویان را در بالین داشته باشد. ارتباط مثبت بین مدرس و دانشجو میتواند کلید تداوم یک محیط یادگیری مثبت باشد.از دید دانشجویان کیفیت ارتباط در کارآموزی فعلی میتواند سهم مهمی برای انگیزه دانشجویان در واحدهای بالینی بعدی داشته باشد.اهداف یادگیری و بازخورد داده شده از طرف دانشکده نیز، انگیزه دانشجویان را برای یادگیری ترغیب می نماید.

بر پایه تحقیقاتی بر روی انگیزه بیرونی و درونی متوجه شدند که میزان زیادی از نتایج تجربی نیازمند به فرضیه ای است که در آن باید یک سری از نیازهای اساسی کلی برای عملکرد موثر و سلامت روان تامین گردند.مطالعات در کشورهای مختلف با فرهنگ های متفاوت نشان داد که تامین نیازهای کفایت ، استقلال و تعلق میتواند پیشگوئی کننده عملکرد موثر درحیطه ها و فرهنگ های مختلف باشد(19).

دسی[8] وهمکاران وی مطالعه ای را با عنوان آگاهی معلمان دوره ابتدایی نسبت به حمایت از استقلال دانش آموزان برخلاف کنترل نمودن رفتارهای آنان در سال 1981بررسی نمودند.نتایج نشان داد که رفتارهای حمایتی از استقلال دانش آموزان منجر به افزایش انگیزه درونی، حس کفایت و شایستگی و اعتماد به نفس آنها گشته است(13). همچنین رایاندر مطالعه خود تاثیر محدودیت محیطی را بر روی رفتار دانشآموزان در محیط مدرسه بررسی نمود. ایجاد محدودیت محیطی در زمینه آموزش اهمیت زیادی دارد.به طوریکه محدودیت ها ، عملکرد منظم را در ساختار محیط یادگیری دانش آموزان تسهیل مینماید.البته معلمان میتوانند این محدودیتها را به طرق مختلف بگذارند.در این مطالعه متوجه شدند که دانش آموزانی که برای آنها محدودیت کنترلی بیشتری قائل شده بودند نسبت به آنهایی که از استقلال بیشتری برخوردار بودند، انگیزه کمتری داشتند(20).

نتیجه مطالعات مختلف نشان می دهد، تدریس با شیوه حمایت از استقلال دانشجویان میتواند با برایندهای کاری مثبت در کلاس درس همراه باشد.حس کفایت و شایستگی دانشجویان در صورتی تامین میشود که مدرسان بتوانند فعالیتهای درسی را برای دانشجویان مطرح نمایند که برای آنها چالش برانگیز باشد، بدین وسیله به دانشجویان اجازه میدهد تا بتوانند ظرفیتهای آکادمیک خود را امتحان کرده و گسترش دهند.علاوه بر این اهمیت دارد که ابزار ها و بازخورد مناسب توسط معلمان برای ارتقاء حس کارایی و موفقیت دانشجویان داده شود.نکته حیاتی این است که دانشجویان به فعالیتهایی مشغول شده و برای آن ارزش قائل هستند که بتوانند آن را بفهمند.بر این اساس نیاز است که بازخوردها، ارزشیابی را کمتر جلوه داده و بر روی موثربودن دانشجویان تاکید نمایند.علاوه بر تامین نیازهای استقلال و کفایت این تئوری تاکید مینماید که نیاز تعلق به دیگران فرایند درونی شدن انگیزه را تسهیل مینماید.مردم تمایل دارند که ارزش ها و کارها را با کسانی که با آنها احساس نزدیکی میکنند و میتوانند احساس تعلق با آنها داشته باشند، پذیرفته ودرونی کنند.در کلاس درس نیاز تعلق با احساس دانشجو مبنی بر دوست داشتن واقعی ، پذیرفتن و ارزش قائل شدن برای وی توسط معلم میباشد.دانشجویانی که احساس تعلق بیشتری دارند احتمالا تنظیم یکپارچه و شناسایی شده ای به تکالیف خود برای یادگیری نشان میدهند در حالیکه آنهایی که احساس پس زدگی توسط معلم خود دارند از درونی شدن انگیزه دور شده وفقط به محرک ها وپاداش های بیرونی پاسخ میدهند(14).

از این رو تئوری خود تعیین کنندگی میتواند یک پایه و اساس مناسب برای اصلاح برنامه های آموزش پزشکی ، ساختار بندی محیط یادگیری پزشکی، تداوم آموزش پزشکی و یادگیری تمام عمر باشد. محیط یادگیری که شامل رفتارهای حامی استقلال دانشجویان توسط مدرسان بوده ، از احساس کفایت دانشجو از طریق بازخوردهای سازنده و منظم حمایت میکند و حس تعلق به دیگران را از طریق حمایتهای مرشدانه ، الگوهای نقشی مثبت ، کار در گروه های کوچک و ارتباط به موقع با بیماران افزایش دهد می تواند تا مدتهای طولانی انگیزه خود مختار دانشجویان را تحریک نماید. در نتیجه دانشجویان با انگیزه خود مختار بیشتر ، رضایت بیشتری را از حرفه خود تجربه می کنند(16). تامین درست این سه نیاز روند درونی شدن انگیزه را تسهیل نموده و باعث پیامد انگیزشی مثبت میگردد (18). از این روبهترین راه ایجاد انگیزش در یادگیرندگان نسبت به یادگیری بهبود شرایط یادگیری و افزایش سطح کیفیت روش های آموزشی است.از این طریق یادگیرندگان در یادگیری به موفقیت بیشتری میرسند و این کسب موفقیت علاقه و انگیزش آنها را نسبت به یادگیری مطالب تازه افزایش میدهد(5).

