اهمیت و ضرورت این تحقیق………………………………………………………………………………………………………………. 3

هدف از این پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………………. 4

پرسش های پژوهش……………………………………………………………………………………………………………………………… 4
سؤال اصلی پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………………. 4
سؤال های فرعی پژوهش……………………………………………………………………………………………………………………… 4

فرضیات پژوهش……………………………………………………………………………………………………………………………………… 5

روش پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………………………………… 5

مبانی و پیش فرض ها……………………………………………………………………………………………………………………………. 6

بررسی پیشینه علمی تحقیق……………………………………………………………………………………………………………….. 6

کتب جدید……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 12

کلیدواژگان……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 14

مفاهیم عنوان پایان نامه……………………………………………………………………………………………………………………….. 15

توجه…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 15

فصل1: سیرمباحث تعریف عوالم، مراتب و خواص آن ها درجهان شناسی فلاسفه و عرفا تا علامه طباطبایی(ره) و آیت الله شاه آبادی(ره)

مراتب عالم نزد ابن سینا……………………………………………………………………………………………………………………….. 19

نتیجه این بحث……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 21

عوالم هستی از منظر عرفا……………………………………………………………………………………………………………………… 23

نتیجه این بحث……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 28

نقشه عوالم و ارتباط آن ها ازدیدگاه علامه طباطبایی(ره)……………………………………………………………. 29

نتیجه این بحث……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 31

تقسیم بندی دیگری ازعوالم از دیدگاه علامه طباطبایی(ره)……………………………………………………….. 35

ویژگی های عالم امر و عالم خلق……………………………………………………………………………………………………….. 36
1.تدریجی بودن عالم خلق و دفعی بودن عالم امر…………………………………………………………………………….. 36
2.متفرع بودن عالم خلق بر عالم امر…………………………………………………………………………………………………… 37
3.مفهوم تدبیر در عالم امر……………………………………………………………………………………………………………………. 38
4.مراتب امر……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 38
5.طهارت موجودات عالم امر………………………………………………………………………………………………………………… 40

جمع بندی این بحث……………………………………………………………………………………………………………………………… 41

بیانی دیگر از عوالم براساس آراء علامه طباطبایی متأثراز عرفا و صدرالمتألهین……………………… 43
شدت و ضعف وجود درطول عوالم………………………………………………………………………………………………………. 45

عوالم از دیدگاه آیت الله شاه آبادی……………………………………………………………………………………………………. 46

جمع بندی فصل…………………………………………………………………………………………………………………………………….. 49

دو

فصل2:عالم عقول و انوار ونحوه وجودی آن هاازدیدگاه فلاسفه تا علامه طباطبایی 51

دیدگاه ابن سینا در موردچگونگی صدورموجودات از عقول…………………………………………………………. 53
چگونگی صدور عقل اول………………………………………………………………………………………………………………………. 53
چگونگی صدور عقول طولی از عقل اول……………………………………………………………………………………………… 54
چند نکته……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 57

دیدگاه شیخ اشراق درمورد چگونگی صدورموجودات از نورالانوار……………………………………………… 59
انوار قاهره طولیه در اندیشه سهروردی……………………………………………………………………………………………….. 60
نحوه صدور کثرات…………………………………………………………………………………………………………………………………. 62

دیدگاه علامه طباطبایی در باب عالم عقول……………………………………………………………………………………… 65
جایگاه عقل اول……………………………………………………………………………………………………………………………………… 69
جمع بندی این قسمت…………………………………………………………………………………………………………………………

 71

فصل3:بررسی عالم مثال درفلسفه اسلامی تا علامه طباطبایی…………………………………….. 72

نظریه مثل افلاطون………………………………………………………………………………………………………………………………… 74
جنبه معرفت شناسی……………………………………………………………………………………………………………………………. 74
جنبه هستی شناسی…………………………………………………………………………………………………………………………….. 76
نتیجه این بحث……………………………………………………………………………………………………………………………………… 77

عالم مثال از نظر شیخ اشراق……………………………………………………………………………………………………………….. 78
براهین اثبات عالم مثال……………………………………………………………………………………………………………………… 78
برهان اول:صور حسی و خیالی مستقل می باشند…………………………………………………………………………. 78
برهان دوم: برهان امکان اشرف………………………………………………………………………………………………………… 80

مراتب عالم از نظر شیخ اشراق…………………………………………………………………………………………………………….. 82

ویژگی های عالم مثال…………………………………………………………………………………………………………………………… 83

رابطه عالم مثال با عوالم مافوق و مادون…………………………………………………………………………………………… 85

عالم مثال و عالم ماده……………………………………………………………………………………………………………………………. 86

درک و دریافت عالم مثال…………………………………………………………………………………………………………………….. 89

نتیجه این بحث……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 91

عالم مثال از دیدگاه علامه طباطبایی………………………………………………………………………………………………… 91
تعریف و بیان عالم مثال ازدیدگاه علامه……………………………………………………………………………………………… 91
اثبات عالم مثال از دیدگاه علامه طباطبایی………………………………………………………………………………………… 93
ویژگی های عالم مثال…………………………………………………………………………………………………………………………… 97

فصل 4:مسیرحرکت انسان در عوالم هستی برمبنای جهان شناسی و انسان شناسی علامه طباطبایی و آیت الله شاه آبادی……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 100

انسان در عوالم…………………………………………………………………………………………………………………………………………. 101

انسان در عوالم از دیدگاه علامه طباطبایی……………………………………………………………………………………….. 102

انسان در عوالم از دیدگاه آیت الله شاه آبادی………………………………………………………………………………….. 104

تأثیر و تأثر بعد مادی و بعد روحانی انسان ازدیدگاه آیت الله شاه آبادی………………………………….. 105

مسیر حرکت انسان از دیدگاه علامه طباطبایی………………………………………………………………………………. 108
ویژگی های روح انسان در عالم امر……………………………………………………………………………………………………… 108
انسان در عالم ذر…………………………………………………………………………………………………………………………………… 110
دیدگاه علامه طباطبایی در باب قوس نزول و قوس صعود……………………………………………………….. 114

دیدگاه آیت الله شاه آبادی در باب مسیر حرکت انسان………………………………………………………………… 116

بواطن انسان……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 117
بطن اول: نفس………………………………………………………………………………………………………………………………….. 117
بطن دوم: عقل…………………………………………………………………………………………………………………………………… 118
بطن سوم: قلب………………………………………………………………………………………………………………………………….. 118
بطن چهارم:روح………………………………………………………………………………………………………………………………… 119
بطن پنجم: سِرّ………………………………………………………………………………………………………………………………….. 120
بطن ششم: خفی………………………………………………………………………………………………………………………………. 121
بطن هفتم:اخفی……………………………………………………………………………………………………………………………….. 123

دیدگاه آیت الله شاه آبادی در باب قوس نزول و قوس صعود………………………………………………………. 125

جمع بندی فصل…………………………………………………………………………………………………………………………………….. 128

فهرست منابع و مآخذ………………………………………………………………………………………………………………………. 131

چکیده:

این پایان نامه درصدد بررسی نقشه عوالم هستی و نسبت آن ها با یکدیگر و همچنین نسبت انسان با عوالم و مسیر حرکت او در این مقیاس ، بر اساس آراء علامه طباطبایی و آیت الله شاه آبادی است.

دو حوزه انسان شناسی و جهان شناسی میتوانند ارتباط وثیقی با هم داشته باشند که متأسفانه کمتر به آن پرداخته شده است. در این مجال برآنیم که گامی ناچیز در راستای تطبیق این دو حوزه مهم مطالعاتی فلسفی-عرفانی برداریم.

در گام اول به بررسی «عوالم» از منظر فلسفه و عرفان اسلامی و همچنین از دیدگاه علامه طباطبایی و آیت الله شاه آبادی پرداخته شده است. هر دو بزرگوار دسته بندی های مختلفی ازعوالم مطرح می­ کنند، اما علامه طباطبایی بیشتر بر تقسیم بندی عوالم به ترتیب از بالا به پایین ، عوالم مجرد و مثال و مادی تأکید دارند. و آیت الله شاه آبادی بیشتر تقسیم بندی به ترتیب از بالا به پایین عوالمِ لاهوت و جبروت و ملکوت و ملک را مطرح می­فرمایند. هردو اندیشمند اسلامی معتقدند نسبت عوالم بالاتر به عوالم پایین تر نسبت علت به معلول است.

