چکیده

در دنیای کنونی، برنامه‌ریزی استراتژیک به عنوان بنایی مهم برای توسعه محسوب می‌شود و لازم است که مدیران فعلی و آتی با کسب آگاهی کافی از ارکان آن بتوانند به شیوه علمی آنرا بکار ببندند. به طور کلی برنامه‌ریزی استراتژیك، تدوین برنامه‌های طولانی مدت به منظور مدیریت مؤثر بر فرصتها و تهدید‌‌های محیطی با در نظر گرفتن قوت ها و ضعف‌های داخلی می باشد. از آنجا که صنعت گردشگری به عنوان صنعتی پویا ، بخش مهمی از فعالیت های اقتصادی کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه را به خود اختصاص داده است ، اهمیت توجه به تدوین راهبردها برای موفقیت مقصدها دو چندان شده است.

از اینرو، در این تحقیق سعی شد با بکارگیری مدل برنامه ریزی استراتژیک فرد.آر.دیوید ، راهبردهای توسعه مقصد گردشگری شهر تهران شناسایی و اولویت بندی شود. بدین منظور با بهره گرفتن از روش دلفی در طی سه مرحله از خبرگان و متخصصان گردشگری شهر تهران در زمینه شناسایی عوامل محیط داخلی وخارجی ( فرصت ها،تهدیدها، نقاط قوت و نقاط ضعف ) و تعیین رتبه و ضریب اهمیت هر یک ، نظرسنجی شده ونتایج این نظرسنجی با بهره گرفتن از روش آماری کای دو و شاخص های فراوانی و میانگین مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفت. سپس با بهره گرفتن ازمدل فرد.آر.دیوید ، فرایند تدوین راهبرد طی شدکه در نهایت 8 راهبرد رقابتی به ترتیب نمره نهایی اولویت بندی شدند.

واژگان کلیدی تحقیق:

برنامه ریزی استراتژیک (Strategic Planning)، برنامه ریزی گردشگری (Tourism Planning)، مقصد (Destination)، توسعه (Development)، دلفی (Delphi)، نقاط قوت وضعف، فرصت ها و تهدیدها (SWOT)

EMAIL: SZ1360@yahoo.com

فصل اول

مقدمه. 2

1-1- بیان مسئله. 2

2-1- اهمیت و ضرورت موضوع. 3

3-1- گزاره های تحقیق.. 5

1-3-1- پرسش های اصلی و فرعی.. 5

2-1-3- فرضیه تحقیق.. 5

4-1- هدف های تحقیق.. 5

5-1 – قلمرو تحقیق.. 6

1-5-1- قلمرو مکانی تحقیق.. 6

2-5-1- قلمرو زمانی تحقیق.. 6

6-1- روش شناسی تحقیق.. 6

1-6-1- نوع تحقیق.. 6

2-6-1- روش های گردآوری داده ها 6

3-6-1- روش نمونه گیری و تخمین حجم جامعه. 6

4-6-1- روش های تحلیل داده ها 7

7-1- پیشینه تحقیق.. 7

8-1- نقشه راه 11

9-1- شرح واژه ها و اصطلاحات تحقیق.. 12

10-1- موانع ومحدودیتهای تحقیق.. 15

مقدمه. 18

1-2- بخش اول. 18

1-1-2- گردشگری.. 18

2-1-2- گردشگری و رویکرد سیستمی.. 20

3-1-2- برنامه‌ریزی گردشگری.. 21

4-1-2- تعاریف برنامه‌ریزی گردشگری.. 22

5-1-2- ویژگی های برنامه ریزی گردشگری.. 22

6-1-2- فرایند برنامه ریزی گردشگری.. 23

7-1-2- رویکردهای برنامه‌ریزی گردشگری.. 25

8-1-2- نظام گردشگری.. 25

9-1-2- عرضه و تقاضای گردشگری.. 27

1-9-1-2- عرضه گردشگری.. 28

2-9-1-2- تقاضای گردشگری.. 29

10-1-2- تاریخچه و مفهوم توسعه. 32

1-10-1-2- تئوری‌های توسعه. 34

2-10-1-2- توسعه پایدار. 35

3-10-1-2- توسعه گردشگری پایدار. 37

4-10-1-2- الگوی توسعه همبافته گردشگری.. 38

12-1-2- مقصد و جامعه گردشگری.. 39

1-12-1-2- ذینفعان توسعه گردشگری.. 40

13-1-2- معیارهای کلیدی توسعه مقصد. 40

14-1-2- دلایل پیچیدگی مدیریت مقصدها 41

1-14-1-2- چرخۀ عمر گردشگری.. 42

2-14-1-2- ظرفیت تحمل.. 44

3-14-1-2- شاخص رنجش داکسی 45

15-1-2- عوامل موثر بر توسعه مقصد گردشگری.. 46

1-15-1-2- عوامل محیط داخلی مؤثر بر مقصد گردشگری.. 46

 

