نیمسال تحصیلی

 

91-90

 

 

 

 

 فهرست مطالب

فصل اول: کلیات تحقیق…………………………………………………………………………………………………….1

1-1 مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………….. 2

1-2 تشریح موضوع و بیان مساله…………………………………………………………………………………3

1-3 ضرورت انجام تحقیق………………………………………………………………………………………………………5

1-4 چارچوب نظری تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………..5

1-4-1 مدل تحقیق………………………………………………………………………………………………………6

1-4-2 تعریف متغیرهای پیشنهادی و اصطلاحات تحقیق…………………………………………………………………..7

1-5 اهداف تحقیق………………………………………………………………………………………………………………….9

1-6 سوال های تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………………9

1-7 روش تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………….10

1-8 جامعه………………………………………………………………………………………………………………………………………………….11

1-9 روش گردآوری اطلاعات………………………………………………………………………………………………….11

1-10روش تجزیه و تحلیل اطلاعات………………………………………………………………………………………………………….11

1-11 قلمرو تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………………12

1-12 محدودیت های تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………12

فصل دوم: ادبیات و پیشینه تحقیق……………………………………………………………………………………………………….13

2-1 مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………………………….1

2-2 مدیریت زنجیره تامین…………………………………………………………………………………………………………………………15

2-2-1 مفاهیم و تعاریف زنجیره تامین………………………………………………………………………………………..17

2-3 لزوم اندازه گیری عملکرد زنجیره تامین……………………………………………………………………………………………18

2-3-1 مشکل روش های سنتی در اندازه گیری کارایی زنجیره تامین……………………………………...19

2 -4 تحلیل پوششی داده ها (DEA)……………………………………………………………………………………..20

2-4-1 مدل های اصلی تحلیل پوششی .داده……………………………………………………………………20

2-4-1-1 مدل CCR……………………………………………………………………………………………21

2-4-1-2 مدل BCC……………………………………………………………………………………………23

2-4-1-3 مدل جمعی……………………………………………………………………………………………24

2-5 مروری بر تحقیقات انجام شده در زنجیره تأمین با بهره گرفتن از DEA …………………………………..25

2-6  نقص  DEAسنتی در ارزیابی کارایی زنجیره تأمین………………………………………………………….31

2-7 مدل DEA شبکه ای…………………………………………………………………………………………………….31

2-7-1 ساختارهای DEA شبکه ای………………………………………………………………………………..32

2-7-1-1 ساختار سری…………………………………………………………………………………………..32

2-7-1-2 ساختار موازی…………………………………………………………………………………………3

2-7-2 انواع مدل های DEA شبکه ای…………………………………………………………………………….35

2-7-2-1 مدل ایستا……………………………………………………………………………………………….35

2-7-2-2 مدل پویا……………………………………………………………………………………………….36

2-7-2-3 مدل جریان مشترک یا پذیرش تکنولوژی………………………………………………….37

2-8 مروری بر مطالعات DEA در ساختارهای شبکه ای……………………………………………………….38

2-9 فرایندهای شبکه ای دو مرحله ای…………………………………………………………………………………41

 

2-9-1 انواع مدل های DEA برای ارزیابی فرایندهای دو مرحله ای………………………………….42

2-9-1-1 رویکرد DEA استاندارد…………………………………………………………………………42

2-9-1-2 رویکرد تجزیه کارایی……………………………………………………………………………..42

2-9-1-3 رویکرد DEA شبکه ای…………………………………………………………………………43

2-9-1-4 رویکرد تئوری بازیها………………………………………………………………………………4

2-9-1-4-1 مدل غیر همکاری DEA دو مرحله ای…………………………………. 43

2-9-1-4-2 مدل همکاری  DEA دو مرحله ای………………………………………..44

2-10مدل تحقیق………………………………………………………………………………………………………………44

 

فصل سوم: روش اجرای تحقیق………………………………………………………………………………………….46

3-1 مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………47

3-2 روش تحقیق……………………………………………………………………………………………………………47

3-3 جامعه/ نمونه آماری………………………………………………………………………………………………..48

3-3-1 صنعت خودروی ایران…………………………………………………………… ……………………..49

3-3-2 سایپا……………………………………………………………………………………………………………49

3-4 ابزار گردآوری داده ها/ اطلاعات……………………………………………………………………………..50

3-5 روش تجزیه و تحلیل داده ها/ اطلاعات……………………………………………………………………50

3-5-1 مدل  DEAمضربی ورودی محور با بازدهی ثابت……………………………………………50

5-3     -2 مدل های با ورودی ها و یا خروجی های نامطلوب………………………………………….52

5-3-2-1 خروجی های نامطلوب……………………………………………………………………..52

3-5-3 مدل های DEA شبکه ای……………………………………………………………………………53

3   -5-3-1 مدل DEA دو مرحله ای…………………………………………………………………53

3 -5-4 روش رتبه بندی کارایی متقاطع……………………………………………………………………..55

3-6 شاخص های ورودی و خروجی…………………………………………………………………………………56

3-7 داده های جمع آوری شده………………………………………………………………………………………….57

3-8  نمونه ای از برنامه نویسی Lingo……………………………………………………………………………..59

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها، نتیجه گیری و پیشنهادات……………………………………………..69

4-1 مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………..70

4-2 نتایج حاصل از حل مدل های DEA سنتی و دو مرحله ای…………………………………………..70

4-3 واحدهای مجازی برای واحدهای ناکارا……………………………………………………………………….73

4-4 رتبه بندی واحدهای کارا……………………………………………………………………………………………76

4-5 تحلیل حساسیت شاخص های ورودی در مدل DEA شبکه ای…………………………………..78

4-6 پاسخ به پرسش های تحقیق……………………………………………………………………………………..80

4-7 بحث و نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………82

4-8 پیشنهادها بر مبنای نتایج…………………………………………………………………………………………..83

4-9 پیشنهاد برای تحقیقات آینده……………………………………………………………………………………..83

منابع……………………………………………………………………………………………………………………………..85

جدول 2-1 خلاصه ای بر تحقیقات انجام شده در زنجیره تامین با بهره گرفتن از DEA………………….29

جدول 3-1 داده های مربوط به زنجیره های تامین شرکت سایپا در سال 1390……………………….59

جدول 4-1 نتایج کارایی حاصل از حل مدل DEA سنتی………………………………………………………71

جدول 4-2 نتایج کارایی حاصل از حل مدل DEA دو مرحله ای…………………………………………..72

جدول 4-3 ورودیهای واحدهای مجازی برای مدل سنتی DEA…………………………………………….73

جدول 4-4 ورودیهای واحدهای مجازی برای مدل شبکه ای DEA………………………………………..75

جدول 4-5 تحلیل حساسیت ورودیهای ابتدایی در مدل DEA شبکه ای………………………………….79

 

شکل 1-1 مدل مفهومی تحقیق…………………………………………………………………………………………6

شکل 2-1 مدیریت زنجیره تامین……………………………………………………………………………………..16

شکل 2-2 ساختار داخلی یک واحد تصمیم گیری در مدل شبکه ای……………………………………31

شکل 2-3 ساختار سری…………………………………………………………………………………………………32

شکل 2-4 ساختار موازی……………………………………………………………………………………………….35

شکل 2-5 DEA شبکه ای ایستا……………………………………………………………………………………..36

شکل 2-6 DEA شبکه ای پویا………………………………………………………………………………………37

شکل 2-7 مدل جریان مشترک……………………………………………………………………………………….38

شکل 2-8 فرایند دو مرحله ای……………………………………………………………………………………….42

شکل 2-9 زنجیره تامین دو مرحله ای……………………………………………………………………………..44

شکل 3-1زنجیره تامین دو مرحله ای………………………………………………………………………………53

شکل 3-2 لیست ورودی ها و خروجی ها……………………………………………………………………….57

شکل 4-1 نتایج رتبه بندی واحدهای کارا در مدل سنتیDEA……………………………………………77

شکل 4-2 نتایج رتبه بندی واحدهای کارا در مدل شبکه ایDEA……………………………………….78

 