در بررسی پلتیر[9] (2002) بر روی معلمان کانادایی مشاهده شد که معلمانی که فشار بیشتری از بخش های مدیریتی به آنها وارد می شود، میزان استقلال کمتری در فرایند تدریس خود دارند که به نوبه خود باعث میشود تا معلمان نسبت به دانشجویان حس کنترل بیشتری داشته باشند.این تئوری این ارتباط را به این صورت توضیح میدهد که هرچقدر نیاز استقلال مدرسان کمتر تامین شده باشد، شوق و خلاقیتی که آنها میتوانند در طی تدریس داشته باشند، کاهش می

مقدمه…………………………. 1

1)طرح موضوع و بیان مسئله………………………… 5

3) اهداف تحقیق…………………………. 6

4) سوالات تحقیق…………………………. 7

5) فرضیّات تحقیق…………………………. 7

6) روش تحقیق…………………………. 8

7)پیشینه تحقیق…………………………. 8

8) مشکلات پیش روی تحقیق…………………………. 9

9)چهارچوب نظری تحقیق…………………………. 9

بخش اوّل : تغییر در نحوه اجرای مجازات زندان یا اجتناب از ورود به آن…….11

فصل اوّل:اجرای مجازات حبس در محّلی غیر از زندان……………. 13

مبحث اول : حبس خانگی…………………………. 13

گفتار اوّل: حبس خانگی در ایران……………………… 13

بند اوّل : تعریف حبس خانگی در حقوق کیفری ایران…………. 14

بند دوّم : تاریخچه حبس خانگی…………………………. 14

بند سوّم : حبس خانگی در قانون کنونی……………………. 15

بند چهارم : شیوه های اعمال مجازات حبس خانگی…………….. 17

بند پنجم :افراد مناسب جهت بهره مندی از حبس خانگی……….. 18

بند ششم : نظارت الکترونیکی در زمان حبس خانگی…………… 19

بند هفتم : اقدامات لازم جهت عملی ساختن حبس خانگی…….. 19

گفتار دوم : حبس خانگی در آمریکا……………………….. 21

بند اوّل : تعریف حبس خانگی در حقوق کیفری آمریکا………………. 21

بند دوّم : تاریخچه حبس خانگی…………………………. 21

بند سوّم : حبس خانگی در قوانین فعلی…………………………. 22

بند چهارم : اشکال حبس خانگی…………………………. 23

بند پنجم : شکل رایج حبس خانگی در قوانین فدرال…………….. 23

بند ششم : موارد ممنوعیّت استفاده از حبس خانگی…………… 24

بند هفتم : شرایط بر خورداری از حبس خانگی…………………… 24

بند هشتم : الغای حکم حبس خانگی…………………………. 26

گفتار سوم : ارزیابی مجازات حبس خانگی……………………… 26

بند اول : ویژگی های مثبت حبس خانگی………………….. 26

بند دوم : ویژگی های منفی حبس خانگی……………………. 27

مبحث دوم : پادگان های آموزشی و درمانی…………………… 29

گفتار اول : پادگان های آموزشی در ایران……………………. 29

بند اوّل : تعریف پادگان های آموزشی در حقوق کیفری ایران……… 29

بند دوّم : تاریخچه پادگان های آموزشی……………………. 30

بند سوّم : پادگان های آموزشی در قوانین کنونی…………….. 31

بند چهارم : مراکز حرفه آموزی و زندان باز……………….. 32

بند پنجم : انواع پادگان های آموزشی……………………. 32

گفتار دوّم : مراکز درمانی در ایران………………………… 33

بند اوّل : تعریف مراکز درمانی در حقوق کیفری ایران……………. 34

بند دوّم : تاریخچه مراکز درمانی…………………………. 34

بند سوّم : مراکز درمانی در قوانین کنونی……………………. 35

بند چهارم : انواع مراکز درمانی…………………………. 36

بند پنجم : پرداخت دستمزد به مجرم و بهره گیری مناسب از آن………. 37

گفتار سوّم : پادگان های آموزشی در آمریکا ……………..38

بند اوّل : تعریف پادگان های آموزشی در حقوق کیفری آمریکا ………..38

بند دوّم :تاریخچه پادگان های آموزشی………………….. 39

بند سوّم : پادگان های آموزشی در قوانین کنونی…………… 39

بند چهارم : زندان های اردوگاهی فدرال………………… 40

گفتار چهارم : مراکز درمانی آمریکا…………………….41

بند اوّل : تعریف مراکز درمانی در حقوق کیفری آمریکا……………. 42

بند دوّم : تاریخچه مراکز درمانی…………………………. 42

بند سوّم : مراکز درمانی در قوانین کنونی………………. 42

بند چهارم : نگاه قانونگذار فدرال به مقوله اعتیاد………… 44

بند پنجم : سیاست های کنگره آمریکا در مقابله با مسئله اعتیاد…… 44

گفتار پنجم : ارزیابی مراکز آموزشی و درمانی……………………. 45

بند اوّل : آثار و نتایج مثبت مراکز آموزشی و درمانی……………. 45

بند دوّم : آثار و نتیج منفی مراکز آموزشی و درمانی…………. 47

فصل دوّم : تدابیر تقنینی اجتناب از ورود به زندان…………….. 48

گفتار اول: تعویق صدور حکم در ایران………………………… 49

بند اوّل : تعریف تعویق صدور حکم در ایران………………………… 49

بند دوّم : تاریخچه تعویق صدور حکم………………………… 49

بند سوّم : تعویق صدور حکم در قوانین فعلی…………………………. 50

بند چهارم: اشکال مختلف تعویق صدور حکم………………………… 51

بند پنجم : شرایط صدور قرار تعویق…………………………. 51

بند ششم : دستورات حین صدور قرار تعویق مراقبتی……………… 53

بند هفتم: دستورات مجازات تعلیق مراقبتی به عنوان دستورات مجازات دوره مراقبت…….54

بند هشتم : موارد ممنوعّت استفاده از تعویق صدور حکم…………. 56

بند نهم : پایان یافتن تعویق صدور حکم………………………… 57

گفتار دوّم : تعویق صدور حکم در آمریک………………………..ا 58

بند اوّل: تعریف تعویق صدور حکم در آمریکا……………………….. 58

بند دوّم : تاریخچه تعویق صدور حکم………………………… 59

بند سوّم : تعویق صدور حکم در رویه فعلی……………………….59

بند چهارم : افراد مجاز به بهره گیری از تعویق صدور حکم……………. 60

بند پنجم : انواع تعویق صدور حکم………………………….. 60

بند ششم : شرایط تعویق صدور حکم………………………… 61

بند هفتم : خاتمه تعویق صدور حکم………………………… 61

گفتار سوّم : ارزیابی نهاد تعویق صدور حکم………………………… 62

بند اوّل : خصوصیّات مثبت تعویق صدور حکم………………………… 62

بند دوّم : خصوصیّات منفی تعویق صدور حکم………………………… 63

مبحث دوّم : تعلیق اجرای مجازات………………………….. 64

گفتار اوّل : تعلیق اجرای مجازات در ایران………………………… 64

 

 

