1-1-مقدّمه. 13

1-1-1-طرح مسأله 15

1-1-2-سؤالات پژوهش…. 16

1-1-2-1- سؤال اصلی 16

1-1-2-2-سؤالات فرعی.. 16

1-1-3- فرضیه ­های پژوهش 17

1-1-4- اهداف پژوهش…. 17

1-1-5- حدود پژوهش…. 17

1-1-6-روش­شناسی پژوهش…. 17

1-1-7-محدودیت­های پژوهش…. 18

1-1-8-پیشینه­ی پژوهش…. 18

فصل دوم: مبانی نظری تحقیق… 21

2-1- بخش اول: بررسی مفاهیم نظری 22

2-1-1-معناشناسی حدیث… 22

2-1-2-اهمیت حدیث و ضرورت حدیث پژوهی.. 23

2-1-3- انواع علوم حدیث… 24

2-1-3-5-1-4-مختلف الحدیث (علاج الحدیث) 14

2-1-4- اهمیت مختلف الحدیث 25

2-1-4- هدف مهم در نگارش مختلف الحدیث 26

2-1-4- تدوین مختلف الحدیث 27

2-1-4- تعارض…. 29

2-1-4- بخش دوم: زندگی­نامه­ی علامه مجلسی (ره) 30

2-1-4-1-تولد. 31

2-1-4-2- خاندان.. 31

2-1-4-3- استادان.. 32

2-1-4-4-شاگردان.. 32

2-1-4-5-مجلسی و گرایش به علوم نقلی.. 33

2-1-4-6- آثار مجلسی.. 34

2-1-4-7-وفات… 36

2-1-5- کتاب مرآة العقول.. 37

2-1-5-1- انگیزه­ تألیف… 37

2-1-5-2- روش تألیف… 37

2-1-5-3- موضوعات ابواب فقهی مرآة العقول.. 38

فصل سوم: بخش اول: 30

3-1-تعارض و راه­های حلّ آن.. 40

3-1-1-اختلاف و تعارض اخبار 41

3-1-2-عوامل پیدایش تعارض…. 42

3-1-2-1- عوامل بیرونی.. 42

3-1-2-2- عوامل درونی.. 42

3-1-3- عوامل تعارض و اختلاف در بیان امام علی(ع) 43

3-1-4-عوامل تعارض اخبار از دیدگاه محققان.. 45

3-1-5- عوامل تحقق تعارض: 47

3-1-5-1- یقینی نبودن ادلّه­ی تعارض…. 47

3-1-5-2- وحدت موضوع. 48

 