در گام دوم و سوم وارد بررسی مبسوط عالم عقول و عالم مثال و خواص آنها شده ایم چرا که این دو عالم قدر مشترک مورد تفاهم اکثر فلاسفه و عرفای اسلامی است و میتوان عوالم دیگری که ذکر میشود را در ذیل این دو عالم گنجاند. آیت الله شاه آبادی در این قسمت بحث جدی ندارند، اما علامه طباطبایی معتقدند عقول دارای کثرت طولی اند و تعداد آنها در این زنجیره طولی برای بشر غیرقابل شمارش است و این کثرات طولی است که مبدأ پیدایش عالم مثال و آفرینش می شوند. عالم مثال نیز فاقد ماده ولی واجد برخی آثار ماده است و همین فرق موجودات مثالی با موجودات عالم مجردات است.

گام آخر، تکمیل حل مسئله ی پایان نامه است. یعنی ترسیم مسیر حرکت انسان بر اساس وجود ذومراتبی انسان، در مسیر عوالم هستی. علامه طباطبایی براساس قوس نزول و صعود انسان را از عالم مجردات دانسته که از عالم مثال گذشته و در عالم مادی ساکن شده و پس از این طی حرکت جوهری در قوس صعود همین عوالم را-در عین پیمودن عالم برزخ و قیامت -به سمت بالا می رود. اما آیت الله شاه آبادی پس از طرح قوس نزول،درمورد قوس صعود قائل به طی کردن  زمین های هفتگانه وپس از آن،آسمان های (بواطن)هفتگانه می­باشند، که این حرکت تشکیکی یا اشتدادی است.

مقدمه:

بیان مسئله:

اگر به موضوع فلسفه که همان چیستی و چگونگی وجود است خوب دقت کنیم می توان به اهمیت جهان شناسی پی برد. چیستی وجود ارتباط تنگاتنگی با چیستی جهان پیرامون به عنوان نزدیک ترین موجود قابل شناخت فلسفی دارد. از طرفی انسان به عنوان اشرف مخلوقات در جهان هستی جایگاهی ویژه دارد.

«الحمدلله رب العالمین» پس از «بسم الله الرحمن الرحیم» این اولین آیه ازسوره حمد، اولین سوره قرآن کریم است.[1] سوره ای هرروز حداقل 10 بار بر زبان هر نمازگزار باید جاری شود.

حمد و سپاس مخصوص رب جهانیان است[2] خداوند میخواهد خود را معرفی بفرماید از طریق ربوبیت عالمیان و ساکنان عوالم معرفی میفرماید. بسیار باید در این نکته دقت کرد.

امیرالمؤمنین خطاب به انسان میفرمایند:

«أتزعم أنک جرم صغیر  وفیک النطوی العالم الاکبر» آیا گمان میکنی تو چیزی کوچک هستی در حالیکه درون تو عالم بزرگتری قرارداده شده.[3]

چگونه میتوان در مقابل این آیه و روایت بی دغدغه ماند؟

مسئله این است که ساکنان عوالم کیستند که خداوند ما را به این دریچه از توحید دعوت میکند؟ آیا نمی شد بفرماید: «موجودات» یا «مخلوقات» یا هرچیز دیگر؟

اینکه جهان شناسی را محدود کنیم به طبیعت شناسی امری ساده انگارانه است. خداوند متعال در وصف متقین میفرماید: «الذین یؤمنون بالغیب»[4] یعنی کسانی که به غیب ایمان دارند. چگونه میتوان عالم و عالمیان را محدود به آنچه به چشم می آیند انگاشت در حالی که رب عالمیان سخن از غیب میگوید؟

از دیدگاه نگارنده اهمیت شناخت عوالم در این است که بفهمیم خدای متعال چه جهانی خلق کرده است و واقعیت هستی را بهتر درک کنیم. به جهان و هستی همانگونه بنگریم که هست.

از طرفی شک نداریم اشرف مخلوقات ، انسان است. حال این انسان با آن جهان آیا ارتباط وجودی خاصی دارد؟

باید به این پرسش پاسخ مستند داد که آیا انسان شناسی اسلامی با جهان شناسی اسلامی ارتباط تنگاتنگی دارد؟ اگر دارد به چه صورت است؟ آیا یکی پیش نیاز دیگری است یا مکمل همدیگرند؟؟

این انسان ذوابعادی که تا قاب قوسین او ادنی پیش میرود در نقشه عوالم کجاست؟

1-1-كلیّات 4

1-1-1- بیان مسأله 4

1-1-2- علت انتخاب موضوع و اهمیت و فایده آن 4

1-1-3- سابقه پژوهش 4

1-1-4- سؤال اصلی پژوهش 5

1-1-5- سؤالات فرعی پژوهش 5

1-1-6- فرضیه‌های پژوهش 6

1-1-7- پیش‌فرض‌های پژوهش 6

1-1-8- اهداف پژوهش 6

1-1-9- روش پژوهش 6

1-1-10- روش‌گردآوری اطلاعات و داده‌ها 6

1-1-11- جنبه جدید بودن موضوع 7

1-1-12- نتایج علمی و عملی تحقیق 7

1-2- مفهوم شناسی عدالت اجتماعی 8

1-2-1- معنای لغوی عدالت 10

1-2-2- واژه های همسو: قسط، مساوات و انصاف 11

قسط 11

تفاوت قسط و عدل 12

مساوات 13

فرق بین مساوات و عدالت 14

انصاف 15

1-2-3- واژه های مقابل عدل 15

ظلم 15

تجاوز 18

1-2-4- مفهوم اصطلاحی عدالت و عدالت اجتماعی 19

1-2-4-1- مفهوم اصطلاحی عدالت 20

1-2-4-2- مفهوم اصطلاحی عدالت اجتماعی 25

1-2-5- دیدگاه اندیشمندان غیر مسلمان درباره عدالت 27

فصل دوم: عدالت اجتماعی در قرآن كریم ونهج البلاغه…………………………………………………………..33

2-1- عدالت اجتماعی و جایگاه آن 34

2-1-1- عدالت، اصل ثابت قرآنی 35

2-1-2- عدالت، فلسفه بعثت پیامبران 37

2-1-3- عدالت قرآن، عدالت همه جانبه 39

2-2- عدالت و انواع آن 40

2-2-1- عدل الهی 40

آیات ناظر به عدل الهی 42

2-2-2- عدالت بشری 46

آیات ناظر به عدالت بشری 47

عدل فردی 48

عدل در روابط خانوادگی 48

2-2-3- عدالت اجتماعی 50

آیات ناظر به عدالت اجتماعی 53

عدالت اقتصادی 54

عدالت قضایی 54

 

عدالت سیاسی 55

2-3- عدالت از دیدگاه امام علی(علیه السّلام) 58

فصل سّوم: عوامل اجرای عدالت اجتماعی از منظر قرآن كریم و نهج البلاغه……………………………….62

3-1- عوامل اجرای عدالت اجتماعی از منظر قرآن کریم 64

3ـ1ـ1ـ حاکمیت قانون عادلانه الهی در جامعه 64

3ـ1ـ2ـ اجرای دقیق حدود و قوانین الهی 68

3-1-3- دینداری و تقوای افراد جامعه 74

3 -1-4- رسیدگی به محرومان و مستضعفان 77

3-1-5- شایسته سالاری 87

ویژگی های لازم برای انتخاب افراد شایسته 87

3-1-6- نظارت عمومی 91

3-1-7- تعهد متقابل 95

3 ـ2ـ عوامل اجرای عدالت اجتماعی از منظر نهج البلاغه 98

3-2-1- حكمران عادل 101

3 -2-2- نظارت همگانی 104

پند و اندرز كارگزاران 105

بی نیاز ساختن كارگزاران 105

بازرسی مخفیانه از كارگزاران 106

تقویت روحیه انتقاد پذیری 107

3ـ 2 ـ 3 ـ منش عادلانه حاكمان 109

مردمداری 111

سعی در كسب رضایت عموم مردم 112

رعایت مساوات 114

تساوی در برابر قانون و قضا 120

3 ـ 2 ـ 4 ـ حقوق متقابل مردم و حاكمان 121

وظایف حكومت در قبال مردم 125

فصل چهارم: موانع اجرای عدالت اجتماعی از منظر قرآن كریم ونهج البلاغه…………………………….130

