فهرست مطالب

چکیده: ‌ب

فهرست جداول. ‌ج

فهرست اشکال. ‌د

فهرست مطالب… ‌ه

فصل اول: کلیات… 1

١-١ –بیان مسأله: 2

١-۳-اهداف، فرضیات و سوالات تحقیق.. 4

فصل دوم : بررسی منابع. 6

٢-١- تاریخچه. 7

٢-٢-ترکیبات شیمیایی برنج.. 8

٢-٢-١-نشاسته برنج.. 8

٢-٢-٢-پروتئین دانه. 9

٢-٢-٣-چربی.. 10

٢-٢-٤-ویتامین.. 10

٢-٢-٥-مواد معدنی.. 10

٢-٣-طبقه بندی ارقام برنج از نظر تیپ اقلیمی.. 11

٢-٣-١-نوع ایندیکا 11

٢-٣-٢-نوع ژاپونیکا 12

٢-٣-٣-نوع جاوانیکا 12

٢-٤-طبقه بندی ارقام برنج از نظر گیاه شناسی.. 12

٢-٤-١-برنج دانه بلند. 12

٢-٤-٢-برنج دانه متوسط.. 12

٢-٤-٣-برنج دانه گرد یا کوتاه 13

٢-٥-کیفیت دانه برنج.. 13

٢-٥-١-کیفیت تبدیل.. 13

٢-٥-٢-اندازه دانه. 14

٢-٥-٣-ظاهر دانه. 14

٢-٥-٤-کیفیت پخت… 15

٢-٥-٥-کیفیت تغذیه ای برنج.. 15

٢-٦-شناخت ارقام مختلف برنج رایج در بازار مصرف کشور. 15

٢-٦-١-میزان عطر، بو و طعم برنج.. 16

٢-٧-بررسی وضعیت تولید و میزان واردات برنج کشور. 16

٢-٧-١-سطح زیر کشت وتولید برنج.. 16

٢-٧-٢-واردات برنج.. 18

٢-٧-٣-مصرف برنج کشور. 18

٢-٨- سیستم های مواد غذایی –گیاه – خاک در برنج.. 20

٢-٨-١-سیستم کشت ماندابی.. 20

٢-٨-٢-سیستم خاک.. 20

٢-٨-٣-پتانسیل رداکس… 21

٢-٨-٣- مناطق اکسیدی و احیایی در خاک.. 21

٢-٨-٥-سیستم گیاه برنج.. 22

٢-٨-٥-١-آناتومی ریشه ها 22

٢-٨-٦-سازگاری فیزیولوژیکی : 23

٢-۸-٧-قدرت سبز شدن در شرایط غرقابی: 23

٢-٩-١آناتومی برنج: 24

٢-١٠-تغذیه برنج و مدیریت کودی: 26

٢-١٠-١-نیتروژن. 27

٢-١٠-٢-فسفر. 28

٢-١٠-٢-١اهمیت فسفر در تغذیه برنج: 28

٢-١٠-٢-٢-علائم کمبود فسفر در برنج.. 29

٢-١٠-٣-پتاسیم. 30

٢-١٠-٤-روی.. 30

٢-١٠-٥-کلسیم. 32

٢-١٠-٦-منیزیم. 33

٢-١٠-٧- گوگرد. 33

٢-١١- مدیریت تلفیقی مواد غذایی.. 34

٢-١١-١-منابع آلی مختلف، مکمل کودهای شیمیایی.. 34

٢-١١-٢-مصرف ضایعات صنعتی و فاضلابهای بیولوژیکی.. 34

٢-١١-٣-مشخصات کوددهی مؤثر. 35

 

 

٢-١١-٤-کود سبز برنج.. 36

٢-١١-٥-آزولا غنی کننده نیتروژن خاک برنج.. 36

٢-١١-٦-حد مطلوب عناصر غذایی در خاک،  برگ و دانه برنج.. 36

٢-١٢-آلوده شدن آب آبیاری.. 38

٢-١٣-فرایند تبدیل برنج.. 39

٢-١٣-١-خشک کردن : 40

٢-١٣-٢-نیم جوش کردن. 40

٢-١٣-٣-تمیز کردن. 41

٢-١٣-٤-ماشین های پوست کن.. 41

٢-١٣-٥-سفید کنهای برنج.. 41

٢-١٣-٦-ماشینهای صیقل دهنده (پولیشر یا براق کننده) 42

٢-١٣-٧-درجه بندی برنج.. 42

شناسی سرب… 43

٢-١٤-١- سرب… 43

٢-١٤-٣- توكسیكوكینتیک سرب… 44

٢-١٤-٣-١- جذب سرب… 45

٢-١٤-٣-٢- تجمع سرب در بدن. 46

٢-١٤-٣-٣-دفع. 46

٢-١٤-٤- راه های مسمومیت… 47

٢-١٤-٥- مكانیسم مسمومیت… 48

٢-١٤-٦- عوارض مسمومیت های حاصل از تركیبات سرب… 48

٢-١٤-٧- عوارض سرب بر ارگان های مختلف… 49

٢-١٤-٧-١-خون. 49

٢-١٤-٧-٢-سیستم عصبی.. 50

٢-١٤-٧-٣- گوارش… 51

٢-١٤-٧-٤- تولید مثل.. 51

٢-١٤-٧-٥- کلیه. 51

٢-١٤-٧-٦-سیستم اسكلتی.. 52

٢-١٤-٧-٧ جفت وجنین.. 52

٢-١٤-٨-مسمومیت با املاح آلی سرب… 53

٢-١٤-٩- سرطانزایی سرب… 53

٢-١٤-١٠- تشخیص مسمومیت سرب… 54

٢-١٤-١١- درمان مسمومیت با سرب… 54

٢-١٤-١٢-حد مجاز سرب… 55

٢-١٥- سم شناسی کادمیوم. 55

٢-١٥-١- كادمیوم. 55

٢-١٥-٢-مصارف كادمیوم. 56

٢-١٥-٢-١- راه های مسمومیت با كادمیوم. 57

٢-١٥-٣- توكسیكو كینتیک كادمیوم. 59

٢-١٥-٣-١-جذب… 59

٢-١٥-٣-٢-تجمع كادمیوم در بدن. 60

٢-١٥-٣-٣- دفع. 60

٢-١٥-٤- علائم مسمومیت… 61

٢-١٥-٥- عوارض کادمیوم بر ارگان های بدن. 62

٢-١٥-٥-١-كلیه. 62

٢-١٥-٥-٢- سیستم اسكلتی.. 62

٢-١٥-٥-٣-دستگاه تولید مثل.. 63

٢-١٥-٥-٤- سیستم تنفسی.. 63

٢-١٦- سرطانزایی كادمیوم. 63

٢-١٧- تشخیص مسمومیت کادمیوم. 64

٢-١٧-٣- درمان مسمومیت… 65

٢-١٨- حد مجاز کادمیوم. 65

٢-١٩- روش های طیف سنجی اتمی.. 66

٢-١٩-١-جذب اتمی.. 66

٢-١٩-٢- مشخصات دستگاه 67

٢-١٩-٣- كوره 69

فصل سوم: مواد و روش ها 75

٣-١-مواد و تجهیزات… 76

٣-٢-روش کار. 77

٣-٣-اندازه گیری روی در خاک برنج های داخلی.. 78

٣-٤-روش اندازه گیری سرب  وکادمیوم در خاک برنج های ایرانی.. 79

٣-٥-روش اندازه گیری سرب وکادمیوم وروی موجود در آب… 79

٣-٦- اندازه گیری کادمیوم. 80

٣-٧- اندازه گیری سرب… 80

٣-٨-اندازه گیری روی.. 80

٣-٩- اندازه گیری درصد رطوبت برنج.. 81

۳-١٠- روش آنالیز آماری.. 82

فصل چهارم: نتایج و بحث… 83

٤-١- بررسی میزان خواص اندازه گیری شده برنج ها 84

٤-١-١- میزان غلظت سرب… 84

٤-١-٢- غلظت کادمیوم. 86

٤-١-۳- غلظت روی.. 87

٤-١-٤- وزن هزار دانه. 88

٤-١-٥- درصد رطوبت… 90

٤-٢ بررسی میزان روی، کادمیوم و سرب خاکهای شالیزارهای شمال کشور. 91

٤-۳- بررسی میزان روی، کادمیوم و سرب در آب مورد استفاده در آبیاری.. 92

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات… 94

٥-١- نتیجه گیری.. 95

٥-٢-پیشنهادات… 98

فهرست جداول

جدول 2- 1: درصد عناصر موجود در انواع دانه برنج.. 11

جدول 2- 2: میزان سطح زیر کشت، تولید و عملکرد شلتوک و میزان واردات، تولید و مصرف سرانه برنج کشور طی سال های ١٣٨١-١٣٧٨. 20