3-1-5-3- حجیّت داشتن دو دلیل.. 48

3-1-6-شیوه ­های حلّ تعارض: 49

3-1-6-1- روش جمع 49

3-1-6-1-1-جمع عرفی (دلالی، مقبول) 49

3-1-6-1-2-جمع تبرّعی(عقلی) 50

3-1-6-2- روش ترجیح.. 50

3-1-6-2-1-مرجّحات منصوصه و غیر منصوصه. 51

3-1-6-2-2-مرجّحات صدوری، جهتی، مضمونی.. 51

3-1-6-2-3- ترجیح به اعتبار سند و متن روایات… 51

3-1-6-3-روش تخییر و توقّف… 52

فصل سوم: بخش دوّم: 53

3-2-علامه مجلسی و روش­های حلّ تعارض در روایات مرآة العقول.. 54

3-2-1- اعتقاد مجلسی به عدم تعارض واقعی در روایات… 54

3-2-2- روش­های مجلسی در کشف روایات متعارض…. 56

3-2-2-1- حمل بر تقیه. 56

3-2-2-1-1-«تقیه» از دیدگاه فقهای شیعه و اهل سنت… 58

3-2-2-1-2- تقیّه در زمان معصومان (علیهم السلام) 58

3-2-2-1-3-انواع تقیه. 59

3-2-2-1-4-نمونه­های تقیه در کتاب مرآة العقول: 64

3-2-2-1-4-1-کیفیت زیارت قبر مؤمنین.. 64

3-2-2-1-4-2-هم­سفره شدن با مجوس…. 66

3-2-2-1-4-3-دیه­ی قتل خطایی.. 67

3-2-2-1-4-4-آن­چه موجب حد تازیانه می­ شود. 68

3-2-2-1-4-5-میزان مال مسروقه در اجرای حد سرقت… 70

3-2-2-1-4-6-آن­چه سبب وقوع و عدم وقوع طلاق می­ شود. 72

3-2-2-1-4-7-موارد ایجاب نگه داشتن عده­ی کامل.. 73

3-2-2-1-4-8-حکم زنی که بدون آمیزش، شوهرش را از دست می­دهد. 74

3-2-2-1-4-9-طواف نساء در عمره­ی مفرده 76

3-2-2-1-4-10- حج پیامبر (ص) 78

3-2-2-1-4-11-چگونگی مسح پاها 79

3-2-2-1-4-12-اعضاء وضو. 80

3-2-2-1-4-13-بیع عَذره 80

3-2-2-1-4-14-ذبیح الله در حج ابراهیم (ع) 81

3-2-2-1-4-14-1-جریان قربانی در قرآن کریم.. 81

3-2-2-1-4-14-2-پیشینه­ی بحث در سنّت اسلامی.. 82

3-2-2-1-4-14-3-أدلّه­ی قائلان به ذبیح بودن اسماعیل.. 84

3-2-2-1-4-14-4-ذبیح از دیدگاه اهل بیت (علیهم السلام) 86

3-2-2-2- حمل بر سبب صدور روایات… 89

3-2-2-2-1- اعتقاد به لزوم توجه به سبب صدور حدیث 89

3-2-2-2-2-فواید شناخت سبب صدور حدیث 90

3-2-2-2-3-نمونه: داستان ذبح کدو 93

3-2-2-3-حمل فعل امر بر استحباب و فضیلت 94

3-2-2-3-1-غسل روز جمعه. 94

3-2-2-3-2- حکم زنی که قبل از عروسی مسلمان می­ شود. 96

3-2-2-3-3-چگونگی خواندن نماز بر مستضعف (در عقیده) 96

3-2-2-3-4-دعا و تعقیب بعد از نماز 97

3-2-2-4-حمل بر تعدّد تفاضل و مراتب مکلّفین.. 98

3-2-2-4-1-ثواب زیارت حج نیابتی.. 98

3-2-2-4-2-پاداش حاملان جنازه 99

3-2-2-4-3- فضیلت حج گزاردن.. 100

3-2-2-4-4-پاداش عیادت از بیمار 100

3-2-2-5- حمل بر حکومت… 102

3-2-2-5-1-حکم کسی که به غیر قبله نماز خوانده است… 102

3-2-2-6-حمل بر تخییر. 103

3-2-2-6-1-چگونگی بالا بردن دست در تکبیر. 106

3-2-2-7-حمل بر اختلاف مراتب راویان (از نظر جهل و…) 107

3-2-2-7-1-انقطاع وحی پیامبر(ص) 109

3-2-2-7-2-تعداد شتران حج پیامبر (ص) 110

3-2-3- نتیجه گیری… 111

منابع.. 112

چکیده­ی انگلیسی

چکیده

پژوهش حاضر، به بررسی روش­های کشف اختلاف و تعارضدر روایات، در بخش فقهی کتاب مرآة العقول فی شرحِ أخبار آلِ الرَسول(جلدهای 13 تا 24) علامه محمد باقر مجلسی می ­پردازد. از آن­جایی­که همواره در میان احادیث امامان (علیهم السلام)،اخبار مختلف و متعارض یافت می­ شود،مسأله­ ضرورت حلّ اختلاف در روایات و کشف و شناسایی علل و عوامل ایجاد تعارض، از دیرباز از مباحث مهم و دغدغه آور محدّثان، فقیهان و متکلمان بوده است که در نهایت سبب پدید آمدن علم «مختلف الحدیث» گردید.عالمان و دانشمندان حدیث، برای حلّ اختلاف و تعارض در اخبار، قوانین و روش­هایی وضع کردند تا شبهات موجود پیرامون حدیث را پاسخ­گو باشند. علامه مجلسی در طول عمرش، تمام همتش را به نشر روایات اهل بیت (علیهم السلام) اختصاص داده است. ایشان علاوه بر تبحر بالایشان در فقه، قدرت تصحیح روایات و احادیث را به خوبى دارا بود همان­گونه كه این قدرت و ژرف نگرى خود را در مرآة العقول به نمایش گذارده است. وی، با قرار دادن اخبار مشابه در کنار یکدیگر و جمع آوری احادیث مختلف، امکان ملاحظه­ی تعارض روایات را بیش از پیش فراهم کرد. این پژوهش براساس روش توصیفی –  تحلیلی است که در آن، هفت نوع از روش­های کشف اختلاف در کتاب مرآة العقول (جلدهای 13 تا 24)، مورد بررسی قرار گرفته است. این موارد عبارتند از:حمل روایات متعارض بر تقیه؛ حمل براختلاف سبب صدور روایت؛حمل فعل وجوب (امر)، بر استحباب و فضیلت؛ حمل روایات بر تعدّد تفاضل و مراتب مکلفین؛حمل روایات بر حکومت (تفاوت روایات در صورت توسعه و تضییق از نظر: زمان و …)؛حمل روایات بر تخییر (دارای اختیار در انجام هریک از آن دو روایت)؛حمل روایات بر اختلاف مراتب راویان (از نظر جهل، سهو، نسیان و ضبط) می­باشد.

1-1- مقدّمه

شکی نیست که دانش حدیث، مادر علوم اسلامی است و اهمیت فراوانى در اسلام دارد. در حقیقت، حدیث در فقه اسلامى، پس از قرآن، از منابع اصلی دین اسلام می­باشد که تأمین کننده­ احکام شرعی (نیاز فطری) بشر است و هرچه