بند اوّل : تعریف تعلیق مجازات در ایران………………………… 65

بند دوم : تاریخچه تعلیق اجرای مجازات………………………….. 65

بند سوّم : تعلیق اجرای مجازات در قوانین فعلی…………………………. 66

بند چهارم : انواع تعلیق اجرای مجازات………………………….. 67

بند پنجم : ضمانت اجرای عدم اجرای دستورات در دوره تعلیق…………….. 67

بند ششم : محدودیّت های  وارده بر تعلیق اجرای مجازات…………………….. 68

بند هفتم : تأثیر تعلیق اجرای یک مجازات بر روی سایر مجازات ها…………….69

بند هشتم : پایان یافتن تعلیق اجرای مجازات………………………….. 70

گفتار دوّم : تعلیق اجرای مجازات در آمریکا……………………….. 71

بند اوّل : تعریف تعلیق مجازات در قانون آمریکا……………………….. 71

بند دوّم : تاریخچه تعلیق اجرای مجازات………………………….. 72

بند سوّم : تعلیق اجرای مجازات در قوانین کنونی…………………………. 73

بند چهارم : انواع تعلیق مجازات………………………….. 73

بند پنجم : جرایم غیر قابل تعلیق…………………………. 74

بند ششم : شرایط اعطای تعلیق اجرای مجازات………………………….. 74

بند هفتم : پایان تعلیق اجرای مجازات………………………….. 76

گفتار سوم : ارزیابی نهاد تعلیق اجرای مجازات………………………….. 76

بند اوّل : آثار مثبت نهاد تعلیق…………………………. 77

بند دوّم : آثار منفی نهاد تعلیق…………………………. 78

بخش دوم : تبدیل مجازات حبس به سایر مجازاتها……………………….. 80

فصل اوّل : مجازات های سود رسان………………………… 82

مبحث اوّل : مجازات های مالی…………………………. 82

بند اوّل : تعریف جزای نقدی در حقوق ایران………………………… 83

بند دوّم : تاریخچه جزای نقدی…………………………. 83

بند سوّم : جزای نقدی در قوانین کنونی…………………………. 84

بند چهارم : جزای نقدی اشخاص حقوقی…………………………. 86

بند پنجم : جزای نقدی روزانه………………………… 87

گفتار دوّم : مصادره اموال در ایران………………………… 88

بند اوّل : تعریف مصادره در حقوق ایران………………………… 88

بند دوّم : تاریخچه مصادره اموال……………………….. 89

بند سوّم : مصادره در قوانین کنونی…………………………. 89

بند چهارم : مصادره اموال اشخاص حقوقی…………………………. 91

بند اوّل : تعریف جزای نقدی در حقوق آمریکا……………………….. 92

بند دوّم : تاریخچه جزای نقدی…………………………. 92

بند سوّم : جزای نقدی در قوانین کنونی…………………………. 93

بند چهارم : مهلت پرداخت جزای نقدی…………………………. 94

بند پنجم : امتناع از پرداخت جزای نقدی…………………………. 94

بند ششم : جزای نقدی اشخاص حقوقی………………………… 95

بند هفتم :جزای نقدی روزانه………………………… 96

بند هشتم : عدم امکان حبس بدل از جزای نقدی در صورت عجز…………. 96

گفتار سوّم : مصادره اموال در آمریکا ………………………..97

بند اوّل : تعریف مصادره در حقوق آمریکا……………………….. 97

بند دوّم : تاریخچه مصادره اموال………………………… 98

بند سوّم : مصادره اموال در قوانین کنونی…………………………. 99

بند چهارم : جرایم منجر به مصادره اموال………………………..99

بند پنجم : اموال قابل مصادره ………………………..100

بند ششم : مصادره در رابطه با اشخاص حقوقی…………………………. 100

گفتار چهارم : ارزیابی مجازات های مالی…………………………. 101

بند اوّل : آثار مفید مجازات های مالی…………………………. 101

بند دوّم : آثار مضرّ مجازات های مالی…………………………. 102

مبحث دوّم : خدمات عام المنفعه………………………… 103

گفتار اوّل : خدمات عام المنفعه در ایران………………………… 104

بند اوّل: تعریف خدمات عام المنفعه در حقوق ایران………………………… 104

بند دوم : تاریخچه مجازات خدمات عام المنفعه………………………… 105

بند سوّم : مجازات خدمات عام المنفعه در قوانین کنونی……………… 105

بند چهارم : مدّت مجازات خدمات عام المنفعه………………………… 106

بند پنجم : انواع خدمات عام المنفعه………………………… 107

بند ششم : الزام اجرای خدمات عام المنفعه به نفع جامعه و توده مردم…….. 108

بند هفتم : حقوق فرد محکوم به مجازات خدمات عام المنفعه……………… 108

بند هشتم : تعلیق مجازات خدمات عام المنفعه…………………………109

بند نهم : انتخابی بودن مجازات خدمات عام المنفعه…………………. 109

بند دهم : صدور حکم خدمات عام المنفعه خارج از زمان دادرسی در دادگاه………. 110

بند یازدهم :مشارکت و همکاری نهاد های اجتماعی در مقابله با جرم و اصلاح مجرم…..110

گفتار دوّم : خدمات عام المنفعه در آمریکا ………………………..111

بند اوّل : تعریف خدمات عام المنفعه در حقوق آمریکا……………… 111

بند دوّم : تاریخچه خدمات عام المنفعه………………………… 111

بند سوّم : خدمات عام المنفعه در قوانین کنونی…………………….. 112

بند چهارم : موارد منع استفاده از مجازات خدمات عام المنفعه………… 113

بند ششم : صدور حکم خدمات عام المنفعه خارج از زمان دادرسی……… 114

گفتار سوّم : ارزیابی مجازات خدمات عام المنفعه………………………… 114

بند اوّل : آثار و نتایج مثبت مجازات خدمات عام المنفعه…………………… 115

بند دوّم : آثار و نتایج منفی مجازات خدمات عام المنفعه…………………. 117

فصل دوّم : محرومیّت های قانونی…………………………. 118

گفتار اوّل : مجازات محرومیّت از حقوق اجتماعی  در ایران……………. 119

بند اوّل : تعریف  محرومیّت از حقوق اجتماعی در حقوق ایران…………. 119

بند دوّم : تاریخچه مجازات محرومیّت از حقوق  اجتماعی……………. 120

بند سوّم : محرومیّت از حقوق اجتماعی در قوانین کنونی……………. 121

بند چهارم :  انواع حقوق اجتماعی مورد بحث………………………….. 121

بند پنجم : خصوصیّات و ویژگی های محرومیّت از حقوق اجتماعی…….. 123

بند ششم : اعاده حیثیت………………………….. 124

گفتار دوّم : محرومیّت از حقوق اجتماعی در آمریکا……………………. 124

بند اوّل : تعریف محرومیّت از حقوق اجتماعی در آمریکا………………. 125

بند دوّم : تاریخچه محرومیّت از حقوق اجتماعی…………………………. 125

بند سوّم : محرومیّت از حقوق اجتماعی در قوانین کنونی………………. 126

بند چهارم : انواع محرومیّت از حقوق اجتماعی……………………… 126

بند پنجم : بازیابی مجدد حقوق………………………….. 128

گفتار سوّم : ارزیابی مجازات محرومیّت از حقوق اجتماعی………….. 129

بند اوّل : نتایج مثبت مجازات محرومیّت از حقوق اجتماعی…………… 129

بند دوّم : نتایج منفی مجازات محرومیّت از حقوق اجتماعی…………. 130

مبحث دوّم: محرومیّت از انتخاب محلّ زندگی…………………………. 130

گفتار اوّل : محرومیّت از اقامت یا اجبار به اقامت در محلّی خاص در حقوق ایران……….. 131