4-1- موانع اجرای عدالت اجتماعی از منظر قرآن کریم 132

4-1-1- نبود قانون عادلانه 133

4-1-2- حکومت جور 136

4-1-3- مادی گرایی و انسان محوری 140

4-1-4- سود گرایی و سرمایه داری نامطلوب 142

كم فروشی 146

اختلاس 147

4-1-5- تبعیض نژادی و اختلاف طبقاتی 148

4-2- موانع اجرای عدالت اجتماعی از منظر نهج البلاغه 153

4-2-1- حکومت جور 153

4-2-2- دنیا طلبی حکام 157

4-2-3- استثمار و بهره كشی 161

4-2-4- سرمایه داری 164

4-2-5- انحصار گرایی (خود اختصاصی) 166

نتیجه گیری 175

پیشنهادات 176

فهرست منابع و مآخذ: 177

چكیده

عدالت و اجرای آن همواره مورد توجه تمام مكتب ها، از گذشته تاكنون بوده است. تفاوت مكتب اسلام با دیگر مكاتب آن است كه، اسلام دو مؤلفه حق و تكلیف را ملازم یكدیگر قرارداده، آنجا كه تكلیفی واجب شده، به دنبال آن حقی نیز بر آن مترتّب شده است و رعایت حقوق و تكالیف متقابل را شرط اجرای عدالت قرار داده است.

قرآن كریم فلسفه تشكیل حكومت ها و بعثت انبیاء(علیهم السّلام) را اقامه قسط و عدل و حل اختلافات گوناگون میان بشر دانسته و عدالت را میزان تعادل بخشی زندگی بشری نامیده است؛ لذا در زمینه اجرای عدالت در جامعه فرامین بسیاری دارد. از جمله این فرامین امر به تقوای فردی، وضع و اجرای قوانین عادلانه و رسیدگی به ضعفای جامعه است.

مولای متقیان حضرت علی(علیه السّلام) عدالت را  نه تنها یک تكلیف، بلكه ناموس الهی می داند. در نهج البلاغه ایشان، عدالت به عنوان یک فلسفه و نظریه اجتماعی سیاسی، مورد توجه قرار گرفته است. از اساسی ترین مظاهر عدالت در نظر امام علی (علیه السّلام) رعایت مساوات است. بیشترین اوامر ایشان به كارگزارانشان، درباره لزوم رعایت مساوات و اجرای عدالت بین اقشار مختلف مردم است.

از جمله اساسی ترین عوامل اجرای عدالت می توان به حاكمیت قانون عادلانه در جامعه ، دینداری وتقوای افراد جامعه،رسیدگی به محرومان ومستضعفان جامعه، حكومت حكمرانان عادل،نظارت همگانی و… اشاره نمود. موانع اجرای عدالت نیز مواردی از قبیل نبود قانون عادلانه، حكومت جور، انسان محوری و سودگرایی، دنیا طلبی حكام و استثمار و انحصار گرایی و…. می باشند.

مقدمه
عدل و عدالت اجتماعی از جمله مفاهیم پر معنایی است كه همواره مورد توجه ادیان و مكاتب مختلف بوده است .اما اجرای آن همچنان به عنوان آرزویی دست نیافتنی  به نظر می رسد؛ آرزویی كه تحقق آن، نیازمند بررسی  لوازم اجرای عدالت و موانع پیش روی آن  می باشد.

اندیشمندان بسیاری در این مورد قلم فرسایی نموده و آثار مفیدی در رابطه با عدالت و مفهوم آن، پدید آورده اند. آنچه در این پژوهش مورد نظر است؛ بررسی عوامل اجرای عدالت اجتماعی و موانع اجرای آن از دیدگاه قرآن كریم و نهج البلاغه می باشد كه به نظر نگارنده تاكنون پژوهشی مستقل و جامع در این زمینه ارائه نشده است.

قرآن كریم، كتاب جاودانی مسلمانان، بهترین راهنما در مسیر اجرای عدالت در جامعه می باشد. از منظر این كتاب آسمانی عوامل اجرای عدالت اجتماعی مواردی از قبیل حاكمیت قانون عادلانه در جامعه، دینداری و تقوای افراد جامعه و رسیدگی به محرومان و مستضعفان می باشند.

نهج البلاغه میراث جاویدان امام علی (علیه السّلام)، در بردارنده اندیشه ها و رهنمودهای عدالت محور آن حضرت، در زمینه های اخلاقی، اجتماعی و سیاسی است. ارائه راهكارهای اجرای عدالت اجتماعی، از جمله مجاهدت های ایشان در جهت ایجاد جامعه ای عادل و فضیلت محور است. این راهكارها مواردی از قبیل لزوم زندگی عادلانه حاكمان، رعایت حقوق متقابل مردم و حاكمان و نظارت همگانی می باشند. فقدان هر یک از مؤلفه های تشكیل جامعه عادل به

فهرست

عنوان                              صفحه

فصل اول: پیشگفتار 2

1-1-مقدمه. 2

1-2- بیان مسأله. 6

1-3- ضرورت و اهمیت تحقیق.. 9

1-4-اهداف تحقیق.. 11

1-4-1- اهدف کلی.. 12

1-4-2-اهداف اختصاصی.. 12

1-5-سوالات تحقیق.. 12

1-6-تعریف مفهومی متغیرها 12

1-6-1- استرس… 13

1-6-2- سبک­های مقابله. 13

1-6-3-  ووشو. 14

1-7-تعریف عملیاتی متغیرها 14

1-7-1- سبک مقابله. 14

1-7-2- سبک برخوردی.. 14

1-7-3- سبک غیر برخوردی.. 15

فصل دوم: مفاهیم بنیادی و پیشینه تحقیق.. 17

2-1- مقدمه. 17

2-2- مفاهیم بنیادی.. 17

2-2-1- استرس… 17

2-2-2- تأثیرهای استرس… 19

2-2-3-کارکردهای فیزیولوژیک استرس… 21

2-2-4-چرخه استرس… 26

2-2-5- عوامل موثر در بروز استرس… 26

2-2-6- منابع استرس… 28

2-2-6-1- استرس­های ناشی از شغل   29

2-2-6-2- استرس­های ناشی از مسائل اجتماعی   30

2-2-6-3- استرس­های ناشی از شرایط خانوادگی   31

2-2-6-4- مهاجرت   31

2-2-6-5- استرس ناشی از شرکت در فعالیت­های ورزشی   32

2-2-7-علائم استرس… 33

2-2-7-1-علائم جسمانی   33

2-2-7-2-علائم روانی و رفتاری   34

2-2-8- سیر تاریخی استرس… 35

2-2-9-نظریه­ها و الگوهای استرس… 37

2-2-9-1- نظریه­ی روان­تحلیل­گری   37

2-2-9-2- نظریه­ی ضعف جسمانی   38

2-2-9-3- نظریه­ی تكوین و تعادل خودكار  39

2-2-9-4- نظریه­ی پردازش اطلاعات   39

2-2-10- الگوهای استرس… 40

2-2-10-1- الگوی فرهنگی اجتماعی   40

2-2-10-2- الگوی روان­تنی   41

2-2-10-3- الگوی واكنش حفاظتی   42

2-2-10-4- الگوی پاسخ فیزیولوژیكی   43

2-2-10-5- الگوی بیوشیمی   43

2-2-10-6- الگوی دوهرنوند  45

2-2-10-7- الگوی متغیرهای روان­شناختی و اختلال­های جسمانی   46

2-2-11- سبك­های مقابله با استرس… 48

2-2-12- مفهوم مقابله. 49

2-2-13- عوامل مؤثر بر انتخاب سبك­های مقابله. 50

2-2-13-1- تحول من   50

2-2-13-2-كارآمدی   51

2-2-13-3-خوش­بینی   51

2-2-13-4- احساس یكپارچگی   51

2-2-13-5- شناخت    52

2-2-13-6- مكانیسم­های دفاعی   53

2-2-13-7- توانایی حل مسئله  54

 

 