چکیده

در سازمان های امروزی در بالاترین اولویت های راهبردی، بهبود رقابت و تعالی زنجیره تامین قرار دارد. اما عدم شناخت نقاط قوت و ضعف زنجیره تامین، مانع از بهبود تعالی آن می شود. ارزیابی عملکرد زنجیره تامین فرصتی را در اختیار مدیران قرار می دهد تا مشکلات و مسائل زنجیره را شناسایی و آنها را با اتخاذ تصمیمات مناسب مرتفع سازند. این امر در صنایع بزرگ و کلیدی همچون صنعت خودرو که نقش بسزایی بر توسعه اقتصادی کشور دارند، دارای اهمیت بیشتری است. هر شرکت خودروساز، قطعات مورد نیاز خود را از سازندگان این قطعات خریداری می کند و بدین ترتیب با آنان تشکیل زنجیره های تامین با خاصیت شبکه ای می دهد. از اینرو لزوم انجام تحقیقی از بعد کارایی به منظور بهبود عملکرد این زنجیره ها احساس می شود. در تحقیق حاضر، از رویکرد DEA شبکه ای برای سنجش کارایی زنجیره تامین دو مرحله ای در صنایع خودروسازی گروه سایپا استفاده شده است. همچنین برای بحث پیرامون اهمیت مدل های شبکه ای، کارایی کل زنجیره ها با بهره گرفتن از روش DEA سنتی نیز محاسبه گردیده و کارایی بدست آمده از دو مدل با هم مقایسه شد. نتایج حاکی از آن است که در مدل شبکه ای و سنتی از مجموع 28 زنجیره تامین تحت بررسی، به ترتیب 3 و 7 زنجیره کارا عمل می کنند. حداکثر کارایی در هر دو مدل 100% و حداقل کارایی به ترتیب 63% و 67% می باشد. همچنین از روش کارایی متقاطع برای رتبه بندی واحدهای کارا استفاده گردیده است که بر اساس آن در مدل شبکه ای و سنتی به ترتیب واحد 26 و 12 کاراترین واحدها شناخته شدند. برای بسط بیشتر و به منظور تحلیل کیفیت کارایی، آنالیز حساسیت ورودی ها برای مدل شبکه ای نیز صورت گرفته است.

 

کلمات کلیدی: کارایی، زنجیره تأمین، صنعت خودرو، DEA دو مرحله ای، آنالیز حساسیت

 فصل اول

کلیات تحقیق

1-1 مقدمه

طی سالیان اخیر، مدیریت و به تبع آن سنجش عملکرد زنجیره تأمین، توجه جمع کثیری از مدیران و محققین را در حوزه مدیریت تولید و عملیات به خود معطوف داشته است. (اصغری زاده و همکاران، 1389) به موازات طی روند تکاملی سازمان ها از رویکرد منفرد به رویکرد شبکه ای و زنجیره تأمین، نظام های سنجش عملکرد نیز دستخوش تحول گردیده و به سمت و سوی سنجش عملکرد شبکه ای و زنجیره تامین گام نهادند.(Morgan, 2007)  این نگرش ریشه در تفکر

فهرست مطالب

عنوان                              صفحه

تحقیق

مقدمه 2

1-1- بیان مسئله پژوهش… 3

1-2- اهمیت و ضرورت پژوهش… 4

1-3- اهداف پژوهش… 5

1-3-1- اهداف کلی. 5

1-3-2- اهداف جزئی. 5

1-4- سوالات پژوهش… 5

1-5- فرضیه ­ها 6

1-6- روش پژوهش… 6

1-6-1- ابزار گردآوری داده ­ها 6

1-6-2- ابزار تجزیه و تحلیل. 6

1-7- تعریف مفاهیم یا اصطلاحات پژوهش… 7

1-7-1- گردشگری. 7

1-7-2- گردشگر 8

1-7-3- جاذبه­ها 8

1-7-4- گردشگری طبیعی. 8

فهرست مطالب

عنوان                         صفحه

1-7-5- گردشگری پایدار سبز 8

1-7-6- طبیعت­گردی. 9

مقدمه 11

2-1- پیشینه پژوهش… 11

2-1-1-پژوهش­های خارجی. 11

2-1-2- پژوهش­های داخلی. 12

2-2- مفاهیم گردشگری و طبیعت­گردی. 13

2-2-1- گردشگر 13

2-2-2- مفهوم واژه توریسم. 13

2-2-3- تفریح در جنگل. 13

2-2-4- گردشگری طبیعت­گرا 14

2-2-5- نوآوری. 14

2-2-5-1- نوآوری­های محصول. 14

2-2-5-2- نوآوری­های فرایند. 14

2-2-5-3- نوآوری­های مدیریت.. 14

2-2-5-4- نوآوری­های قانونی. 14

فهرست مطالب

عنوان               صفحه

2-2-6- سفر اختیاری. 14

2-2-7- گردشگری پایدار 15

2-2-8- گردشگری ورزشی. 15

2-2-9- شاخص عملکرد گردشگری. 15

2-3- طبقه ­بندی انواع توریسم. 15

2-3-1- انواع توریسم. 15

2-3-1-1- از نظر زمانی. 16

2-3-1-2- از نظر مکانی. 16

2-3-1-3- از نظر تابعیت.. 16

2-3-1-4- از لحاظ انگیزه سفر 16

2-3-1-5- از نظر فصل گردشگری. 16

2-3-1-6- از نظر شکل و سازماندهی سفر 16

2-3-1-7- از نظر وسیله نقلیه مورد استفاده 16

2-3-1-8- از لحاظ نوع و محل اقامت.. 17

2-3-2- تأسیسات اقامتی. 17

2-3-2-1- هتل. 17

2-3-2-2- متل. 17

فهرست مطالب

عنوان                                            صفحه

2-3-2-3- مسافرخانه یا مهمان­پذیر 17

2-3-2-4- مهمان­سرا 17

2-3-2-5- هتل آپارتمان. 18

2-3-2-6- مجتمع توریستی. 18

2-3-2-7- اردوگاه جهانگردی. 18

2-3-2-8- بنگالو. 18

2-3-2-9- شاله 19

2-3-2-10- پانسیون. 19

2-3-2-11- پانسیون­های خانگی. 19

2-3-2-12- ویلاهای خصوصی. 19

 