بند دوّم : تاریخچه مجازات  محرومیّت از اقامت یا اجبار به اقامت در محلّی خاص……… 132

بند سوّم : محرومیّت از اقامت یا اجبار به اقامت در محلّی خاص در قوانین کنونی…….. 132

بند چهارم: مکان هایی که می توان فرد را مجبور به اقامت در آنجا نمود……………. 133

بند پنجم : حقوق و تکالیف محکوم………………………… 134

بند ششم : مجازات نقض حکم………………………… 134

بند هفتم : تبدیل مجازات اجبار به اقامت یا منع اقامت به حبس……………… 135

گفتار دوّم : مجازات تبعید در حقوق ایران………………………… 135

بند اوّل : تعریف تبعید در حقوق ایران………………………… 136

بند دوّم : تاریخچه تبعید………………………… 136

بند سوّم : تبعید در قوانین کنونی…………………………. 137

گفتار سوّم : محرومیّت از اقامت یا اجبار به اقامت در محلّی خاص در آمریکا…….. 139

بند اوّل : تعریف محرومیّت از اقامت در محلّی خاص در حقوق آمریکا…………. 139

بند دوم: تاریخچه محرومیّت از اقامت در محلّی خاص…………………….. 139

بند سوّم: محرومیّت از اقامت در محلّی خاص در قوانین کنونی………… 140

بند چهارم : دلایل عدم اقبال مجازات محرومیّت از اقامت در محلّی خاص در آمریکا…..141

بند پنجم : محرومیّت از اقامت در محلّی خاص به عنوان یک شرط…………….. 141

بند اول: ویژگی های مثبت مجازات محرومیت از اقامت یا اجبار به اقامت در محل خاص…….. 142

بند دوم: ویژگی های منفی مجازات محرومیت از اقامت یا اجبار به اقامت در محل خاص……. 143

نتیجه گیری و  پیشنهادها ………………………..144

نتیجه گیری…………………………. 145

پیشنهادها ………………………..155

منابع  و مآخذ………………………… 157

چکیده:

با اثبات نا موفق بودن زندان در بازپروری مجرمین ، مجازات های جایگزین حبس مطرح شدند. این مجازات ها با هدف رفع مشکلات عدیده زندانها ، کمک به اصلاح بهتر مجرمین و کاهش جمعیّت زندانها ، به اشکال مختلفی همچون حبس خانگی، پادگان های آموزشی و درمانی، تعلیق مجازات ، تعویق صدور حکم، مجازات های مالی، خدمات عام المنفعه ، محرومیّت از حقوق اجتماعی و اجبار به اقامت یا منع اقامت در محلّی خاص وارد نظام حقوقی کشورها شدند.

این شیوه های تربیتی با کمک به باز پروری سریعتر مجرمین موجب تسهیل فرایند بازاجتماعی شدن آنها می شوند، با ایجاد امکان بودن فرد مجرم در کنار خانواده خود از فروپاشی خانواده ها و سوق پیدا کردن آنها به سمت ارتکاب جرم جلوگیری می نماید و  با کاهش نرخ تکرار جرم ،امنیّت را افزایش داده و از فشار مالی بر دوش دولت نیز می کاهد. اجرای این مجازات ها نیازمند ایجاد زیر ساخت ها و منابع مالی است. از آنجایی که کشور آمریکا در زمینه بهره گیری از مجازات های جانشین  نسبت به ایران پیشینه بیشتری دارد زیر ساخت های بیشتری هم در این کشور وجود دارد امّا آمار بالای زندانیان و نرخ تکرار جرم نشان از راه داراز آنها در رسیدن به اهدافشان دارد. در ایران هم  نیاز است تا تدابیر بهتر و بیشتری اندیشیده شود تا هر چه بیشتر از منافع مجازات های جایگزین سود بریم.

مقدمه:

 مثله کردن ، سوزاندن ، پرت کردن از کوه ،  مجبور کردن فرد به خوردن سرب داغ ، مسموم کردن با بدترین نوع سم ها ، زنده به گور کردن و دهها یا شاید صدها شکل نا خوشایند و غیر انسانی دیگر همگی از اشکال گوناگون برخورد با بزهکاران در طول سالیان متمادی زندگی بشر بر روی این کره خاکی بوده است.از همان آغاز حیات انسانها، جرم نیز بوده است و بی شک نیاز به مجازات مجرم نیز احساس می شده است. در ابتدا دوره ای قرار دارد که آن را  دوره انتقام شخصی می دانیم که هدف همگی تنها گرفتن انتقام از فرد به واسطه ارتکاب عمل نا خوشایند برای جامعه ، بودند. در اینجا صرف تنبیه ملاک بوده و تربیت مجدد جایی در سیاست حقوقی آن دوران ها نداشته است . تنبیه هایی که بر آمجرمین اعمال می شد گاهی به فجیع ترین وضع ممکن بوده و در این راه از هیچ خشونتی فرو گذار نمی شده است. کم کم و با گذشت زمان این واقعیّت که نیاز به اصلاح فرد خطاکار و کمک به او جهت بازیابی مسیر صحیح از ناثواب بسیار مهم و حتّی پر اهمیّت تر از سایر اهداف مجازات ها است ، سبب ایجاد تحوّلی عظیم در ساختار و شکل مجازات ها شد. سعی شد تا مجازات ها را ملایم تر وانسانی تر کنند و بجز تبیه مجرم اهدافی چون اصلاح و باز اجتماعی شدن او و در کنارش ارعاب و پیشگیری از جرم توسط سایر افراد جامعه هم مورد توجّه قرار گیرد.

