مهر    1392

فهرست مطالب
عنوان                                                                                                                                                                                             صفحه
چکیده 1
فصل اول: دیوار حائل.. 2
1-1- تاریخچه ساخت سازه های حائل.. 3
1-2- انواع سازه های حائل.. 4
1-3- دیوارهای حائل خاکریزی شده 5
1-3-1- دیوار حائل وزنی درجا 5
1-3-2- دیوار های حائل طره ای.. 6
1-3-3- دیوارهای پشت بنددار و پایه دار. 6
1-4- دیوار وزنی پیش ساخته. 7
1-4-1- دیوارهای الوار بست… 7
1-4-2- دیوار حائل صندوقچه ای.. 7
1-4-3- دیوارهای گابیونی.. 7
1-4-4- دیوار حائل تثبیت شده 8
1-4-5- شیروانی خاک مسلح.. 9
1-5- دیوارهای خاکبرداری شده 9
1-5-1- سپرها 9
1-5-2- دیوار دیافراگم. 9
1-6- طراحی دیوارهای حائل.. 10
1-6-1- فشار خاک زیر پی دیوار حائل.. 11
1-7- انتخاب پارامترهای مقاومت برشی.. 11
1-7-1- انتخاب زاویه اصطکاک داخلی برای مصالح خاکریز. 11
1-7-2- زاویه اصطکاک در حالت حدی(′φcr) 11
1-7-3- زاویه اصطکاک حداکثر(φp) 12
1-7-4- زاویه اصطکاک بین ذرات (φµ) 12
1-8- انتخاب زاویه اصطکاک خاک-دیوار. 14
 
فصل دوم طیف پاسخ و طیف طراحی.. 15
2-1- مقدمه. 16
2-2- طیف پاسخ.. 17
2-3- طیف طراحی.. 18
2-4- مراحل گام به گام ساخت طیف طراحی با بهره گرفتن از شتابنگاشت… 19
2-5- تأثیر شرایط خاکی برروی طیف پاسخ و طیف طراحی.. 22
2-6- تأثیر بزرگی ومدت زمین لرزه بر طیفهای پاسخ و طراحی.. 24
2-7- تفاوت های بین طیف طرح و طیف پاسخ.. 25
فصل سوم: بر تحقیقات انجام شده در مورد بارهای دینامیکی وارد بر دیوار حائل.. 27
3-1- مقدمه. 28
3-2- شکست لرزهای انواع حایل ها 28
3-3- پاسخ دینامیکی دیوارهای حایل.. 28
3-4- انواع روش های طراحی دینامیکی دیوار حائل.. 29
3-5- آنالیز تعادل حدی.. 31
3-5-1- حالت شبه استاتیکی.. 31
3-5-2- روش مونونوبه اکابه. 32
3-5-3- روش آرانگو(1969Arango,) 35
3-5-4- چود هاری (Choudhury, 2002) 36
3-6- روش شبه دینامیک…. 42
3-6-1- استیدمن و زنگ ( steedman- zeng , 1990 ) 42
3-6-2- چودهاری- نیمبا لکاری (Choudry-nimblakar 2005) 44
3-7- آنالیز بر پایه جابجایی.. 45
3-8- مقایسه فشار خاک لرزه ای محاسبه شده با بهره گرفتن از روش های مختلف…. 46
3-9- حل با فرم بسته با بهره گرفتن از رفتار الاستیک یا ویسکوالاستیک…. 46
3-9-1- وود (wood, 1973) 46
3-9-2- ولتسوس و یونان (Veletsos and younan , 1994) 47
3-10- آنالیز عددی.. 49
3-10-1- الهمود و ویتمن (Al-Homoud and Whitman, 1999) 50
3-10-2- تحقیقات گرین وابلینگ (Green and Ebeling, 2003) 50
فصل چهارم: مدلسازی و تحلیل نتایج.. 52
4-1- پیشگفتار. 53
4-2- روش المان محدود. 53
4-3- مدل های رفتاری خاک… 54
4-4- مدل. 54
4-5- المان ها 54
4-6- صفحات… 54
4-7- ساخت مرحله ای.. 55
4-8- شرائط لازم برای اعمال به هندسه مدل در شرائط دینامیکی.. 55
4-8-1- مرزهای جاذب… 55
4-8-2- میرایی.. 56
4-9- مدلسازی.. 56
4-10- مدلسازی زلزله. 63
4-11- بررسی دیوار حائل 6 متری.. 64
4-12- نتایج زلزله UPLAND برای دیوار حائل 6 متری.. 65
4-13- نتایج زلزله GILORI برای دیوار حائل 6 متری.. 67
5-14- مقایسه نتایج دو زلزله UPLAND و GILORI برای نقاط انتخابی.. 69
4-15- بررسی دیوارحائل 9 متری.. 71
4-15-1- زلزله Gilori 71
4-5-2- زلزله Upland.. 73
4-16- بررسی دیوار 12 متری.. 77
4-16-1- زلزله Gilori 77
4-16-2- زلزله Upland.. 79
4-17- کلیات… 83
منابع و مآخذ: 85
 
فهرست اشکال
عنوان                                                                                                                                                                                             صفحه
شکل1-1- نیروهای وارده بر دیوارهای حائل.. 4
شکل1-2- دیوار حائل وزنی ونیمه وزنی.. 5
شکل1-3- دیوارحائل پشت بنددار و پایه دار. 6

 