2-3-2-13- اقامتگاه­های آزاد 19

2-4-گردشگری در طبیعت (طبیعت گردی) 20

2-5- منافع حاصل از گردشگری. 22

2-6- تأثیر اقلیم و ارتفاعات در جذب گردشگر 23

2-7- جایگاه تبلیغات و امکانات در گردشگری. 24

2-8- معرفی منطقه ایلام و جاذبه­های طبیعی آن. 25

2-8-1- آبشارها 26

فهرست مطالب

عنوان                                               صفحه

2-8-1-1- آبشار چم آو 26

2-8-1-2- آبشار آبتاف.. 26

2-8-1-3- آبشار سرطاف.. 26

2-8-1-4- آبشار گچان. 26

2-8-2- پارک­های طبیعی. 27

2-8-2-1- پارک جنگلی چقاسبز «چقا جنگیه» 27

2-8-2-2- درة ییلاقی هفتاو میشخاص «هفت آب» 28

2-8-2-3- گردشگاه ییلاقی خوران ایوان. 28

2-8-2-4- تفریحگاه جنگلی ششدار 28

2-8-2-5- تفریحگاه جنگلی تنگ دالاو 29

2-8-2-6- تفریحگاه تجریان. 29

2-8-2-7- تفرجگاه گلم زرد و گره چکا 29

2-8-2-8- تفرجگاه کلم بدره 29

2-8-2-9- تفریحگاه جنگلی تنگ ارغوان (تنگ قوچعلی) 30

2-8-2-10- سایر گردشگاه­های جنگلی برحسب شهرستان­های استان. 30

2-8-3- ارتفاعات و کوه­ها 30

2-8-3-1- کبیرکوه 30

فهرست مطالب

عنوان                                         صفحه

2-8-3-2- اهوران. 31

2-8-3-3- بانکول. 31

2-8-3-4- چمن گیر 31

2-8-3-5- سامله 32

2-8-3-6- سرخ خانی. 32

2-8-3-7- سرکب.. 32

2-8-3-8- شره زول. 32

2-8-3-9- شلم. 33

2-8-3-10- قلاجه 33

2-8-3-11- قلارنگ… 33

2-8-3-12- مانشت.. 33

2-8-3-13- کوه ملینجه 34

2-8-3-14- دینارکوه 34

2-8-3-15- بهار آب.. 34

2-8-3-16- بانهراز 34

2-8-3-17- کلک… 34

2-8-3-18- سایر کوه­های استان ایلام برحسب شهرستان­ها 34

فهرست مطالب

عنوان                             صفحه

2-8-4- دریاچه­ها 35

2-8-4-1- دریاچه سد ایلام 35

2-8-5- چشمه­ها 35

2-8-5-1- چشمه آبگرم دهلران. 36

2-8-5-2- چشمه آبگرم چمن بولی. 36

2-8-5-3- چشمه میمه زرین آباد 36

2-8-5-4- چشمه کلم. 36

2-8-5-5- چشمه سیکان. 37

2-8-5-6- دیگر چشمه­های استان. 37

2-8-6- دشت­ها 37

2-8-7- تالاب­ها 38

2-8-7-1- تالاب سیاب دریوش.. 38

2-8-7-2- تالاب زمزم 38

2-8-7-3- تالاب چکر 38

مقدمه‌ 40

3-1- روش‌ پژوهش‌ 40

فهرست مطالب

عنوان                            صفحه

3-2- مدل پژوهش… 41

3-3- حجم نمونه و روش اندازه گیری. 42

3-4- جامعه آماری. 43

3-5- ابزار جمع آوری داده ­ها 43

3-6- روایی (اعتبار) و پایایی(اعتماد) 44

3-7- روش تجزیه و تحلیل داده ­ها 45

3-7-1- ضریب همبستگی. 45

3-7-2- ضریب همبستگی پیرسون. 46

3-7-3- ضریب تشخیص… 46

3-7-4- مدل یابی معادلات ساختاری. 46

4-1- یافته­ های پژوهش… 50

4-1-1- اطلاعات مربوط به مشخصات پاسخگویان پرسشنامه 50

4-2-آزمون فرضیه ­ها 53

4-2-1-آزمون فرضیه1. 53

4-2-2- آزمون فرضیه 2. 54

4-2-3- آزمون فرضیه 3. 56

فهرست مطالب

عنوان                                   صفحه

4-3- تحلیل گردشگری با بهره گرفتن از مدل SWOT. 58

مقدمه 62

5-1- بحث و نتیجه ­گیری. 63

5-2- پیشنهادها و راهکارهای مبتنی بر یافته­ ها 68

5-3- محدودیت­های پژوهش… 71

5-3-1- محدودیت­های در اختیار پژوهشگر 71

5-3-2- محدودیت­های خارج از اختیار پژوهشگر 71

منابع و مآخذ. 72

منابع فارسی. 72

منابع اینترنتی. 74

منابع انگلیسی. 75

فهرست جداول

عنوان                           صفحه

جدول (3-1): آلفای کرونباخ مربوط به هر یک از مؤلفه­ های طبیعت گردی. 45

جدول (4-1): آلفای محاسبه شده برای فرضیه ­ها 53

جدول (4-2): نتایج حاصل از آزمون معنی داری ضریب همبستگی پیرسون فرضیه 1  53

جدول (4-3): 55

جدول (4-4): آزمون r پیرسون؛ برای بررسی رابطه بین تبلیغات و تعداد گردشگران  56

جدول (4-5): آزمون شاخص ­های جاذبه­های منطقه ایلام برای تبدیل به قطب گردشگری  57

جدول (4-6): آزمون فرضیه سوم 58

جدول (4-7): نظام تحلیل ارزیابی شاخص ­های گردشگری منطقه طبیعی ایلام بر پایه مدلSWOT  60

جدول (4-8): نظام تحلیل راهبردها و استراتژی گردشگری منطقه طبیعی ایلام بر پایه مدلSWOT. 61

فهرست نمودارها

عنوان                                                                 صفحه

نمودار  (4-1): درصد فراوانی مربوط به جنسیت پاسخگویان. 50

نمودار (4-2): درصد فراوانی مربوط به وضعیت تاهل پاسخگویان. 51

نمودار (4-3): درصد فراوانی مربوط به سطح تحصیلات پاسخگویان. 51

نمودار (4-4): درصد فراوانی مربوط به وضعیت اشتغال پاسخگویان. 52

نمودار (4-5): درصد فراوانی مربوط به سن پاسخگویان. 52

 

فهرست اشکال

عنوان                                                                                                                   صفحه

شکل (3-1): مدل مفهومی پژوهش… 41

چکیده

صنعت گردشگری آمیزه­ای از فعالیت­های مختلف است که به صورت زنجیره­ای در جهت خدمات­رسانی به گردشگران انجام می­گیرد. کشور ایران با توجه به جایگاه مناسبی که از جاذبه­های گردشگری در دنیا دارد، از لحاظ سهم گردشگری جهانی، موقعیت خوبی در دنیا ندارد، لذا نیاز به نگاه کلی به علل و عوامل موثر در این زمینه را دارد. وجود مناطق طبیعی اطراف و نزدیک شهرها در بسیاری از مناطق کشور می ­تواند زمینه مناسبی برای توسعه گردشگری در این مناطق باشد.

توسعه آن در هر منطقه باعث رشد و پیشرفت اقتصادی و اجتماعی ان منطقه خواهد شد، به همین دلیل دارای اهمیت فراوان است.

استان ایلام به عنوان نمونه ­ای از این مناطق با داشتن جاذبه­های گردشگری و تنوع اقلیمی کم­نظیر در ایران، از توانمندی بسیار بالایی در توسعه گردشگری برخوردار می­باشد که می ­تواند پذیرای تعداد زیادی از گردشگران ایرانی و خارجی باشد. این پژوهش از لحاظ هدف، کاربردی بوده و از حیث نحوه گردآوری داده ­ها توصیفی و روش انجام پژوهش نیز پیماشی و از نظر نوع مقطعی می­باشد و داده ­های لازم برای آزمون فرضیه ­ها از روش میدانی گردآوری    شده ­اند. جامعه آماری این پژوهش گردشگران این منطقه، ساکنین منطقه، کارکنان میراث فرهنگی و گردشگری و اداره منابع طبیعی می­باشد که پس از توزیع پرسشنامه ­ها، تعداد383 پرسشنامه جمع­آوری و مورد استفاده قرار گرفته است. پس از جمع­آوری آن­ها و ورود داده ­ها  به نرم افزار SPSS ضریب پایایی (آلفای کرونباخ) محاسبه گردید که 43/82 درصد می­باشد و نشان می­دهد که گویه ­ها از همسازی و پایداری درونی بسیار بالای برخوردار می­باشند و با توجه به تنایج پژوهش استان ایلام با این که از موقعیت خاصی برای طبیعت­گردی برخوردار است ولی همه توان­های گردشگری و استعدادهای طبیعی این منطقه شکوفا نشده و دلیل آن عدم تبلیغات کافی در رسانه ­ها و نبود مکان­های رفاهی و تفریحی در این مناطق طبیعی و… می­باشد.

کلید واژه ­ها: جذب گردشگر، مناطق طبیعی، طبیعت گردی، اطراف شهرها، منطقه ایلام

فصل اول

کلیات تحقیق

مقدمه:

در سرتا سر تاریخ ایران، ارتش از اهمیت سیاسی و نظامی و اجتماعی بزرگی برخوردار بوده است. هر كشوری برای حفظ مرزهای خود در مقابل تهاجمات خارجی و همچنین برای محافظت از امنیت داخلی خصوصاً در برابركانون های سیاسی، اجتماعی، ضد حكومت نیاز به قوای نظامی و انتظامی(ارتش) دارد، چون عملكرد گروه های حاكم بر جامعه با خواست های مردم هماهنگ و گاه متعارض است، وجود این دو نیرو كه معمولاً در پیوند و همدست یكدیگرند در جامعه ضروری است. این دو نیرو در اكثر جوامع سنتی و از جمله در ایران چنان ساختار مشتركی هستند كه گاه تفكیک آنها مشكل است[1]. از لحاظ اهمیت موضوع باید این نكته را به یادداشت كه در دوره حكومت رضا شاه ساختار قشون متحد الشكل و به طور كلی ارتش نوین ایران بنا نهاده شد و ارتش به عنوان ركن اصلی قدرت در حكومت پهلوی تبدیل شد و دولت و مجلس هیچ نقشی در نیروهای نظامی كشور نداشتند و كنترل كامل ارتش در دست رضا شاه بود و ارتش پیوستگی زیادی با سلطنت داشت و مع الوصف ارتش پشتیبان حكومت پهلوی بود.

