فهرست مطالب

عنوان                                                    شماره صفحه

چکیده 1

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1- مقدمه 3

1-2- بیان مسأله 5

1-3- اهمیّت پژوهش 6

1-4- فرضیه های تحقیق 6

1-5- ابعاد مؤثر بر سلامت روان 7

1-5-1 خود بیمار انگار (SOM) 7

1-5-2 بعد وسواس- اجبار((O-C 7

1-5-3 بعد حساسیت بین فردی(I-S) 7

1-5-4 بعد افسردگی (DEP) 7

1-5-5 بعد اضطراب (ANX) 8

1-5-6 بعد خصومت(HOS) 8

1-5-7 بعد فوبیا (PHOB) 8

1-5-8 پارانویا (PAR) 8

1-5-9 روان پریشی 8

1-6- معرفی متغیرها وتعریف نظری و عملیاتی آنها 9

فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه تحقیق

2-1- پیش درآمد 11

2-2- سلامت روان 11

2-2-1 روان شناسی سلامت 11

2-2-2 مکتب تحلیل بیوانرژتیکی 12

2-2-3 مسایل اخلاقی در معنویت وسلامت روان 12

2-2-4 ضوابط اخلاقی انجمن روان شناسی امریکا 12

2-2-5 معنویت و سلامت روان 13

2-2-6 بخشایش و نادیده گرفتن خشم 13

2-2-7 خصوصیات افراد دارای سلامت روان 13

2-2-8 خود بیمار انگاری 14

2-2-9 اختلال وسواسی- اجباری( (ocd 14

2-2-10 حساسیت بین فردی 15

2-2-11 افسردگی 15

2-2-12 اضطراب 16

2-2-13 خصومت 17

2-2-14 فوبیا 17

2-2-15 پارانویا 18

2-2-16 روان پریشی 18

2-3- پرخاشگری 18

2-3-1 تعریف پرخاشگری 18

2-3-2 انواع پرخاشگری 19

2-3-3 تظاهرات پرخاشگری از کودکی تا اوایل بزرگسالی 20

2-3-4 در طول دومین وسومین سال ها عمر، نشانه های رفتاری 20

2-3-5 نوجوانی و اوایل بزرگسالی 21

2-3-6 عوامل موثر بر پرخاشگری 22

2-3-7 خانواده به منزله مرکز آموزش پرخاشگری 22

2-3-8 تقلید پرخاشگری 23

2-3-9 تقویت پرخاشگری 23

2-3-10 تماشای خشونت در تلویزون 24

2-3-11 نقص در مهارت های شناختی 25

2-3-12 کنترل پرخاشگری 26

2-3-13 آموزش استراتژی های موثر بر کاهش تعارض به کودکان 26

2-3-14 تشویق وترغیب رفتارهای مخالف 26

2-3-15 آگاهی فزاینده از تاثیرات زیان آورپرخاشگری 27

2-3-16 سازمان بندی مجدد محیط ها 27

2-3-17 برون ریزی عواطف از طریق هنر 27

2-3-18 شیوه های رفع خشم 27

2-3-19 شیوه های مو اجه با انسان خشمگین 28

2-4- نقاشی و نقاشی درمانی 28

2-4-1 نخستین مراحل نقّاشی کودکان خط خطی کردن 28

2-4-2 مراحل تکامل خط خطی کردن 29

2-4-3 از هیجده ماهگی تا دو سال و نیمگی 29

2-4-4 توصیف نقاشی توسط پیاژه 30

2-4-5 تفسیرهای فرافکنانه نقاشی کودکان 31

2-4-6 توصیف نقاشی توسط پیاژه 31

2-4-7 هیجده ماهگی تا دوسال و نیمگی 31

2-4-8 از دو سال و نیمگی تا پنج سالگی 32

2-4-9 پنج تا هشت سالگی 32

2-4-10 هشت سالگی تا نوجوانی 33

2-4-11 شاخص های هیجانی در مورد نقاشی کودکان 33

2-4-12 انتخاب موضوع نقاشی بین پسرها و دخترها 33

2-4-13 اضافه نمودن شخصیت های دیگر 34

2-4-14 کمبود محبت 34

2-4-15 نقاشی در مقام بازی 34

2-4-16 حسادت 35

 