شکل1-4- (a)دیوار حائل الواربست (b)دیوار حائل صندوقچه ای© دیوار حائل گابیونی.. 8
شکل1-5- دیوار MSE روکش شده توسط (a)پانلهای پیش ساخته(b) با بلوکهای پیش ساخته. 8
شکل1-6- دیوار ساخته شده از(a)شمعهای مماسی(b) شمعهای متقاطع.. 10
شکل2-1- نحوه تعیین طیف پاسخ جابجایی.. 18
شکل2-2-نحوه تعیین طیف  پاسخ شبه شتاب… 18
شکل2-3-طیف پاسخ زلزله های ثبت شده در ایستگاه السنترو در طی سال های…. 19
شکل2-4-طیف طراحی میانگین و میانگین بعلاوه انحراف از معیار استاندارد برای میرایی 5%. 20
شکل2-5-نحوه ساخت طیف طراحی خطی.. 21
شکل2-6-ساخت طیف طراحی برای احتمال 84.1% و میرایی 5%. 22
شکل2-7-میانگین طیف های پاسخ برای شرایط مختلف محل.. 23
شکل2-8-میانگین طیف های پاسخ شتاب برای شرایط مختلف محل.. 23
شکل2-9-طیف های نسبی شتاب در 2 درصد میرایی برای چهار طبقه بندی خاک… 24
شکل2-10-تاثیر بزرگی زمین لرزه بر شکل های طیفی.. 25
شکل2-11-طیف طرح برای منطقه ای تحت تاثیر زمین لرزه ی حاصل از دو گسل.. 26
شکل3-1-سطح شکست و نیروهای در نظر گرفته شده در روش مونونوبه اکابه. 33
شکل3-2-مدل تحلیلی چودهاری.. 37
شکل3-3-دیاگرام آزاد مدل چودهاری.. 37
شکل3-4-سطح شکست و نیروها 40
شکل3-5-سیستم در نظر گرفته شده توسط استیدمن و زنگ…. 43
شکل3-6- سیستم آزمایش شده توسط ولتسوس و یونان. 48
شکل4-1- هندسه مدل به همراه مرزهای جاذب و جابجایی اعمال شده به کف مدل. 56
شکل4-2- مرحله اول خاکریزی.. 58
شکل4-3- مرحله دوم خاکریزی.. 58
شکل4-4- مرحله سوم خاکریزی.. 59
شکل4-5- مرحله چهارم خاکریزی.. 59
شکل4-6-توزیع فشار در دیوار پس از اجرای خاکریزی در چهار ضریب سختی چرخشی متفاوت… 61
شکل4-7-فشار جانبی دینامیکی محاسبه شده برای دیوار حائل طره توسط پانتامان. 63
شکل4-8- فشار جانبی دینامیکی محاسبه شده برای دیوار حائل وزنی توسط پانتامان. 63
شکل4-9- توزیع تنش جانبی در حالت استاتیکی برای دیوار حائل 6 متری.. 64
شکل4-10- نمودار توزیع تنش جانبی برای دیوار حائل 6 متری در حالت استاتیکی.. 65
شکل4-11- جابجایی افقی در مدل دیوار حائل 6 متری پس از زلزله. 65
شکل4-12- تاریخچه شتاب قائم در مدل دیوار حائل 6 متری پس از زلزله. 66
شکل4-13- تاریخچه شتاب افقی در مدل دیوار حائل 6 متری.. 66
شکل4-14- توزیع فشار جانبی دینامیکی در دیوار حائل 6 متری.. 66
شکل4-15- نمودار توزیع تنش جانبی دینامیکی در دیوار حائل 6 متری.. 67
شکل4-16- جابجایی افقی در مدل دیوار حائل 6 متری پس از زلزله. 68
شکل4-17- تاریخچه شتاب قائم در مدل دیوار حائل 6 متری پس از زلزله. 68
شکل4-18- تاریخچه شتاب افقی در مدل دیوار حائل 6 متری.. 68
شکل4-19- توزیع فشار جانبی دینامیکی در دیوار حائل 6 متری.. 69
شکل4-20- نمودار توزیع تنش جانبی دینامیکی در دیوار حائل 6 متری.. 69
شکل4-21- تاریخچه جابجایی در نقاط انتخابی مدل دیوار حائل 6 متری.. 69
شکل4-22- تاریخچه جابجایی در نقاط انتخابی مدل دیوار حائل 6 متری.. 70
شکل4-23- مقایسه نیروی افقی به وجد امده در دیوار حائل 6 متری.. 70
شکل4-24- جابجایی افقی در مدل دیوار حائل 9 متری پس از زلزله. 71
شکل4-25- تاریخچه شتاب افقی در مدل دیوار حائل 9متری.. 71
شکل4-26- تاریخچه شتاب قائم در مدل دیوار حائل 9متری.. 72
شکل4-27- توزیع فشار جانبی دینامیکی در دیوار حائل 9متری.. 72
شکل4-28- نمودار توزیع تنش جانبی دینامیکی در دیوار حائل 9متری.. 73
شکل4-29- جابجایی افقی در مدل دیوار حائل 9 متری پس از زلزله. 73
شکل4-30- تاریخچه شتاب افقی در مدل دیوار حائل 9متری.. 74
شکل4-31- تاریخچه شتاب قائم در مدل دیوار حائل 9متری.. 74
شکل4-32- توزیع فشار جانبی دینامیکی در دیوار حائل 9متری.. 74
شکل4-33- نمودار توزیع تنش جانبی دینامیکی در دیوار حائل 9متری.. 75
شکل4-34- مقایسه نیروی افقی به وجود آمده در دیوار حائل 9متری.. 75
شکل4-35- تاریخچه جابجایی در نقاط انتخابی مدل دیوار حائل 9متری.. 76
شکل4-36- تاریخچه جابجایی در نقاط انتخابی مدل دیوار حائل 9متری.. 76
شکل4-37- جابجایی افقی در مدل دیوار حائل 12متری پس از زلزله. 77
شکل4-38- تاریخچه شتاب افقی در مدل دیوار حائل 12متری.. 77
شکل4-39- تاریخچه شتاب افقی در مدل دیوار حائل 12متری.. 78
شکل4-40- توزیع فشار جانبی دینامیکی در دیوار حائل 12متری.. 78
شکل4-41- نمودار توزیع تنش جانبی دینامیکی در دیوار حائل 12متری.. 79
شکل4-42- جابجایی افقی در مدل دیوار حائل 12متری پس از زلزله. 79
شکل4-43- تاریخچه شتاب افقی در مدل دیوار حائل 12متری.. 80
شکل4-44- تاریخچه شتاب افقی در مدل دیوار حائل 12متری.. 80
شکل4-45- توزیع فشار جانبی دینامیکی در دیوار حائل 12متری.. 80
شکل4-46- نمودار توزیع تنش جانبی دینامیکی در دیوار حائل 12متری.. 81
شکل4-47- مقایسه نیروی افقی به وجود امده در دیوار حائل 9متری.. 81
شکل4-48- تاریخچه جابجایی در نقاط انتخابی مدل دیوار حائل 9متری.. 82
شکل4-49- تاریخچه جابجایی در نقاط انتخابی مدل دیوار حائل 9متری.. 82
 
 
فهرست جداول
عنوان                                                                                                                                                                                             صفحه
جدول1-1- انواع زاویه های اصطکاک داخلی برای کاربرد در مسائل مهندسی.. 13
جدول2-1-  ضرایب بزرگنمایی برای ایجاد طیف طراحی خطی.. 21
جدول 3-1- مقایسه مقادیر  های بدست آمده از روش چودهاری و دیگر تئوری های لرزه ای.. 42
جدول 3-2- مقایسه فشار خاک لرزه ای محاسبه شده با بهره گرفتن از روش های مختلف…. 46
جدول4-1- مشخصات مصالح خاکی.. 57
جدول4-2- مشخصات المان Plate. 57
جدول 4-4- مقادیر شتاب افقی (متر/ مجذور ثانیه) حاصل از نرم افزار PLAXIS.. 61
جدول 4-5- مقادیر ضریب فشار جانبی فعال در حالت دینامیکی.. 62
جدول 4-6- مقایسه مقادیر فشار جانبی حاصل از تئوری و نرم افزار PLAXIS.. 84
 
فصل اول:
دیوار حائل
 
1-1- تاریخچه ساخت سازه های حائل
از زمانی که انسان ها زندگی کوچ نشینی را رها کردند- مقارن با ده هزار سال قبلاز میلاد مسیح- با هدف دفاع از خود شـروع به ساخت موانع صعب العبور نمودند. این ساخت و سازها با ساخت مقبره ها-با الهام گرفتن از اعتقادات مذهبی ماننـد عـروج بـه بهشت- ادامه پیدا کرد. از شواهد موجود چنین برمی آید که اولین آیده های ساخت یک سازه قائم برای نگهداری توده مـصالح رامی توان در مقبره های خرسنگی[1] در حوالی اقیانوس اطلس و در اروپا یافت. به عنوان مثال Newgarange Cairn در ایرلنـدکه متعلق به چهار هزار سال قبلاز میلاد مسیح است. این سازه مانند یک گنبد با قطر82 متر ساخته شـده اسـت. این سازه دارای ارتفاعی معادل 2/4 متر است که به کمک توده های سنگی که به صورت قائم مستقر شده اند (حداکثر تا ارتفـاع2/1 متر ) ساخته شده است. این توده های سنگی بدون کمک ملات مستقر شده  اند. این سازه های حائل شامل مصالح سـنگی گردگوشه ای هستند که از بستر رودخانه های مجاور آورده شده اند.
سازندگان این سازه ها خیلی زود از مساله فشارهای موجود بر روی دیوارها مطلع گشتند و به کمک عوامل مختلف سعی داشتند تا  آنرا به نحوی کاهش دهند. شواهد چنین تلاش هایی ر ا می توان در دو تکنیک کاملاً متفاوت به کار گرفته شده در ساخت این مقبره ها در سه هزار سال قبل از میلاد مسیح جستجو نمود. یکی از این تکنیک ها قرار دادن شبکه هـای تـوری ماننـد افقـی ودیگری تکنیک جداسازی و قسمت بندی بوده است. به عنوان مثال معماران ایرلندی از  شبکه های ساخته شده به کمک ریـشهگ یاهان (تکنیک اول ) بین لایه های سنگ ریزه های گردگوشه استفاده می کردند. تکه های ریشه گیاهان خیلی راحت به یکـدیگرقفل و بست شده و این توریهای ساخته شده را در کنار یکدیگر قرار می دادند. آزمایشات انجام شده بر روی شبکه های ساخته شده توسط این مصالح و محاسبات نشان می دهند که این تکنیک از قابلیت مناسبی برای کـاهش فـشار خـاک در سـازه هـای حایل دایره ای برخوردار است. در صورت عدم استفاده از این نوع تکنیک واضح اسـت کـه مـصالح سـنگی بـسیار سـریع در اثـرفشارهای جانبی ایجاد شده ناپایدار  می شدند و باعث خرابی سازه  می گشتند(علیرضا زرکامی، 1385).
از تکنیک دوم بیشتر در ساخت هرم های سنگی در مصر استفاده شده است. آیده ساخت سازه هایی با این تکنیـک بـه معمـاران مصری کمک کرد تا بلندترین هرم سنگی تاریخ به ارتفاع 60 متر  را بسازد. آنهـا در سـاخت هـرم تنهـا از دیوارهـای شـمالی– جنوبی و شرقی– غربی استفاده نمودند. دیوارهای مربعی هم مرکز با محور هرم هستند و این مربع هـای تودرتـو بـه فواصـل 5 ذرع مصری (6/2 متر ) از هم فاصله داشتند. برای جلوگیری از واژگونی دیوارهای حائل با زاویه72درجـه نـسبت بـه افـق و بـه صورت مایل اجرا شده اند. این دیوارها بوسیله تخته سنگ های تراشیده شده ساخته شده اند و فواصل بین دیوارها بوسیله سـنگ ریزه های حاصل از تراشیدن تخته سنگها پر شدهاند(علیرضا زرکامی، 1385).
 