با اشغال ایران در شهریور 1320 و سقوط دولت مطلقه رضا شاه، ارتش نوینی را كه او تشكیل داده بود از هم فروپاشید. با روی كار آمدن محمد رضا شاه او به عنوان فرمانده كل قوا منصوب شد و با كمك ایالات متحده آمریكا  ارتش را بازسازی و در اختیار خود گرفت. ارتش بازسازی شده در سال 1325 در مقابله با جدا سازی آذربایجان نقش مؤثری ایفاء كرد و مدتی بعد رزم آرا ریاست ستاد ارتش را بر عهده گرفت و به تقویت آن پرداخت. ارتش در این دوره تحت تأثیر گروه های گوناگون سیاسی قرار داشت و به تأثیر پذیری از فضای سیاسی کشور گروه های چون سازمان نظامی افسران حزب توده، كانون افسران بازنشسته و سازمان افسران ناسیونالیست پدید آمد و به گسترش نقش خود در ارتش تأكید داشتند. پس از ملی شدن صنعت نفت، دكتر مصدق به نخست وزیری رسید. اما دولت تسلطی بر عملكرد نظامیان نداشت و نظامیان به تشویق دربار به مخالفت با سیاست های دكتر مصدق می پرداختند و از این رو دكتر مصدق با در اختیار گرفتن منصب وزارت جنگ سعی می كرد سلطه ی دربار را بر ارتش كم رنگ كند و سیطره ی دولت را بر ارتش بیشتر سازد. پس از 30 تیر 1331 شاه مجبور بود با سیاست های دكتر مصدق همراهی كند و شاه مجبور شد كه ریاست وزارت جنگ را به دكتر مصدق واگذار كند زیرا در آن مقطع شاه توانایی مقابله با افكار عمومی را نداشت. تلاش دكتر مصدق برای وادار كردن شاه به سلطنت و نه حكومت بود با این وجود روابط دكتر مصدق با مجلس از یک سو و با شاه از سوی دیگر به پایان راه و بن بست نزدیک می شد.

 به نظر می رسد در این دوره 12 ساله از شهریور 1320 تا كودتای 28 مرداد 1332، ارتش و سلطنت توانستند به موازات با یكدیگر قدرت از دست رفته را احیاء كنند و به پیوستگی قبل از شهریور 1320 برسانند. در این میان ارتش در اختلافاتی كه بین دربار با دكتر مصدق وجود داشت به طرفداری و حمایت از دربار و شاه نقش بازی می كرد. دكتر مصدق برای از میان برداشتن موانع و هموار كردن مسیر دولت و برنامه های خود به پشتیبانی افكار عمومی و روندهای مسالمت آمیز متكی بود. اما مخالفین منتظر فرصت مناسب برای كودتا و توسل به نیروهای نظامی برای سرنگونی او بودند. رد پای كودتا بر ضد دکتر مصدق را می توان از اوایل زمامداری او در تیر 1330 دنبال كرد. به نظر می رسد محافل سیاسی داخلی کشور حتی پیش از انگلیسی ها و آمریکائیها در فكر كودتا و بركناری دكتر مصدق بوده اند. وقوع كودتای 28 مرداد و نقش افسران نظامی در سرنگونی دولت دكتر مصدق بیانگر آن است كه دكتر مصدق در نیل به این هدف خود برای تسلط بر ارتش ناكام مانده است. زیرا دكتر مصدق معتقد بود كه ارتش باید زیر نظر و كنترل غیر نظامیان و توسط آنها اداره شود و ارتش با سرنگونی دولت دكتر مصدق و جایگزین كردن یک فرد نظامی به قدرت نمایی پرداخت. در این پژوهش سعی شده است كه دوران چند ماهه دولت دكتر مصدق را كه از جمله دوران مهم و حساسی از تاریخ معاصر ایران می باشد بررسی و گرایش های سیاسی افسران ارتش را در دوره دوساله دولت دكتر مصدق و تأثیرات متقابل ارتش و سیاست را مورد ارزیابی قرار دهد.

 پایان نامه حاضر در شش فصل نوشته شده که شامل یک فصل كلیات و در پنج فصل اصلی تهیه و تنظیم شده است.

 فصل اول: این فصل مربوط به فصل كلیات می باشد.

 فصل دوم: این فصل با نگاهی كوتاه به وضع نیروهای نظامی ایران در اواخر دوره قاجار و دوره پهلوی اول دارد كه از سه مبحث تشكیل شده است. مبحث اول نگاهی مختصر به واحدهای نظامی قبل از كودتای 1299 دارد كه این واحدهای نظـامی شامل: ژاندارمری، بریگاد قزاق، بریگـاد مركـزی و نیـروهای نظـامی بیگانگـان می باشد. در مبحث دوم نگاهی مختصر به چگونگی تشكیل و ایجاد قشون متحد الشكل كه زمینه های پیدایش و تأسیس ارتش نوین را ایجاد می كند و در برگیرنده دو گرایش در ارتش، سازمان ستاد و لشكرها، تحصیلات و آموزش نظامیان، نظام وظیفه، تسلیحات و تجهیزات، منابع مالی، امنیه و نظمیه می باشد. در مبحث سوم به توضیح درباره تقویت و توسعه ارتش نوین پرداخته ایم كه شامل: سازمان ستاد لشكرها، نفرات و بودجه، آموزش و تسلیحات، نیروی هوایی و دریایی، امنیه و نظمیه را در بر می گیرد.

فصل سوم: این فصل تحت عنوان نظامیان، فترت و احیای دولت مطلقه ایــران از 1320تا1330 را در بـر می گیرد كه از دو مبحث تشكیل می شود.

 مبحث اول در مورد تهاجم روس و انگلیس به ایران و فروپاشی ارتش و نهایتاً اشغال پایتخت و كناره گیری رضا شاه از حكومت را مورد ارزیابی قرار می دهد. در مبحث دوم به ادامه بازسازی ارتش پرداخته ایم كه شامل: سازمان لشكرها، ستاد و آموزش، ژاندارمری، نیروی دریایی و هوایی، مستشاران آمریكا در ایران، بحران آذربایجان، رزم‌آرا در صحنه سیاست را بررسی می كنیم.

فصل چهارم: این فصل دربردارنده سازمان های نظامی در دوره نخست وزیری دكتر مصدق می باشد كه به نخست وزیری دكتر مصدق و سازمان نظامی افسران حزب توده، كانون افسران بازنشسته و سازمان افسران ناسیونالیست را مورد تحلیل  قرار می دهد. البته در این فصل سعی شده است كه بیشتر نقش  و عملكرد سازمان افسری حزب توده مورد بررسی قرار داده شود.

فصل پنجم: این فصل با عنوان گذاری دكتر مصدق و ارتش قصد دارد عملكرد دكتر مصدق و نحوه تصفیه ارتش و چگونگی سیطره و تسلط دكتر مصدق بر ارتش را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد و به چگونگی وقایع 30 تیر ماه و 9 اسفند ماه 1331 و ماجرای توطئه، ربودن و قتل افشار طوس رئیس شهربانی را بررسی کند.