2-2-14- راهبردهای مقابله. 55

2-2-15- راهبردهای سازش­یافته و سازش­نایافته. 61

2-2-15-1- مقابله­ی سازش­یافته  62

2-2-15-2- مقابله­ی سازش نایافته  62

2-2-16- مقابله­ی غیرمؤثر. 63

2-2-17- سبك­های مقابله و نقش آن در بروز بیماری­ها 64

2-2-18- ویژگی­های شخصیت و راهبردهای مقابله. 66

2-2-19- تیپ­های شخصیت و راهبردهای مقابله. 67

2-2-20- نظریه­ی فروپاشی هویت.. 69

2-2-21- نظریه تکامل و سازگاری رفتاری.. 70

2-2-22- ووشو. 71

2-2-22-1- ساندا 71

2-2-22-2- تالو  72

2-3- پژوهش­های پیشین.. 73

2-4- نتیجه ­گیری کلی.. 76

فصل سوم: روش تحقیق.. 78

3-1- مقدمه. 78

3-2- روش تحقیق.. 78

3-3- جامعه و نمونه­ آماری تحقیق.. 79

3-4- متغیرهای تحقیق.. 79

3-5- ابزار جمع­آوری داده‌ها 79

3-5-1-پرسشنامه. 79

3-6-روشه­ای جمع­آوری اطلاعات.. 80

3-7-روش تجزیه و تحلیل آماری.. 82

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل یافته­ های تحقیق.. 84

4-1- مقدمه. 84

4-2- یافته­ های توصیفی.. 84

4-3- بررسی سوال­های پژوهشی.. 85

فصل پنجم: بحث و نتیجه ­گیری.. 95

5-1- مقدمه. 95

5-2- خلاصه تحقیق.. 95

5-3-  بحث و نتیجه ­گیری.. 96

5-4- محدودیت­های پژوهش… 104

5-5- پیشنهادهای حاصل از یافته­ های پژوهش: 104

5-5-1- پیشنهادهای کاربردی.. 104

5-5-2- پیشنهادهای پژوهش… 105

فهرست منابع و ماخذ. 106

منابع فارسی.. 106

منابع انگلیسی.. 108

پیوست- 1. 121

1-1-       مقدمه

جدیت و قرار گرفتن در موقعیت­های رقابتی در اکثر ورزش­ها و به­ویژه در دسته ورزش­های انفرادی اضطراب­آور است، این اضطراب می ­تواند موجب افزایش برانگیختگی و ایجاد استرس ­شود. ورزشکار ممکن است در موقعیت­هایی که کمتر اضطراب­برانگیز است؛ عملکرد بهتری را تجربه کرده یا در موقعیت­های تحت فشار بدلیل اشتباهات فاحش، دارای تجربیات ناخوشایندی باشد. روان­شناسان ورزش علاقه‌مندند تا بفهمند چه عواملی بر اضطراب، برانگیختگی و استرس مؤثرند و این عوامل بر عملکرد ورزشی چه اثراتی دارند. همچنین نحوه تنظیم برانگیختگی و اضطراب به‌منظور بهبود عملکرد در حیطه مطالعاتی روان­شناسان ورزش قرار دارد. در سطوح بالای ورزش، تفاوت اندکی بین سطوح مهارت شرکت­کنندگان وجود دارد. بدین ترتیب اغلب دست­کاری برانگیختگی، اضطراب و استرس می ­تواند برنده را از بازنده جدا ­سازد. فرایندی که به­وسیله آن شخص تهدیدی را دریافت ­کرده و با یک­سری از تغییرات فیزیولوژیکی و روانشناختی، همراه با افزایش در برانگیختگی و تجربه اضطراب به آن پاسخ می­دهد، به­عنوان استرس تعریف می­ شود. استپ‌توی[1](1997) استرس را این­گونه تعریف کرده است: هنگامی که الزامات مربوط به فعالیتی فراتر از توانایی­های فردی و اجتماعی افراد است، پاسخ­هایی ارائه می­شوند که به آن استرس می‌گویند. لازاروس[2](1996) معتقد است استرس از تعامل بین نیازهای موقعیتی، ارزیابی، و پاسخ‌های فرد به این نیازها ناشی می­ شود (احمدی و همکاران، 1388). در دهه­های اخیر اصطلاح استرس به محرکی اطلاق می­ شود که می ­تواند تغییراتی را در شناخت، هیجان، رفتار و فیزیولوژی فرد ایجاد کند (دیویدسون و نیل[3]، 1990). با توجه به تعاریف ارائه شده، می­توان گفت استرس رویداد یا وضعیتی است که بر جنبه­ های روانی- جسمانی ارگانیسم آثاری زیان­بار برجای می­گذارد. وقتی با خواسته­ هایی سروکار داریم که دستیابی به آنها دشوار است، تمایل بیشتری به تجربه استرس ایجاد می­ شود (خدایاری‌فرد و همکاران، 1390)

بدیهی است که استرس بخش جدایی ناپذیر ورزش و از جمله مسابقات و رویدادهای ورزشی، خصوصاً در رشته­های انفرادی و برخوردی می­باشد، بنابراین لازم است؛ تمامی افرادی که به­نوعی در ورزش و مسابقات ورزشی درگیر هستند، با عوامل و منابع ایجادکننده استرس آشنا باشند. همچنین بایستی توجه داشت که استرس خودبه­خود باعث ناتوانی جسمانی یا روانی ورزشکار نمی‌شود، بلکه با کاهش مقاومت بدن و افزایش حساسیت ورزشکار نسبت به عوامل تنش­زا، اجرای مهارتی وی افت کرده و در نتیجه به کاهش بازدهی ورزشکار منجر می­ شود.

زمانی که فرد احساس اضطراب می­ کند، این اضطراب محصولی از ساختار روانشناختی شخصی (خصلت اضطراب، عزت نفس و خود باوری) و مشخصه­های موقعیتی (اهمیت رویداد، توقعات، عدم اطمینان) که فرد در آن قرار دارد، است. علاوه بر این درك استرس تحت تأثیر جنسیت قرار دارد. در بررسی اختلاف زنان و مردان در زمینة سبك­های مقابله (CS) با استرس، می­توان به این نكته اشاره كرد كه درك زنان از استرس بیش از مردان است (مت جارویس، 1966).

در تبیین استرس، عده­ای بر ویژگی­های محرك­های محیطی كه موجب به­هم ریختگی و تنش می­ شود، تاكید می­كنند (کاکس[5]، 1993). در تعریف فولکمن و موسکووتیز[6](2004) از فرایند مقابله، تفکرات و رفتارهایی که برای مدیریت تقاضای درونی و بیرونی در موقعیت­های پرتنش بکار می­روند، منابع تنش­زا وقایع و موقعیت­های بیرونی تلقی شده ­اند. در حالی­که روانشناسانی نظیر یالوم[7] (1981) منابع ایجاد کننده استرس و اضطراب را به درون فرد نسبت می­دهند. در واقع به قول اپیكتتوس[8] اشیاء و رویدادها نیستند كه در فرد ایجاد آشفتگی می­كنند، این نگرش ما نسبت به رویدادها است كه سبب آشفتگی می­ شود ( دخت رضاخانی و همکاران،1387).

با این توصیف می­توان یکی از پدیده­های محیطی را که به استرس می­انجامد، شرکت در رویدادهای ورزشی به­منظور کسب موفقیت قلمداد نمود. این نوع از شرایط استرس بالایی را در افرادی که در حال رقابت هستند ایجاد می­ کند. استرس در رقابت معمولاً موجب ایجاد اضطراب رقابتی در ورزشکاران شده، و آنان را وادار می­ کند تا برای مواجهه با اضطراب برنامه ­ریزی مضاعفی داشته باشد. هنگامی­که اضطراب بدرستی مدیریت و یا تفسیر نشده باشد، ورزشکار کنترل فعالیت را از دست داده و سطح عملکردش کاهش می­یابد (سجادی و همکاران[9]، 2011). یافته­ های تحقیقات انجام شده توسط جیاکوبی و وینبرگ[10] (2000) بیان­گر آن بود که، استراتژی­ های مقابله با استرس دارای یک رابطه­ قوی با عملکرد هستند. علاوه بر این، هانین[11] (2000) بیان می­ کند که “احساسات بر روند عملکرد و روند عملکرد مداوم به شدت بر محتوا و شدت احساسات تأثیر گذار است”.