1-2- انواع سازه های حائل
عموماً از دیوار حائل برای حفظ یک اختلاف تراز در سطح زمین استفاده  می شود قسمتی از سطح زمین که در سمت مرتفـع تـر  واقع شده است را خاکریز می نامیم که عموماً شامل زمین طبیعی نیز  می شود. قسمتی از دیوار که به سمت خاکریز است را پشت دیوار و قسمتی از دیوار که به سمت فضای بیرون است را سطح دیوار  می نامیم. نقطه b در شکل2-1 را پاشنه دیـوار و نقطـهd  در کف دیوار در شکل 2-1 را پنجه دیوار می نامیم. اغلب دیوارهای حائل بدون بدون اجزای کمکی (مثل مهار، پـشت بنـد و…) تنها به کمک وزن خود دیوار و وزن خاکی که روی پاشنه قرار دارد در برابر لنگر ایجاد شده توسط فشار خاک حول پنجه دیوار،پایدار باقی می مانند.  انواع مختلف سازه ها  و سیستم هایی که به عنوان حائل به کار می روند. بسیار زیاد و تقریباٌ نامحدود اسـت(علیرضا زرکامی، 1385).
 
انواع متداول این دیوارها، دیوارهای ثقلی، طره ای و پشت بنددار است.
شکل1-1- نیروهای وارده بر دیوارهای حائل
 
برخی از کاربردهای سازه های حائل عبارت است از:

• بزرگراه ها و یا راه آهن هایی که خط پروژه آنها نسبت به زمین های مجاور خیلی بالاتر و یـا پـایین تـر اسـت و حـریم راه آنقـدر وسیع نیست که نتوان این اختلاف را به کمک شیروانی حل کرد.
• کوله پل ها
• ساختمان هایی که روی زمینهای شیبدار ساخته می شوند.
• در سازه های ساحلی برای ساختن محوطه پهلو گرفتن کشتی ها
• سازه های کنترل سیلاب ها (Flood walls)
• زمین های ناپایدار، که از دیوارهای حائل برای جلوگیری از زمین لغزش استفاده می شود. (Coduto, 2003)

 
1-3- دیوارهای حائل خاکریزی شده
1-3-1- دیوار حائل وزنی درجا[2]
دیوارهای حائل وزنی اجرا شده در محل عموماً دارای اشکال ذوزنقه ای هستند و معمولاً بوسیله بتن و یا مـصالح بنـایی سـاخته مــی شــوند. دیوارهــای وزنــی بــه وســیله وزن خــود در برابــر واژگــونی و لغــزش ناشــی از نیروهــای جــانبی مقاومــتمیکنند. (TDOT, 2004) در این نوع سازه های حائل تغییر شکل بدنه دیوار در تماس با خاک ناچیز بوده لذا نیروهای وارده تابع تغییر مکان دیوار می باشند. (رهائی،1375) تا ارتفاع 5 متر و شرایط معمولی بارگذاری ساخت آنها به لحاظ اقتصادی بهینه بوده و با انتخاب هندسه مناسب مشکلات پایداری داخلی و خارجی معمولاً در مورد آنها مطرح نمی باشد.(اسلامی ،1384) در برخی موارد با بهره گرفتن از مقدار محدودی میله گرد از عرض دیوار حائل وزنی مقداری کاسته می شـود. ایـن میلـه گردهـا درخمش با مصالح بنایی مشارکت می کنند. به این دیوارها، دیوارهای حائل نیمه وزنی  می گویند. (علیرضا زرکامی، 1385)
شکل1-2- دیوار حائل وزنی ونیمه وزنی
1-3-2- دیوار های حائل طره ای[3]
این نوع دیوارها معمولاً از بتن مسلح ساخته می شوند و متشکل از سه قسمت اصلی به قرار ساقه (دیواره) پاشنه (قسمتی از پی که زیر خاکریز است) و پنجه (قسمتی از پی که جلوی خاکریز است) می باشند. ارتفاع متداول و اقتصادی این دیوارهـای بتنـی6 تا 9 متر بوده و مقاومت داخلی آنها در برابر تنشهای کششی با آرماتورگذاری تـامین شـده و پایـداری خـارجی آنهـا عمـدتاً توسط وزن خاک روی پاشنه و وزن دیوار تامین می شود. (علیرضا زرکامی، 1385)
 
1-3-3- دیوارهای پشت بنددار و پایه دار[4]
مشابه دیوارهای حائل طرهای هستند با این تفاوت که در فواصل منظم دارای پشت بندهایی عمود بر دیـواره سـاقه مـی باشـند. عملکرد مشترک پشت بندها، ساقه و پی موجب می شود که دیوار با عملکرد خمشی دو طرفه بارهای رانش را تحمـل کنـد. بـه وجود آوردن مقطعT شکل (ساقه به عنوان بالT  و پشت بند به عنوان جان در مقطع) باعث می شود لنگر و نیروهـای برشـی وارده را به راحتی تحمل نمایند. این دیوارها معمولاً برای ارتفاع بیش از 15 متر کاربرد دارند. هـرگـاه پـشت بنـدها در جلـوی دیوار باشد به این نوع دیوار، دیوار پایه دار گفته می شود.
شکل1-3- دیوارحائل پشت بنددار و پایه دار

 مقدمه. 1

فصل اول: کلیات، مفهوم شناسی، عناصر هویت ملی

1-1 کلیات… 3

1-1-1 بیان مسأله. 3

1-1-2 سؤال های تحقیق.. 4

1-1-3 پیشینه و ادبیات تحقیق.. 4

1-1-4 محدوده تحقیق.. 7

1-1-5  فرضیه ها 7

1-1-6 اهداف تحقیق.. 8

1-1-7 روش تحقیق.. 8

1-1-8 مفاهیم تحقیق.. 10

1-1-9 سازماندهی تحقیق.. 11

1-2 مفهوم شناسی.. 11

1-2-1 ملت… 11

1-2-2 ملیت… 13

1-2-3  فرایند ملت سازی.. 14

1-2-4 همانندسازی.. 18

1-2-5  تکثر گرایی.. 19

1-2-6   هویت ملی.. 19

1-2-7 ناسیونالیسم.. 21

1-2-7-1 انواع ناسیونالیسم.. 22

1-2-8 سیاست قومی.. 23

1-3  عناصر هویت ملی.. 24

1-3-1دین و مذهب… 25

1-3-2 زبان. 26

1-3-3 جغرافیا یا سرزمین.. 27

1-3-4  فرهنگ (رسوم ملی،آیین ها،اسطوره ها،هنر) 28

1-3-5  تاریخ و سرنوشت مشترک…. 29

1-3-6 بستگی های مشترک اقتصادی.. 30

1-3-7 میراث سیاسی مشترک (دولت) 31

1-3-8  اراده جمعی داوطلبانه. 32

فصل دوم:

 ملت ایران در ادوار مختلف تاریخی با تمرکز بر بعد از انقلاب اسلامی 1979

2-1 مقدمه. 34

2-2 تاریخ سیاست های ملت سازی در دوران باستان و اسلامی.. 34

2-3بررسی سیاست های ملت سازی بعد از انقلاب اسلامی 1979. 36

 

2-3-1 رویکرد امت مدارانه (الگوی آرمان گرایانه) 36

2-3-2رویکردتلفیقی.. 36

2-3-3 رویکرد وحدت در کثرت… 37

2-3-4 دوران سیاست جنگی.. 42

2-4 نتیجه گیری.. 46

فصل سوم : وضعیت جمعیت شناختی جمهوری اسلامی ایران ( با تأکید بر تنوع قومی)

3-1مقدمه…………………………………………………………… 48

3-2 بررسی وضعیت تنوع قومی در جهان. 48

3-3  تنوع قومی در ایران و علل آن. 52

3-4  علل گونا گونی قومی در ایران. 53

3-4-1زبان. 55

3-4-2 دین.. 56

3-4-3موقعیت جغرافیایی ؛ اقوام مهاجر و کوچ نشین.. 57

3-4-4 برنامه های نوسازی (نفوذ فرهنگ غرب) 58

3-5 ایران: موزاییک اقوام. 58

3-5-1 قوم آذری.. 65

3-5-2 قوم کرد. 67

3-5-3 قوم عرب… 70

3-5-4 قوم بلوچ.. 72

3-5-5 قوم ترکمن.. 75

3-5-6 قوم لر. 78

3-6 نتیجه گیری.. 80

فصل چهارم: سیاست ملت سازی در دوران سازندگی و اصلاحات در جمهوری اسلامی ایران (1384- 1367)