جدول 2- 3: دامنه مناسب و سطح بحرانی برای کمبود نیتروژن. 30

جدول 2- 4: علائم کمبود روی در رابطه با درجه کمبود عنصر جانشین.. 34

جدول 2- 5: جدول حد مطلوب عناصر غذایی در خاک، برگ، کلش و دانه برنج.. 39

جدول 3- 1: مشخصات و شرایط دستگاهی کوره گرافیتی برای اندازه گیری سرب و کادمیوم در انواع برنج داخلی و خارجی.. 83

جدول 4- 1: میزان روی، کادمیوم و سرب خاک های شمال کشور. 93

جدول 4- 2: میزان روی، کادمیوم و سرب آبهای مورد استفاده در آبیاری شالیزارهای شمال کشور. 94

فهرست اشکال

شکل 4- 1: میانگین غلظت سرب برنج های ایرانی و خارجی. 84

شکل 4- 2: میانگین غلظت کادمیوم برنج های ایرانی و وارداتی. 86

شکل 4- 3: میانگین غلظت روی برنج های ایرانی و وارداتی. 87

شکل 4- 4: میانگین وزن هزار دانه برنج های ایرانی و وارداتی. 88

90

چکیده:

برنج بعد از گندم یکی ازمهمترین غلات مصرفی مردم دنیاست که به طور گسترده در رژیم غذایی مردم وجود دارد. نیمی از مردم جهان، به برنج به عنوان یک غذای اصلی وابسته هستند. اقلام زیادی از برنج در جهان وجود دارد وهم اکنون نیز برنج یکی از محصولات راهبردی کشور می باشد. آلودگی برنج با فلزات سنگین ممکن است یک تهدید جدی برای انسان باشد. زیرا آنها زیست تخریب پذیر نیستند ودر محیط باقی می مانند و وارد زنجیره غذایی می شوند. در این مطالعه غلظت فلزات سنگین سرب و کادمیوم به عنوان فلزات مضر و غلظت فلز روی به عنوان عنصر مفید از طریق طیف سنجی جذب اتمی مطابق دستورالعمل AOAC روی ٨ نمونه برنج سفید (که ٤ نمونه مربوط به معروفترین وپرفرش ترین برنج های وارداتی و٤ نمونه برنج ایرانی که در سواحل شمالی کشور کشت شده اند) انجام گرفت. نتایج این بررسی نشان می دهد میانگین غلظت سرب درنمونه های خارجی خارجی ٠٠٠۳٥/٠±٠٠١۳/٠ میلی گرم برکیلوگرم نمونه های داخلی ٠٠٠٢/٠±٠٠١٢/٠ میلی گرم برکیلوگرم و میانگین غلظت کادمیوم در نمونه های خارجی ٠٣/٠±٠٨٥/٠ میلی گرم برکیلوگرم ،  نمونه های داخلی ٠١١/٠±٠٨٥/٠ میلی گرم برکیلوگرم و غلظت روی در نمونه های خارجی٩٥/٩±٩٥/١٤ میلی گرم برکیلوگرم ، نمونه های داخلی٤٥/٦±٤٥/٢٩ میلی گرم برکیلوگرم بدست آمد.میانگین غلظت سرب وکادمیوم در نمونه های خارجی وداخلی تقریباً برابر ومیانگین غلظت روی در نمونه های داخلی بیشتر از نمونه های خارجی می باشد.

کلمات کلیدی: برنج، کادمیوم، سرب، روی

فصل اول: کلیات

 

١-١ –بیان مسأله:

برنج از قدیمیترین گیاهانی است که در دنیا کشت شده ومبدأپیدایش آن آسیای جنوب شرقی می باشد که پس از گندم بیشترین سطح زیر کشت اراضی زراعی جهان را به خود اختصاص داده ونقش چشمگیری در تغذیه مردم جهان وایران دارد و حدود دو سوم کالری مورد نیاز بیش ازدو میلیارد نفر از جمعیت قاره آسیا را تأمین می نماید.هم اکنون «ده‌ها هزار نوع برنج» در جهان وجود دارد، اما این‌ها در دو زیرگونه کلی جای می‌گیرند. دو زیرگونه اصلی شامل برنج «جاپونیکا» با نام علمی Oryza sativa japonica و برنج «ایندیکا» با نام علمی sativa indica می‌شوند. برنج گیاهی است که دارای ارقام زودرس (طول دورة رشد ۱۳۰ تا ۱۴۵ روز)، متوسط‌رس (۱۵۰ تا ۱۶۰ روز) و ارقام دیررس (۱۷۰ تا ۱۸۰ روز) می‌باشد. بعضی معتقدند سابقه کشت برنج در ایران حداقل بیش  از ٢٥٠٠سال می باشد و به اعتقاد بعضی دیگر از مورخان در زمان انوشیروان، برزویه طبیب همراه هدایایی این گیاه را از هند  به ایران آورده است و در ولایت کادوسیان (گیلان و مازندران) کشت گردیده است. از تیپ‌های ایرانی می‌توان به گرده صدری ( شامل انواع دم سیاه، دم زرد و دم سرخ)، بینام، علی-کاظمی، چمپا و….. اشاره کرد. از تیپهای اصلاح نژاد شده و پرمحصول می توان از سفیدرود و خزر نام برد(ملکوتی وهمکاران،١٣٨٣).

برنج تأمین کننده پروتئین درقاره آسیا میباشد. طبق گزارش FAO  تقریباً ٣٠٪ از منبع انرژی و٢٠٪ از منبع پروتئین مردم جهان از طریق مصرف برنج فراهم می گردد. البته باید توجه داشت با افزایش منابع غذایی آلوده به فلزات سنگین و به دلیل خاصیت تجمع پذیری این فلزات  بر بافت بدن و اثرات سوء آن بر انسان بهتر است از محصولات پاک تر استفاده گردد(ملکوتیان و همکاران،١٣٨٩).

فهرست مطالب

عنوان                                                                                         صفحه

چكیده ………………………………………………………………………………………………………………………………….1

فصل اول : كلیات تحقیق

1-1) مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………..3

1-2) بیان مسئله ……………………………………………………………………………………………………………..3

1-2-1) تعریف سرمایه گذاری ………………………………………………………………………………………..6

1-2-2) اصول سرمایه گذاری …………………………………………………………………………………………8

1-3) فرایند تصمیم گیری در تعیین اولویت­ها ………………………………………………………………12

1-4) اهداف تحقیق ………………………………………………………………………………………………………..15

1-5) فرضیه های تحقیق ……………………………………………………………………………………………….15

فصل دوم : پیشینه تحقیق

2-1) مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………….17

2-2) مروری بر مطالعات داخل كشور ……………………………………………………………………………17

2-3) مروری بر مطالعات خارج كشور ……………………………………………………………………………19

فصل سوم : مبانی نظری و روش تحقیق

3-1) مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………24

3-2) مبانی نظری ………………………………………………………………………………………………………….24

3-3) جامعه و نمونه مورد بررسی …………………………………………………………………………………25

3-4) روش و ابزار گرداوری داده ­ها ………………………………………………………………………………..26

 

3-4-1) تهیه پرسشنامه خبره ………………………………………………………………………………………26

3-4-2) روائی و پایائی پرسشنامه خبره ……………………………………………………………………….27

3-5) الگوریتم استفاده از AHP ………………………………………………………………………………….27

3-5-1) شناسایی معیارهای اصلی ………………………………………………………………………………28

3-5-2) شناسایی گزینه­ ها …………………………………………………………………………………………..29

3-5-3) تعیین اولویتهای كلی  …………………………………………………………………………………..29

3-5-4) آزمون سازگاری ……………………………………………………………………………………………30

فصل چهارم : یافته­ های تحقیق

4-1) مقدمه………………………………………………………………………………………………………………….33

4-2)شناسایی شاخصهای نهائی …………………………………………………………………………………33

4-3) تعیین اولویت معیارها و گزینه ها با بهره گرفتن از تكنیک AHP………………………….33

4-3-1) تعیین اولویت معیارها و گزینه های اصلی بر اساس هدف …………………………..34

4-3-2) مقایسه و تعیین اولویت گزینه ها …………………………………………………………………37

4-3-2-1) تعیین اولویت گزینه ها بر اساس دوره بازگشت سرمایه …………………………37

4-3-2-2) تعیین اولویت گزینه ها بر اساس نرخ بازده سرمایه ………………………………..39

4-3-2-3) تعیین اولویت گزینه ها بر اساس اشتغالزایی …………………………………………..40

4-3-2-4) تعیین اولویت گزینه ها بر اساس افزایش  ظرفیت تولید ………………………..42

4-3-3) اولویت نهائی گزینه ­ها ………………………………………………………………………………….43

فصل پنجم : نتیجه گیری وپیشنهادها

5-1) خلاصه ……………………………………………………………………………………………………………….47

5-2) نتیجه گیری ………………………………………………………………………………………………………47

5-3) پیشنهادها …………………………………………………………………………………………………………48

ضمائم و پیوستها

منابع فارسی ………………………………………………………………………………………………………………..50

منابع لاتین …………………………………………………………………………………………………………………52

چكیده انگلیسی …………………………………………………………………………………………………………54

 

چکیده

هدف این مقاله بررسی وتعیین اولویت بندی اقتصادی سرمایه گذاری دربخش کشاورزی استان فارس میباشد. با وجود متغییرهای متعدد، دراین تحقیق  از 8 گزینه آبیاری تحت فشار، برقی کردن چاه ها،احداث باغ وجنگل ومراتع، پرورش طیور، آبخیزداری، صنایع تبدیلی، شیلات و آبزیان و گلخانه با چهار معیار دوره بازگشت سرمایه، نرخ بازده سرمایه، اشتغالزایی و افزایش ظرفیت تولید برای انتخاب بهترین گزینه از بین 8 گزینه با بهره گرفتن از مدل­های تصمیم گیری چند معیاره و روش سلسله مراتبیAHP   استفاده شده است.