فصل ششم: كه فصل پایانی پایان نامه می باشد. تحت عنوان ارتش و فروپاشی دولت دكتر مصدق نام گرفته است و به همین امر زمینه ها و دلایل فروپاشی این ساختار عظیم را دسته بندی و تحلیل خواهیم كرد كه عبارت است از: ارتش و كودتا، ارتش و كودتای 25 مرداد 1332، ارتش و كودتای 28 مرداد 1332، نقش و عملكرد افسران حزب توده در كودتای 28 مرداد، نقش و عملكرد افسران طرفدار سلطنت در كودتای 28 مرداد و نقش و عملكرد افسران ناسیونالیست در كــودتای 28 مرداد، و با انجــام جمع بندی و نتیجه گیری پایان نامه به اتمام می رسد.

فصل اول: کلیات

1-1- بیان مسأله

در سراسر تاریخ ایران، ارتش از اهمیت سیاسی و اجتماعی بزرگی برخوردار بوده است. ارتش نوین ایران پس از کودتای سوم اسفند 1299 تشکیل شد و در دی 1300 به طور رسمی آغاز به کار کرد. واحدهای نظامی در قشون متحد الشکل ادغام شدند و تحت نظر وزارت جنگ و فرماندهی واحدی قرار گرفتند. کلیه ی واحدهای نظامی و انتظامی تا پایان سلطنت رضا شاه از حوزه ی نظارت قوه مقننه، قوه مجریه و کابینه خارج و زیر نظر مستقیم رضاشاه بودند. بدنبال اشغال ایران از طرف متفقین در سوم شهریور 1320 به فروپاشی ارتش انجامید. اما ضرورت حفظ ارتش برای دفاع از تمامیت ارضی کشور و تسلط بیگانگان به بخشی از خاک ایران باعث شد که حکومت مرکزی و سیاسی کشور به بازسازی ارتش بپردازد و محمدرضا شاه بعنوان فرمانده کل قوا، با کمک ایالات متحده ارتش را بازسازی و در اختیار خود قرار دهد. ارتش بازسازی شده در سال 1325 در مقابله با جدا سازی آذربایجان نقش مؤثری ایفا کرد و مدتی بعد رزم آرا ریاست ستاد ارتش را بر عهده گرفت و به تقویت بیشتر آن پرداخت.

 ارتش در این دوره تحت تأثیر گروه های گوناگون سیاسی قرار گرفت و به تأثیر پذیری از فضای سیاسی کشور گروه هایی چون سازمان نظامی حزب توده، سازمان افسران بازنشسته و سازمان افسران ناسیونالیست پدید آمد و به گسترش نقش خود درارتش تأکید داشتند. پس از ملی شدن صنعت نفت دکتر مصدق به نخست وزیری رسید اما دولت تسلطی بر عملکرد نظامیان نداشت. نظامیان به تشویق دربار به مخالفت با سیاستهای دکتر مصدق می پرداختند از این رو مصدق تصمیم گرفت با در اختیار گرفتن منصب وزارت جنگ سلطه ی دربار را بر ارتش کم رنگ کند و سیطره ی دولت را بر ارتش بیشتر کند. پس از 30 تیر مصدق آن چنان قدرت و دربار از آن چنان ضعفی برخوردار بود. تلاشهای دکتر مصدق برای وادار کردن شاه به سلطنت و نه حکومت بود با این وجود، روابط مصدق با مجلس از یک سو و با شاه از سوی دیگر به پایان راه و بن بست نزدیک می شد.

مصدق برای از میان برداشتن موانع و هموار کردن مسیر دولت و برنامه های خود به پشتیبانی افکار عمومی و روند مسالمت آمیز متکی بود. اما مخالفین منتظر فرصت مناسبی برای کودتا و توسل به نیروهای نظامی برای سرنگونی او بودند. ردپای کودتا بر ضد مصدق را می توان از اوایل زمامداری او درتیر 1330 دنبال کرد. به نظر می رسد محافل سیاسی داخلی مخالف مصدق حتی پیش از انگلیسی ها و آمریکائیها در فکر کودتا و برکناری دکتر مصدق بودند. وقوع کودتای 28 مرداد و نقش افسران نظامی در سرنگونی دولت دکتر مصدق بیان گر آن است که دکترمصدق در نیل به این هدف خود برای تسلط بر ارتش ناکام مانده است و ارتش با سرنگونی دولت دکتر مصدق و جایگزین کردن یک فرد نظامی به قدرت نمایی پرداخت.

2-1- سوالات تحقیق

1-2-1- آیا ارتش در بین سال های 1332-1320  به صورت مستقل و جداگانه عمل می كرد یا از دیگر نهادهای قدرت دستور می گرفت؟

2-2-1- برنامه دولت دكتر مصدق در ارتباط با ارتش چه بود؟

3-2-1- نقش ارتش در سرنگونی دولت دكتر مصدق چگونه بوده است؟

3-1- فرضیه ها

1-3-1- ساختار ارتش در بین سال های 1320-1332 متأثر از گرایش های سیاسی متفاوت جامعه بود كه این گرایش ها در سازمان افسران حزب توده و افسران ناسیونالیست نمود پیدا می كرد و در مقابل این سازمانها طرفداران دربار در كانون افسران بازنشسته حضور داشتند.

2-3-2- دکتر مصدق با تصدی پشت نخست وزیری علیرغم در اختیار گرفتن ارتش نتوانست بر نظامیان ارتش کنترل کاملی داشته باشد. چون یکی از کانون های اصلی قدرت سلطنت، ارتش محسوب می شود. در اولین دوره نخست وزیری دکتر مصدق، ارتش به عنوان یک نهاد در راستای اهداف سیاسی شاه و دربار نقش بازی می کرد. اما در دومین مرحله از نخست وزیری دکتر مصدق در صدد بود که وزارت جنگ را از اختیار شاه خارج کند تا از کارشکنی های دربار جلوگیری کند. دکتر مصدق از همان آغاز دوره دوم نخست وزیری رئیس شهربانی، رئیس ستاد ارتش، فرماندار نظامی تهران و چند تن دیگر از افسران شهربانی را که در غائله سی ام تیرماه دست داشتند برکنار و پاکسازی ارتش از افسران فاسد و توطعه گر را در برنامه کار خود قرارداد.

3-3-3- با برعهده گرفتن وزارت جنگ توسط دکتر مصدق و اقدام به تصفیه فرماندهان ارتش و جابجایی فرماندهان عالی، این عوامل موجب بروز مشکلاتی در دولت دکتر مصدق شد و ازآنجائیکه ارتش پیوند خود را در سلطنت پهلوی می دانست هرگونه اقدامی را که به این پیوند ضربه می زد، در مقابل آن عکس العمل نشان می داد. دکتر مصدق به دنبال آن بود که به هر قیمتی که شده است، مانع آن شود که براندازی دولت او را بصورت قانونی جلوه دهند و با منحل کردن مجلس او این راه را بست و نهایتاً کودتا به وقوع پیوست.

 به طور كلی كودتای 28 مرداد حاصل هم اندیشی دولت آمریكا و انگلستان؛ همكاری نزدیک با افسران تصفیه شده ارتش و ارتباط مستقیم با افسران  طرفدار دربار و شاه بود و این ائتلاف زمینه ساز کودتا و سرنگونی دولت دکتر محمد مصدق بود.