 تشکیل زندان ها در نوع خود جهشی عظیم محسوب می شد.حقوقدانان آن را یک نوآوری فوق العاده و بهترین شکل ممکن برای مجازات ها می دانستند و حتّی آن را نهادی کامل و بی پیرایه معرفی می کردند[1]. زندانها به حدی مورد استقبال قرار گرفتند که تمامی تنبیه های دیگری را که اصلاح گران سده هجدهم طرح کرده بودند به دست فراموشی سپردند. به عقیده آنان «به نظر می رسد زندان چیزی بی بدیل و بی جایگزین و ره آورد خود حرکت تاریخ است.»[2]

  امّا همین زندانها نیز سیر تحوّلی بسیاری طی کردند. برنامه های گوناگونی برای اداره زندان و نگهداری و اصلاح مجرمان مطرح شدند. در هر کشوری و در هر دوره ای روشی به نظر بهتر و مفید تر می آمد و به مورد اجرا گذاشته می شد امّا باز هم پس از گذشت چندی ، ناکارآمدی آن شیوه ها بر همگان آشکار می شد به این ترتیب طرد می شد و شیوه جدیدی جانشین آن ها می گشت. با این حال و با وجود تمام زحماتی که در طول تاریخ از جانب اصلاح طلبان و افرادی که به دنبال برگزیدن بهترین شیوه تنبیهی برای مجرمین بودند، دیگر مجازات زندان نه تنها آن گونه که در ابتدا فکر می شد، اثر گذار و مفید واقع نمی شود ، بلکه خود عامل بروز مشکلات عدیده ای در آینده هستند. از افزایش نرخ تکرار جرم گرفته تا فشار اقتصادی به دولت و مردم بی گناه ، از هم پاشیدن خانواده ها ، عادی شدن ارتکاب جرم و متعاقب آن حرفه ای شدن مجرمین کم خطر یا حتی بی خطر که تنها شاید به علّت یک جرم غیر عمدی راهی زندان شده  اند و دهها نتیجه سوء دیگر. همچنین درون خود زندانها نیز وقوع جرم به وفور دیده می شود .خرید و فروش مواد مخدر ، اعتیاد ، زور گیری، روابط جنسی و انحرافات اخلاقی و مواردی از این دست مشکلاتی است که باید به لیست بلند بالای مشکلات زندان ها اضافه نمود. آثار منفی حبس استثناء بردار نیست و بر هر کسی حتّی به کمترین  میزان هم که شده مؤثر می افتد. مردان که عموماً نان آوران خانه هستند هم زندگی خودشان بر هم میریزد و هم خانواده ای که زیر سایه چتر شان زندگی می کنند. زندانی شدن زنان نیز سبب از هم گسستگی عاطفی خانواده ، مطرود شدن آنها از تمامی جمع ها حتّی خانواده و در بسیاری موارد طلاق از جانب شوهرانشان می گردد.

 به طور کلّی زندان نه تنها مانع تکرار جرم نمی شود ، بلکه حس انتقامجویی آنان را نیز افزایش می دهد و مشکلات بی حدیّ چه در زمان گذران حبس ، چه بعد از آن و چه بر خود فرد و خانواده اش و چه بر جامعه متحمّل می سازد.

 این شد که ایده مجازاتهای جایگزین حبس شکل گرفتند و کوشش شد تا به جای استفاده بی رویه و نا مناسب از زندان، از روش های مفید دیگری که بتوانند به اهداف مجازات ها جامه عمل پوشانده و دارای حدأقل مشکلات و آسیب ها باشند ، استفاده شود.

 اصولاً زمانی که صحبت از مجازات های جایگزین حبس می شود اوّلین تعریفی که از آن در ذهن ما شکل می گیرد هر مجازات مناسب تری است که به کلّی جانشین حبس می شود و روشی جز حبس، دستاویز ما برای مجازات فرد مجرم میگردد. اما به راستی اینگونه نیست و مجازات های جانشین حبس تعریف دیگری دارد. در واقع منظور هر نوع مجازاتی است که یا از همان ابتدا مانع توسل به حبس می گردند و یا اینکه مدت زمان آن را تقلیل می دهند[3] و یا با نوعی تغییر در ساختار کلی آن مانع بروز مخاطرات آن می گردند.در اصل هدف این است که با کمترین میزان استفاده از زندان مجرم را تنبیه و اصلاح نمود و از مجنی علیه و جامعه نیز دفاع کرد. بنابراین مفهوم عام مجازات های جایگزین، مد نظر است و حتی می تواند آزادی مشروط را نیز شامل شود و در واقع به اعتقاد بعضی از صاحبنظران هدفشان کاهش فوری شماری از مجازات های حبس و محکومین به آن است.[4] البتّه در مقابل عدّه ای قائل به ایجاد دو دسته هستند : 1- مجازات های جایگزین و 2- مجازات های اجتماعی. آنها مواردی چون آزادی مشروط و تعلیق مجازات را جزو دسته اوّل می داننند و مجازات هایی چون خدمات عام المنفعه را که در بستر جامعه تحقق می یابند جزو دسته دوّم در نظر می گیرند. [5]

 مسئولین در کشور عزیز ما ایران که متأسفانه تعداد زندانیانش نیز کم نیست نیاز به تغییر در ساختار مجازات مجرمین را احساس کرده و در صدد برآمدند تا از شیوه های جدیدی استفاده کنندکه به نظر مفید تر از زندان می آمد و سعی دارد تا با کمترین آثار سوء بهترین نتایج را ایجاد کند. بدین ترتیب در سال 1384 به در خواست قوه قضاییه لایحه ای با قید یک فوریّت در جلسه وزیران به تصویب رسید و سپس برای طّی مراحل قانونی و تصویب به مجلس شورای اسلامی فرستاده شد و بنا شد تا در کارگروه های تخصصّی در این رابطه بررّسی های لازم صورت پذیرد و در نهایت به تصویب مجلس برسد امّا متأسفانه این مهّم هرگز تحقق نیافت و تا مدّت ها خبری از جایگزین های حبس نبود تا اینکه نهایتاً در سال 1392 در قانون جدید مجازات اسلامی در فصل نهم کتاب کلیّات و طّی مواد64 الی 87 به این مسئله پرداخته  و مجوز قانونی آن ها صادر شد.

 ماده 64 بدون ذکر هیچ تعریفی از مجازات های جایگزین حبس اعلام داشته است : «مجازات های جایگزین حبس عبارت از دوره مراقبت ، خدمات عمومی رایگان ، جزای نقدی ، جزای نقدی روزانه و محرومیّت از حقوق اجتماعی است که در صورت گذشت شاکی و وجود جهات تخفیف با ملاحظه نوع جرم و کیفیّت ارتکاب آن ، آثار ناشی از جرم ، سن ، مهارت ، وضعیّت ، شخصیّت و سابقه جرم ، وضعیّت بزه دیده و سایر اوضاع و احوال تعیین و اجرا می شود.»