در این تحقیق بیشترین اولویت گزینه ها براساس دوره بازگشت سرمایه و نرخ بازده سرمایه به آبخیزداری، و بر اساس اشتغالزایی به صنایع تبدیلی، و براساس افزایش ظرفیت تولید به پرورش طیور تخصیص یافت .ودر نهایت صنایع تبدیلی باوزن 166/.بعنوان بهترین گزینه برای سرمایه گذاری در بخش کشاورزی استان فارس شناخته شد .

فهرست مطالب

چکیده…………………………………………………………………………………………………………………………………………1

فصل اول…………………………………………………………………………………………………………………………………… 2

مـقـدمـه……………………………………………………………………………………………………………………………………..3

1-1 پیش گفتار…………………………………………………………………………………………………………………………….3

1-2 فرضیه ها………………………………………………………………………………………………………………………………4

1-3 اهداف تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………5

فصل دوم …………………………………………………………………………………………………………………………………..6

مروری بر پژوهش های پیشین   …………………………………………………………………………………………………….6

2-1 نیترات ونیتریت……………………………………………………………………………………………………………………..7

2-2میزان تجمع نیترات در اندامهای مختلف گیاهی ………………………………………………………………………….7

2-3 عوامل موثر در تجمع نیترات………………………………………………………………………………………………….. 8

2-3-1 ویژگی های گیاه……………………………………………………………………………………………………………8

2-3-2ویژگی های محیطی………………………………………………………………………………………………………..8

2-3-3 ویژگی های کود……………………………………………………………………………………………………………8

2-4کاربرد نیترات و نیتریت……………………………………………………………………………………………………………8

2-5سمیت نیترات و نیتریت…………………………………………………………………………………………………………..9

2-6حدمجاز نیترات در سبزیهای مختلف……………………………………………………………………………………… 10

2-7میزان مجاز نیتریت و نیترات……………………………………………………………………………………………..13

2-7 اسید آسکوربیک…………………………………………………………………………………………………………………..13

2-7-1مقدار اسید آسکوربیک در سبزیجات و میوه جات…………………………………………………………….13

2-8سبزیجات پژوهش حاضر……………………………………………………………………………………………………….14

2-8-1اسفناج ……………………………………………………………………………………………………………………….14

2-8-2کاهو……………………………………………………………………………………………………………………………14

2-8-3گوجه فرنگی………………………………………………………………………………………………………………..15

2-8-4بادمجان ………………………………………………………………………………………………………………………15

 

2-8-5کرفس…………………………………………………………………………………………………………………………16

2-8-6کدو سبز……………………………………………………………………………………………………………………..17

2-9مروری بر پژوهش های پیشین………………………………………………………………………………………………..17

فصل سوم  ………………………………………………………………………………………………………………………………. 20

مواد و روش ها…………………………………………………………………………………………………………………………..20

3-1آماده سازی نمونه ها……………………………………………………………………………………………….21

3-2مواد و تجهیزات مورد نیاز……………………………………………………………………………………….21

3-3روش اندازه گیری اسید آسکوربیک روش DPINOT………………………………………………………………22

3-4اندازه گیری نیترات به روش کالریمتری بعد از احیا(روش دی آزو)……………………………………………..22

3-5اندازه گیری نیتریت به روش کالریمتری دی آزو………………………………………………………………………..24

3-6- روش تجزیه و تحلیل آماری………………………………………………………………………………………………..25

فصل چهارم:نـتـایـج……………………………………………………………………………………………………………………26

4-1- بررسی اثر زمان، نوع فرایند و نوع سبزی بر میزان اسید آسکوربیک…………………………………………27

4-2- بررسی اثر زمان، نوع فرایند و نوع سبزی بر نیترات……………………………………………………………….35

4-3- بررسی اثر زمان، نوع فرایند و نوع سبزی بر نیتریت………………………………………………………………41

 

چکیده

برای انجام این تحقیق نمونه هایی از گونه های اسفناج(دامغان)،گوجه فرنگی (دزفول)،کاهو(ورامین)،کرفس (تهران) ،کدو سبز(گرگان)،بادمجان(قصرشیرین) درخرداد 1393 از بازار دامغان خریداری شد.غلظت نیترات،نیتریت و اسید آسکوربیک  در قسمتهای خوراكی هر یک از نمونه ها اندازه گیری شد. روی هر نمونه سه بار آزمایش تکرار شد. با توجه به این طرح آزمایش از روش تجزیه و تحلیل چند متغیره (Univariate Analysis) و سپس آزمون دانکن به کمک نرم افزار SPSS ورژن 21 استفاده گردید تا هم اثرات تکی متغیرهای مستقل و هم اثرات تقابلی آنها بر متغیرهای وابسته مورد بررسی قرار گیرد.  در کل میزان اسید اسکوربیک در طی زمان کاهش یافت ولی در نیترات ونیتریت روند خاصی مشاهده نگردید ولی از رگرسیون میان هر سه نمک نتیجه گیری گردید کاهش میزان اسید اسکوربیک با افزایش نیتریت همراه است.کمترن میزان اسید اسکوربیک مربوط به کرفس بود و بیشترین مقدار اسید اسکوربیک را کاهو داشت.  نیترات در اسفناج از دیگر سبزیجات بیشتر و افت ان نیز بیشتر بود کمترین میزان نیترات در گوجه فرنگی بود. بیشترین مقدار نیتریت در گوجه فرنگی و کمترین مقدار در بادمجان مشاهده گردید. بخار پز کردن مقدار اسید اسکوربیک را کاهش داد ولی در نیترات و نیتریت روند خاصی دیده نشد.

واژگان کلیدی: اسید آسکوربیک؛سبزیجات ؛نیترات و نیتریت

فصل اول

مـقـدمـه

1-1- پیش گفتار

امروزه به دلیل استفاده بیش از حد كودهای شیمیایی حاوی ازت برای تسریع رشد رویشی‏، بسیاری از سبزیها مخصوصاَ سبزیهای برگی دارای درصد بالایی نیترات هستند كه در بسیاری از موارد از استانداردهای تعیین شده بیشتر است. البته نیترات (NO3)  خودش یک ماده سمی برای انسان محسوب نمی شود ولی نیتریت (NO2) حاصل از احیاء آن می تواند با آمین ها تركیب شده و تشكیل نیتروزآمین را بدهد كه یك  ماده سرطانزا برای بدن محسوب می شود (طباطبائی، 1384).

عمده نیترات مصرفی انسان، از راه آب آشامیدنی، گوشت های فرآوری شده و سبزیجات وارد بدن انسان می گردد و در این بین، سبزی های مصرفی، عمده نیترات ورودی به بدن را تامین می كنند . (کراس و همکاران 1992). نیتریت سدیم افزودنی غذایی است که بعنوان یک نگهدارنده بکار می رود ( آژانس مواد سمی و اداره ثبت بیماریها،[1]2001؛سازمان سلامت جهانی[2]،2006 ) از طریق آب نوشیدنی آلوده وغذاهای حاوی نگهدارنده ها مخصوصاگوشت عمل آوری شده مانند هات داگ ها وگوشت های فوری دریافت می شود (آژانس مواد سمی و اداره ثبت بیماریها،2001؛رینیک وهمکاران[3]،2005  ).