2-4-17 بی ارزش کردن اشخاص 35

2-4-18 کودک و میمون 35

2-4-19 فاصله بین اشخاص 36

2-4-20 برجسته نمودن اشخاص 36

2-4-21 رنگ و تخیلات 36

2-4-22 تعیین هویت 37

2-4-23 تکامل چهره نگاری 37

2-4-24 ارتباط بین اندازه اشیاء و محل قرار گرفتن آنها 37

2-4-25 نقاشی و زندگی عاطفی کوک 38

2-4-26 جهت نقاشی 38

2-4-27 فضا 38

2-4-28 معانی رمزی حیوانات 39

2-4-29 معانی رمزی آب 39

2-4-30 معانی رمزی رنگین کمان 40

2-4-31 معانی رمزی کوه ها 40

2-4-32 معانی رمزی هواپیما 40

2-4-33 معانی رمزی راه 40

2-4-34 معانی رمزی خانه 40

2-5- پیشینه تحقیق 41

2-5-1 پیشینه هنر و نقاشی درمانی 41

2-6- موسیقی و نقاشی 48

2-6-1 ریتم یا آهنگ ترسیم 49

2-7- نظریه های مختلف در مورد سلامت روان 49

2-7-1 نظریه فروید 49

2-7-2 نظریه موری 50

2-7-3 نظریه آدلر 50

2-7-4 نظریه مزلو 51

2-7-5 نظریه فروم 51

2-7-6 نظریه روان تحلیل گری 52

2-7-7 نظریه رفتار شناسی فطری 52

2-7-8 نظریه سائق (فرضیه ناکامی –پرخاشگری) 52

2-7-9 نظریه یادگیری اجتماعی 53

2-7-10 نظریه هنرمندانه 54

2-7-11 نظریه بالینی- فرافکن 54

2-7-12 نظریه تکاملی 55

2-7-13 نظری بالینی- فرافکنانه 56

 

فصل سوم: روش شناسی پژوهش

3-1- پیش‌درآمد 58

3-2- طرح تحقیق 58

3-3- جامعه آماری 59

3-4- حجم نمونه مورد مطالعه 59

3-5- روش نمونه‌گیری و تعداد نمونه 60

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده‌ها

4-1-  نتایج تجزیه و تحلیل 62

فصل پنجم: بحث و نتیجه‌گیری

5-1- بحث و تحلیل نتایج 73

5-2- محدودیت‌ها 74

5-3- پیشنهادهای تحقیق 75

5-3-1 پیشنهادهای پژوهشی 75

5-3-2 پیشنهادهای كاربردی 75

منابع و مآخذ 76

فهرست منابع فارسی 76

فهرست منابع انگلیسی 79

پیوست 81

چکیده انگلیسی 88

 

 

فهرست جداول

عنوان                                                    شماره صفحه

جدول 3-1: تعداد دانش‌آموزان گروه كنترل و گروه آزمایش 60

جدول 4-1: شاخص های آمار توصیفی پیش آزمون و پس آزمون نمره افسردگی دانش آموزان در دو گروه آزمایش و کنترل 62

جدول 4-2: نتایج تجزیه و تحلیل آزمون جهت مقایسه نمرات پس آزمون گروه آزمایش با گروه کنترل در خرده مقیاس افسردگی 62

جدول 4-3: شاخص های آمار توصیفی پیش آزمون و پس آزمون نمره خود بیمارانگاری دانش آموزان در دو گروه آزمایش و کنترل 63

جدول 4-4: نتایج تجزیه و تحلیل آزمون جهت مقایسه نمرات پس آزمون گروه آزمایش با گروه کنترل در خرده مقیاس خودبیمارانگاری 63

جدول 4-5: شاخص های آمار توصیفی پیش آزمون و پس آزمون نمره روان پریشی دانش آموزان در دو گروه آزمایش و کنترل 64

جدول 4-6: نتایج تجزیه و تحلیل آزمون جهت مقایسه نمرات پس آزمون گروه آزمایش با گروه کنترل در خرده مقیاس روان پریشی 64