 همانگونه که اشاره شد دامنه مجازات های جایگزین گسترده تر از موارد اشاره شده در این ماده است و شیوه هایی که عموماً در گذشته نیز از آنها استفاده می شده امّا کمتر به دیده جایگزین به آنها نگریسته می شده است نیز جزو این دسته قرار می گیرند از جمله آزادی مشروط، تعلیق  اجرای مجازات و حتّی مجازات های مالی. البته در رابطه با مجازات آزادی مشروط باید اعلام کرد که به جهت اینکه در قانون فدرال آمریکا ، به موجب قانون اصلاح مجازات ها مصوب 1984 [6] و اصلاحات بعدی آن موارد استفاده از این شیوه بسیار محدود گشته و تقریباً نسخ شده محسوب می گردد ، عموماً  هم مربوط به مجرمینی است که قبل از سال 1987 مرتکب جرم شدند به علاوه چند مورد محدود دیگر ، پس بررّسی و تطبیق آن در این تحقیق ، با آنچه که در نظام حقوقی ما وجود دارد منطقی به نظر نمی رسد لذا از ذکر آن خودداری می شود.

 در ادامه تبصره ماده 64، به لزوم سنخیّت و تناسب بین حکم و جرم ارتکابی و شرایط آن اشاره نموده است. همچنین مواد 65 و 66 تکلیف مرتکبین جرایم عمدی را روشن می سازد که اگر مجازاتشان تا سه ماه حبس است حتماً و اگر حدأکثر نود و یک روز تا شش ماه است در صورت نبودن در دسته مستثنی شده  در ماده 66 ، امکان بهره مندی از مجازات های جانشین را پیدا می کنند. این مرتکبین اگر مجازاتشان بیش از شش ماه تا یک سال حبس باشد تعیین مجازات جایگزین تخییری و با تصمیم دادگاه خواهد بود. در ماده 68 نیز لزوماً مرتکبین جرایم غیر عمد را مستحق مجازات جایگزین دانسته اند مگر اینکه مجازات اصلیشان بیش از دو سال حبس باشد.

 مواد 69 الی 82 نیز سایر شرایط کلّی اعمال این دسته از مجازات ها را بیان می کند و پس از آن تک تک از مجازات های جایگزین نام برده و خصوصیّات هر یک را بیان می نماید.

ویژگی های این تحقیق به نحو ذیل می باشد:

1) طرح موضوع و بیان مسئله

امروزه حبس تبدیل به یکی از انواع رایج مجازات ها شده است که در تمامی کشورها نسبت به جرایم متعددی اعمال می شود. اما با اگذشت مدت زمانی طولانی از اعمال این مجازات بر روی کثیری از مجرمان ، ثابت شده است که این

چکیده

تخلف رانندگی ضایعه ای است که سالانه خسارات زیادی برای جوامع مختلف و در سطح وسیعتری برای جامعه جهانی به بار می آورد. در این میان ایرانیان با داشتن تمدن چند هزار ساله در دنیا و سرآمد فرهنگ و اخلاق در جهان متاسفانه در این عرصه جزء کشورهایی به شمار می رود که رانندگی برای یک خارجی در ایران نسبتا سخت و با ریسک بسیار بالاست. بررسی های متعددی در خصوص رابطه بین ویژگی های شخصیتی و فرهنگی و رفتارهای رانندگی صورت گرفته است. به نظر می رسد، عناصر خاصی از فرهنگ و اخلاق ترافیک شهروندی باعث رفتارهای قانون شکنانه در رانندگی می شود، از این رو این رفتارها منجر به برآورده شدن برخی از نیازهای شخصی فرد گردیده، هر چند که با سیستم قانونمند محیط اطراف مغایرت دارد. بدیهی است این امر ریشه در فرایند درست اجتماعی شدن، جامعه پذیر شدن و نهادیه شدن قوانین و مقررات اجتماعی در افراد جوامع دارد.

در این پژوهش، تاثیر اخلاق شهروندی بر میزان رعایت قوانین و مقررات راهنمایی و رانندگی شهر اصفهان مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است. نتایج به دست آمده از پژوهش در جامعه مورد مطالعه به صورت میدانی نشان می دهد که از متغیرهای مربوط به عوامل انسانی همچون جنس، تحصیلات، ناکارآمدی قوانیین و مقررات راهنمایی و رانندگی ،عدم احساس عدالت اجتماعی و شاخص هایی همچون تاثیر گروه های اولیه و ثانویه در جامعه پذیرکردن افراد، رابطه معناداری با میزان رعایت قوانین و مقررات راهنمایی و رانندگی دارد. به زبانی دیگر، اخلاق ترافکی شهروندی با میزان تخلفات راهنمایی و رانندگی رابطه معناداری دارد. هرچه افراد اجتماع به ابعاد اجتماعی و فرهنگی اخلاق ترافیکی شهروندی توجه و تعهد بیشتری داشته باشند، در عین حال به رعایت قوانین و مقررات راهنمایی و رانندگی الزام بیشتری دارند. این امر نقش موثری در کاهش تخلفات رفتارهای رانندگی و رعایت قوانین و مقررات راهنمایی و رانندگی دارد.

 

مفاهیم کلیدی: اخلاق شهروندی، ترافیک، اخلاق ترافیک شهروندی، رانندگی، تخلفات رانندگی.

فهرست مطالب

فصل اول

کلیات تحقیق

1-1-مقدمه. 2

1-2-بیان مساله. 3

1-3-اهداف.. 4

1-3-1- هدف اصلی.. 4

1-3-2- اهداف فرعی.. 4

1-4- ضرورت و اهمیت.. 4

1-5- سوالهای تحقیق.. 5

1-5-1- سؤال اصلی.. 5

1-5-2- سوال های فرعی.. 5

1-6- فرضیه ها 5

1-6-1- فرضیه اصلی.. 5

1-6-2- فرضیه های فرعی.. 6

1-7- کاربردهای تحقیق.. 6

1-8- استفاده کنندگان تحقیق.. 6

1-9- روش تحقیق.. 7

1-10- روش و ابزارگردآوری اطلاعات.. 7

1-11- جامعه آماری و حجم نمونه. 7

1-12- روش نمونه گیری.. 7

1-13- روش های تجزیه و تحلیل اطلاعات.. 8

1-14- رئوس مطالب و فصول. 8

 