اهداف تحقیق:

عنوان                                                                                                   صفحه

چکیده…………………………………… 1

فصل اول: کلیات تحقیق……………….. 2

    1-1)مقدمه……………………………. 3

    1-2)بیان مسئله……………………….. 4

    1-3)ضرورت انجام تحقیق…………………. 6

    1-4)فرضیه و اهداف تحقیق……………….. 6

    1-5)روش و حدود تحقیق………………….. 7

فصل دوم: مروری بر ادبیات موضوع………. 8

   2-1)مقدمه…………………………….. 9

   2-2)تقسیم ­بندی جوامع بر اساس سطح توسعه آن­ها.. 10

   2-3)مرزبندی بین کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه 12

   2-4)ساختار اقتصاد کشورهای در حال توسعه…… 13

   2-5)تحقیق و توسعه (R&D)………………… 14

2-5-1)تعریف R&D و وظایف واحدهای R&D در سازمان 14

2-5-2)جایگاه و ضرورت R&D در سازمان………. 17

2-5-3)تاریخچه تحقیق و توسعه در جهان……… 19

2-5-4)بررسی وضعیت مخارج تحقیق و توسعه……. 20

   2-6)رشد اقتصادی……………………….. 27

2-6-1)عوامل تعیین کننده رشد اقتصادی……… 28

   2-7)نقش عوامل تولید در رشد اقتصادی………. 30

2-7-1)زمین و نقش آن در رشد اقتصادی………. 31

2-7-2)سرمایه و نقش آن در رشد اقتصادی…….. 31

2-7-3)تکنولوژی و نقش آن در رشد اقتصادی…… 32

2-7-4)نقش نیروی کاردر رشد اقتصادی……….. 33

   2-8)مخارج تحقیق و توسعه و رشد اقتصادی……. 33

   2-9)انواع نظام­های مالی…………………. 34

2-9-1)نظام مالی بازار محور……………… 35

2-9-2)نظام مالی بانك محور………………. 36

 

2-9-3)نظام بازار محور و بانك محور در كنار یگدیگر 38

   2-10)وظایف نظام مالی…………………… 38

   2-11)ارتباط بین توسعه مالی و رشد اقتصادی…. 40

   2-12)معیارهای سنجش رشد و توسعه­ اقتصادی جوامع 41

   2-13)تابع تولید مدل لوکاس………………. 42

   2-14)شاخص توسعه نیروی انسانی……………. 45

   2-15)پیشینه تحقیق……………………… 46

2-15-1)خارجی………………………….. 46

2-15-2)داخلی………………………….. 48

   2-16)مدل مورد استفاده………………….. 51

فصل سوم:روش تحقیق………………….. 56

   3-1)مقدمه…………………………….. 57

3-2)روش تحقیق…………………………. 57

   3-3)روش گردآوری اطلاعات…………………. 58

   3-4)جامعه آماری……………………….. 58

3-5)فرضیه ­های تحقیق…………………….. 58

   3-6)روش برآورد الگو-رگرسیون پانل دیتا……. 58

3-6-1)آزمون F………………………….. 61

3-6-2)آزمون هاسمن: انتخاب بین اثرات ثابت یا تصادفی 62

فصل چهارم:تجزیه و تحلیل داده ­ها………. 63

   4-1)مقدمه…………………………….. 64

   4-2)آزمون فرضیه……………………….. 64

4-2-1)آزمون قابلیت ادغام داده ­ها برای مدل اوّل (با بهره گرفتن از آزمون چاو)………………………………. 64

4-2-1-1)برآزش مدل رگرسیونی و تحلیل آن……. 66

4-2-2)آزمون قابلیت ادغام داده ­ها برای مدل دوّم (با بهره گرفتن از آزمون چاو)………………………………. 68

4-2-2-1)برآزش مدل رگرسیونی و تحلیل آن……. 69

4-2-3)آزمون قابلیت ادغام داده ­ها برای مدل سوّم (با بهره گرفتن از آزمون چاو)………………………………. 72

4-2-3-1)برآزش مدل رگرسیونی و تحلیل آن……. 73

فصل پنجم: نتیجه ­گیری………………… 76

   5-1)مقدمه…………………………….. 77

   5-2)مقایسه مدل­های تحقیق………………… 78

   5-3)نتیجه ­گیری و بحث……………………. 79

   5-4)مقایسه نتایج تحقیق با فرضیات و تحقیقات مشابه 80

   5-5)پیشنهادات تحقیق……………………. 83

   5-6)پیشنهاد برای تحقیقات آتی……………. 84

  پیوست داده ­های نرم­افزاری…………………. 86

فهرست مطالب:

فصل اول کلیات تحقیق…………………………………. 1

1-1: بیان مسئله……………………………….. 2

1-2: هدف و اهمیت موضوع………………………………..2

1-3: پرسشهای تحقیق………………………………..2

1-4: روش تحقیق……………………………….. 3

1-5: محدودیت‌های تحقیق…………………………………. 3

1-6: ضرورت تحقیق…………………………………. 4

1-7: تعریف تحقیق…………………………………. 4

1-8 :پیشینه و ادبیات تحقیق…………………………………. 5

فصل دوم: منطقه تالش…………………………………… 16

2-1: تالش…………………………………… 17

2-2: زبان تالشی………………………………..19

2-3: مذهب………………………………..19

2-4: تاریخ…………………………………. 20

جغرافیایی طبیعی

2-5: آب و هوا……………………………….. 27

2-6: پوشش گیاهی…………………………………. 27

جغرافیای انسانی

2-7:جمعیت و اشتغال…………………………………. 28

2-8: جانوران…………………………………. 29

2-9: کوهها و رودها……………………………….. 29

2-10: آثار تاریخی و گردشگری…………………………………. 30

فصل سوم: حکومت و حاکمان تالش در عصر قاجار………………………….. 32

3-1: تالش در زمان حکومت آقامحمد‌ خان قاجار……………………………… 34

3-1-1: حکومت میرمصطفی‌خان تالش…………………………………… 35

3-2: حکومت و حاکمان تالش در زمان فتحعلی‌شاه قاجار…………………. 37

3-2-1: میر‌حسن‌خان تالش…………………………………… 41

3-2-2:میر‌کاظم‌خان تالش…………………………………… 42

3-3: حکومت و حکام تالش در زمان محمدشاه قاجار……………………….. 44

3-4: حکومت و حکام تالش در عصر ناصری…………………………………. 45

3-5: حکومت و حاکمان تالش در عصر مظفرالدین شاه قاجار ………………62

3-6: حکومت و حاکمان تالش در دوره محمد‌علی شاه…………………….. 77

فصل چهارم: اسناد حاکمان تالش در دوره قاجار…………………………… 89

4-1: تعریف سند……………………………….. 90

4-2: اهمیت اسناد……………………………….. 91

4-3: انواع سند……………………………….. 91

4-4: دوره زمانی مربوط……………………………….. 92

4-5: اسناد میرمصطفی خان………………………………… 94

4-6: اسناد میر‌حسن‌خان تالش…………………………………… 96

4-7: اسناد حکومت و حکام آستارا و نمین……………………….. 97

4-7-1: اسناد صارم‌السلطنه سردار ناصر و دیگر حکام نمین و آستارا……..101

4-8: اسناد حکومتی و حاکمان کرگانرود(عمیدالسلطنه سردار امجد)…….104

4-9: اسناد حکومتی و حکام اسالم………………………………… 106

4-9-1: عمید‌السلطان…………………………………. 108

4-10: اسناد حکومتی و حاکمان ماسال…………………………………. 109

4-11: اسناد حکومتی فومن و حاکمان آن………………………………. 111

4-11-1: اسناد معین الرعایا……………………………….. 113

4-12: اسناد متفرقه………………………………… 114

4-13: طالش‌دولاب و اسناد  مربوط به حاکمان آن………………………… 115

4-14: اسناد  متفرقه……………………………….. 119

4-15: اسناد میرزا عبدالوهاب آصف الدوله………………………………… 120

4-16: اسناد موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران………………………… 122

فصل پنجم: بررسی اسناد حکام تالش در دوره قاجار…………………… 123

5-1: بررسی اسناد حاکمان آستارا و نمین………………………………. 124

5-1-1: کشمکش و جنگ با قاجاریان…………………………………. 125

5-1-2: جدال با روسیه………………………………… 126

5-1-3: اختلاف با حکام و طوایف دیگر………………………………… 127

5-1-4: مالیات و خراج………………………………… 128

 

 

5-1-5: تصرفات ملکی ، اموال و احشام رعیت…………………………. 129

5-1-6: مرزبانی و نگهداری سرحدات…………………………………. 130

5-1-7: مالکیت و اجاره بندر آستارا و گمرکات آن………………………. 130

5-2: بررسی اسناد خوانین و حکام کرگانرود………………………….. 132

5-2-1: مالیات و جمع آوری آن در کرگانرود………………………………. 133

5-2-2: روسها و حکام کرگانرود………………………………..133

5-2-3: اختلاف با حکام دیگر منطقه………………………………… 133

5-2-4: شکایات مردمی از حکام کرگانرود………………………………… 134

5-3: بررسی اسناد خوانین و حکام اسالم………………………………… 135

5-4: بررسی اسناد حکومت و حاکمان تالشدولاب………………………. 137

5-5: بررسی اسناد حکومتی و حکام شاندرمن……………………….. 140

5-6: بررسی اسناد حکومتی و حکام ماسال…………………………… 142

5-7: بررسی اسناد حکومتی و حکام فومن………………………………. 145

نتیجه گیری…………………………………. 147

پیشنهادات تحقیق…………………………………. 148

ضمیمه………………………………… 149

متن برخی اسناد………………………………… 149

منابع و مآخذ……………………………….. 161

فهرست روزنامه‌ها……………………………….. 168

فهرست اسناد………………………………… 170

تصاویر برگزیده اسناد………………………………… 182

چکیده:

مطالعات تاریخی در دوره قاجاریه با تکیه بر بررسی‌های اسناد آن در شناخت تاریخ محلی کشور، به ویژه منطقه استراتژیک تالش از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، هدف این پژوهش مطالعه‌ی اسناد بازمانده از دوره تاریخی قاجاریه در منطقه تالش بود نظر به اینکه اسناد حکومتی حکام تالش و خاندان های محلی در دوره قاجاریه حاوی اطلاعات بسیاری درباره شرایط سیاسی، فرهنگی و اجتماعی منطقه بودند. با توجه به این نکته که بسیاری از مطالب موجود در اسناد در منابع مکتوب دیگر یافت نمی‌شدند در نتیجه از منابع دست اول و منحصر بفرد تاریخی هستند که در روشن نمودن زوایای تاریک تاریخ منطقه نقش قابل توجهی داشتند از این رو بررسی اسناد مربوط به حاکمان منطقه تالش ضروری بود ، پژوهش حاضر درصدد یافتن پاسخی به پرسش‌هایی چون ارتباط اسناد حاکمان تالش در دوره قاجار در عزل و نصب حکام، نوع حکومت داری پادشاهان قاجاری و نیز اسناد مربوط به حاکمان تالش در دوره قاجار حاوی ناگفته‌هایی درباره وضعیت معیشتی مردم بود

پژوهش حاضر بنیادی بوده و در حوزه مطالعات نظری قرار داشت و روش انجام پژوهش توصیفی تحلیلی بود به این معنا که پس از گردآوری داده‌ها، ابتدا توصیف و سپس تحلیل مربوط به آنها درباره اسناد ارائه شد.

نتیجه پژوهش حاضر گردآوری اسناد بسیاری از خاندان حکومت گر و حاکمان منطقه تالش بود که شامل گستره موضوعی متنوعی بود که علاوه بر اسناد مربوط به عزل و نصب حکام اسناد مرتبط با وضع معیشتی، اقتصادی، روابط مردم منطقه با حکام محلی، حکومت گیلان و حکومت مرکزی را نیز دربر می‌گرفت.

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1- بیان مسأله

تاریخ­های محلی از جمله منابع مهم پژوهش در مطالعات تاریخی هر کشور محسوب می­شوند که علاوه بر تاریخ سیاسی حکام و خاندان­های محلی، حاوی اطلاعات بسیاری درباره‌ی­ شرایط فرهنگی و اجتماعی آن منطقه هستند. افزون بر این، بخشی از ارزش مطالعات مربوط به تاریخ­های محلی توجه این آثار به جزئیات امور و یا ذکر مطالبی است که در منابع دیگر یافت نمی­شوند و تنها رد پای آن­ها را در چنین آثاری می­توان جست.

پژوهشی از این دست زمینه­ ساز دو دستاورد عمده است. نخست آن که از راه شناسایی و تدوین تاریخ محلی، بر غنای مطالعات تاریخی کشور به عنوان پیکره­ای منسجم افزوده می­ شود. دیگر آن که مجموعه ی اسناد مربوط به حکام تالش در دوره­ قاجار تا حد امکان به صورت کامل گردآوری می­گردد.

از آن جا که دوره­ قاجار از چشم­اندازهای گوناگون، دارای اهمیت ویژه­ای نزد پژوهشگران تاریخ است، بررسی و شناخت تاریخ­های محلی در این دوره می ­تواند پاسخگوی پرسش­های بسیاری در این زمینه باشد. به همین دلیل، پژوهش حاضر به مطالعه­ اسناد بازمانده از دوره­ تاریخی پیش­گفته در منطقه­ تالش به عنوان منطقه­ای استراتژیک خواهد پرداخت.

2-1- هدف و اهمیت موضوع

به دلیل همجواری منطقه تالش با کشور روسیه در دوه قاجار ، تولید محصولات استراتژیک ، سکونت قوم تالش با ویژگیهای زبانی و تاریخی منحصر به فرد و شرایط خاص سیاسی، اجتماعی و اقلیمی اهمیت تحقیق در تاریخ محلی آن و به ویژه بررسی مستند به اسناد بازمانده از حاکمان این منطقه اهمیت اساسی در این پژوهش است.

3-1- پرسش های تحقیق

1- آیا اسناد مربوط به حاکمان تالش در دوره­ قاجار به عزل و نصب حکام مرتبط می­ شود؟

2- آیا در اسناد مربوط به حاکمان دوره­ قاجار می­توان شواهدی از نوع حکومت­داری پادشاهان این دوره یافت؟

3- آیا اسناد مربوط به حاکمان تالش در دور­ی قاجار حاوی ناگفته­هایی درباره‌ی­ وضعیت معیشتی مردم است؟

4-1- فرضیه ها

1- اسناد حاکمان مربوط به عزل و نصب آنهاست.

2- حکومت داری قاجاریان از داده های این اسناد است.

3- در مورد وضعیت معیشتی این اسناد اطلاعاتی ندارند.

5-1- روش تحقیق

پیکره­ی داده ­های پژوهش به دو شیوه­ کتابخانه‌ای و اسنادی گردآوری شده است. در بخش میدانی با مراجعه به مراکز اداری مرتبط همچون فرمانداری، شهرداری، میراث فرهنگی و کتابخانه ­های تالش تمامی آن چه از دوره­ قاجار به­جای­مانده جمع‌ آوری شد. همچنین با حضور در منطقه و مراجعه به خانواده­های قدیمی تلاش شد که چنانچه سندی از این دوره باقی مانده است گردآوری گردد. بخش پژوهش میدانی به تهیه­ پیکره­ی داده ­ها از اسناد موجود در سازمان اسناد و کتابخانه­ی ملی ایران، مرکز اسناد، موزه و کتابخانه مجلس شورای اسلامی، کتابخانه­ ملی ملک، مرکز اسناد، موزه و کتابخانه آستان قدس رضوی، موسسه­ی مطالعات تاریخ معاصر ایران اختصاص یافت.

پژوهش حاضر بنیادی است و درحوزه­ مطالعات نظری قرار دارد؛ روش انجام پژوهش توصیفی-تحلیلی است. به این معنا که پس از گردآوری داده ­ها، ابتدا پیکره توصیف شده و سپس تحلیلی درباره‌ی­ نوع داده (سند) به دست داده شده است. در ادامه به تبیین فرضیه ­های مطرح­شده در پژوهش پرداختیم.

6-1- محدودیت های تحقیق

پراکندگی اسناد در سازمان‌های مختلف اولین مشکل موجود در راه این پژوهش بود.ضمن آنکه بسیاری از اسناد موجود در کتابخانه‌ها وسازمانها شناسایی و فهرست نشده، در نتیجه قابل بازیابی نبود و امکان دستیابی به آنها وجود نداشت، برخی از اسناد نیز در پستوی خانه‌ها، یا در سازمانها و نزد اشخاص قرار داشته و غیر قابل دسترس بود و امکان استفاده از آنها در این تحقیق میسر نشد.

دسترسی به اصل اسناد نیز مساله مهمی بود که در برخی موارد سختگیری‌های بی مورد مسئولین باعث ناامیدی و یاس می‌شد.بازخوانی و استنساخ برخی اسناد نیاز به زمان بسیار زیادی داشت و کوشش شد به دلیل حجم بسیار اسناد و مدارک موجود بررسی محتوایی آنها انجام شود.