جدول 4-7: شاخص های آمار توصیفی پیش آزمون و پس آزمون نمره اضطراب دانش آموزان در دو گروه آزمایش و کنترل 65

جدول 4-8: نتایج تجزیه و تحلیل آزمون جهت مقایسه نمرات پس آزمون گروه آزمایش با گروه کنترل در خرده مقیاس اضطراب 65

جدول 4-9: شاخص های آمار توصیفی پیش آزمون و پس آزمون نمره وسواس دانش آموزان در دو گروه آزمایش و کنترل 66

جدول 4-10: نتایج تجزیه و تحلیل آزمون جهت مقایسه نمرات پس آزمون گروه آزمایش با گروه کنترل در خرده مقیاس وسواس 66

جدول 4-11: شاخص های آمار توصیفی پیش آزمون و پس آزمون نمره حساسیت بین فردی دانش آموزان در دو گروه آزمایش و کنترل 67

جدول 4-12: نتایج تجزیه و تحلیل آزمون جهت مقایسه نمرات پس آزمون گروه آزمایش با گروه کنترل در خرده مقیاس حساسیت بین فردی 67

جدول 4-13: شاخص های آمار توصیفی پیش آزمون و پس آزمون نمره فوبی دانش آموزان در دو گروه آزمایش و کنترل 68

جدول 4-14: نتایج تجزیه و تحلیل آزمون جهت مقایسه نمرات پس آزمون گروه آزمایش با گروه کنترل در خرده مقیاس فوبی 68

جدول 4-15: شاخص های آمار توصیفی پیش آزمون و پس آزمون نمره خصومت دانش آموزان در دو گروه آزمایش و کنترل 69

جدول 4-16: نتایج تجزیه و تحلیل آزمون جهت مقایسه نمرات پس آزمون گروه آزمایش با گروه کنترل در خرده مقیاس خصومت 69

جدول 4-17: شاخص های آمار توصیفی پیش آزمون و پس آزمون نمره پارانوئید دانش آموزان در دو گروه آزمایش و کنترل 70

جدول 4-18: نتایج تجزیه و تحلیل آزمون جهت مقایسه نمرات پس آزمون گروه آزمایش با گروه کنترل در خرده مقیاس پارانوئید 70

جدول 4-19: شاخص های آمار توصیفی پیش آزمون و پس آزمون نمره سلامت روانی دانش آموزان در دو گروه آزمایش و کنترل 71

جدول 4-20: نتایج تجزیه و تحلیل آزمون جهت مقایسه نمرات پس آزمون گروه آزمایش با گروه کنترل در خرده مقیاس سلامت روانی 71

 

 

 

 

 

چکیده

هدف پژوهش حاضر بررسی تاثیر نقّاشی درمانی بر سلامت روان دانش آموزان پسر مدارس ابتدایی شهرستان گچساران بود. متغیرهای پژوهش حاضر سلامت روانی با ابعاد (اضطراب، خصومت، جسمانی كردن، حساسیت بین فردی، وسواس، فوبیا، پارافوبیا، روان‌پریشی) بود. جامعه آماری پژوهش حاضر شامل كلیه دانش‌آموزان مقطع ابتدایی شهرستان گچساران بود كه در سال تحصیلی 93-92 مشغول تحصیل بودند. حجم نمونه پژوهش حاضر به تعداد 50 نفر بود كه با بهره گرفتن از روش نمونه‌گیری طبقه ای انتخاب شدند. این پژوهش از نوع شبه آزمایشی است. متغیر مستقل نقاشی درمانی است و متغیر وابسته سلامت روانی می‌باشد ابزار اندازه‌گیری پژوهش حاضر فهرست تجدیدنظر شده علائم روانشناختی (-R90 SCL) بود. جهت تجزیه و تحلیل داده‌ها از آزمون آماری t برای گروه‌های مستقل استفاده شد. نتایج حاصل نشان داده كه بین سلامت روانی (در همه زیر مقیاس‌ها) دانش‌آموزانی كه به آنها آموزش نقاشی درمانی داده شده بود نسبت به دانش‌آموزانی كه این آموزش را دریافت نكرده بودند تفاوت معناداری وجود دارد. بنابراین می‌توان نتیجه‌ گرفت كه دانش‌آموزانی كه به آنها آموزش نقاشی درمانی داده شده بود نسبت به آنها كه این آموزش را دریافت نكرده بودند سلامت روانی بالاتری داشتند.