 

2-15-1-2- عوامل محیط خارجی مؤثر بر مقصد گردشگری.. 49

16-1-2- مدیریت استراتژیک گردشگری.. 53

2-2- بخش دوم. 54

1-2-2- تعاریف و مفاهیم راهبرد. 54

1-1-2-2- معنای لغوی.. 54

2-1-2-2- معنای اصطلاحی.. 54

3-2-2- مفهوم مدیریت استراتژیک… 56

4-2-2- تعریف مدیریت استراتژیک… 57

5-2-2- ویژگی های مدیریت اسراتژیک… 58

6-2-2- سطوح مدیریت استراتژیک… 59

7-2-2-مزایای مدیریت استراتژیک… 61

8-2-2- مراحل مدیریت استراتژیک… 62

9-2-2- اصطلاحات کلیدی در مدیریت استراتژیک… 63

10-2-2- مدل فرایند مدیریت استراتژیک… 65

11-2-2- چارچوبی جامع برای تدوین استراتژی.. 69

12-2-2- برنامه‌ریزی استراتژیك… 73

13-2-2- ویژگی‌های برنامه‌ریزی استراتژیك… 73

14-2-2- برنامه‌ریزی استراتژیک و تفاوت آن با سایر روش‌های برنامه‌ریزی.. 74

15-2-2- فرایند برنامه‌ریزی استراتژیک… 76

16-2-2- مدل‌های برنامه‌ریزی استراتژیک… 77

1-3-2- پیشینه تاریخی.. 81

2-3-2- جغرافیای طبیعی.. 83

3-3-2- شرایط اقلیمی.. 85

4-3-2- سازمان فضایی و پهنه بندی شهر تهران. 86

5-3-2- گردشگری تهران. 90

6-3-2- فرهنگ و هنر. 91

7-3-2- جاذبه های استان تهران. 92

8-3-2- حیات وحش ومناطق حفاظت شده 93

9-3-2- صنایع دستی استان تهران. 94

جمع بندی ادبیات تحقیق.. 95

مقدمه. 98

1-3- بخش اول. 98

1-1-3- فرایند اجرای تحقیق.. 98

2-1-3- روش تحقیق.. 100

1-2-1-3- روش دلفی.. 100

2-2-1-3- ویژگی های روش دلفی.. 101

3-1-3- سؤال تحقیق.. 101

4-1-3- طرح تحقیق.. 102

5-1-3- نمونه تحقیق.. 103

6-1-3- انجام دور اول دلفی.. 105

7-1-3- انجام دور دوم دلفی.. 105

8-1-3- انجام دور سوم دلفی.. 106

9-1-3- روش تحلیل داده‌ها 106

10-1-3- روش و ابزار گردآوری داده ها 106

11-1-3- روایی و پایایی روش دلفی.. 107

1-11-1-3- روایی و پایایی در این تحقیق.. 108

2-3- بخش دوم. 108

1-2-3- فرایند تدوین استراتژی.. 109

1-1-2-3- مرحله ورودی.. 109

2-1-2-3- مرحله مقایسه. 112

3-1-2-3- مرحله تصمیم‌گیری.. 114

1-4- اطلاعات جمعیت شناختی پانل خبرگان. 116

1-1-4- جمع بندی اطلاعات جمعیت شناختی پاسخ دهندگان. 120

2-4- تحلیل داده های حاصل از روش دلفی.. 120

3-4- نتایج مرحله اول دلفی.. 122

4-4- نتایج مرحله دوم دلفی.. 127

5-4- نتایج مرحله سوم. 130

6-4- چارچوب تحلیلی برای تدوین استراتژی ها 133

7-4- مرحله اول : مرحله ورودی.. 133

9-4- مرحله سوم: مرحله تصمیم گیری.. 140

10-4- نگاه کلی به شهرستان تهران. 144

11-4- لیست جاذبه های شهر تهران. 147

12-4- روستاهای هدف شهرستان های اطراف شهر تهران. 149

13-4- شبکه حمل ونقل.. 151

12-4- نمودارهای اقامتگاه ها و مراکز پذیرایی.. 153

جمع بندی.. 156

مقدمه. 161

1-5- جمع بندی یافته‏های تحقیق.. 162

2-5- ویژگی‏های پانل خبرگان. 169