براساس نظر لازاروس و فولکمن[12] (1984)، مقابله اشاره به فرایند مدیریت تقاضاهای درونی و بیرونی دارد. علاوه بر این، مقابله مشتمل بر تلاش­ هایی است که به­منظور اداره و كنترل تقاضاهای محیطی و درونی و تعارضات میان آنها انجام می­گیرد (لازاروس و لونیر[13]، 1987). سبك‌های مقابله با استرس عامل مهمی در تعیین عملكرد فرد در موقعیت­های پُر استرس می‌باشند. فهم این موضوع، بینشی دربارة الگوهای مقابله­ای افراد در اختیار ما قرار می­دهد (انشل و سی [14]، 2008 ).

اساس انتخاب هر سبك مقابله با استرس توسط فرد به عوامل اساسی و پایه بستگی دارد. از جمله این عوامل می­توان به جنسیت، نژاد و عوامل مؤثر بر ویژگی­های روانی هر یک از افراد (محیط، آموزش و… ) اشاره كرد. زنان و مردان با توجه به تفاوت­های جنسیتی، تمایلی ویژه به استفاده از سبك مخصوص به خود را دارند (انشل ،کانگ و مسنر[15]،2010). می­توان دریافت سبك انتخاب شده تحت تأثیر عواملی قرار می­گیرد كه نسبت به شرایط محیطی نزدیك­تر بوده و از عوامل فردی دورتر می­ شود. به بیان دیگر سبك انتخابی پس از انتخاب تحت تأثیر عوامل بیرونی قرار می­گیرد. علاوه برعوامل ذكر شده، می­توان به عواملی همچون وضعیت اقتصادی- اجتماعی، روان‌شناختی، و ویژگی­های بدنی و سلامتی در رابطه با انتخاب سبك­های مقابله اشاره كرد (انشل، سوتارسو[16]، 2007). لذا با توجه به این مطالب می­توان پی برد که شناسایی سبک مقابله­ای با استرس در ورزش­های مختلف برای کیفیت اجرا و همچنین برای بدست آوردن نتایج بهتر و مداوم‌تر ضروری است. ورزش ووشو از جمله ورزش­های است که ورزشکاران در آن در دو سبک مختلف تمرین کرده و مسابقه می­دهند. این ورزش از دو سبک برخوردی و نمایشی تشکیل می‌شود بدیهی است نیازهای محیطی هر کدام از این سبک­ها می ­تواند متفاوت باشد. بنابراین شناسایی سبک­های مقابله با استرس و مقایسه آنها با یکدیگر می ­تواند در یک نوع ورزش باعث شناسایی اثرات استرس بر اجرا شده و از نتایج می­توان در روان­شناسی ورزش و نیز در محیط­های عملی استفاده نمود.

1-2- بیان مسأله

در سال­های اخیر مطالعه راه­های مقابله با استرس توجه زیادی را به­خود جلب نموده است. بررسی و شناخت عوامل مؤثر بر سبك­های مقابله با وقایع همراه با استرس، یكی از موضوعات مورد بررسی در رفتارشناسی مقابله­ای است. گرچه قسمت اعظم این مقوله هنوز ناشناخته مانده است، به­ طور معمول این نکته پذیرفته شده که روش­های مقابله با استرس یکی از راه­های مؤثر اجرای ورزشی و عامل مهمی در تعیین عملكرد در موقعیت­های پُر استرس است. همچنین مقابله‌ی ناموفق با استرس بر عملکرد و رضایت ورزشکاران تأثیرگذار است (انشل، کیم، چانگ، اوم[17]، 2001؛ کرون و هیندل[18]، 1988). عواملی که ناشی از مقابله ناموفق با استرس هستند شامل تنش عضلانی (انشل، کیم و همکاران، 2001) و کاهش میزان تمرکز می­باشند (کرون، هیندل و همکاران، 1988).

مقابله دو كاركرد عمده دارد :تنظیم هیجانات ناگوار و درمانده كننده و اتخاذ كنش به منظور تغییر و بهبود مسئله­ای كه موجب ناراحتی شده است. بر این اساس دو دسته از شیوه ­های كلی مقابله را می­توان این­گونه بیان كرد: “مقابلة معطوف به­حل مسئله” و” سبك­های هیجان­مدار” (کارادماس و کالانتزی [19]، 2004). یکی دیگر از ساختار­هایی که در روانشناسی ورزشی و روانشناسی عمومی پیرامون مطالعات سبک­های مقابله مورد بررسی قرار گرفته است، سبک رویکرد (که به آن هوشیار، توجه، فعالیت، حساسیت، درگیر شدن و مقابله فعال هم گفته می شود) و همچنین سبک اجتناب (که به آن عدم هوشیاری، منفعل، عدم حساسیت، عدم درگیری و روی گردان نبود نیز گفته می شود) است (انشل، 1996؛ انشل، ویلیامز، هاج [20]، 1997؛ کاسیدیس، رودافینوس، انشل و پورتر، 1997؛ کرون، 1993؛ کرون، 1996؛ مک کری، 1992؛ راث، 1996). سبک­های مقابله به‌طور عمومی اشاره به سبک­های مقابله رفتاری (به­عنوان مثال انجام عملی) و شناختی (به عنوان مثال فرایندهای ذهنی مانند صحبت کردن با خود) دارند که سعی آنها بر آن است تا استرسی را که در شرایط محیطی ایجاد شده است، به سمت تفسیر­های عاطفی و شناختی سوق دهند (کرون، 1996؛ اسکینر، اج، آلتمن، شروود[21]، 2003). بنابراین بازیکنی که بعد از دریافت یک پنالتی به‌صورت مثبت (به­عنوان مثال پرسیدن دلایل پنالتی) یا به­صورت منفی (جر و بحث کردن) با موقعیت درگیر می‌شود یک مقابله­ی رویکردی را استفاده می­ کند. روش­های مقابله­ای اجتنابی از سوی دیگر به‌عمل­هایی اطلاق می­شوند که در آنها از این موقعیت­ها اجتناب می­ شود (کرون، 1993؛کرون، 1996) و می­توان آنها را تحت عنوان رفتاری یا شناختی طبقه ­بندی کرد.

محققان به­ طور معمول معتقدند که مقابله با استرس از جمله ویژگی­های موقعیتی و شخصی است (کاسیدیس، رودافینوس، انشل و پورتر[22]، 1997). این موضوع چهار چوبی ایجاد می­ کند که تئوری مقابله­ی تعاملی و یا زمینه­ای نامیده می­ شود (میلر[23]، 1992). خصوصیات شخصی شامل سبک مقابله ورزشکاران (انشل، ویلیامز[24]، 2000؛ مادن، کرکبای و مک­دونادل[25]، 1989) و همچنین شناخت آنها از موقعیت استرس­زا است (لانزدال و هاو[26] ،2004). عامل موقعیتی شامل منابع (انشل و دلانی[27]، 2001) و همچنین شدت موقعیت استرس­زا است (مادن، سامرز و براون[28]، 1990) که توسط ورزشکار احساس می­ شود.

بر اساس تئوری صفت مقابله­ای، افراد به­ طور مداوم به انواع مختلفی از وقایع استرس­زا که معمولاً مطابق با سبک­های مقابله­ی خود است پاسخ می­ دهند (اوریل و روسن[29]، 1972؛ لونتال، سولس[30]، 1993؛ موس، سویندل[31]،1990؛ راث، کوهن[32]، 1986). تئوری مقابله­ی زمینه­ای از سوی دیگر مجموعه ­ای از ویژگی­های شخصی و موقعیتی را برای سبک­های مقابله شخص در نظر می­گیرد (فلکمن، 1992؛ مک کری، 1992؛ تری[33]، 1991).

بنابراین زمینه­ای که در آن استرس تجربه می­گردد حداقل تا میزان مشخصی پاسخ شخص را در برابر موقعیت استرس­زا مشخص می­ کند، خصوصاً اگر رویدادی که تجربه می­گردد بسیار شدید باشد. با این وجود، این­که تا چه میزان سبک­های مقابله تابعی از نوع رویداد پُر استرسی است که در ورزش تجربه می­ شود ،کمتر شناخته شده است. چرا که موقعیت­ها­ی ورزشی که در آنها استرس ایجاد می­ شود، بنا بر گفته مک کری نامحدود هستند (1992).