 

برخی اوقات هنگام نگهداری سبزیجات در انبار و یا انجام عملیات بر روی آنها نیترات تبدیل به نیتریت شده و در افرادی كه با غذاهای حاوی نیتریت تغذیه می شوند خطر ابتلا به مت هموگلوبینا[4] وجود دارد (كاشی، 1363) همچنین در

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                             صفحه

چکیده……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..1

فصلاول:کلیات

1-1-مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………….. ………………………..2

1-2-هدف پژوهش ………………………………………………………………………………………………………………………………………….3

1-3-فرضیه های پژوهش ………………………………………………………………………………………………………………………………….4

فصل دوم:بررسی منابع

2-1-گوشت……………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………..5

2-1-1-ترکیبات شیمیایی گوشت………………………………………………………………………………………………………………….. …..5

2-1-1-1- آب………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 5

2-1-1-2-پروتئین ها………………………………………………………………………………………………………………………………………. 6

2-1-1-3-چربی ها یا لیپیدها…………………………………………………………………………………………………………………………… 6

2-1-1-4-مواد معدنی……………………………………………………………………………………………………………………………………… 7

2-1-1-5-کربوهیدرات ها………………………………………………………………………………………………………….. ……………………7

2-1-1-6- ویتامین ها و آنزیم ها………………………………………………………………………………………………………………………..8

2-1-1-7-مواد ازته غیر پروتئینی……………………………………………………………………………………………………………………… 9

2-2-شتر………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… .9

2-2-1- طبقه بندی شتر…………………………………………………………………………………………………………………………………… 9

2-2-2- مشخصات عمومی شتر……………………………………………………………………………………………………………………… .10

2-2-3-آناتومی و عضلات……………………………………………………………………………………………………………………………… 12

2-2-4-اهمیت و آمار پرورش…………………………………………………………………………………………………………………………. 12

2-2-5-ترکیبات شیمیایی گوشت شتر……………………………………………………………………………………………………………… 14

2-2-6- ویژگی های فیزیکوشیمیایی گوشت شتر………………………………………………………………………………………………..15

2-3- فلور میکروبی گوشت خام……………………………………………………………………………………………………………………… 16

2-3-1-منشا آلودگی گوشت…………………………………………………………………………………………………………………………… 17

2-3-2-انواع میکروارگانیزم های عامل فساد گوشت………………………………………………………………………………………… .17

2-3-3-انواع میکروارگانیزم های گوشت سرد………………………………………………………………………………………………….. 18

2-3-4-روش های نگهداری گوشت…………………………………………………………………………………………………………………18

2-4-رزماری…………………………………………………………………………………………………………………………………………………..23

2-4-1- گیاه شناسی………………………………………………………………………………………………………………………………………..23

2-4-2- خواص و کاربرد ها ………………………………………………………………………………………………………………………. …23

2-4-3-ترکیبات شیمیایی……………………………………………………………………………………………………………………………….. 24

2-5-مروری بر پژوهش های پیشین…………………………………………………………………………………………………………………. 25

فصل سوم:موادوروش­ها

3-1- مواد اولیه……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 27

3-2-مراحل انجام آزمون­ها……………………………………………………………………………………………………………………………… 27

3-2-1-تهیه عصاره اتانولی از گیاه

 رزماری……………………………………………………………………………………………………….. 27

3-2-2-تهیه تیمارهای گوشت………………………………………………………………………………………………………………………….. 28

3-3-آزمون­ها…………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 28

3-3-1-pH …………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 28

3-3-2-آزمون های میکروبی……………………………………………………………………………………………………………………………. 29

3-3-3-تیوباربیتوریک اسید……………………………………………………………………………………………………………………………. 29

3-3-4-اندازه گیری میوگلوبین وپارامترهای آن………………………………………………………………………………………………… 29

3-3-5-آزمون حسی……………………………………………………………………………………………………………………………………… 30

فصل چهارم:نتایج وبحث

4-1- pH………………………………………………………………………………………………………………… 31

4-2- اسید تیوباربیتوریک………………………………………………………………………………………………. 33

4-3- میزان بارمیکروبی………………………………………………………………………………………………………………………………….. 35

4-3-1-شمارش کلی میکروبی………………………………………………………………………………………………………………………… 35

4-3-2-شمارش کپک و مخمر………………………………………………………………………………………………………………………… 37

4-3-3-شمارش اشرشیاکلی……………………………………………………………………………………………………………………………. 38

4-4- میزان رنگ گوشت………………………………………………………………………………………………………………………………… 40

4-4-1-میزان میوگلوبین………………………………………………………………………………………………………………………………… 40

4-4-2- میزان اکسی میوگلوبین………………………………………………………………………………………………………………………. 42

4-4-3- مت میوگلوبین………………………………………………………………………………………………………………………………….. 43

4-5- آزمون های حسی………………………………………………………………………………………………………………………………….. 45

فصل پنجم:نتیجه ­گیری نهایی وپیشنهادات

5-1- نتیجه ­گیری نهایی…………………………………………………………………………………………………………………………………… 49

5-2- پیشنهادات……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 49

منابع مورد استفاده…………………………………………………………………………………………………………………………………………… 51

فهرست شکل­ها

شکل 2-1-تاکسونومی خانواده کملیده……………………………………………………………………………………………………………10

شکل 2-2- جمعیت شتر در مقایسه با دیگر گیاه خواران در جهان……………………………………………………………………..13

شکل 2-3- کشورهایی با جمعیت شتر بیش از یک میلیون نفر……………………………………………………………………………13

شکل 2-4- جمعیت جهانی شتر از سال 1961 تا 2009…………………………………………………………………………………….14

فهرست جدول­ها

جدول 2-1- میزان ویتامین های موجود در یک کیلوگرم گوشت……………………………………………………………………………9

جدول 2-2- ترکیبات شیمیایی گوشت شتر…………………………………………………………………………………………………………14

جدول 4-1-اثر غلظت های مختلف عصاره و گیاه رزماری بر میانگین pH  نمونه های گوشت شتر طی نگهداری در یخچال…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….32

جدول 4-2-اثر غلظت های مختلف عصاره و گیاه رزماری بر میانگین اسید تیوباربیتوریک نمونه های گوشت شتر طی نگهداری در یخچال………………………………………………………………………………………………………………………………………….34

جدول 4-3-اثر غلظت های مختلف عصاره و گیاه رزماری بر میانگین لگاریتم تعداد کل باکتری در نمونه های گوشت شتر طی نگهداری در یخچال……………………………………………………………………………………………………………………………………36

جدول 4-4-اثر غلظت های مختلف عصاره و گیاه رزماری بر میانگین لگاریتم تعداد کپک و مخمر نمونه های گوشت شتر طی نگهداری در یخچال……………………………………………………………………………………………………………………………………38

جدول 4-5-اثر غلظت های مختلف عصاره و گیاه رزماری بر میانگین لگاریتم تعداد باکتری اشرشیا کلی  نمونه های گوشت شتر طی نگهداری دریخچال…………………………………………………………………………………………………………………..39

جدول 4-6-اثر غلظت های مختلف عصاره و گیاه رزماری بر میانگین درصد میوگلوبین نمونه های گوشت شتر طی نگهداری در یخچال………………………………………………………………………………………………………………………………………….41

جدول 4-7-اثر غلظت های مختلف عصاره و گیاه رزماری بر میانگین درصد اکسی میوگلوبین نمونه های گوشت شتر طی نگهداری در یخچال………………………………………………………………………………………………………………………………………….42

جدول 4-8-اثر غلظت های مختلف عصاره و گیاه رزماری بر میانگین درصد مت میوگلوبین نمونه های گوشت شتر طی نگهداری در یخچال………………………………………………………………………………………………………………………………………….44

 

چکیده

با توجه به وسعت زیاد منابع بیابانی در کشور و همچنین مشکلات کم آبی موجود، پرورش شتر و توجه به گوشت آن اهمیت قابل ملاحظه ای یافته است. رزماری از جمله گیاهان دارویی با خواص ضدمیکروبی ثابت شده می باشد. در پژوهش حاضر اثر غلظت های متفاوت(5/0، 5/1و 5/2 درصد) عصاره اتانولی گیاه رزماری و همچنین غلظت های مشابه گیاه تازه رزماری برافزایش مدت زمان ماندگاری گوشت شتر تک کوهانه طی10 روز نگهداریدر دمای cº4 بررسی شد. پارامترهای pH، اسید تیوباربیتوریک، تعداد کلی باکتری ها، کپک و مخمر، اشرشیا کلی، مقدار میوگلوبین، اکسی میوگلوبین و مت میوگلوبین در روز های صفر، یک، سه، پنج، هفت و ده نگهداری نمونه ها  و پارامترهای حسی، شامل رنگ، بو، مزه، بافت و پذیرش کلی در روز سوم نگهداری بررسی شدند. نتایج تجزیه واریانس نشان داد با افزایش زمان نگهداری از روز صفر تاروز دهم، میزان pH در نمونه ها به طور معنی داری از 03/6 به 77/6 افزایش یافت(05/0>p). که این افزایش در نمونه شاهد سریعتر و بیشتر از نمونه های تیمارشده بود.همچنین افزایش غلظت عصاره و یا گیاه رزماری سبب کاهش معنی دار میزان تیوباربیتوریک اسید، تعداد کل باکتری ها، تعداد کپک و مخمر، تعداد اشرشیا -کلی (05/0 >p)شد.ولی اثر آنبرpH، میوگلوبین، اکسی میوگلوبین و مت میوگلوبین معنی دار نبود(05/0 <p).همچنین  اثر غلظت های متفاوت عصاره بیشتر از غلظت های گیاه بود. همچنین از نظر حسی، بیشترین امتیاز پذیرش کلی، متعلق به نمونه های حاوی عصاره 5/0 درصد رزماری  بود.