7-1- ضرورت تحقیق

از آنجایی که تحقیقات تاریخی نیازمند اسناد و مدارک مختلف جهت اثبات و یا تعیین صحت و سقم مطالب تاریخی بوده و تاریخ منطقه تالش نیز از این قضیه مستثنی نیست بنابراین ضروری بود تا حاکمان منطقه را به لحاظ اسنادی مورد بررسی و تحقیق قرار داده و نتیجه پژوهش مستند به اسناد معتبر تاریخی باشد. از طرفی چون شهرها و مردمان تالش درگیر ظلم و استبداد حکام محلی و دست‌اندازی روسها از طرف دیگر در دوره قاجاریه بود در نتیجه بررسی اسناد حکام آن سرزمین جهت روشن شدن تاریخ محلی منطقه به عنوان جزیی از تاریخ کشور ضروری تشخیص داده شد.

8-1- تعریف تحقیق

از آنجا که این تحقیق به بررسی اسنادی حاکمان تالش در دوره قاجار می پردازد که درباره حاکمان نوشته شده و یا به آنها و از آنها صادر شده است، بنابراین تعریف هر کدام از عناوین به اختصار  آورده می‌شود:

– اسناد: قانون سازمان اسناد ملی ایران سند را این‌گونه تعریف کرده است« کلیه اوراق، مراسلات، دفاتر، پرونده ها، عکسها نقشه ها، نمودارها، فیلم ها، نوارهای ضبط صوت و سایر اسنادی که در دستگاه به دولت تهیه و یا به دستگاه دولت رسیده و از لحاظ اداری،مالی، اقتصادی،قضایی،سیاسی، فرهنگی، علمی، فنی، تاریخی» تبصره ماده اول قانون مصوب 17/2/1349(عزیزی،1390،شماره 81،صص 120-151).

 و به تعریفی دیگر: جمع سند و به هر چیزی گفته می‌شود که بتوان با آن مطلبی یا چیزی را اثبات ،رد و یا درباره‌ی آن داوری نمود و در لفظ به معنی چیزی است که بتوان به آن تکیه کرد و در پژوهش حاضر به اسناد مکتوب گفته می‌شود که مورد بررسی و قابل استناد باشد.

 حاکمان تالش: حاکم در دوره قاجار به فردی گفته می‌شد که دارای حکم حکومتی برای اداره یک منطقه، ولایت، شهر و یا روستا است. و به شکل موروثی و یا به تیول جایی را تحت حاکمیت خود دارد. و به معنی فرمانده، فرمانفرما، کسی که از طرف دولت مامور حکومت ایالت، شهر و یا دهی باشد. عالی‌ترین مقام حکومتی شهر (مدرسی،1380،ص218).

– دوره قاجار: پژوهش حاضر فقط مربوط به دوره قاجاریه یعنی فاصله زمانی سالهای 1210، تا سال 1344 قمری یعنی از آغاز تا پایان سلسله قاجاریان را شامل می‌شود.

9-1- پیشینه و ادبیات تحقیق

هرچند کوشش‌های فراوانی در سالهای اخیر توسط پژوهشگران و محققان برجسته و گمنام در این موضوع در منطقه انجام گرفته ولی هنوز فعالیت جدی در زمینه گردآوری، بررسی و بازبینی اسناد مرتبط انجام نگرفته است، بنابراین لازم است سازمان های متولی و دارنده این آثار همچون سازمان اسناد و کتابخانه ملی مدیریت گیلان به عنوان سازمانی که مسئول گردآوری آثار مکتوب اعم از کتاب، مجلات و روزنامه‌ها و به ویژه اسناد ادوار مختلف تاریخ ایران است و نیز گروه پژوهشی گیلان‌شناسی در این زمینه همت خود را بیش از پیش در  زمینه فراهم‌آوری مجموعه مطالعاتی غنی درباره‌ی شناخت تاریخ تالش متمرکز نموده تا حاصل آن ایجاد زمینه و بستر مطالعاتی و تحقیقاتی برای پژوهشگران و در نتیجه روشن شدن زوایای مختلف تاریخ محلی و شناساندن جایگاه، نقش، و حوادث و وقایع تاریخ اجتماعی و سیاسی منطقه شود.

درباره‌ی تاریخ تالش می‌توان به کتابهایی مراجعه کرد که برخی مستقیم و برخی غیرمستقیم به تاریخ تالش و به ویژه نقش حاکمان آن منطقه اشاره کرده‌اند که با توجه به اهمیت و ارتباط مستقیم منابع نمونه‌های آن را معرفی می‌کنیم.

اخبارنامه

کتاب اخبارنامه تالیف میرزا احمد‌بن خداوردی لنکرانی را  عبدلی در آرشیو نسخ خطی آكادمی علوم جمهوری آذربایجان کشف و با تصحیح آن به بخشی از سوالات محققان تاریخ تالش پاسخ گفته‌اند، این اثر اولین بار در سال 1380 توسط مركز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه منتشر شد که به حوادث یکصد ساله تالش از دوره نادرشاه افشار تا اواخر سلطنت فتحعلی‌شاه می‌پردازد و وقایع جنگهای ایران و روس و درگیری تالشان با نیروهای قاجار را دربر دارد و با توجه به اینکه نویسنده آن از نزدیک شاهد  وقایع بوده و آن را گزارش نموده اطلاعات مهمی از حاکمان ارائه می‌دهد و به ویژه اطلاعات بسیاری درباره‌ی میرمصطفی‌خان و فرزندان او می‌دهد بنابراین از اهمیت بالایی برخوردار است.این اثر با عنوان خانات تالش در جنگهای روسیه علیه ایران، و نیز با زیر عنوان ت‍اری‍خ‌ ت‍ال‍ش‍ان‌ از س‍ل‍طن‍ت‌ ن‍ادرش‍اه‌ ت‍ا س‍ل‍طن‍ت‌ م‍ح‍م‍دش‍اه‌ ق‍اج‍ار به چاپ رسیده است.

اسناد میرزا عبدالوهاب خان آصف‌الدوله

این اثر به اهتمام عبدالحسین نوایی و نیلوفر کسری توسط انتشارات موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران در سه جلد چاپ شده که جلد دوم آن مربوط به اسناد و خاطرات گیلان است و از این جهت که مولف حاکم گیلان بوده اطلاعات و اسناد مفیدی در تاریخ تالش و حاکمان آنجا به دست می‌دهد.

اس‍ن‍اد ت‍اری‍خ‍ی‌ وق‍ای‍ع‌ م‍ش‍روطه‌ ای‍ران‌ «ن‍ام‍ه‌ه‍ای‌ ظه‍ی‍رال‍دول‍ه‌»

این اثر توسط جهانگیر قایم‌مقامی در سال 1348 به وسیله کتابخانه طهوری چاپ شد و با توجه به اینکه ظهیرالدوله در زمان مشروطیت حاکم گیلان بود اطلاعات مهمی در اوضاع گیلان و تالش در دوره مشروطه را دربر دارد.

المآثر و الاثار

 المآثر و الاثار، تاریخ‌ دوران‌ ناصرالدین‌ شاه‌ و احوال‌ فرزندان‌ و همسران‌ و سران‌ لشكر و فرمانروایان‌ روزگار او به‌ انضمام‌ شرح‌ رویدادهای‌ سیاسى‌ و جنگها و دیگر حوادث‌ آن‌ عصر است‌. این‌ كتاب‌ در 16 باب‌، نخستین‌ بار در 1307ق‌ به‌ روزگار حیات‌ مؤلف‌ به‌ چاپ‌ رسید  و در 1348ش‌ در تهران‌ تجدید طبع‌ شد. در سالهای‌ اخیر نیز به‌ اهتمام‌ ایرج‌ افشار عرضه‌ شده‌ است‌.

تاریخ جامع آستارا و حکام نمین

این اثر که توسط بهروز نعمت‌اللهی (آستارایی) تالیف شده در سال 1380 توسط انتشارات شیخ صفی‌الدین منتشر و اطلاعات بسیاری در زبان، فرهنگ و تاریخ نمین و خوانین آن در اختیار خواننده می‌گذارد.و شجره نامه حکام نمین را نیز