4-1 مقدمه.. 82

4-2 دوره سازندگی.. 82

4-2-1 تأکید بر توسعه اقتصادی و تشدید نابرابری های منطقه ای.. 82

4-2-2تشدید تمرکز گرایی در ساختار سیاسی کشور. 86

4-2-3  مصوبه­های شورای عالی انقلاب فرهنگی در دوره سازندگی…………………………………………..87

4-2-4 دیدگاه های رئیس دولت سازندگی.. 88

4-2-5 برنامه ها و اهداف طرح ریزی شده دولت و هیات وزیران(1376-1368) 91

4-2-6 نتایج و عملکرد دولت سازندگی.. 94

4-2-7 جمع بندی اقدامات دوره سازندگی در جهت تدوین سیاست ملت سازی (1376- 1368) 100

4-3  دوره اصلاحات (1384-1376) 103

4-3-1 دیدگاه  رئیس دولت اصلاحات در زمینه ملت سازی.. 103

4-3-2 اولویت یافتن مسایل فرهنگی و سیاسی (اهداف و برنامه های طرح ریزی شده دولت و هیات وزیران) 107

4-3-3 تمرکز زدایی اداری، برنامه ریزی.. 111

4-3-4 تغییر نگرش در مبانی هویت ملی و وفاق اجتماعی ( تغییر در مبانی ملت سازی) 113

4-3-5 عملکرد و نتایج دولت اصلاحات(1384-1376) 115

 

فصل پنجم :  نتیجه گیری

5-1 وجوه تفاوت در دو الگوی ملت سازی در جمهوری اسلامی ایران. 124

5-2 وجوه تشابه در سیاست های ملت سازی در دوران سازندگی و اصلاحات… 126

فهرست منابع. 131

منابع فارسی.. 131

منابع لاتین.. 136

 

 

فهرست جداول

جدول شماره 3-1  تقسیمات ایرانیان بر اساس زبان و دین.. 54

جدول شماره 3-2 خانواده های زبانی در ایران. 56

 

 

مقدمه

موضوع ملت سازی از مباحث کلیدی و راهبردی در عرصه­ علوم سیاسی و روابط بین الملل می­باشد. چون مقدمه و اساس مطالعات سیاسی دولت، حکومت و جامعه که روابط و مناسبات این اجزا پیش زمینه و سرآغاز مطالعات رشته های سیاسی و بین الملل را تشکیل می­دهد و بدون شناخت ملت و عناصر ملت سازی، مطالعه در زمینه علوم فوق کاری بیهوده و بدون محتوی خواهد بود، زیرا ملت به عنوان موضوع کلان و پیچیده اسکلت بندی مطالعات سیاسی و بین الملل را تشکیل می دهد.

واقعیت پدیده ملت سازی و گونه های مختلف سیاست های ملت سازی قدمتی تاریخی دارد اما نظریه پردازی پیرامون آن با پیدایش دولت – ملت های مدرن اروپایی و شیوع نظریه های نوسازی و توسعه مقارن شده است. در همین راستا صاحب نظران مختلف درباره مؤلفه ها و عناصر ملت، شیوه های شکل گیری ناسیونالیسم و ملی گرایی در میان ملت ها و نسبت ملت به عنوان کل با هویت های خرده مثل گروه های قومی، نژادی، زبانی و مذهبی و نسبت سیاست ملت سازی با دموکراسی، آزادی، خشونت یا همزیستی سیاسی و الگوهای متفاوت ملت سازی در ملت های نوپا و تاریخی نظریه های متعددی را مطرح نموده اند.

کشور ایران به عنوان یکی از تمدن­های کهن در طول تاریخ فراز و فرودهایی داشته و حوادث گوناگونی را پشت سرگذاشته است ولی ملت ایران توانسته ماندگاری خود را با وجود تحولات بزرگ در تمام عصرها و دوره­ها حفظ نماید. بنابراین شناخت الگوها و گونه های ملت سازی در ایران و خصوصاً بعد از انقلاب اسلامی از اهمیت بسیاری برخوردار است.

لذا با توجه به این توضیحات و همچنین به دلیل اهمیت موضوع ونبود کارهای تحقیقی پیرامون ملت سازی در ایران، خصوصاً در مطالعات موردی پیرامون جمهوری اسلامی، دراین پژوهش سعی گردیده است تا الگوهای ملت سازی اتخاذ شده از سوی دولت­های بعد از انقلاب اسلامی مورد مطالعه قرار گیرد ونقش آن در روند توسعه و تعالی ایران در طی دوره های مختلف علی الخصوص در دوران سازندگی و اصلاحات مورد کاوش و بررسی قرار گیرد.

 

اهداف تحقیق 8

سوالات تحقیق 8

متغیرهای تحقیق 9

تعریف مفاهیم 9

روش تحقیق 9

سازماندهی تحقیق 10

الف) آزادی وتعاریف آن 12

ب) مفهوم آزادی و تاریخچه آن 16

ج) انواع آزادی 21

د)آزادی از دیدگاه لیبرالیسم 25

ه) نسبت آزادی با عدالت 32

و)جمع بندی 35

الف) پیشینه 37

ب) دیدگاه فلسفی 39

ج) اندیشه 41

1- مفهوم آزادی 41

2- لیبرالیسم كلاسیک و نئو لیبرالیسم 48

3- نظریه اخلاقی 50

4- قانون 52

5- عدالت 54

6- نظم خودجوش 58

د) جمع بندی 60

الف) پیشینه 63

ب) دیدگاه فلسفی 65

پ) اندیشه 68

1- مفهوم آزادی 68

2- لیبرالیسم مساوات طلبانه 72

3- اخلاق 74

4- عدالت 75

5- حق در برابر خیر 81

6- قراردادگرایی 82

د) جمع بندی 84

الف) سیر تاریخی آزادی 88

ب) وجوه اشتراک و افتراق 90

وجوه اشتراک آراء هایک و رالز درباره مفهوم آزادی 101

وجوه افتراق آراء هایک و رالز درباره مفهوم آزادی 101

 

الف) خلاصه ونتایج 104

ب) محدودیت ها و پیشنهادات 108

فهرست منابع 110

Abstract: 114

 

چکیده

مفهوم آزادی بی شک یکی ازمهمترین نظریه های سیاسی می باشد که همواره تاثیرات شگرفی را در تحولات جهان داشته است، اما تعریف آزادی همواره دشوار بوده است زیرامفاهیم تشکیل‌دهنده آن قابل تعبیرها و تفسیرهای گوناگون است. متفکرین زیادی تعاریف و تفاسیرمتعددی را دراین باره ارائه کرده اند، از جمله مهمترین اندیشمندانی که تاثیرات شگرفی را در بحث آزادی گذاشته اند هایک ورالز می باشند، بنابراین مهمترین هدف این پژوهش بررسی تطبیقی مفهوم آزادی در آراء سیاسی هایک ورالزمی باشد و دراین راستا سئوالاتی مطرح گردید که عبارتند از: 1) معنی و راهکارهای دست یابی به آزادی در اندیشه هایک چیست؟ 2) معنی و راهکارهای دست یابی به آزادی دراندیشه رالزچیست؟ 3) وجوه اشتراک و افتراق مفهوم آزادی در اندیشه هایک و رالز کدامند؟ روش انجام این پژوهش توصیفی و تحلیلی است ونتایج و یافته های حاصل از این پژوهش به شرح ذیل می باشد: 1) آزادی نزد هایک به معنای آزادی از همه قید و بندها و رها شدن در دنیای غرایز نیست، بلکه برعکس او آزادی را در چارچوب قید و بندهای کلی یعنی قانون میسرمی‏داند. محوراندیشه سیاسی هایک آزادی است ومنظور هایک از آزادی عمدتاً آزادی سیاسی و مدنی فردی است؛ 2) ازجمله مشهورترین تئوری‌ها پیرامون  آزادی و عدالت در غرب  تئوری عدالت جان‌رالزمی‌باشد که کالبد اصلی آن را مفهوم آزادی تشکیل می‌دهد. آزادی از دید وی شامل برابری و عدالت هم هست و عدالت از درون آزادی سر برمی آورد.

کلید واژه ها: آزادی؛ عدالت؛ انسانیت

 

مقدمه

درطول قرون و اعصار هیچ کلمه ای به اندازه کلمه آزادی بحث انگیز نبوده است. آزادی  به پرمعناترین و مورد توجه ترین واژه در جوامع انسانی تبدیل شده و دراین بین فلاسفه و دانشمندان هر عصر با توجه به مقتضیات زمانی و مکانی، شرایط اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی موجود به تلاش برای  تعریف آزادی و حل مسائل حاشیه ای آن پرداختند. همچنین می توان گفت: هیچ کلمه ای همانند واژه آزادی مورد بد فهمی و کژفهمی ها نبوده است. به نام آزادی و در دفاع از آن در طول تاریخ خون ها ریخته شده، جنگ ها بوجود آمده، شکنجه ها صورت گرفته و توسط ادبا، شاعران، سیاستمداران، فیلسوفان و حتی مردم عادی در مدح و ستایش یا نکوهش آن سخن ها گفته شده و کتاب ها به نگارش درآمده است.