اثر عوامل استرس­زا بر سبك مقابله­ی ورزشکاران باعث نظام­دهی بیشتر مقابله با استرس می‌شود. این موضوع به نوبه خود منجر به تاکید تفاوت­های فردی ورزشکاران در فرایند رویاروی با استرس است.

زنان و مردان تمایلی ویژه به استفاده از سبكی مخصوص خود  با توجه به تفاوت­های جنسیتی در مقابله با استرس دارند (انشل، کانگ، مسنر،2010). برای مثال انشل و کاسیدیس (1997) دریافتند ورزشکاران با مهارت بسیار بالا در مقایسه با دیگر ورزشکارانی که از مهارت کمتری برخوردار بوده ­اند بیشتر از استراتژی­ های مقابله­ای رویکردی استفاده کرده ­اند و جنسیت در این خصوص تفاوتی را ایجاد نمی­ کند. با این وجود در ورزشکارانی با مهارت کمتر، زنان نسبت مردان عمدتاً از روش مقابله اجتنابی استفاده می­ کنند (انشل و سوتارسو، 2007).

در ورزش ووشو[34] اجرای فرم و مبارزه در دو قسمت جداگانه آموزش داده می­ شود: در مسابقات سبک تالو[35] ورزشکاران به اجرای حرکات نمایشی می­پردازند و در آن درگیری و برخورد بین ورزشکاران دیده نمی­ شود، در سبک مبارزه­ای که سانشو[36] یا ساندا نامیده می­ شود، ورزشکاران به‌صورت رودررو و مستقیم با هم به مبارزه می­پردازند. با توجه به ماهیت این دو سبک هر کدام می‌توانند موقعیت استرس­زایی خاصی را دارا باشند و در نتیجه سبک مقابله­ای انتخابی می ­تواند متفاوت باشند.

بر این اساس در این تحقیق سعی بر آن بود تا سبک­های مقابله با استرس در سبک­های تالو و ساندا با یکدیگر مقایسه شده و همچنین نقش جنسیت در اختیار سبک­های مقابله بر اساس سبک‌های ووشو تعیین گردد.

1-3- ضرورت و اهمیت تحقیق

در سال­های اخیر مطالعات حیطه­ی مقابله با استرس در ورزش مورد توجه محققان قرار گرفته است (بهرامی­زاده و بشارت[37]2010). روان­شناسان ورزشی و ورزشکاران حرفه­ای برای ارزیابی ارتباط بین احساسات و عملکرد ورزشی رقابتی، و به­ طور خاص برای دریافت چگونگی تعدیل و بیان مناسب احساسات جهت تسهیل عملکرد، تلاش­ هایی را آغاز کرده ­اند (استوگ، کلمنتس، والیش، داونی[38]، 2009).

دین اسلام نسبت به نظارت بر کسانی که به عنوان حاکم و زمامدار حکومت اسلامی محسوب می­شوند، تأکید فراوانی دارد. این تحقیق در پی چیستی، چرایی و چگونگی نظارت بر ولیّ فقیه و مسؤولیت وی می­باشد. در دین مبین اسلام ادلّه­ای وجود دارد که می­توان امر نظارت بر ولیّ فقیه را از آن استنباط نمود. این ادلّه­­ عبارتند از: عدم عصمت، وجوب امر به معروف و نهی از منکر، قاعده­ی النصیحة لائمة المسلمین، لزوم مشورت، امانت بودن ولایت و مسؤولیت، جمهوریت حکومت و لزوم صیانت از حکومت اسلامی. نظارت بر ولیّ فقیه به دو نوع نظارت درونی و بیرونی تقسیم و مراجع ناظر بر وی شامل نظارت الهی، نظارت همگانی و نظارت نهادینه می­ شود که در جمهوری اسلامی ایران، مجلس خبرگان رهبری متصدی اصلی نظارت می­باشد. همچنین نظارت بر ولیّ فقیه در زمینه ­های شرایط و عملکرد ولیّ فقیه محقق می­ شود که لازمه­ی آن، دانستن شرایط و ویژگی­های ولیّ فقیه و همچنین وظایف و مسؤولیت­های او از منظر فقه اسلامی و قانون اساسی می­باشد. این پایان نامه که به صورت توصیفی و به شیوه­ کتابخانه­ای می­باشد، به شرح و بررسی تمامی موارد فوق پرداخته است.

مقدمه:

رهبرى و هدایت جامعه در طول تاریخ حیات انسانى، همواره یک امر مهم سیاسى، فرهنگى، اجتماعى و تربیتى بوده است؛ زیرا رهبران سهمى تعیین كننده در رشد یا انحطاط جوامع و ملّت­ها داشته و دارند. اهمیت رهبرى در جامعه از آن جهت است كه زندگى اجتماعى و ویژگى­هایش ایجاب مى­كند که فرد یا افرادى براى سامان دادن به امور مشترك میان انسان­ها در جامعه، به رهبرى و هدایت آنان همت ­گمارند و براى جلوگیرى از هرج و مرج و بى­نظمى، برنامه­ریزى كنند و آن­ را به اجرا درآورند.

اسلام که به عنوان دین كامل و جامع براى تمام نسل­ها و در همه­ی زمان­ها و مكان­ها از طریق وحى بر آدمى عرضه شده است، به رهبرى و هدایت جامعه توجهى ویژه دارد. وجود پیامبران الهى و ائمه­ی اطهار (ع)، خود نشان دهنده اهمیت رهبرى و هدایت جامعه به سوى كمال است.

در باور شیعه، پس از پیامبر (ص)، امامان معصوم (ع) از سوى خداوند مسؤولیت رهبرى سیاسى جامعه­ اسلامى را بر عهده داشته اند و یكى پس از دیگرى، رهبرى و هدایت معنوى و دینى جامعه را نیز عهده­دار می­شدند. اساساً در دین اسلام، رهبرى معنوى و زمامدارى سیاسى جدایى ناپذیرند.

هر چند در زمان غیبت دوازدهمین امام معصوم (عج) شخص معینى براى ریاست حكومت تعیین نشده است، ولى با توجه به آیات قرآن و روایات معصومین (ع) درباره ملاك­هاى حاكم و زمامدار سیاسی، مشخص مى­شود كه رهبرى جامعه بر عهده­ فقیهان و كارشناسان دینى است؛ چرا كه از آنان به عنوان جانشینان پیامبر (ص)، امینان رسولان، دژهاى اسلام، حاكمان مردم و وارثان پیامبران یاد شده است. این روایات بر حاكمیت الهى فقیه و لزوم گردن نهادن مردم به این­گونه ولایت و رهبرى تصریح دارند.

قانون اساسی ایران كه پس از پیروزى انقلاب اسلامی در سال 1358 ه‍ .ش. تدوین شد و به تصویب خبرگان رسید و اكثریت مردم هم به آن رأى دادند، از اجتهاد فقیهان جامع الشرایط بر اساس كتاب و سنت معصومین (ع) به عنوان یكى از پایه­هاى نظام جمهورى اسلامى ایران یاد كرده و ولایت امر و امامت امّت در زمان غیبت حضرت ولى عصر (عج) را بر عهده­ فقیه عادل، با تقوا،     آگاه به زمان، شجاع، مدیر و مدبّر گذاشته است. بر همین اساس در نظام جمهورى اسلامى ایران، ولایت فقیه با اختیارات و ویژگى­هاى خود در رأس هرم قدرت جاى دارد.

1. بیان مسأله­

 

 

نظارت بر قدرت از مباحثی است که در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مورد توجه قرار گرفته است و در حیطه­ی مباحث فقهی دارای اهمیتی ویژه است و امروزه به عنوان ابزاری کارآمد و مهم در کنترل قدرت و جلوگیری از سوء استفاده از آن و وسیله ای برای هدایت و راهنمایی رهبران جامعه به سمت اهداف و آرمان­های انقلاب اسلامی می­باشد. نظارت پذیری و پاسخگویی حاکمان است که موجب افزایش پویایی و تضمین کننده­ سلامت و ایمنی در برابر مفاسد قدرت و نیز استحکام حاکمیت می­باشد.