کلمات کلیدی: بارمیکروبی، تیوباربیتوریک اسید، رزماری، گوشت شتر، میوگلوبین

فصل اول

کلیات

1-1-مقدمه

شتر[1] حیوانی است که با خشکی زیاد مناطق خشک و نیمه خشک سازگاری یافته و گوشت و محصولات حیوانی مناسب برای مصرف انسانهای این مناطق را تولید می­ کند. ابتدا لئوپلد در سال 1968 لذیذ بودن گوشت شتر[2] را اعلام کرد، همچنین اعلام کرد که این گوشت کمی زبرتر از گوشت گوساله است. افزایش جمعیت انسانها و کاهش سرانه تولید غذا در کشورهای در حال توسعه، خصوصا در مناطق خشک ونیمه خشک، شتر را به یکی از مناسبترین منابع غذایی موجود تبدیل کرده است(بابیکر و یوسف، 1990).

به طور کلی گوشت از جمله مواد غذایی می­باشد که مستعد آلودگی و فساد است و فلور میکروبی بالایی دارد که آن را از منابع مختلف دریافت می­ کند از این رو جهت افزایش مدت زمان نگهداری آن و از بین بردن میکروارگانیسم های بیماری زا[3] روش هایی شامل پختن، فریز کردن، نمک سود کردن، تخمیر کردن، دودی کردن و خشک کردن پیشنهاد شده است.(البچیر و زینو، 2009) همچنین اکسیداسیون لیپیدها یکی ازعلل بزرگ آلودگی کیفی گوشت و اغلب دلیل اصلی تغییر رنگ (باکلی و همکاران، 1955)،از دست دادن طعم و مواد مغذی است که طبعا مدت زمان نگهداری گوشت را کاهش می­دهد (سمتی و همکاران، 2013)آنتی­اکسیدانهای مصنوعی[4] برای سالهای زیادی فساد گوشت را به تاخیر انداخته­اند ولی این مواد بدون رضایت مشتری استفاده می­شده ­اند به همین جهت به دیگر جایگزینهای آنها مانند آنتی اکسیدانهای طبیعی و بیولوژیک روی آورده شد(سمتی و همکاران، 2013).

بسیاری از عصاره­های گیاهی در غذا برای بهبود خصوصیات حسی و افزایش مدت نگهداری استفاده می­ شود که از جمله آنها می­توان به خانواده نعناعیان[5]اشاره کرد(سمتی و همکاران،2013) .رزماری[6]، گیاه یا درختچه ایهمیشه سبز با

مقدمه……………………………………………………………………………. 1

فصل اول : اوضاع جغرافیایی بهبهان

1-1- جغرافیای طبیعی بهبهان……………………………………………….. 12

2-1- موقعیت، حدود و وسعت بهبهان………………………………………… 12

3-1- وضعیت توپوگرافی بهبهان……………………………………………….. 12

4-1- آب و هوا ……………………………………………………………………..13

5-1- رودها……………………………………………………………………… 13

1-5-1- رودخانه مارون………………………………………………………….. 14

2-5-1- رودخانه خیرآباد……………………………………………………….. 14

6-1- کوه‏ها…………………………………………………………………….. 15

7-1- پوشش گیاهی…………………………………………………………… 15

8-1- حیات جانوری……………………………………………………………….. 16

9-1- وجه تسمیه بهبهان………………………………………………………. 17

10-1- جغرافیای تاریخی ارجان و توابع…………………………………………. 18

1-10-1- آسک…………………………………………………………………….. 21

2-10-1- هندیجان………………………………………………………………… 21

3-10-1- ریشهر یا ریواردشیر………………………………………………………. 22

4-10-1- مهروبان یا ماهی روبان…………………………………………………. 23

5-10-1- جنابه یا جنابا (بندر گناوه کنونی)……………………………………… 23

6-10-1- سینیز……………………………………………………………………… 24

11-1- پیشینه تاریخی بهبهان (ارجان)…………………………………………… 24

فصل دوم: تداوم وتغییرات سیاسی ارجان از ورود اسلام تا شکل گیری بهبهان

1-2- فتح ارجان به دست مسلمین ( 23 هـ .ق)……………………………… 30

2-2- حکمرانی زیاد در فارس و ارجان (39  هـ .ق)…………………………….. 31

3-2- ارجان در دوره صفاریان……………………………………………………… 32

4-2- ظهور قرمطیان در نواحی ارجان……………………………………………… 33

5-2- آل بویه در ارجان……………………………………………………………. 34

1-5-2- حکمرانی ابن عمید در ارجان……………………………………………. 36

2-5-2- شکوفایی ارجان…………………………………………………………. 37

3-5-2- ارجان محل پیکار حاکمان آل‏بویه…………………………………………. 38

4-5-2- وفات بهاء الدوله در ارجان (403 هـ .ق)………………………………….. 39

6-2- ارجان در دوره سلجوقیان…………………………………………………… 42

7-2- اسماعیلیه در ارجان (494 تا 501 هـ .ق)…………………………………… 43

8-2- از ویرانی ارجان تا شكل گیری بهبهان……………………………………….. 46

فصل سوم:  تداوم وتغییرات سیاسی بهبهان از دوره صفویه تا پایان حاکمیت سادات طباطبایی

1-3- بهبهان در دوره صفویه……………………………………………………….. 54

2-3- به قدرت رسیدن حکومت محلی سادات طباطبایی به عنوان عامل تحول در تاریخ بهبهان….57

1-2-3- میر شاه منصور طباطبایی بهبهانی (ق 11)…………………………….. 61

2-2-3- میرزا حبیب الله طباطبایی بهبهانی (متوفی1151هـ .ق)………………. 62

3-2-3- حکومت میرزا قوام الدین اول در بهبهان و سیاست وی نسبت به شورش محمد خان بلوچ (1146 – 1137 هـ .ق)…65

4-2-3- میرزاعلیرضاخان طباطبایی حکمران بهبهان و رویارویی وی با کریم خان زند (1170هـ. ق)….67

5-2-3- حکومت خاندان علیرضا خان قنواتی در بهبهان (1200- 1172 هـ .ق)…….69

3-3- بهبهان در دورۀ قاجاریه………………………………………………………….. 71

1-3-3- سلطۀ خاندان کلانتران شیراز بر بهبهان (محمد حسین خان کلانتر 1215-  1213هـ .ق)…….71

2-3-3- حکومت میرزاسلطان محمدخان بهبهانی(اوّل) و رویارویی وی با صادق خان قاجار (1218-1200هـ .ق)…72

3-3-3- حکومت میرزا منصورخان در بهبهان و تقویت رابطه با فرمانفرمای فارس و اقدامات عمرانی وی (1255- 1237هـ.ق)…..74

4-3-3- سلطه مستقیم فرمانفرمایان فارس بر بهبهان و تشدید روند مهاجرت مردم از شهر(1264 -1257هـ .ق)…….76

5-3-3- شورش و حکومت میرزا قوما بر بهبهان (1266  – 1265هـ .ق)………. 79

6-3-3- جانشینان میرزا قوما…………………………………………………… 83

7-3-3- میرزا سلطان محمد خان طباطبایی (دوم) (متوفی1287هـ .ق)…….. 83

8-3-3- میرزا محّمد رضا خان (قوامی) (زنده در 1306هـ .ق)…………………. 85

9-3-3- میرزا علیرضا خان «بهادردیوان » بهبهانی(متوفی 1344هـ .ق)……… 86

10-3-3- میرزا سلطان محمد « سردار امجد» بهبهانی (متوفی1370هـ .ق)…….88

فصل چهارم: تداوم و تغییر در تاریخ اقتصادی بهبهان

1-4- کشاورزی در ارجان…………………………………………………………… 92

2-4- کشاورزی و دامداری بهبهان………………………………………………. 93

3-4- تجارت و بازرگانی ارجان……………………………………………………….. 95

4-4- تجارت بهبهان…………………………………………………………………… 97

5-4- مالیات ارجان…………………………………………………………….. 98

6-4- مالیات بهبهان………………………………………………………………. 99

7-4- ضرب سکه……………………………………………………………………… 101

8 -4- صنایع دستی بهبهان……………………………………………………….. 103

فصل پنجم: تداوم وتغییردرتاریخ فرهنگی وتمدنی بهبهان

1-5- حیات فرهنگی بهبهان در دوره اسلامی……………………………… 108

1-1-5- مشاهیر ارجان…………………………………………………………… 108

2-1-5- ابواسحاق ابراهیم بن ماهان بن بهمن ارجانی (متوفی 188هـ .ق)…..108

3-1-5- بندار بن الحسین بن محمد بن مهلب الارکانی(متوفی 353 هـ .ق)……109

4-1-5- ابوسهل ارجانی طبیب (متوفی 416هـ .ق)……………………….. 110

5-1-5- علی بن عباس مجوسی اهوازی ارجانی( متوفی 384 یا385 هـ .ق)…..110

6-1-5- قاضی ارجانی( متوفی 544 هـ .ق)………………………………… 111

7-1-5- فرامرز ارجانی ( زنده در 585 هـ .ق)…………………………………112

2-5- شعر و ادب…………………………………………………………………. 113

1-2-5- مجیبی بهبهانی…………………………………………………………… 113

2-2-5- آصف بهبهانی………………………………………………………………. 113

3-2-5- حامد بهبهانی……………………………………………………………. 113

 