مفهوم آزادی از بدو پیدایش فلسفه سیاسی تاکنون یکی از مهمترین مفاهیمی بود که اندیشمندان و فلاسفه درعلوم انسانی به آن پرداخته اند و هر یک با توجه به نگاه خود نسبت به ایجاد یک جامعه مطلوب معنای خاص خود را درباره این مفاهیم بیان داشته اند، در این میان دو تن از اندیشمندانی که درعصر حاضر می توان به آراء آنها در مورد ایجاد جامعه مطلوب که در آن آزادی و عدالت حاکم باشد به هایک و رالزاشاره نمود. در این پژوهش سعی شده است که معنا و مفهوم واژه آزادی از نقطه نظر این دو اندیشمند مورد توجه قرار گرفته و تلاش گردد که وجوه اشتراک و افتراق آراء این دو اندیشمند در ارتباط با مفهوم آزادی فهمیده شود. برای رسیدن به این هدف این پژوهش به چند فصل تقسیم شده است که در فصل اول سعی بر آن است تحت عنوان کلیات تحقیق به بیان مساله، اهمیت و ضرورت، اهداف، سئوالها پرداخته شود و در فصل دوم تحت عنوان  چارچوب نظری تحقیق و بیان مباحث نظری پیرامون آزادی به  معنی مفاهیم و تفسیرهایی از مفهوم آزادی و تحقیقات انجام شده توجه شده است. درفصل سوم  مفهوم آزادی در آراء هایک وراهکارهای دست یابی به آن و در فصل چهارم مفهوم آزادی درآراء رالز و راهکارهای دست یابی به آن مطرح است. درفصل پنجم  به وجوه اشتراک و افتراق آراء هایک و رالز درباره مفهوم آزادی توجه شده است و در فصل ششم خلاصه، نتایج و پیشنهادات در مورد این پژوهش ارائه گردیده است.

دراین پژوهش سعی بر آن بود تا با رویکردی علمی و با بهره گرفتن از شیوه ای توصیفی و تحلیلی آراء هایک و رالز در مورد مفهوم آزادی به صورت تطبیقی بررسی شود. در این راستا از منابع و ماخذ گسترده ای شامل کتب، مقالات، فصل نامه ها و… از دیدگاه ها و نظرات بسیاری بهره برداری شده است، بدین سبب این پژوهش می توان یکی از منابع مفید در حوزه اندیشه سیاسی و شناخت آراء هایک و رالز باشد اما این پژوهش نیز مانند هر پژوهش دیگری عاری از ایراد و انتقاد نیست.

 

 

فصل اول

 کلیات تحقیق

  
بیان مسئله تحقیق

هایک و رالز دو تن از فیلسوفان سیاسی غرب در قرن بیستم هستند و شناخت و درک صحیح مبانی فکری آنان دارای اهمیت می باشد. آزادی از جمله مفاهیم بنیادینی است که آن دو اندیشمند پیرامون آن نظراتی ارائه نمود ه اند، لذا شناخت این مفهوم به صورت تطبیقی در آراء هایک و رالز حائز اهمیت است.

آزادی طبق نظر برخی ازواژه اوستایی آزاته و یا واژه پهلوی آزاتیه  گرفته شده است. قدیمی ترین تعابیر در مورد آزادی در آثار اندیشمندان یونان باستان آمده است. ماده 4 اعلامیه حقوق بشرو شهروند که در سال 1789 به دنبال انقلاب کبیربه وسیله مجلس موسسان فرانسه به تصویب رسید آزادی را چنین تعریف کرده است: آزادی عبارت است ازاختیارانجام هرآنچه به شخص دیگر آسیب نرساند. از این رو بهره گیری هر فرد از حقوق طبیعی خویش هیچ محدودیتی ندارد مگر حدودی که بهره مندی دیگر اعضای جامعه از همان حقوق را تضمین می کند، تعیین این حدود تنها برعهده قانون است(سن، 25:1389). آزادی برای حفظ سلامت جامعه و جلوگیری از سوء‌استفاده از قدرت و موقعیت ضروری می باشد.

دو موضوع مهم و اساسی زندگی هایک نخست آزادی و دوم نظم است و به عقیده وی آزادی مهمترین دستاورد تمدن مدرن و در عین حال شرط لازم برای دوام و بقای آن است. منظور وی از آزادی عمدتا آزادی سیاسی و مدنی فردی (محدود کردن قدرت دولت توسط قانون) است و معتقد است حکومت قانون اندیشه مرکزی آزادی سیاسی را تشکیل می دهد ودرمقابل رالز برای نهادینه‌شدن دموکراسی و آزادی، تحقق برابری « عدالت اجتماعی» را یک اصل می‌داند و می گوید حکومت قانون پیوند نزدیکی با آزادی دارد، بنابر آنچه گفته شد تطبیق مفهوم آزادی در اندیشه هایک و رالز مسئله این پژوهش است.

محوراصلی اندیشه هایک برمحورارزشهای لیبرالیسم راستین و آزادی های فردی تضمین شده و موکد در آن شکل گرفته است. آزادی فردی در مفهومی که هایک ازآن دارد زاییده و مخلوق قانون است و بیرون از جامعه مدنی نمی تواند وجود داشته باشد و حکومت قانون اگر درست فهمیده و به صورتی منسجم به اجرا گذاشته شود بایستی لزوما حافظ آزادی فردی باشد، درمقابل جان رالز درصدد آشتی میان عدالت اجتماعی و آزادی فردی می باشد، از دید اواصل اول عدالت از آزادی برابروفرصت های برابردفاع میکند، به عبارت دیگر در اصل اول که اصل بیشترین آزادی برابر خوانده می شود حقوق سیاسی و مدنی هر کس با دیگران برابر است. آزادی های اساسی را تنها می‌توان به خاطر خود آزادی محدود کرد.

هایک آزادی فردی را درساخت مناسبات اقتصادی جامعه مهمتر و کارسازترازعدالت اقتصادی در زمینه توزیع درآمد می داند و پیشنهاد قطعی رالز این است که در صورت وجود تضاد بین آزادی و نیازهای اقتصادی، آزادی باید حق تقدم بی چون و چرا داشته باشد. محوراندیشه سیاسی هایک مفهوم آزادی است و به نظر وی آزادی صرفا ارزش نیست بلکه منبع و شرط اخلاقی ترین ارزش هاست. ارزش آزادی در امورپیش بینی نا پذیری است که از تحقق آن ناشی می شود. آن آزادی که پیشاپیش آثار مثبتش معلوم باشد آزادی نیست. او هوادار مفهوم منفی آزادی است، آزادی بدین معنا فقدان و نفی شرایط نا مطلوب است. وی معتقد است که  آزادی وسیله ای  برای  رسیدن به یک هدف عالی سیاسی نیست،  بلکه خود همان هدف عالی سیاسی است. در مقابل ازجمله مشهورترین تئوری‌ها پیرامون عدالت و آزادی در غرب جدید  تئوری عدالت جان رالز می‌باشد که کالبد اصلی آن را مفهوم آزادی تشکیل می‌دهد، بطوری که اگر دکترین آزادی را از تئوری عدالت او جدا کنیم آنچه بر جا می‌ماند  مدّلل و قابل دفاع نخواهد بود. وی معتقد است همیشه می توان آزادی را با استناد به اقلام سه گانه توضیح داد: کارگزاران آزاد، حدود یا قیودی که آنها از آن حدود و قیود آزاد و رها هستند و آنچه آنها آزادند انجام دهند یا ندهند. وی می گوید مهم است که بدانیم آزادی های اساسی باید به مثابه یک کل یا یک نظام ارزیابی شوند، یعنی ارزش یکی از آزادی ها به طورمعمول به مشخص کردن آزادی های دیگر بستگی دارد و این همبستگی باید عموماً در تدوین چا رچوب یک قانون اساسی و قانونگذاری مطمح نظر قرار گیرد، روشن است که هر گاه آزادی ها بدون محدودیت باشند با یکدیگر تصادم می‌کنند.

با توجه باینکه مفهوم آزادی علیرغم گذشت سالیان زیاد از بررسی و کنکاش بشرهیچگاه از صدرموضوعات مجادله ای چه درفضای کاملاً آکادمیک و چه درفضای کاملاً عمل گرا خارج نشده و اهمیت یگانه خود را حفظ کرده وتعابیر و تفاسیر مختلفی از ان ارائه گردیده و یكی از مناقشه‌انگیزترین بحث های روزگار ما و یک نیازحیاتی و فراتر از آن یک حق بزرگ است، بدین جهت شناخت این مفهوم به صورت تطبیقی در آرائ  این دو اندیشمند حائز اهمیت است. حال باید دید که آیا میتوان وجوه اشتراک و افتراق را پیرامون مساله آزادی در نظریات این دو اندیشمند یافت و از آن به عنوان ابزاری برای درک بهتر از مفهوم آزادی و باز کردن افق های تازه ای در آزادی استفاده کرد یا خیر.