فصل دوم

مبانی نظری

2-1- مقدمه. 10

2-2-پیشینه تحقیق.. 11

2-3- مفاهیم كلیدی.. 15

2-3-1- اخلاق. 15

2-3-2- شهروندی.. 16

2-3-3- اخلاق شهروندی.. 17

2-3-4- حقوق شهروندی.. 18

2-3-5- حقوق مدنی.. 19

2-3-6- حقوق سیاسی.. 19

2-3-7- حقوق اجتماعی.. 19

2-3-8- مشاركت اجتماعی.. 20

2-3-9- ترافیک شهری.. 21

2-3-10- اخلاق ترافیک شهروندی.. 22

2-4- رویكردهای نظری مفاهیم. 22

2-4-1- رویكردهای نظری اخلاق شهروندی.. 22

2-4-1-1- تالكوت پارسونز. 22

2-4-1-2- برایان ترنر. 24

2-4-1-3-كیت فالكس… 27

2-4-1-4- ویل كیملیكا 30

2-4-1-5- توماس جانوسكی.. 31

2-5- جمع بندی مفهوم شهروندی.. 34

2-6- رویكردهای نظری مربوط به جرائم شهری.. 35

2-6-1- نظریات كنترل اجتماعی.. 36

2-6-2- نظریه كنترل اجتماعی هیرشی.. 37

2-6-3- نظریه ارتباطات نسبی ساترلند به عنوان عامل كجرفتاری.. 38

2-6-4- نظریه مرتون در مورد كجرفتاری.. 39

2-7- برخی عوامل محیطی موثر بر جرائم شهری.. 40

2-8- جمع بندی رویكردهای نظری مربوط به جرایم شهری.. 41

2-9- رویكرد نظری مفهوم ترافیك… 43

2-9-1- تعریف ترافیك… 44

2-9-2- تاریخچه ترافیک در ایران. 45

2-10- چهارچوب نظری.. 49

2-11- فرضیات تحقیق.. 53

2-11-1- فرضیه اصلی.. 53

2-11-2- فرضیات فرعی.. 53

2-11-2-1- بعد اجتماعی.. 53

 

2-11-2-2- بعد فرهنگی.. 53

2-11-2-3- عوامل زمینه ای.. 53

 

فصل سوم

روش شناسی تحقیق

3-1- مقدمه. 55

3-2- روش تحقیق.. 55

3-3- روش گردآوری اطلاعات.. 56

3-4- روایی و پایایی ابزار گردآوری اطلاعات.. 56

3-5- جامعه آماری.. 57

3-6- نمونه آماری.. 58

3-7- حجم نمونه. 58

3-8- واحد تحلیل.. 59

3-9- روش نمونه گیری.. 59

3-10- فرضیات تحقیق.. 59

3-10-1- فرضیه اصلی.. 59

3-10-2- فرضیات فرعی.. 59

3-10-2-1- بعد اجتماعی.. 59

3-10-2-2- بعد فرهنگی.. 60

3-11- تعاریف نظری مفاهیم. 60

3-11-1- تخلفات رانندگی.. 60

3-11-2- اخلاق ترافیک شهروندان. 60

3-11-3- بعد اجتماعی اخلاق. 60

3-11-4-آنومی اجتماعی.. 61

3-11-4-1- احساس امنیت اجتماعی.. 61

3-11-4-2- ناكارآمدی قوانین.. 63

3-11-4-3- عدالت اجتماعی.. 64

3-11-5- سرمایه اجتماعی.. 64

3-11-5-1- آگاهی.. 64

3-11-5-2- اعتماد. 65

3-11-5-3- مشاركت.. 65

3-11-6-1- بعد فرهنگی.. 67

3-11-6-2- الگوپذیری.. 67

3-11-6-3- تاثیر رسانه های جمعی.. 68

3-11-6-4- دانش عمومی.. 68

3-12- شاخص های متغیرهای مستقل.. 68

3-12-1- شاخص های متغیر وابسته. 69

3-12-2- میزان تخلفات رانندگی.. 70

3-13- روش های تجزیه و تحلیل داده ها 70

 

فصل چهارم

یافته های تحقیق

4-1- مقدمه. 73

4-2- آمار توصیفی.. 74

4-2-1- توصیف سیمای جامعه مورد مطالعه بر مبنای متغیرهای زمینه ای.. 74

4-2-2-1- جنس… 74

4-2-2-2- سن.. 75

4-2-2-3- وضعیت تاهل.. 76

4-2-2-4- سطح تحصیلات.. 77

4-2-2-5- وضعیت اشتغال. 79

4-2-2-6- تعداد وسیله نقلیه تحت تملک خانواده 80

4-2-2-7- وضعیت مسکن.. 81

4-2-2- توصیف سیمای جامعه مورد مطالعه بر مبنای مولفه های اخلاق ترافیک شهروندی.. 82

4-2-2-1- شاخص های بعد اجتماعی اخلاق ترافیک شهروندی در جامعه مورد مطالعه. 82

4-2-2-2- سرمایه اجتماعی.. 85

4-2-2-3-آنومی اجتماعی.. 91

4-2-3-  متغیرهای بعد فرهنگی اخلاق ترافیک شهروندی در جامعه مورد مطالعه. 95

4-2-3-1- دانش عمومی.. 95

4-2-3-2- الگوپذیری افراد. 97

4-2-3-3- اخلاق ترافیک شهروندی.. 99

4-2-3-4- توصیف سیمای جامعه مورد مطالعه بر مبنای میزان تخلفات رانندگی.. 100

4-3- آمار استنباطی.. 101

4-3-1- آزمون فرضیات.. 101

4-3-2- تحلیل رگرسیون. 104

 

فصل پنجم

تحلیل یافته ها و نتایج تحقیق

5-1- مقدمه. 109

5-2- تحلیل فرضیات بر اساس ضرایب همبستگی دوگانه (اسپیرمن) 109

5-3- نتایج به دست آمده براساس آزمون همبستگی چندگانه (تحلیل رگرسیون) 112

5-3-1- جنس… 113

5-3-2- تحصیلات.. 113

5-3-3- ناکارآمدی قوانین.. 113

5-3-4- عدم احساس عدالت اجتماعی.. 114

5-3-6- آنومی اجتماعی.. 114

5-3-7- دانش عمومی.. 114

5-3-8- الگوپذیری.. 115

5-4- نتایج و پیشنهادات.. 115

 

منابع. 119

پیوست ها 125

فهرست جداول

جدول 3-1: میزان تخلفات عمده رانندگی از سال 1388 تا 1392 در اصفهان. 83

 جدول 4-1: توزیع فراوانی جنس پاسخگویان. 88

جدول 4-2: توزیع فراونی سن پاسخگویان. 89

جدول 4-3: توزیع فراوانی وضعیت تاهل پاسخگویان. 90

جدول 4-4: سطح تحصیلات پاسخگویان. 91

جدول 4-5: وضعیت اشتغال پاسخگویان. 92

جدول 4-6: تعداد وسیله نقلیه تحت تملک خانواده 93

جدول 4-7: وضعیت مسکن پاسخگویان. 94

جدول4-8: درصد پاسخ افراد به هریک از گویه ها 96

جدول4-10: درصد پاسخ افراد به هریک از گویه ها 96

جدول 4-11: توزیع فراوانی متغیر تعهدات انضمامی (فردی) 97

جدول 4-12: توزیع فراوانی متغیر تعهدات اجتماعی افراد. 97

جدول 4-13: درصد پاسخ افراد به هریک از گویه ها 99

جدول 4-14: توزیع فراوانی متغیر آگاهی افراد نمونه مورد مطالعه. 99

جدول 4-15: درصد پاسخ افراد به هریک از گویه ها 100

جدول 4-16: توزیع فراوانی متغیر اعتماد فردی افراد نمونه مورد مطالعه. 101

جدول 4-17: توزیع فراوانی متغیر عدم اعتماد عمومی افراد در نمونه مورد مطالعه. 101

جدول 4-18: توزیع فراوانی متغیر عدم اعتماد اجتماعی افراد در نمونه مورد مطالعه. 101