 

4-2-5- ملا فاخر بهبهانی……………………………………………………….. 114

5-2-5- ساکت بهبهانی…………………………………………………………….. 114

6-2-5- میرزا شوقی بهبهانی……………………………………………………. 114

3-5- علماء………………………………………………………………………… 115

1-3-5- سید عمادالدین فقیه طباطبایی…………………………………………. 115

2-3-5- سراج الدین عمربن الرحمن بهبهانی( متوفی 745هـ .ق)………………116

3-3-5- سید عبداله بلادی بحرینی( متوفی 1165 هـ .ق)…………………….. 116

4-3-5- وحید بهبهانی( متوفی1205هـ .ق)……………………………………. 117

5-3-5- سید حسین بهبهانی موسوی (متوفی 1300هـ .ق)………………… 118

6-3-5- سید عبدالله بهبهانی (متوفی 1328 هـ .ق)…………………………..119

6-5 – آثار و بناهای تاریخی بهبهان…………………………………………….. 119

1-6-5- تنگ سروک(سولک)……………………………………………………… 120

2-6-5- مجموعه بکان……………………………………………………………… 120

1-2-6-5- پل بکان………………………………………………………………… 121

2-2-6-5- مسجد جامع بکان……………………………………………………. 121

3-6-5- پل کسری……………………………………………………………………. 121

4-6-5- پلهای خیرآباد………………………………………………………………. 122

5-6-5- قلعه مدرسه………………………………………………………………. 122

6-6-5- کتیبه‏های تنگ تکاب………………………………………………………. 123

7-6-5- راسته بازار………………………………………………………………….. 124

8-6-5- سایر آثار تاریخی بهبهان………………………………………………… 124

7-5- امامزادگان…………………………………………………………………… 125

1-7-5- امامزاده میرعالی حسین معروف به امام زاده بزرگ…………………….. 125

2-7-5- امام زاده حیدر……………………………………………………………. 126

3-7-5- امامزاده فضل معروف به شاه فضل………………………………………… 127

4-7-5- امام زاده ابراهیم…………………………………………………………….. 128

8-5- مسجد جامع…………………………………………………………………… 128

فصل ششم: تداوم و تغییر در تاریخ اجتماعی، فرهنگی و تمدنی بهبهان

1-6- بومیان بهبهان به عنوان عناصر تداوم در جمعیت…………………………. 131

2-6- مهاجران عناصر تغییر و تحول در تاریخ اجتماعی بهبهان…………………. 131

1-2-6- سادات………………………………………………………………….. 132

2-2-6- لرها…………………………………………………………………….. 133

3-2-6- اعراب………………………………………………………………………. 134

4-2-6- ترکان……………………………………………………………………… 135

1-4-2-6- جِغتائی­ها…………………………………………………………… 136

2-4-2-6- شیرالی­ها……………………………………………………………… 136

3-6- گروه‏بندی  و کشمکش‏های محله‏ای ( بهبهان و قنوات)………………….. 137

4-6- فرهنگ بهبهان………………………………………………………………. 138

1-4-6- گویش بهبهانی………………………………………………………. 138

2-4-6- ضرب المثلهای بهبهانی………………………………………………….. 142

3-4-6- آداب ورسوم……………………………………………………………… 148

4-4-6- آداب و رسوم مراسم عروسی در بهبهان……………………………… 149

5-4-6- بازی‏ها…………………………………………………………………….. 150

6-4-6- غذاهای معروف محلی بهبهان………………………………………… 152

5-6- بافت شهر بهبهان…………………………………………………………… 154

6-6- ادیان و مذاهب………………………………………………………………. 156

نتیجه گیری…………………………………………………………………………. 161

پیوست­ها………………………………………………………………………….. 165

منابع و مآخذ……………………………………………………………………….. 223

چکیده:

تاریخ بهبهان همواره با تاریخ ارجان همراه بوده است. پیدایش شهر ارجان را به قباد اول ساسانی نسبت می‏دهند ولی کشف تابوت برنزی در سال  1361هـ .ش قدمت آن را به دوره ایلام می‏رساند. با ورود اعراب مسلمان به ایران، درسال 23هـ .ق ارجان  به صلح فتح شد. با روی کارآمدن حکومت‏‏های اسلامی از جمله (صفاریان،آل بویه، سلجوقیان) این شهر مورد توجه ویژه ای قرار گرفت؛ در دوره‏ی فرمانروایی حاکمان آل بویه ارجان به اوج شکوفایی خود رسید. از آن پس، این شهر به دلیل وجود قلعه‏های مستحکمی همچون ناظر و طنبور، شاهد ظهور داعیان اسماعیلی در خود بود. سرانجام، تمام آن قلاع و استحکامات به تصرف سلجوقیان درآمد. اما زلزله‏های مکرری که در ارجان رخ ­داد، این شهر را به ویرانی کشاند و در پی این ویرانی‏ها، در چند کیلومتری ارجان شهرکنونی بهبهان  شکل گرفت و از آن پس حاکمیت شهر در دست سادات طباطبایی قرار گرفت. این خاندان، در طی حوادثی که در قلمرو ایران و شهر بهبهان در دوره‏های بعدی رخ ‏داد  از  جمله؛ حمله محمود افغان به بهبهان و شورش محمد خان بلوچ در دوره افشاریه و شورش میرزا علیرضاخان طباطبایی در دوره زندیه نقش آفرین بودند. در دوره قاجاریه نیز، میرزا قوما در سال 1266هـ .ق ضد حکومت مرکزی شورش کرد که  در نهایت وی دستگیر شد و از آن پس، حاکمیت بهبهان  اگر چه از تحت سلطه این خاندان خارج گشت ولی این خاندان تا پایان حکومت قاجار همچنان دارای قدرت بودند. هدف این پژوهش، روشن ساختن سیر تکوین، تداوم و تغییر شهر بهبهان از ورود اسلام تا پایان حاکمیت سادات طباطبایی است.

مقدمه:

پژوهش حاضر از مقوله‏ی تاریخ محلی است. تحقیق کردن در زمینه­ تاریخ محلی نیاز به بررسی ابعاد گوناگون حوادث و اتفاقاتی دارد که در یک شهر از زمان شکل‏گیری آن تا مقطعی خاص را شامل می‏شود، می‏توان با مطالعۀ سرگذشت شهرها و تحولات سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی آن‏ها جایگاه و نقش هر یک را در تاریخ، فرهنگ و تمدن جامعه مورد ارزیابی قرار داد. شهرستان بهبهان، در جنوب شرقی استان خوزستان قرار دارد،  از آنجا که این شهر در مرز خوزستان و فارس قرار داشته، از گذرگاه‏هایی است که خوزستان را به فارس متصل می‏ساخت. این شهر بنا به موقعیت ارتباطی و تجاری و نیز وضع مناسب طبیعی، آب فراوان و زمین‏های حاصلخیز، توانست در زمان‏های صلح و آرامش به دوران شکوفایی خود برسد. علاوه براین، کشف تابوت برنزی به سال1361هـ .ش در این شهر نشان از قدمت دیرینه و تمدنی کهن دارد. بهبهان با مردمانی اهل دانش و مذهبی و طبیعتی زیبا (دشت بهبهان در فصل بهار پوشیده از گل نرگس و رز و بنفشه می‏شود)، تاریخ پرفراز و نشیبی را سپری کرده ­است و احوال دانشمندان، پزشکان و علمایش شهره عالم بوده است. همچنین مهاجرت­های انسانی به بهبهان و تشکیل حکومت های محلی همچون سادات طباطبایی باعث تغییر و تحولات خاصی در شهر شدند، به گونه­ که زمینه شکوفایی بیشتر این شهر را مهیا کردند. با این تفکر و علاقه خاصی که به بهبهان داشتم و با راهنمایی‏ها و ارشاد استاد راهنمایم دکتر علی بحرانی پور، موضوع تداوم و تغییر در تاریخ محلی بهبهان از ورود اسلام تا پایان حاکمیت سادات طباطبایی را برای عنوان پایان نامه خود انتخاب نموده‏ام. این رساله از شش فصل تشکیل شده است؛ فصل اول؛ به اوضاع جغرافیایی شهرستان بهبهان پرداخته شده است. در فصل دوم؛ به تداوم و تغییرات سیاسی ارجان از ورود اسلام تا شکل‏گیری بهبهان پرداختیم و فصل سوم؛ تداوم و تغییرات سیاسی بهبهان از دوره صفویه تا پایان حاکمیت سادات طباطبایی اختصاص یافته است و در فصل چهار، پنج و ششِ رساله؛ به عوامل تداوم و تغییر در تاریخ اقتصادی و فرهنگی و اجتماعی بهبهان نیز پرداخته می‏شود.