 

عنوان                                                                                                                          صفحه

مقدّمه……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 1

1. فصل اوّل: کلّیات و روش­شناسی

1-1. بخش اوّل: کلّیات……………………………………………………………………………………………………………………… 3

1-1-1.  طرح مسأله…………………………………………………………………………………………………………………… 3

1-1-2.  سؤال­های تحقیق………………………………………………………………………………………………………….. 4

1-1- 2-1. سؤال اصلی………………………………………………………………………………………………………… 4

1 -1-2-2. سؤال­­های فرعی…………………………………………………………………………………………………. 4

1-1-3. ضرورت انجام تحقیق…………………………………………………………………………………………………….. 5

1-1-4. پیشینه­ی انجام تحقیق………………………………………………………………………………………………….. 6

1-1-5. فرضیه ­ها و خطوط راهنمای بحث………………………………………………………………………………… 8

1-1-6. هدف­ها …………………………………………………………………………………………………………………………… 8

1-2. بخش دوم: روش انجام تحقیق و قلمرو آن…………………………………………………………………………….. 9

1-2-1. مقدّمه……………………………………………………………………………………………………………………………… 9

1-2-2. روش تحلیل گفتمان…………………………………………………………………………………………………… 10

1-2-3. نقد و ارزیابی روش تحلیل گفتمان…………………………………………………………………………….. 12

1-3. بخش سوم: ساماندهی تحقیق……………………………………………………………………………………………… 13

 

 عنوان                                                                                                                          صفحه

2. فصل دوم: تحلیل فضای فکری اجتماعی حاکم بر عصر مشروطه

2-1. بخش اوّل: ایران در آستانه­ی تغییر……………………………………………………………………………………… 14

2-1-1. خودباختگی در برابر غرب………………………………………………………………………………………….. 15

2-1-2. آغاز تحوّلات اجتماعی در ایران…………………………………………………………………………………. 21

2-1-3. پیدایش مدارس جدید در ایران…………………………………………………………………………………. 21

2-1-4. رواج انتشار روزنامه­ها و جراید……………………………………………………………………………………. 22

2-1-5. تأسیس دارالفنون و سفرنامه­­های فرنگ…………………………………………………………………….. 28

2-2. بخش دوم: مشروطه و روشنفکری……………………………………………………………………………………….. 28

2-2-1. مفهوم روشنفکری……………………………………………………………………………………………………….. 29

2-2-2. خاستگاه مفهوم روشنفکری……………………………………………………………………………………….. 30

2-2-3. روشنفکری در مشروطه………………………………………………………………………………………………. 32

 

3. فصل سوم: شعر طنز و معروف­ترین شاعران طنزپرداز عصر مشروطه

3-1. بخش یکم: شعر طنز …………………………………………………………………………………………………………… 38

3-1-1. کلّیات…………………………………………………………………………………………………………………………… 38

3-1-2.تعریف طنز……………………………………………………………………………………………………………………. 39

3-1-3. نگاهی به جایگاه طنز در ادبیّات پیش از مشروطیّت……………………………………………….. 40

3-2. بخش دوم: معروف­ترین شاعران طنز­پرداز عصر مشروطه…………………………………………………… 44

3-2-1. ایرج­میرزا……………………………………………………………………………………………………………………… 45

3-2-2. سیّد اشرف­الدّین قزوینی( نسیم شمال)……………………………………………………………………. 48

3-2-3. میرزاده­ عشقی…………………………………………………………………………………………………………….. 51

 

عنوان                                                                                                                          صفحه

3-2-4. عارف قزوینی………………………………………………………………………………………………………………. 53

3-2-5. میرزا علی اکبرخان دهخدا…………………………………………………………………………………………. 55

3-2-6. ادیب­الممالک فراهانی ………………………………………………………………………………………………… 57

 

3-2-7. ابوالقاسم لاهوتی………………………………………………………………………………………………………….. 60

3-2-8. ملک­الشّعرای بهار………………………………………………………………………………………………………… 62

3-2-9. فرّخی یزدی…………………………………………………………………………………………………………………. 65

 

4. فصل چهارم:تحلیل گفتمان مفاهیم اساسی طنز در شعر مشروطه

4-1. بخش اوّل: تحلیل گفتمان و شاخص ­ها………………………………………………………………………………… 69

4-1-1. شاخص ­های تحلیل گفتمان………………………………………………………………………………………… 70

4-1-1-1. واژگان (منفی – مثبت)……………………………………………………………………………………. 70

4-1-1-2.  قطب‌بندی ( غیرسازی)………………………………………………………………………………….. 70

4-1-1-3.  پیش­فرض‌ها…………………………………………………………………………………………………….. 71

4-1-1-4. دلالت‌های ضمنی شعر (تلقین و تداعی)………………………………………………………… 71

4-2. بخش دوم: تحلیل گفتمان مسائل اساسی طنز در شعر معروف­ترین شاعران مشروطه…… 71

4-2-1. ایرج­میرزا……………………………………………………………………………………………………………………… 71

4-2-2. سیّد اشرف­الدّین حسینی………………………………………………………………………………………….. 74

4-2-3. میرزاده­ عشقی…………………………………………………………………………………………………………….. 81

4-2-4. عارف قزوینی……………………………………………………………………………………………………………….. 86

4-2-5. میرزا علی اکبرخان دهخدا…………………………………………………………………………………………. 89

 

عنوان                                                                                                                          صفحه

4-2-6. ادیب­الممالک فراهانی………………………………………………………………………………………………….. 92

4-2-7. ابوالقاسم لاهوتی………………………………………………………………………………………………………….. 96

4-2-8. ملک­الشّعرای بهار………………………………………………………………………………………………………… 99

4-2-9. فرّخی یزدی……………………………………………………………………………………………………………… 105

4-2-10. جدولِ برآیند گفتمان کلان حاکم بر شعر طنز در عصر مشروطه…………………….. 109

 

5. فصل پنجم: جمع­بندی و نتیجه ­گیری

5-1. مشروطیت و قانون­گرایی……………………………………………………………………………………………………. 110

5-2. آزادی و استبدادستیزی…………………………………………………………………………………………………….. 112

5-3. مساوات و نقد فاصله­ی طبقاتی………………………………………………………………………………………….. 113

5-4. زن متجدّد و زن سنّتی………………………………………………………………………………………………………. 115

5-5. میهن پرستی و مقابله با نفوذ استعمار………………………………………………………………………………. 116

5-6. تأکید بر تجدّد، عقل­گرایی و خرافه­زدایی…………………………………………………………………………. 117

5-7. نتیجه ­گیری…………………………………………………………………………………………………………………………. 119

فهرست منابع……………………………………………………………………………………………………………………………………… 121

 

 

چکیده

عصر مشروطه به عنوان اوّلین گام و خیز جامعه­ ایرانی بر اساس اندیشه­ های نوین جریان روشنفکری یکی از برجسته‌ترین ادوار طنز در ایران از ابتدای پیدایش تا کنون به حساب می‌آید بنابراین شناخت دقیق ادبیّات طنز این دوره­ و تحلیل گفتمان حاکم بر آن ضرورت تام دارد و این امر از آنجا ناشی می‌شود که حوزه های مختلف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایرانِ کنونی ما همچنان دستخوش اهداف و تلاش­ های جریان روشنفکری است و تحلیل دقیق اوضاع کنونی ما و حرکت به سوی آینده، جز با شناخت عناصر ماهوی و گفتمانی عصر مشروطه امکان­ پذیر نخواهد­بود. بنابراین می‌توان گفت که بررسی اشعار و طنز این دوره می‌تواند راهگشایی برای شناختی دقیق از ابتدای تحولات یک قرن اخیر در ایران باشد.

بررسی و تحلیل گفتمان سوژه­ها و مفاهیم اساسی طنز در شعر مشروطه، به دلیل اهمیّت تأثیر­گذاری این سرودها بر تاریخ سیاسی و اجتماعی کشور است. هدف از این پژوهش، بررسی و تحلیل اصلی­ترین مفاهیم و سوژه­هایی است که در شعر طنز مشروطه وجود دارد و همچنین تأثیر آن بر فضای سیاسی اجتماعی ایران. در این پژوهش از روش تحلیل گفتمان استفاده شده ­است و از بررسی مفاهیم حاکم بر گفتمان شعر مشروطه این نتیجه گرفته می‌شود که میان گفتمان‌های استبدادی و آزادی، مساوات و فاصله­ی طبقاتی، زن متجدّد و زن سنّتی، میهن­پرستی و نفوذ استعمار، عقل­گرایی و خرافه، تغییری اساسی دیده می­ شود و همین اختلاف نظرها، موجب پویایی و حرکت طنز در عصر مشروطه ­می­گردد. در نهایت مشخّص می­گردد که مفاهیمی چون تجدّد، عقل­گرایی، میهن­پرستی، مساوات، مشروطیّت، قانون­گرایی و … از جمله مهم­ترین مضامینی است که شاعران طنز­پرداز عصر مشروطه، در شعر خود بدان پرداخته­اند.

