کلمات کلیدی:

فلور، جامعه شناسی گیاهی، جنگل پست هیرکانی، شکل زیستی، سیسنگان، نور.

فهرست مطالب

عنوان                                         صفحه

مقدمه                                                              1

فصل اول- مروری بر منابع علمی                                                                                                

1-1-­ تعریف جامعه شناسی گیاهی و مروری بر تحقیقات جامعه شناسی در جهان                            4  

1-2-­ مروری بر بررسی­های فلوریستیکی و جامعه ­شناسی پوشش­گیاهی در جنگل­های هیرکانی        6

1-2-1-­ مروری بر مطالعات انجام گرفته در جنگل­های نور و سیسنگان      13

1-3- اهداف مطالعه                          13

فصل دوم- مواد و روش­ها                                                                                                       

2-1-­ ویژگی­های مناطق مورد مطالعه                        15

2-1-1-­ موقعیت پارک جنگلی نور                  15

2-1-1-1- هیدرولوژی منطقه                      16

2-1-1-2-­ وضعیت زمین­ شناسی و خاک جنگل نور                  16

2-1-2-­ موقعیت پارک جنگلی سیسنگان                      17  

2-1-2-1- وضعیت زمین شناسی جنگل سیسنگان                   18

2-1-2-2-­ وضعیت خاک جنگل سیسنگان                      19

2-2-­ وضعیت اقلیمی جنگل­های نور و سیسنگان          19

2-3-­ روش تحقیق                                            20

2-3-1-­ شناسایی گونه­ های گیاهی                         22

2-3-2-­ نگهداری نمونه­ها                          22

2-3-3- تعیین اشکال زیستی گونه­ ها             23

2-3-4- تعیین پراکنش جغرافیایی گونه­ ها                  24

2-4- شباهت فلوریستیکی جنگل­های نور و سیسنگان                   25

2-5- تجزیه و تحلیل داده ­های جامعه ­شناسی                      26

فصل سوم- نتایج                                                                                                                     

3-1-­ نتایج فلوریستیکی در مناطق مورد مطالعه                28

3-2-­ اشکال زیستی                             47

3-3-­ پراکنش جغرافیایی                        48

3-4- نتایج حاصل از فرمول سورنسون                 50

3-5- نتایج جامعه شناسی                   50

فصل چهارم-بحث                                                                                                                   

4-1- فلور و تنوع زیستی                                     75

4-2- بررسی اشکال زیستی                78

4-3- بررسی پراکنش جغرافیایی                   79

4-4- بحث بر روی جوامع گیاهی موجود در مناطق مورد بررسی               81

4-4-1- Celtis australis-Buxus hyrcana           81

4-4-2- Fraxinus excelsior subsp. coriariifolia-Cardamine tenera                82

4-4-3- Populus caspica-Alnus subcordata              83

4-4-4- Parrotia persica-Carpinus betulus                  84

4-5- مروری بر سین تاکسون­های معرفی شده در مناطق پست هیرکانی          85

4-6- پیشنهادات                         87

پیوست­ها               90

منابع و مراجع          111-95

مقدمه

گیاهان نقش پایه­ای در شکل­ گیری اکوسیستم­های طبیعی دارند. از این­رو شناخت دقیق گونه­ های گیاهی و اطلاع از تنوع زیستی گیاهی و جوامع گیاهی ما را برای  مدیریت منابع طبیعی كشور یاری خواهد داد.

جنگل­های شمال ایران که به جنگل­های هیرکانی یا خزری معروف­اند، با طول تقریبی 800 کیلومتر، عرض 110 کیلومتر و مساحت کلی 84/1 میلیون هکتار، از منطقه­ تالش در جمهوری آذربایجان در غرب تا پارک ملی گلستان در شرق کشیده شده و پوشش سبزی را در شیب­های شمالی کوه­های البرز ایجاد می­ کند [1، 2]. این جنگل­ها از  سواحل جلگه­ای تا ارتفاع 2700 متر در شیب­های شمالی البرز گسترش یافته­اند و به اقلیم واحد با بارندگی سالیانه (از 600 تا 2000 میلی متر) وابسته­اند و به­نظر می­رسد که با ساختار جنگل­های اروپا-سیبری بسیار سازگار باشند [3، 4].

این ناحیه­ی رویشی یکی از اکوسیستم­های متنوع و جالب از اقلیم­های حیاتی معتدله­ی نیمکره­ی شمالی است. شرایط طبیعی و جغرافیایی این ناحیه، از جمله برخورداری از بارش­های فراوان و منظم و حرارت مناسب، نزدیکی به دریا، وجود کوه­ها، دامنه­های پرشیب و کم­شیب و اختلاف ارتفاع شدید در فواصل کوتاه، منجر به توسعه و آشیان­گزینی اکولوژیک بسیاری از عناصر گیاهی در آن شده است که اجتماعات گیاهی مختلفی را تشکیل می­دهد. در این خصوص تنها بخش کوچکی از ویژگی­های زیستی رویشگاه­ها، جوامع گیاهی و در نتیجه ترکیب فلوریستیکی هریک از آن­ها مطالعه شده و هنوز هم حضور تعدادی از گونه­ ها در اجتماعات جنگلی و محدوده­ انتشار جغرافیایی آن­ها ناشناخته مانده است [5].