 

کلمات کلیدی: مدرسه ابتدایی، سلامت روان، نقاشی درمانی

مقدمه

نقّاشی کودک نوعی بازی است: در تمام دوره کودکی و تا مرزهای نوجوانی، اکثر کودکان منظماً به     مجموعه ­ای از فعالیّت­های ترسیمی می پردازند و بدین ترتیب روابط متکثّری با واقعیبت ها برقرار می­سازند کودکان با بهره گرفتن از شیوهای مختلف، تصور خود را از جهان به نوعی ترسیم می­ کنند. با این فعالیّت همانند دیگر فعالیّت­های لهوی، لذّت، اکتشاف و تجربه آنچه ممکن است همراهند. نقّاشی، بازی، طنز و هنر به یک خانواده رفتاری تعلّق دارند و به این دلیل به منزله انعکاس مجموعه ساخت هایی هستند که کودک در دسترس خود دارند امّا در هر حال این فعالیّت­ها در چهار راه جهان برونی (واقعیّت برونی) و جهان درونی (واقعیّت درونی) قراردارند و زمینه را برای بیان تعارض ها یا تضادها بین این دو دسته واقعیّت فراهم              می سازند (دادستان 1387، 13).

از حدود پایان نخستین سال زندگی، بسیاری از کودکان، فعالیّتی که می­توان آن­را ترسیم با دقیق­تر بگوییم «نگاره گری» نامید از خود نشان می­دهند. در فرهنگ متداول جهان کنونی، ابزار این نگاره‌گری غالباً یک مداد یا قلم است، امّا ممکن است کودک از انگشت، اسفنج، یک تکّه گچ، یک تیره چوب و یا هر شیء دیگر نیز استفاده کنند. هر چند این نگاره گری یا ترسیم ترجیحاً بر صفحه­ای از کاغذ نقش می­بند امّا ممکن است صفحات کتاب یا سطوح دیگر از قبیل لوازم خانه، دیوارها، پارچه­ها و غیره صحنه عمل باشند و تعارض­های بسیاری با بزرگسالان به وجود آورند غالباً تولید لکّه­های مقدّم بر تولید این خطوط یا         نگاره­هاست (دادستان 1387، 13).

بدین ترتیب، در مبنای ترسیم وحتّی قبل از نخستین خط خطی کردن ها و پدیدآوری خطوطی که ظاهراً واجد معنایی نیستند، مجموعه پیچیده ای از رفتارهای حرکتی، توحید یافتگی های ادراکی و کاربرد اطلاعاتی که از این آثاردوام دار و مشاهده شدنی به منزله تدوام بدن حاصل می شوند، قراردارد. مؤلفانی به بررسی شباهت، و تفاوت های بین این فعالیّت «پیش ترسیم» و «هویت پردازی‌ها» کودک پرداخته اند. اصواتی که کودک تولید می کند زود گذرند امّا به عنوان وسیله ارتباط جزئاً سازماندهی می شوند. به عکس نگاره ها بلا اثرند دارای معنای تمایز یافته ای نیستند امّا معّرف «مضاعف سازی» بدنی ارادی هستند. به عبارت دیگر این نگاره ها در شمار آثار قلمداد می گردند که از عملی که به تولید آنها می انجامد، جدا            می شوند. در شمار آثار قلمداد می گردند که از عملی که به تولید آنها می انجامد، جدا می شوند. این            نگاره­گری­های عمدی یا ارادی، از دوّمین سال زندگی به منزله ترسیم درهم برهم­اند و بتدریج به یک مهار کردن حرکتی ادراکی رکاب می دهند. یعنی سپس از مرحله ای که کودک از دست خود تبعیّت می کند در یک مرحله بعدی، چشم به هدایت دست می پردازد. به نظر اکثر مؤلفانی در جریان سوّمین سال زندگی است که نخستین بگاره های تقلیدی ظهور می کنند ودوران خط خط کردن پشت سر گذاشته می شوند.