مسأله­ مهم در این مورد آن است که آیا این نظارت در دین اسلام دارای مبنا می­باشد و آن مبانی کدام است؟

این پایان نامه با تبیین فقه سیاسی، مبانی نظارت بر ولیّ فقیه و چگونگی این نظارت که بر عهده­ عموم مردم و خبرگان ملّت نهاده شده و همچنین ضرورت و اهمیت آن را ارائه نموده است.

 

2. ضرورت تحقیق

ضرورت نظارت بر همه­ی مراتب سلسله­ی قدرت، بر اساس مبانی دینی و موازین حقوقی ثابت است و در نظام سیاسی اسلام با تأکید بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. مجلس خبرگان به عنوان اصلی‌ترین نهاد نظارتی بر رهبر، نظارت مؤثر بر عملکرد رهبر را به صورت جدی بر عهده دارد. از آنجا که نظارت بر رهبری عالی‌ترین سطح نظارت در نظام جمهوری اسلامی ایران است، پیش از بحث از چگونگی نظارت، بررسی مبانی فقهی این نظارت ضرورت خواهد داشت.

نظارت بر ولیّ فقیه، یکی از دغدغه­های مهم حقوق اساسی است. با عنایت به لزوم دارا بودن شرایط خاص و گستره­ی وظایف و اختیارات ولیّ فقیه که عالی­ترین مقام رسمی است و در جایگاه ولایت و امامت امّت تکیه زده است، این موضوع حساسیتی فوق­العاده می­یابد. با درک این مطلب که رویکردهای افراطی و تفریطی در مرحله­ نظارت بر او می ­تواند پیامدهای جبران ناپذیری داشته باشد، باید این مسأله مورد کاوش قرار گیرد. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز در اصول خود بر حاکمیت دینی و ولایت فقیه تأکید کرده است. با توجه به اهمیت نهاد رهبری، یکی از بایسته­های پژوهشی در حقوق اسلامی ایران در موضوع رهبری، نظارت بر اوست که از اهمّ وظایف مجلس خبرگان می­باشد.

3. اهداف تحقیق

در مجموع می­توان اهداف تحقیق را در موارد زیر خلاصه کرد:

ـ تبیین مبانی و اصول اسلام در نظارت بر ولیّ فقیه و مسؤولیت­های او.

ـ تشریح زمینه ­های نظارتی بر ولیّ فقیه.

ـ تبیین مراجع­، عوامل و روش­های اعمال نظارت نظام و مردم بر ولیّ فقیه.

ـ تشریح حدود و قلمرو اعمال نظارت توسط مجلس خبرگان رهبری.

ـ ارائه­ زمینه ­های نظارتی اعمال شده بر ولیّ فقیه، متناسب با وظایف مجلس خبرگان رهبری.

 

4. سؤالات تحقیق

سؤال اصلی این پژوهش عبارت است از:

ـ مبانی فقهی نظارت بر ولیّ فقیه و مسؤولیت­های وی در اسلام چیست؟

برخی از سوالات فرعی پژوهش عبارتند از:

ـ زمینه ­های نظارت بر ولیّ فقیه شامل چه مواردی می­ شود؟

ـ  حدود و قلمرو نظارت بر ولیّ فقیه تا چه میزان است؟

ـ فقه اسلامی چه شرایط و ویژگی­هایی را برای ولیّ فقیه در نظر گرفته است؟

ـ ولیّ فقیه چه وظایف و مسؤولیت­هایی را بر عهده دارد؟

ـ عوامل و مراجع ناظر بر ولیّ فقیه کدام­اند و روش­های اعمال نظارتی آنان چگونه است؟

 

5. فرضیه­ تحقیق

ولیّ فقیه مسؤولیت­های گسترده­ای دارد. از جمله : اجرای احکام و قوانین اسلام، ایجاد عدالت، نظارت بر عموم مردم (اعم از کارگزاران و آحاد جامعه)، مسؤولیت تربیت و رشد اخلاقی مردم. بالطبع عموم مردم و افرادی که خواص و خبرگان جامعه هستند، باید بر حسن اجرای این مسؤولیت­ها نظارت داشته باشند. به دلایلی از جمله دلایل عقلی و نقلی مانند سیره­ی پیامبر اکرم (ص) و ائمّه­ی اطهار (ع) و روایات منقول از حضرات معصومین (ع). این ادلّه­­ عبارتند از: عدم عصمت، وجوب امر به معروف و نهی از منکر، قاعده­ی النصیحة لائمة المسلمین، لزوم مشورت، امانت بودن ولایت و مسؤولیت، جمهوریت حکومت و لزوم صیانت از حکومت اسلامی.

6. سابقه و پیشینه­ ی تحقیق

با بررسی­های انجام شده به این نتیجه رسیدیم که به دلیل اینکه در عصر غیبت و تا قبل از انقلاب اسلامی، حکومتی با حاکمیت و ولایت فقیه تشکیل نشد، علمای متقدمین به این موضوع، به طور مستقل و مفصل نپرداختند. در آثار متأخرین نیز تنها در برخی از متون و مقالات، در ذیل اصول قانون اساسی به نحو موجز و مختصر، مطالبی عنوان گردیده است.

فصل اوّل: موضوع‌شناسی.. 3

مبحث اول: مفاهیم.. 5

گفتار اول: اهانت و توهین.. 5

بند اول: معنای لغوی.. 5

بند دوم: معنای اصطلاحی.. 6

گفتار دوم: مقدسات… 13

بند اول: معنای لغوی.. 13

بند دوم: معنای اصطلاحی.. 16

گفتار سوم: ادیان الهی.. 22

بند اول: معنای لغوی.. 22

بند دوم: معنای اصطلاحی.. 22

مبحث دوم: مصادیق نوین اهانت… 24

گفتار اول: عرصه‌ی هنر. 24

گفتار دوم: علم جدید. 31

مبحث سوم: مصادیق مقدسات ادیان. 34

گفتار اول: دین زرتشت… 35

بند اول: خدا 35

بند دوم: انبیا و سایر شخصیت‌ها 35

بند سوم: کتب… 36

بند چهارم: معابد. 36

بند پنجم: سایر معتقدات… 37

گفتار دوم: دین یهود. 37

بند اول: خدا 37

بند دوم: انبیا و سایر شخصیت‌ها 37

بند سوم: کتب… 38

بند چهارم: معابد. 38

بند پنجم: سایر معتقدات… 39

گفتار سوم: دین مسیحیت… 40

بند اول: خدا 40

بند دوم: انبیا و سایر شخصیت‌ها 41

بند سوم: کتب… 41

بند چهارم: معابد. 43

بند پنجم: سایر معتقدات… 43

فصل دوم: جرم‌انگاری اهانت به مقدسات مذهبی.. 44

مبحث اول:جرم انگاری در ادیان. 46

گفتار اول: آئین زرتشت… 46

گفتار دوم: آئین یهود. 46

گفتار سوم: آئین مسیحیت… 48

گفتار چهارم: آئین اسلام. 49

مبحث دوم: جرم انگاری در قوانین.. 51

مبحث سوم: اسناد حقوق بشر. 55

فصل سوم: اهانت به مقدسات و ارتداد. 57

مبحث اول: ارتداد. 59

مبحث دوم: رابطه اهانت به مقدسات با ارتداد. 62

 