واژگان کلیدی: شعر، طنز، مشروطیت، آزادی و قانون گرایی.

 

مقدّمه

بررسی و تحلیل گفتمان سوژه­ها و مفاهیم اساسی طنز در شعر مشروطه، از جوانب متعدّدی دارای اهمیّت است. شعر مشروطه تجلّی ذهنیّت­ها، باورها، ارزش­ها و آرمان­­های نخبگان جامعه­ ایرانی برای  تحوّل و عبور از کاستی­ها و مشکلاتی است که ایرانِ عصر قاجار با آن روبه­رو بوده ­است.

در قرن نوزدهم میلادی که تمدّن ایرانی – اسلامی به مرحله­ ای از انحطاط در ساحات مختلف سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی می­رسد و جامعه در زیر سایه­ی سنگین بی­تدبیری­ها و خودپرستی­هایِ حُکّام مستبد، در فلاکت و ناامنی دست­و­پا می­زند، چراهای متعدّدی در ذهن اندیشمندان ایرانی درخصوص عقب‌ماندگی­ها و کاستی­ها شکل می­گیرد. نیم­نگاهی به گذشته­ی باشکوه ایران باستان، شکوفایی تمدّن ایرانی در قرن چهارم و پنجم هجری، پس از ورود اسلام به ایران و دوران صفویه، نخبگان جامعه­ ایرانی را با توجّه به چیرگی قدرت صنعتی اروپایِ مُدرن پس از انقلاب صنعتی که ایرانی­ها طعم تلخ آن را اوّلین بار در شکست از روس­ها چشیده­ بودند، بر ضرورتِ گذار از وضعیّت آن روز متوافق کرد.

نهضت مشروطیّت محصول تحوّل­خواهی ایرانیان در سال 1285 هجری شمسی بود. در این وضع نابسامان، ادبیّات همچون همیشه، نقش پُررونقی را در حرکت جامعه­ ایرانی از وضعیّت موجود به نقطه­ی مطلوب بازی می­ کند و بسیاری از منوّرالفکر­ها برای ترویج عقاید و اندیشه­ های خود و انتقاد از ساختارهای فرهنگی و سیاسی حاکم، رو به ادبیّات می­آورند و با تکیه بر زبان ساده­ی ادبیّات و نزدیک به توده­های مردم، سعیِ وافری را برای پیشبرد اهداف مشروطه انجام می­دهند. شناخت ادبیّات این دوران و به­خصوص شعر آن، ارتباط وثیقی با شناخت و درک فضای سیاسی و اجتماعی عصر مشروطه دارد. در میان سبک­های ادبی شعری نیز، طنز به دلیل جذّابیت و همچنین ساختار منتقدانه­ی آن، یکی از اصلی­ترین اهرم­های جریان روشنفکری در کمک به اهداف نهضت مشروطه به حساب می ­آید تا با بهره­ گیری از ظرافت­های آن، یکی پس از دیگری سنگرهای پیش رو را فتح کنند و جامعه را از وضع نابسامان و رخوت­بار دوره­ قاجار عبور دهند.

در شعر طنز مشروطه، دگرشناسی اوج می­گیرد و مفاهیم اساسی همچون قانون­مداری، آزادی، وطن‌پرستی، خرافه­زدایی از جامعه، حقوق مردم، تجدّد و… به حدّ اعلای خود می­رسد. بسیاری از شعرا و طنزپزدازان مطرح در این مقطع، در مطبوعات مشغول به فعّالیّت می­شوند و در یک تعریف جامع، ادبیّات همچون خنجری برّنده در عمق جان جامعه فرو می­رود تا به زعم خود، کاستی­ها را جبران کند؛ به سستی­ها پایان دهد و انحطاط را به ترقّی و پیشرفت مبدّل سازد.

نگارنده با بضاعت اندک خویش در این تحقیق، تلاش دارد تا نمایی کلّی از گفتمان حاکم بر شعر طنز مشروطه و تأثیرات متقابل آن بر گفتمان عمومی جامعه در عصر مشروطه، ارائه دهد و ارتباط میان شعر طنز و تحوّلات سیاسی و اجتماعی آن دوران را واکاوی کند.

 

2-1- طرح و تبیین مساله. 2

1-3- پرسش های پژوهش… 3

1-4- فرضیه پژوهش… 3

1-5- متغیرهای پژوهش… 4

1-6- هدف پژوهش… 4

1-7- اهمیت و ضرورت پژوهش… 4

1-8- پیشینه پژوهش… 4

1-9- تعریف مفاهیم. 12

1-9-1- ژئوپلیتیک… 12

1-9-2- سیاست خارجی.. 13

1-9-3- قفقاز جنوبی.. 13

1-9-4- ایدئولوژی.. 14

1-10- روش پژوهش… 15

1-11- موانع و محدودیت های پژوهش… 15

1-12- سازماندهی پژوهش… 15

فصل دوم چارچوب نظری :سیاست خارجی.. 17

2-1-  مقدمه. 18

2-2- هدف گذاری در سیاست خارجی.. 18

2-2-1- مبنای هدف گذاری چیست؟. 19

2-3-  انواع اهداف در سیاست خارجی.. 21

2-3-1-  انواع اهداف از منظر زمان. 21

2-3-1-1- اهداف کوتاه مدت.. 21

2-3-1-2- اهداف میان مدت.. 21

2-3-1-3- اهداف بلند مدت.. 22

2-3-2-  انواع اهداف از منظر موضوعی.. 22

2-3-2-1- اهداف اقتصادی- مالی.. 22

2-3-2-2- اهداف فرهنگی- ایدئولوژیک… 24

2-3-2-3- اهداف امنیتی- دفاعی؛ 26

2-3-3- انواع اهداف از منظر گستردگی و شمول. 27

2-3-3-1- اهداف عام. 27

2-3-3-2- اهداف خاص… 27

2-3-4-  جمع بندی هدف گذاری در سیاست خارجی.. 28

2-4-  تعیین استراتژی در سیاست خارجی.. 29

2-5-جمع بندی.. 29

فصل سوم : روابط ایران و جمهوری آذربایجان. 31

3-1- طرح بحث.. 32

3-2- تاریخچه روابط.. 33

3-3- عوامل همگرا ساز. 34

3-3-1- برخورداری از دین و فرهنگی مشترک.. 34

3-3-2-  اشتراکات تاریخی و فرهنگی.. 34

3-3-3- ظرفیت های اقتصادی و ژئوپلتیکی.. 35

3-4- عوامل واگرا ساز. 35

3-4-1-  دریای خزر. 35

3-4-2- قره باغ. 36

 

3-4-3-  مسائل مذهبی و سیاسی.. 37

3-4-5- روابط با اسرائیل.. 38

3-5- تاثیر روابط جمهوری  آذربایجان با دیگر قدرت ها بر روابط با ایران. 40

3-6- جمع بندی فصل.. 41

فصل چهارم: قدرتهای منطقهای در منطقه قفقازجنوبی.. 43

4-1-ترکیه. 44

4-1-1-  طرح بحث.. 44

4-1-2-  سیاست خارجی ترکیه. 45

4-1-3- روابط ترکیه با جمهوری آذربایجان. 47

4-1-4-  رقابت های ایدئولوژیک در منطقه. 51

4-1-5-  رقابت اقتصادی.. 52

4-2- روسیه. 57

4-2-1- طرح بحث.. 57

4-2-2- سیاست خارجی روسیه. 58

4-2-3- روابط روسیه و جمهوری آذربایجان. 62

4-2-4- رقابت های ایدئولوژیک در منطقه. 64

4-2-5- رژیم حقوقی دریای خزر. 66

4-3- جمع بندی فصل.. 68

فصل پنجم: قدرتهای فرامنطقهای در قفقاز جنوبی.. 70

5-1- اسرائیل.. 71

5-1-1- طرح بحث.. 71

5-1-2- سیاست خارجی اسرائیل.. 72

5-1-3- روابط اسرائیل با آذربایجان. 75

5-1-4- رقابت های ایدئولوژیک… 79

5-1-5- رقابت اقتصادی.. 82

5-2-آمریکا 84

5-2-1- طرح بحث.. 84

5-2-2- سیاست خارجی آمریکا 85

5-2-3- روابط آمریکا و جمهوری آذربایجان. 88

5-2-4- رقابتهای ایدئولوژیک… 90

5-2-5- رقابت های اقتصادی.. 92

5-3- جمع بندی فصل.. 93

فصل ششم: فرجام. 96

1-6- بحث و نتیجه گیری.. 97

فهرست منابع. 104

 