جدول 4-19: درصد پاسخ افراد به هریک از گویه ها 102

جدول 4-20: توزیع فراوانی متغیر مشاركت اجتماعی افراد در نمونه مورد مطالعه. 103

جدول 4-21: توزیع فراوانی متغیر سرمایه اجتماعی افراد در نمونه مورد مطالعه. 103

جدول 4-22: درصد پاسخ افراد به هریک از گویه ها 104

جدول 4-23: توزیع فراوانی متغیر عدم عدالت اجتماعی در نمونه مورد مطالعه. 105

جدول 4-24: درصد پاسخ افراد به هریک از گویه ها 105

جدول 4-25: توزیع فراوانی متغیر عدم امنیت اجتماعی در نمونه مورد مطالعه. 106

جدول 4-26: درصد پاسخ افراد به هریک از گویه ها 106

جدول 4-27: توزیع فراوانی متغیر ناكارآمدی قوانین در نمونه مورد مطالعه. 107

جدول 4-28: توزیع فراوانی شاخص آنومی اجتماعی در نمونه مورد مطالعه. 108

جدول 4-29: درصد پاسخ افراد به هریک از گویه ها 109

جدول 4-30: توزیع فراوانی شاخص نقش سواد در نمونه مورد مطالعه. 109

جدول 4-31: درصد پاسخ افراد به هریک از گویه ها 110

جدول 4-32: توزیع فراوانی شاخص الگوپذیری گروه های اولیه در نمونه مورد مطالعه. 111

جدول 4-33: توزیع فراوانی شاخص الگوپذیری گروه های ثانویه در نمونه مورد مطالعه. 111

جدول 4-34: توزیع فراوانی شاخص الگوپذیری در نمونه مورد مطالعه. 112

جدول 4-35: توزیع فراوانی متغیر اخلاق ترافیكی در نمونه مورد مطالعه. 112

جدول 4-36: توزیع فراوانی میزان تخلفات رانندگی افراد. 113

 

فهرست نمودارها

نمودار 4-1: توزیع فراوانی جنس پاسخگویان. 88

نمودار 4-2: توزیع فراونی سن پاسخگویان. 89

نمودار4-3: توزیع فراوانی وضعیت تاهل پاسخگویان. 90

نمودار 4-4: سطح تحصیلات پاسخگویان. 91

نمودار 4-5: وضعیت اشتغال پاسخگویان. 92

نمودار 4-6: تعداد وسیله نقلیه تحت تملک خانواده 94

نمودار 4-7: وضعیت مسکن پاسخگویان  95

1-1- مقدمه

همگام با افزایش جمعیت و رشد شهرنشینی، شاهد افزایش تولید وسایل حمل و نقل و استفاده گسترده از آنها به ویژه در شهرهای بزرگ می باشیم. با این حال  صنعت حمل و نقل همچون سایر دستاوردهای بشری، علی رغم فراهم نمودن تسهیلات و آسایش های فراوان برای زندگی راحت انسان، عوارض و مشکلات بسیاری مانند تصادفات، آلودگی هوا، آلودگی صوتی و راه بندان های طولانی به همراه داشته است. در نگاه کلی بهره برداری و بهره وری مناسب و مطلوب از کلیه تسهیلات نوین، نیاز به تدوین قوانین و مقرراتی متناسب با امکانات و شرایط فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی هر اجتماعی دارد.

بی توجهی به مقررات راهنمایی و رانندگی و قانون گریزی، همواره یكی از علل بروز مشكلات، معضلات و حوادث ترافیكی در بسیاری از جوامع می باشد كه بنا بر بافت فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و جغرافیایی جوامع میزان آن متفاوت است. آمار حوادث ترافیكی در ایران موید میزان بالا و غیرمتعارف تخلفات رانندگی در ایران است كه هر ساله زیان های جبران ناپذیر اقتصادی و آسیب های اجتماعی را باعث می گردد. اگر چه در بروز تخلفات رانندگی عوامل مختلفی دخیل هستند اما طبق بررسی ها عامل انسانی، به عنوان اصلی ترین علت حوادث ترافیكی در ایران، گزارش شده است. عدم رعایت قوانین راهنمایی و رانندگی ریشه درفرایند اجتماعی شدن شهروندان و عدم نهادینه شدن قوانین اجتماعی در جامعه ی شهری دارد. بنابراین ریشه یابی علل تخلفات رانندگی در شهری چون اصفهان كه حجم زیادی از وسایل نقلیه در معابر آن جریان دارد، می تواند گامی در جهت كاهش مشكلات سیستم حمل و نقل درون شهری کشور باشد.

1-2- بیان مساله

رشد شهرنشینی در جهان و به ویژه در كشورهای در حال توسعه رو به افزایش است. این امر نیاز به استفاده از وسایل حمل و نقل را بیشتر می نماید. وسایل حمل و نقل موتوری با ویژگی ها و پتانسیل های خود دسترسی سریع و راحت به فواصل دور و نزدیک را ممكن نموده اند. اما عوارض و مشكلاتی مانند تصادفات، آلودگی هوا، سروصدا و راه بندان های طولانی مدت را به همراه داشته است.

یكی از مشكلات اساسی كه در اصفهان مشاهده می شود و روزانه هزاران نفر را در خود گرفتار می كند، مشكل “تراكم ترافیک شهری” می باشد. تراكم ترافیک به عنوان یک مشكل مشترك در شهرهای بزرگ جهان شناخته شده است و كارشناسان حمل و نقل و ترافیك، انسان، وسایل نقلیه و شبكه معابر را از عوامل موثر در عرصه ترافیک شهری می دانند و عدم رعایت قوانین راهنمایی و رانندگی از طرف انسان (به عنوان عامل فعال و با شعور این سیستم) از علل انسانی اساسی این پدیده شهری بیان گردیده است.

مطالعات انجام شده در خصوص زمینه ها و عوامل بروز تخلفات ترافیكی در كشورهای مختلف، نشان می دهد كه در همه كشورها خصوصاً در كشورهای توسعه یافته، عوامل بروز تخلفات بیشتر به ویژگی های شخصیتی رانندگان و