سوال پژوهش: عناصر تداوم و تغییر در تاریخ محلی بهبهان  چه بوده‏ اند؟

فرضیه پژوهش

عناصر تداوم در تاریخ محلی بهبهان، موقعیت راهداری ( قرار گرفتن بین فارس و خوزستان) و نظامی و فعالیت‏های تولیدی و اقتصادی این شهر بوده است و عناصر تحولش، موقعیت جغرافیایی، مهاجرت‏های انسانی و تشکیل حکومت‏های محلی از جمله سادات طباطبایی را می‏توان بیان نمود.

اهداف تحقیق

شهر بهبهان در طول تاریخ خود از زمان شکل‏گیری تا پایان حاکمیت سادات طباطبایی اُفت و خیزهای زیادی داشته­ است. هدف این تحقیق روشن ساختن سیر تکوین، تداوم و تحول شهر و ولایتِ بهبهان و رویدادها و حوادثی است که از ورود اسلام تا پایان حاکمیت سادات طباطبایی رخ نمود.

روش تحقیق

روش تحقیق توصیف و تحلیل تاریخی است و روش گردآوری اطلاعات که به کمک منابع کتابخانه‌ای، مشاهده و مصاحبه می­باشد.

تعریف مفاهیم

تاریخ محلی: به بررسی تاریخ ناحیه یا منطقه­ای ویژه می ­پردازد. ویژگی مهم تاریخ محلی، پیوند آن با یک عرصه­ جغرافیایی محدود و مشخص است و انگیزه­ اصلی در نگارش چنین آثاری از عشق به زادگاه و یا سرزمینی که به هر دلیل نسبت به آن علاقه­ای به وجود آمده­ است سرچشمه    می­گیرد.[1]

تداوم: نیروهای تداوم که کارشان حفظ و انتقال نسل به نسل ذخیره­های اطلاعاتی و بسیاری دیگر از تدابیر و تمهیدات موجود است.[2]

تغییر و تحول: تغییر درلغت به معنی از حالی به حال برگردانیدن و گردانیدن و دگرگون کردن،[3] است، و تحول به معنی جای به جای شدن، از جایی به جایی شدن ( همچون شهر بهبهان که از ارجان به زیدون و از زیدون به بهبهان جا به جا شده است)[4]. تحول مجموعه تغییرات در یک دوره طولانی را شامل می­ شود.[5] به عبارتی تحول به معنی دگرگونی اساسی ولی اندک اندک در چیزی که به سبب اندک بودن، چندان محسوس نباشد.[6] ولی تغییر عبارت است از پدیده­های قابل رؤیت و قابل بررسی در مدت زمانی کوتاه به صورتی که هر شخصی نیز در طول زندگی خود می ­تواند یک تغییر را شخصاً تعقیب نماید، نتیجه قطعی­اش را ببیند و یا نتیجه موقتی آن را دریابد. علاوه براین تغییر اجتماعی در محدودۀ یک محیط جغرافیایی و اجتماعی معینی صورت می­پذیرد و در این مورد تفاوتش با تحول اجتماعی در این است که آن را می­توان در چهار چوب یک محدودۀ جغرافیایی و یا در کادر اجتماعی- فرهنگی خیلی محدودتری مورد مطالعه قرار داد.[7]

پیشینه تحقیق

در زمینه تاریخ محلی بهبهان برخی تحقیقات صورت گرفته است. از جمله می­توان؛ از کتاب‏هایی بسیار ارزشمندی همچون تاریخ ارجان و ارجان و بهبهان در میان تاریخ تألیف م. ح مصدر را ذکر کرد، شناسنامه بهبهان رضا جوکار قنواتی، تاریخ شهرستان بهبهان نورمحمد مجیدی که در این کتاب بیشتر به تاریخ سیاسی و فرهنگی بهبهان و اقوام ساکن شهرستان نیز پرداخته شده ­است، و دیگر کتاب کارنامه بهبهان تألیف سید محمد طباطبایی بهبهانی(منصور) می­باشد. کتاب کارنامه بهبهان، فرهنگ جامع الفبایی رجال و اعلام تاریخی و مشتمل بر شرح حال دانشمندان، فقیهان، ادیبان، شاعران و سیاستمداران ارجان، بهبهان و کهگیلویه است. علاوه براین، آقای منصور مقالاتی در ارتباط با سادات طباطبایی چون “سلسله کلانتران بهبهان”، اوراقی از اسناد “میرزایان طباطبایی” بهبهان، را نوشته است. از آنجا که آقای منصور به طور مفصل و علمی به سلسله سادات طباطبایی بهبهان پرداخته، بنابراین، مهم‏ترین منابع برای خاندان طباطبایی بوده که در این پژوهش بسیار به آنها استناد شد، و دیگر پایان نامه های بهبهان در گذر تاریخ نوشته حیدر بابلی نیا[8] و بهبهان در گذر تاریخ با نگرشی بر عصر قاجار مجید روشن بخت[9] می­باشد. علاوه براین، تحقیقاتی در ارتباط با گویش و فرهنگ عامه و ضرب المثل­های بهبهان صورت گرفته ­است که از ذکر آن‏ها خودداری می‏کنیم. بنابراین، می‏توان ذکر کرد که تاکنون تحقیقی با این عنوان که به صورت اختصاصی، منسجم و علمی به بررسی همه جانبه شهر در طول گذر زمان، اعم از تداوم و تغییر و تحول آن نیز  بپردازد، صورت نگرفته است.

شناخت و بررسی منابع و مآخذ

با توجه به اینکه، در این پژوهش از منابع بسیاری استفاده شد، معرفی و شناخت برخی از منابع که پژوهش حاضر بر مبنای آن‏ها صورت گرفته، لازم به نظر می‏رسد، تا خواننده بر اساس میزان اهمیت این منابع و فاصلۀ زمانی مؤلفان آن‏ها با دورۀ مورد بررسی، به شکلی دقیق‏تر و روشن‏تر، مطالب را دریافت نماید.

الف: منابع متقدم(کهن)

مسالک و ممالک (اصطخری)

اصطخری از جغرافیدانان برجسته‏ی ایران در قرن چهارم هجری است. کتاب ارزشمند اصطخری در واقع مکتوبی است که در آن مجموعه مسیر سرزمین‏ها، بیابان‏ها، کوه‏ها، راه‏های دریایی، شهرهای بندری و دیگر عوارض طبیعی را نشان می‏دهد که مؤلف آن‏ها را از میان دیگر کتاب‏ها گردآوری کرده بود. فصل‏های مسالک و ممالک به معرفی جغرافیای مناطق مختلف، فاصله شهرها از یکدیگر، دریاها و کوه‏ها و بیابان‏ها، معادن و عجایب سرزمین‏ها می‏پردازد. همچنین اطلاعات ارزشمندی درباره آداب و رسوم‏، محصولات کشاورزی و اقتصادی  بیان کرده است. از آنجا که مسالک و ممالک فصلی را به ایالت فارس اختصاص داده است و ارجان نیز یکی از کوره‏های فارس بوده و در آن به مناطق مختلف فارس، کوره‏ها و نواحی آن و مسیر رودها و کوه‏ها پرداخته و در آخر مسافت شهرهای آن را از یکدیگر آورده و با توجه به اینکه، مؤلف در قرن چهارم زندگی می‏کرده ­است، دقیقاً معاصر با  بخشی از دورۀ مورد بررسی رساله، از جمله اینکه اوج شکوفایی ارجان در قرن چهارم بوده است. بدین جهت، این تألیف می‏توانست راهنمای مؤثری در این پژوهش به حساب آید. درفصل اول و چهارم رساله از جمله؛ در ذکر وصف جغرافیای تاریخی ارجان، مسافت‏های موجود میان ایالت‏ ارجان و دیگر نواحی، توصیف محیط اقتصادی ارجان و محصولات تولیدی آن و در بحث مالیات و مذهب مردم ارجان  نیز به این منبع استناد شد.

احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم (مقدسی)

کتاب جغرافیایی بسیار مشهوری از اواخر قرن چهارم هجری است که شمس‏الدّین ابوعبدالله محمّدبن­ابی­بکرمقدسی آن را در سال 375 هـ .ق تألیف کرده است. احسن التقاسیم همانند صورة الارض ابن­حوقل و مسالک و ممالک اصطخری حاصل سال‏ها سفر مؤلف به کشورهای اسلامی آن روزگار است و اوضاع جغرافیای طبیعی، اقتصادی و سیاسی سرزمین‏ها را به خوبی نشان می‏دهد.

مقدسی در بیان مطالب خود به تجربه و مشاهده‏های شخصی توجه داشته و هر جا که امکان تجربه و مشاهده نبوده، از اشخاص موثق و واسطه‏های آگاه کسب اطلاع می‏کرد. وی فصلی جداگانه را به طور مفصل به سرزمین فارس و کوره­ها و شهرها اختصاص داده و فارس را به شش کوره تقسیم کرده­ است که ارجان نخستین کوره‏ی آن از سمت خوزستان می‏باشد. وی ضمن توصیف اوضاع جغرافیای تاریخی ارجان، از آن، به نام شهری پرخیر و درآمد یاد می‏کند. در بسیاری از بخش‏های این پژوهش از این کتاب استفاده شد، در فصل‏های اول، دوم و چهارم رساله از جمله؛ وصف جغرافیای  ارجان، وضعیت ارجان در دوره آل‏بویه و اهمیت آن برای عضدالدوله دیلمی، انواع محصولات و پیشه‏ها در ارجان، میزان کالاهای صادراتی و وارداتی و بازارها و دروازه‏های ارجان و پل‏های ارجان  نهایت استفاده را نمودم.

تجارب الامم ابن مسکویه

کتاب ارزشمند تجارب الامم نوشته‏ی ابوعلی مسکویه در رابطه با تاریخ عمومی جهان است. وی این کتاب را از سال 340 تا سال 369هـ ق به پایان رسانده است. تجارب الامم مانند هر تاریخ عمومی دیگری از دو بخش تشکیل شده؛ بخشی برگرفته از منابع و بخشی که گزارش روزگار مؤلف است. این بخش دوم از مهم‏ترین و معتبرترین منابع تاریخ آل بویه در قرن چهارم به شمار می‏رود. در بخش مربوط به آل بویه از آنجا که مسکویه از معاصران این دوره و از نزدیکان امیران و وزیران آل بویه است، گزارش‏ها بی هیچ واسطه‏ای در کتاب تجارب الامم است؛ زیرا بیشتر آنها از مشاهدات خود مسکویه و یا نقل از زبان کسانی که سازنده‏ی تاریخ آن زمان بوده‏اند. بنابراین، با توجه به اینکه مؤلف این کتاب، در متن رویدادهای قرن چهارم هجری قرار داشته، اطلاعات مهمی نسبت به وقایع و اوضاع و احوال آن روزگار در اختیار خواننده قرار می‏دهد. از جلدهای پنجم و ششم این کتاب، در فصل دوم؛ اوضاع سیاسی ارجان در دوره آل بویه استفاده شد.

سفرنامه ناصرخسرو

ناصر بن خسرو بن حارث قبادیانی بلخی مروزی، ملقب و متخلص به «حجت» در سال 394هـ.ق در قبادیان (یکی از نواحی بلخ) متولد شد. وی در جوانی، در درگاه غزنویان و جانشینان آن‏ها یعنی سلجوقیان شغل دولتی بر عهده داشت. با توجه به اینکه، دوران زندگانی ناصرخسرو، به دوران حاکمیت آل‏بویه در ارجان مربوط می‏شود، بنابراین، گزارش‏هایی که در طی دیدار خود از ارجان ارائه داده، می‏تواند روشن‏کنندۀ بسیاری از جوانب اوضاع سیاسی – اقتصادی و اجتماعی شهر در اواخر قرن چهارم و اوایل قرن پنجم هجری باشد. بنابراین از کتاب اطلاعات مفیدی در باب اوضاع اقتصادی ارجان و سبک ساختمان‏های شهر و همچنین مذهب مردم ارجان و اوضاع پرآشوب ارجان به علت پیکار برادارن بویه، به دست می‏آید.

فارسنامه ابن بلخی

ابن بلخی متوفی در سال 510 هـ .ق نام و نشان او تا کنون ناشناخته مانده است، خود در فارسنامه می­گوید: بلخی‏نژاد، اما در فارس تربیت یافته است. فارسنامه قدیمی‏ترین کتابی است که اطلاعات جامع و منحصر به فردی درباره فارس دارد و انشای آن ساده و روان است، کتاب از یک مقدمه و سه بخش تشکیل شده است. با یک قسمت تاریخی و مفصل درباره پادشاهان ایران قبل از اسلام آغاز می‏شود و قسمت نسبتاً مفصلی از کتاب درباره فتح فارس و شهرهای آن به دست اعراب است و به دنبال آن قسمت پر ارزش جغرافیای کتاب، به ذکر فارس و کوره‏های پنجگانه و شهرهای هر کوره اختصاص دارد و در این قسمت، مفصلاً به شرح اوضاع شهرها، رودها، قلعه‏ها و مسافات فارس     می‏پردازد و به عنوان منبعی مفید و معتبر در شناخت فارس مورد قبول پژوهشگران و صاحب ‏نظران قرار گرفته است. از آنجا که در این کتاب، اشاره‏ی دقیق به کوره‏های فارس دارد و ارجان از جمله کوره‏های مهم فارس بود؛ به تفصیل به وصف جغرافیای تاریخی ارجان و اقتصاد شهر و اوضاع سیاسی ارجان از جمله چگونگی فتح آن به دست اعراب و همچنین به علل ویرانی ارجان که توسط حملات اسماعیلیه صورت گرفت، پرداخته است. بنابراین، کتاب در مورد  تغییر و تحولات ارجان مطالب قابل توجهی دارد و جزء منابع دست اول، برای شناخت تاریخ ارجان به شمار می‏آید.

الکامل فی التاریخ ابن الاثیر

ابوالحسن عزالدین علی بن اثیر( 555- 630ق) مورخ بزرگ اسلامی و مؤلف کتابی مهم به زبان عربی به نام الکامل فی التاریخ یا الکامل التواریخ است. از آنجا که این کتاب مفصل، تاریخ عمومی است برای بررسی وقایع قرون اولیه اسلامی نیز اثری گرانبها تلقی می‏شود. ابن اثیر در این کتاب وقایع را ازآغاز خلقت؛ طبق عقاید مورخان قدیم اسلامی یعنی از آفرینش حضرت آدم آغاز می‏کند و پس از آن از پیامبران و حکومت‏های ایران قبل از اسلام سخن گفته است و از ظهور اسلام وقایع را سال به سال نقل کرده و تا سال 626 هـ .ق، وقایع کشورهای اسلامی و برخی مناطق غیر اسلامی را شرح می‏دهد؛ متن عربی الکامل شامل سیزده جلد است که توسط ابوالقاسم حالت و عباس خلیلی و علی هاشمی حائری ترجمه شده است. انشای ابن اثیر، ساده و سلیس و روان است. این کتاب از آنجا که وقایع بعد از اسلام را سال به سال شرح داده، یکی از مهم‏ترین منابع دست اول تاریخ ایران دوره اسلامی می­باشد. نگارنده از جلدهای 3، 4، 13، 14، 15، 16، 17، 18، 23، 25 این کتاب درفصل دوم این پژوهش، از جمله فتح ارجان به دست مسلمین، اوضاع سیاسی ارجان در دوره آل بویه و اهمیت آن برای حاکمان آل بویه، بررسی درگیریهای آل‏بویه با سلجوقیان و سلجوقیان با اسماعیلیه، وقوع زلزله‏های مکرر در ارجان که بتدریج باعث ویرانی و توقف حیات شهری  ارجان گردید، استفاده شده است.

[1]- عبدالرسول خیراندیش، مقاله”صورت شناسی تاریخ های محلی”، تهران، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا(ش46و 47)،1380 ، ص9

[2]- پاتریک نولان- گرهارد لنِسکی، جامعه های انسانی مقدمه ای بر جامعه شناسی کلان، ترجمه ناصر موفقیان، تهران، نشر نی، 1380، ص 87

[3] – علی اکبر دهخدا، لغت نامه، زیر نظر محمد معین وسید جعفر شهیدی، چاپ چهارم، تهران، دانشگاه تهران، 1373، ج 4،ص 5987

[4]- دهخدا، لغت نامه، ج4، ص 5679