 چکیده

نقش بازیگران منطقه ای و فرا منطقه ای درتداوم تنش در  روابط ایران و جمهوری آذربایجان

عبدالله بائی لاشکی

منطقه قفقاز­جنوبی به دلیل شرایط خاص جفرافیایی و مسائل سیاسی، تاریخی، نظامی و جامعه شناسانه از نقاط مهم و در عین حال بحران خیز جهان محسوب می شود. این منطقه به عنوان یک منطقه استراتژیک همسایه، اهمیت و اولویت بالایی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران دارد. روند تحولات در منطقه  پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و ایجاد جمهوری های جدید به گونه ای بوده که رقابت شدیدی جهت نفوذ در منطقه به وجود آمده است. در این میان جمهوری آذربایجان به عنوان یکی از کشور های مهم منطقه به دلیل برخورداری از موقعیت ژئوپلتیکی خاص آن و منابع غنی انرژی صحنه رقابت شدیدی میان قدرت های منطقه ای و فرا منطقه ای بوده است. با توجه به مشترکات مذهبی- تاریخی و همسایگی آن با ایران انتظار می رفت دو کشور روابط متعادلی را تجربه کنند ولی روابط آنها همواره با تنش همراه بوده است. دراین نوشتار سعی می شود به چرایی این موضوع پرداخته شود و به این سوالات پاسخ داده شود که  علی رغم وجود مشترکات فراوان میان ایران و جمهوری آذربایجان، چه عواملی سبب شد در بیست سال گذشته دو کشور روابط تنش آلودی را تجربه کنند؟ اهداف و منافع قدرت های منطقه ای و فرا منطقه ای در منطقه قفقاز چگونه بر روابط دو کشور تاثیر گذاشت؟، پاسخ داده شود. که فرضیه این نوشتار فرضیه این پژوهش سیاست ها و اهداف قدرتهای منطقه ای و فرامنطقه ای را اصلی ترین عمال شکل گیری و تداوم تنش در روابط دو کشور معرفی می کند. دامنه این نوشتار کشورهای ترکیه و روسیه به عنوان بازیگران مهم منطقه ای و آمریکا و اسراییل به عنوان بازیگران فرا منطقه ای را در بر می گیرد.

واژگان کلیدی:

ایران،  جمهوری آذربایجان، قفقاز جنوبی، قدرتهای منطقه ای و فرامنطقه ای، ایدئولوژی

 

-1– مقدمه

پیش از آنكه سرزمین­های ایران در قفقاز در اوایل قرن نوزدهم به روسیه تزاری تسلیم شود، ارمنستان، گرجستان و آن­چه امروزه جمهوری آذربایجان خوانده می شود بخشی ازامپراطوری ایران بودند. اما تاریخ به تنهایی نمی ­تواند روابط امروز تهران با این كشورها را توضیح دهد. در این مورد ملاحظات دیگر، مانند موقعیت اقتصادی، جغرافیایی و سیاسی این كشورها را نیز باید در نظر گرفت.  ایران یكی از اولین كشورهایی بود كه پس از فروپاشی اتحاد شوروی، كشورهای نواستقلال قفقاز و آسیای مركزی را به رسمیت شناخت. در برخی از این كشورها مانند جمهوری آذربایجان، نگاه بدبینانه­ای نسبت به ایران وجود داشته است .هرچند بدبینی اولیه بیشتر از میان رفته و فهم واقع بینانه تری از منافع و سیاست­های ایران درمنطقه جایگزین آن شده است، اما روابط ایران با بیشتر این كشورها همچنان با حد مطلوب فاصله دارد. با وجود تاریخ و مذهب مشترک، ایران و جمهوری آذربایجان همسایگانی دور ازهم باقی مانده اند. با این حال، ایران با ارمنستان روابط نزدیک و دوستانه­ای برقرار كرده است .تنها کمی پس از استقلال ارمنستان، ایران این کشور را به رسمیت شناخت و با ایروان روابط دیپلماتی برقرار كرد. در حقیقت، ارمنستان تنها كشور در میان همسایگان ایران است كه ایران با آن پیوندهایی نزدیک و روابطی بی تنش دارد. ارمنستان با وجود داشتن روابط نزدیک با ایالات متحد آمریكا و كشورهای اروپایی، از رأی دادن علیه ایران در سازمان­های بین المللی خودداری كرده و تحریم­های وضع شده علیه ایران بر سر موضوع هسته­ای را تأیید نكرده است. روابط نزدیک میان دو كشور ممكن است عجیب به نظر برسد. ایران كشوری وسیع با اکثریتی شیعه و کشوری چند قومی و چند فرهنگی و از جایگاه ویژه ای در ژئوپولتیک جهان برخوردار است. ایران خود را به عنوان دولتی مذهبی معرفی كرده است كه سیاست اعلانی­اش براولویت همكاری با كشورهای مسلمان قرار دارد. از زمان تأسیس جمهوری اسلامی در سال1357، تأكید بر اسلام و به ویژه تشیع، امری پایدار در سیاست خارجی ایران بوده است .حال آن که این روابط سبب بروز مشکلاتی در روابط دیگر کشور کشور منطقه با ایران نیز گشته است. روابط ایران با ارمنستان و روابط جمهوری آذربایجان با کشور­های غربی سبب گشته که دو کشور روابط همگرایانه ای را با هم نداشته باشند و همین امر سبب گردیده که این نوشتار به بررسی روابط دو کشور و عوامل تاثیر گذار با آن بپردازد.

2-1- طرح و تبیین مساله

ایران و جمهوری آذربایجان به اقتضای ملاحظات ژئوپلتیکی و به اعتبار اشتراکات تاریخی و فرهنگی در یکصد سال اخیر ارتباطات و مراودات نزدیکی با یکدیگر داشته اند، این ارتباط و تعامل چه در دوران وابستگی سیاسی جمهوری آذربایجان به اتحاد شوروی به عنوان یکی از اجزای جنوبی این کشور و چه در دوران حیات و موجودیت مستقل آن به عنوان یک واحد سیاسی، همواره بخش مهمی از گستره روابط خارجی دو طرف را تشکیل داده است. به همین دلیل بررسی روابط خارجی ایران در سال­های گذشته نسبت به مناطق پیرامونی و همجوار بدون بررسی جامع و کامل روابط این کشور با جمهوری آذربایجان امکان پذیر نخواهد بود. در واقع درک صحیح ملاحظات سیاست خارجی ایران در سال­های گذشته و عوامل تاثیر گذار بر آن در حوزه روابط با مناطق همجوار مستلزم بررسی روابط این کشور با جمهوری آذربایجان است. چرا که این جمهوری یکی از مهم ترین همسایگان شمالی کشور محسوب می­ شود و در حال حاضر نیز حجم قابل توجهی از ظرفیت سیاست خارجی ایران به این کشور اختصاص یافته است. البته طبیعی است که تا قبل از فروپاشی شوروی محدودیت­های ناشی از عدم استقلال در حوزه سیاست خارجی در جمهوری آذربایجان از یک طرف و تلاش حکومت شوروی در زمینه جدا کردن جمهوری های منطقه آسیای مرکزی از هویت دینی و تاریخی خود مشکلات فراوانی را برای توسعه روابط ایران و جمهوری آذربایجان پدید آورده بود. پس از فروپاشی شوروی و به استقلال رسیدن جمهوری آذربایجان توانایی مناسبی برای بسط روابط دو طرف به وجود آمد. با این حال وجود پاره ای مسائل و ملاحظات سیاسی در کنار نقش منفی و مداخله جویانه کشورهای خارجی به مثابه متغییرهای بازدارنده مانع از توسعه کامل روابط دو کشور تا حد تکمیل نهایی ظرفیت این روابط در سال­های اخیر شده است. دو کشور در زمینه ­های رژیم حقوقی دریای خزر، مساله ناگرنو قره باغ، مسائل امنیتی منطقه، حضور اسرائیل در منطقه و اتهاماتی که دو طرف در زمینه جاسوسی به یکدیگر وارد می کنند، دچار اختلاف هستند. از سوی  پس از فروپاشی شوروی و رقابت به وجود آمده در این منطقه  پای بسیاری از قدرت­ها را در این منطقه باز کرد که به نوعی سبب شکل گیری رقابتی شدید در منطقه گشت. در این میان کشور جمهوری آذربایجان به لحاظ منابع انرژی و همسایگی با روسیه و ایران و دریای خزر از اهمیت بیشتری برخوردار گردید. در این نوشتار سعی می گردد به بررسی قدرت­های حاضر در منطقه و روابط آنها با جمهوری آذربایجان و تاثیر این روابط در روابط ایران و جمهوری آذربایجان پرداخته شود.