بخش دوم: بررسی حکم اهانت به مقدسات ادیان و مبانی آن در فقه اسلامی… 65

فصل اول: حکم اهانت به مقدسات ادیان و مبانی آن در فقه امامیه. 67

مبحث اول: مقدسات مشترک در اسلام و ادیان دیگر. 69

گفتار اول: انبیا 69

بند اول: مبانی قرآنی.. 70

بند دوم: مبانی روایی.. 73

گفتار دوم: کتب مقدس در ادیان. 75

بند اول: مبانی قرآنی.. 80

بند دوم: مبانی روایی.. 82

مبحث دوم: مقدسات مختص ادیان دیگر. 84

گفتار اول: شخصیت‌های مقدس ادیان. 84

بند اول: مبانی قرآنی.. 86

بند دوم: مبانی روایی.. 90

گفتار دوم: معابد. 95

بند اول: مبانی قرآنی.. 99

بند دوم: مبانی روایی.. 101

فصل دوم: حکم اهانت به مقدسات ادیان و مبانی آن در فقه عامه. 103

مبحث اول: مقدسات مشترک در اسلام و ادیان دیگر. 105

گفتار اول: انبیا 105

بند اول: مبانی قرآنی.. 106

بند دوم: مبانی روایی.. 107

گفتار دوم: کتب مقدس در ادیان. 108

بند اول: مبانی قرآنی.. 108

بند دوم: مبانی روایی.. 108

مبحث دوم: مقدسات مختص ادیان دیگر. 109

گفتار اول: شخصیت‌های مقدس ادیان. 109

بند اول: مبانی قرآنی.. 111

بند دوم: مبانی روایی.. 112

گفتار دوم: معابد. 113

بند اول: مبانی قرآنی.. 115

بند دوم: مبانی روایی.. 116

فصل سوم: مبانی عقلی عدم اهانت به مقدسات ادیان در فقه اسلامی.. 118

مبحث اول: اهانت مانع گفتگوی مسالمت‌آمیز. 120

مبحث دوم: اهانت مانع تساهل و بردباری مذهبی.. 121

مبحث سوم: اخلال در نظم، امنیّت و وحدت ملی…………………………………………………..122

فصل چهارم: رابطه اهانت به مقدسات با آزادی بیان، آزادی عقیده و آزادی سیاسی.. 125

مبحث اول: آزادی و اقسام آن. 127

مبحث دوم: جلوه‌های آزادی در اسلام………………………………………………………………..130

گفتار اول: آزادی بیان: 130

بند اول: جنبه‌های گوناگون آزادی بیان. 132

بند دوم: رابطه اهانت به مقدسات با آزادی بیان. 133

گفتار دوم: آزادی عقیده 135

بند اول: جنبه‌های گوناگون آزادی عقیده: 135

بند دوم: رابطه اهانت به مقدسات با آزادی عقیده: 137

گفتار سوم: آزادی سیاسی.. 140

بند اول: جنبه‌های گوناگون آزادی سیاسی.. 141

بند دوم: رابطه آزادی سیاسی با اهانت به مقدسات… 142

نتیجه‌گیری.. 145

پیشنهادها: 148

فهرست منابع.. 149

چکیده انگلیسی…………………………………………………………………………………………165

چکیده

آنچه امروزه جهان بشری به شدّت به آن نیازمند است، تعامل و گفتگوی ادیان در جهت کم کردن فاصله‌های موجود بین ادیان، تألیف قلوب پیروان آن‌ ها و یکسو نمودن حرکت انسان‌ها به‌سوی سعادت است. از اصول گفتگوی ادیان، آگاهی پیروان هر دین از حکم اهانت به مقدسات ادیان دیگر است این آگاهی می‌تواند پیروان ادیان را از اهانت به مقدسات یکدیگر بازدارد و بستر را برای گفتگوی ادیان و تقریب پیروان ادیان و درنهایت آشکار کردن کمال اسلام فراهم نماید. اهانت به مقدسات هر یک از ادیان الهی، از جانب پیروان آن‌ ها، گفت‌وگوی ادیان را به بن‌بست می‌کشاند؛ ولی احترام و تکریم آنان، زمینه را برای برقراری ارتباط، تقریب ادیان و تفاهم درراه شناخت حق فراهم می‌آورد و آثار سازنده­ای دارد.

در این پژوهش با بررسی مبانی و ادلّه در فقه امامیه و عامه به دست می‌آید که اهانت به مقدسات ادیان الهی غیر از دین اسلام، جایز نیست و باید مناسبات مسلمانان با غیرمسلمانان مبتنی بر احترام، مهرورزی، مدارا و تسامح دینی، آزادی بیان، آزادی عقیده، آزادی سیاسی و آشنایی با زبان و متون مقدّس دیگر ادیان و همزیستی مسالمت‌آمیز باشد.
مقدمه
1. طرح مسأله
نگاهی گذرا به فهرستی از نابهنجاری‌های اخلاقی، اجتماعی، معضلات اداری، سیاسی و اعتقادی (همانند ترویج باطل و مبارزه با باورهای دینی و مکتبی) و بالأخره توهین به مقدسات مذهبی و صدها کج روی‌های رنج‌آور دیگر، نمایشی است از جدایی آدمیان از ارزش‌های دینی و حرکت به سمت‌وسوی مادی‌گری.

در هر جامعه‌ای اشخاص و نهادهایی وجود دارند که احترام به آن‌ ها واجب است و اهانت به آن‌ ها چالش‌های جدی ایجاد می‌کند چه‌بسا برخی از نزاع‌ها در سطح بین‌المللی ریشه در این موارد داشته باشد.

احترام به مقدسات هر دین یکی از اصول مسلم تربیت و نشان رشد و شکوفایی فرهنگی و لازمه‌ی ایجاد روحیه‌ای بشر خواهی و تحکیم مبانی اخلاقی و قوام پایه‌های صلح و دوستی است و عدم رعایت این صفت نیک، موجب اختلافات، کدورت‌ها، دشمنی‌ها و احیاناً جنگ‌های کوچک و بزرگ، قتل‌عام‌ها و کشتارهای دسته‌جمعی گردیده و هزینه‌های سنگینی را بر فرد و جامعه تحمیل خواهد کرد. احترام به افراد بشر، اعم از مسلمان و غیرمسلمان، اصلی است که همواره آموزه‌های دینی و آموزگاران بزرگ بشر و پیشوایان دین بر آن تأکید داشته‌اند و تکیه‌بر باورهای مشترک ادیان را طریق گردهمایی و همبستگی اجتماعات بشری قلمداد نموده‌اند. «بگو: اى اهل كتاب، بیایید بر سر سخنى كه میان ما و شما یكسان است بایستیم كه: جز خدا را نپرستیم و چیزى را شریک او نگردانیم و بعضى از ما بعضى دیگر را به‌جای خدا به خدایى نگیرد.» پس اگر [از این پیشنهاد] اعراض كردند، بگویید: «شاهد باشید كه ما مسلمانیم [نه شما] ‏»[1]

منظور از احترام گذاردن، ارج نهادن به آن چیزی است که نزد دیگران عزیز و گرامی است و افراد بدان تعلق دارند، آن امور ممکن است حیثیت و موقعیت اجتماعی، باورها و اعتقادات دینی و مذهبی باشد که نزد انسان‌ها عزیزترین و پربهاترین چیز است؛ زیرا

اعتقادات مذهبی باشخصیت افراد جامعه عجین است. هرگونه تعدی به اعتقادات و باورهای دینی موجب جریحه‌دار شدن افکار و احساس عمومی می‌گردد، به‌طوری‌که اغلب، برای حفاظت و مواظبت از این آرمان‌های مقدس از بذل مال و جان دریغ نمی‌کنند. در مکتب اسلامی مسأله توهین به مقدسات و موضوعات پیرامون آن، مسأله‌ای نیست که مختص به مقدسات دین و مکتب خاص خود باشد بلکه توهین به مقدسات ادیان آسمانی دیگر را به دلیل داشتن مبنا ازلحاظ اخلاقی مذموم و ناپسند و ازلحاظ شرعی جایز نمی‌دانند.

در عصر کنونی که پیروان ادیان و فرق، در راستای اهداف خود دست به تبلیغ گسترده‌ای زده و با تمام امکانات دنبال اهداف باطل خود می‌باشند، بر پیروان راستین و حقیقی دین اسلام و مذهب حق جعفری است که در این شلوغ بازار جهانی، اسلام ناب محمدی6 را بر مردم جهان عرضه نمایند و این تکلیف شرعی مقابله با موج تبلیغاتی دشمنان اسلام که با تمام ابزارها و وسایل خویش به اهانت به مقدسات روی آورده‌اند هوشیاری در مقابل اهانت به مقدسات را آشکار می کند.

یکی از اصول گفتگوی ادیان، آگاهی پیروان هر دین از حکم اهانت به مقدسات ادیان دیگر است این آگاهی می‌تواند پیروان ادیان را از اهانت به مقدسات یکدیگر بازدارد و بستر را برای گفتگوی ادیان و تقریب پیروان ادیان و درنهایت