از 2تا3 سالگی، تقلید از موقعیّت ها (نوشتن) همراه با چند عنصر تجسّمی (گردی به منزله توپ) و اجرای دستور العمل (نگاره هایی که کم وبیش بر حسب یک الگو دارای جهت اند). سیمای مرحله آغاز حرکت ترسیمی به معنای واقعی کلمه است.از 3تا5 سالگی ،قصد یک شکل پردازی آشکار همراه با تدارک یک نحوه بیان ترسیمی به چشم می خورد کودک این مرحله تا حدّی به الگو توجّه می کند امّا غالباً طرحی اجمالی وقالبی را جانشین آن می سازد.از5تا9سالگی ،شاهد مرحله نسخه برداری با باز پدیدآوری از                 شکل های هندسی (به ترتیب از دایره، مربع، مثلث، لوزی تا شکل‌های پیچیده تر) هستیم یادگیری خط، تولید نقّاشی هایی که عناصر مختلف تجسّم در آنها متمایز گردیده‌اند، همراه با ترکیب طرح های پایه با جزئیات بیش از پیش فزاینده، از ویژکی های این مرحله اند در این مرحله، نقّاشی های کودک دقیق­ترند و در وسط صفحه بیشتر تمرکز می یابند. از 9تا 13 سالگی، رها کردن اجمال گری به سود واقع نگری   دیداری تری که به شدّت قرار دادی است و در بسیاری از کودکان از لحاظ تحلیل الگو و تجسّم آن رضایت بخش نیست، پایان فرایند ترسیمی را مشخّص می کند (دادستان 1387، 14).

روی­آورد بالینی، سوگیری تشخیص: کودکان عواطف خود را در نقّاشی های خود فرفکنی می کنند وتفسیر آنچه بدینصورت ارتجالاً انعکاس می یابد راهی برای سنجش شخصیّت است.

روی آورد بالینی به منظور روان درمانگری، جنبه­ های پالایشی فعالیّت­های ترسیمی، یعنی برون ریزی مکنونات از راه فرافکنی به منزله یک شیوه بیان ارتجالی ویا از طریق فرافکن در قالب تحقیق یک اثر هنری، به گشایش خط بالینی درمانگری ،یعنی روان درمانگری، از راه نقّاشی منتهی شده است (دادستان 1387، 15).

 

1-2- بیان مسأله

فرایند نقّاشی و یا ساختن، فرایند پیچیده ای است که طیّ آن کودک اجزاء گوناگون از تجربیاتش را برای ساختن یک کل معنی دار مورد استفاده قرار می دهند. دراین فرایند او به ما چیزی بیش از یک تصویر یا یک مجسّمه را می دهد. او بخشی از خود را به ما باز می­نمایاند اینکه چگونه فکر می کند، و چگونه احساس می کند و چگونه می بیند (لونفلید بریتین[1]1970، به نقل از وودو ویلیامز[2]1977، 34).

استفاده از هنر درمانی برکودکان معلول می تواند موثرترین راه برای رساندن آنان به آگاهی و ساختن پل­های ارتباطی و انگیزشی باشد. کودکی که مورد خشم قرار گرفته می تواند یک بیان بدون انتقام داشته باشد. یک کودک خود تخریب می تواند چیزی ارزشمندی برای بیان خود پیدا کند.

کودکی که تاخیر در رشد دارد می تواند به تدریج وبه شیوه مناسب دنیای پیچیده خود را کشف کند. برای یک مشکل کمک کند که می تواند موجب ناسازگاری فرد از طریق شکستهای متمادی گردد.

هنر، بازی، داستان گفتن و … ابزار های طبیعی هر کودک معلول یا سالمی است که بوسیله آن ظرفیت های خود را گسترش می دهد. بوسیله چنین تجارب خلاقیت آمیزی یک کودک به آزمایش ایده های جدید، بیان احساسات، تجربیات، خیالبافی­های و بیان ترس­ها می پردازد. هنر کودکان وسیله‌ای برای آزمایش و بیان فرایندی یکپارچه سازی واقعیّت با تجربه گذشته می­باشد (وودو 1977، 13).