در بین سه زون ارتفاعی تعریف شده از جنگل­های هیرکانی (پست، کوهپایه­ای و کوهستانی) [6، 4، 7، 8، 9]، جنگل­های مناطق پست از ارزش بالای حفاظتی و مدیریتی برخوردار بوده و به­نظر می­رسد که برای مطالعات اکولوژیکی و پوشش گیاهی در اولویت باشند چرا که در این مناطق انسان با حذف عناصر طبیعی و جایگزینی عناصر دیگر جوامع آن را تا حد زیادی تغییر داده و یا در معرض نابودی قرار داده است [8]. به علت این تغییر، بسیاری از گونه­ های گیاهی به بقایایی از زیستگاه­های مناطق پست، محدود شده ­اند [10].

پارك­های جنگلی نور و سیسنگان كه به ترتیب در شهرستان­های نور و نوشهر واقع می­باشند،‏ اگرچه در سال­های اخیر مورد تخریب و آسیب شدید توسط دام و انسان قرار گرفته­اند، با این وجود، جزء تنها بقایای جنگل­های پست خزری هستند [11، 8]. با توجه به اهمیت این مناطق، شناخت و بررسی رویش­های طبیعی آن حائز اهمیت است.

تنوع زیستی تنها به مجموعه ­ای از گونه­ ها اشاره ندارد، بلکه به عنوان تغییرات میان ارگانیسم­های زنده در تمام منابع خشکی، دریایی و دیگر اکوسیستم­های آبی تعریف می­ شود. براساس تعریف دبیرخانه­ی کنوانسیون تنوع­زیستی، تنوع­زیستی به معنای قابلیت تمایز بین ارگانیسم­های زنده از هر منبع شامل اکوسیستم­های زمینی، دریایی و اکوسیستم­های آبزی، همچنین شامل ترکیبات اکولوژی که بخشی از اکوسیستم­ها را تشکیل می­دهند، می­باشد [12].

بحث تنوع زیستی از موضوعات بسیار مهم فعلی دنیا است. با تخریب منابع طبیعی و محیط زیست و کاهش مساحت آن­ها شاهد انقراض گونه­ های گیاهی و جانوری و در نتیجه کاهش تنوع زیستی در دنیا هستیم. هریک از گونه­ ها آن­چنان در اکوسیستم­های جنگلی نقش حیاتی و اساسی را در زنجیره­های غذایی بازی می­ کنند که نابودی یک گونه، تعادل حیات را در طبیعت برهم می­زند. برنامه ­های زیست محیطی برای هر منطقه بدون شناخت وضعیت پوشش گیاهی آن منطقه و تنوع گونه­ای آن ممکن نیست [3].

شناسایی پوشش گیاهی و بررسی فرم زیستی و جغرافیای گیاهی منطقه، ضمن اینکه اساس بررسی­ها و تحقیقات بوم­شناختی در منطقه بوده و راهکاری مناسب برای تعیین ظرفیت بوم­شناختی منطقه از جنبه­ های مختلف است، در عین حال، عامل مؤثری در سنجش و ارزیابی وضعیت کنونی و پیش ­بینی وضعیت آینده­ی منطقه به شمار می­رود که برای اعمال مدیریت صحیح، نقش بسزایی دارد [13].

تنوع زیستی جنگل منبع بسیار مهم و با ارزشی است، زیرا گونه­ های موجود در جنگل و ذخایر ژنتیکی تشکیل­دهنده آن برای سلامتی و تأمین نیازهای بشر و سایر موجودات، حائز اهمیت بوده و قطعاً فقدان تنوع زیستی تهدید خطرناکی برای بقای انسان و سایر موجودات محسوب می­ شود [14].

تنوع زیستی در جنگل­های شمال ایران بالا است. در بین کشورهای هم­عرض ایران، جنگل­های شمال ایران و شمال ترکیه که از عصر یخبندان به سلامت گذشته­اند، دارای بهترین تنوع می­باشند. پس از پایان عصر یخبندان، پیشروی جنگل به سمت اروپا از جنگل­های شمال ایران و ترکیه آغاز شد و همین قدمت بیشتر سبب شده است که تنوع ژنتیکی گونه­ های چوبی شمال ایران بیشتر از اروپا باشد [15].

فصل اول؛ مروری بر منابع علمی

تعریف جامعه ­شناسی گیاهی و مروری بر تحقیقات جامعه ­شناسی در جهان

جامعه ­شناسی گیاهی معروف به فیتوسوسیولوژی[1] شاخه­ای از علم اکولوژی است که اجتماعات گیاهی را از نظر ترکیب گونه­ای[2]، اکولوژی، پراکنش جغرافیایی[3] و دینامیک مورد مطالعه قرار می­دهد [16]. جامعه­ گیاهی[4] که برای اولین بار در ابتدای قرن نوزدهم توسط همبولت[5] تشریح شد [17]، اشاره به گونه­ های معینی می­نماید که باهم در محل­های معین رشد کرده و وقوع آنها باهم چیزی بیش از شانس و تصادف است [18]. کلمنتز[6] در سال 1916 با توسعه­ نظریه­ی ارگانیسمی[7]، هر جامعه­ گیاهی را به مثابه یک واحد زیستی (موجود زنده) معرفی کرده است که هر قسمتی از آن عضو یک پیکر بوده و با سایر قسمت ­ها در ارتباط می­باشد. هر جامعه­ گیاهی به عنوان واحدی منسجم با سیمای ظاهری[8] یکنواخت و ترکیب گونه­ای نسبتاً ثابت هر رویشگاه بوده [19]، مطالعه­ آن می ­تواند مبنای مناسبی برای مدیریت، احیاء[9] و توسعه­ آن رویشگاه باشد. به دلیل تغییرات شدید در نوع پوشش­گیاهی، شرایط اقلیمی و