1-2-5- نتایج به دست آمده در مرحله مقدماتی روش دلفی.. 170

2-2-5- نتایج مرحله دوم دلفی.. 170

3-2-5- نتایج مرحله سوم دلفی.. 170

4-2-5- نتایج بدست آمده از چارچوب تدوین استراتژی مدل فرد.آر.دیوید. 171

3-5-محدودیت‏های تحقیق.. 174

4-5- پیشنهادات.. 175

1-4-5- پیشنهادات حاصل از نتایج تحقیق.. 175

2-4-5- پیشنهادات برای تحقیقات آتی.. 177

مقدمه

فصل اول این پایان نامه به بیان کلیات طرح تحقیق می پردازد که با مطالعه آن مفهوم و ساختار موضوع تحت بررسی مشخص خواهد شد. در انتهای این فصل خواننده قادر خواهد بود تا اطلاعات کافی از بخش های مختلف این فصل که شامل بیان مسئله، ضرورت واهمیت تحقیق ، پیشینه تحقیق، اهداف، سوالات، روش شناسی، قلمرو تحقیق ، فرایند انجام تحقیق، واژگان اختصاصی طرح تحقیق وموانع و محدودیت های تحقیق می باشد را بدست آورد. لازم به ذکر است که بخش های اصلی فوق در فصل های بعدی به صورت کامل تری تشریح شده است.

1-1- بیان مسئله

توسعه اقتصادی در هر کشوری نیازمند سرمایه گذاری در بخش ها و فعالیت های مختلف اقتصادی آن کشور است و بدون سرمایه گذاری در طرح های زیر بنایی و روبنایی ، نمی توان انتظار گسترش اشتغال، تولید و رفاه اقتصادی را داشت . برای تحقق این مهم ، امروزه بسیاری از کشورهای جهان ،تمایل شدیدی به جذب سرمایه های خارجی پیدا کرده اند . سرمایه گذاری در زیرساخت های گردشگری و استفاده از توان های بالقوه منطقه ای به منظور جذب گردشگر ،یکی از راه های مناسب بدین منظور است. توسعه گردشگری به عنوان مجموعه فعالیت های اقتصادی ،تاثیر بسزایی در تقویت بنیان های اقتصادی جوامع دارد(ابراهیم زاده،آقاسی زاده،108:88). آگاهی جوامع از اینکه گردشگری منبع درآمد ارزی بسیار مناسب و قابل ملاحظه ای در اختیار اقتصاد یک کشور قرار میدهد باعث شده است که گردشگری مفهومی بسیار گسترده در ابعاد اجتماعی،اقتصادی و فرهنگی پیدا کند و به عنوان یک صنعت تلقی شود(طهماسبی پاشا و مجیدی،1384).

بسیاری از کشورها این صنعت پویا را به عنوان منبع اصلی درآمد،اشتغال ،رشد بخش خصوصی و توسعه ساختار زیربنایی می دانند که باعث تبادلات فرهنگی نیز می شود. در حال حاضر گردشگری به عنوان گسترده ترین صنعت خدماتی جهان نامیده شده است(کاظمی1386) که منافعی از جمله افزایش GDP،ارزآوری ،ایجاد اشتغال ،افزایش درآمد های دولت،حفظ محیط زیست ،بهبود رفاه اجتماعی ،حفظ میراث فرهنگی ،تبادل فرهنگی و تقویت فرهنگ بومی را به همراه دارد.افزون بر این بسیاری از برنامه ریزان و سیاستگزاران توسعه نیز از این صنعت به عنوان رکن اصلی توسعه پایدار یاد می کنند. این مهم باعث شده است در سطح بین الملل رقابتی نزدیک و فشرده در پی افزایش بیش از پیش منافع و عواید خاص از فعالیتهای گردشگری به وجود آید. باید توجه داشت که توسعه صنعت گردشگری به ویژه برای کشورهای در حال توسعه که با معضلاتی همچون بیکاری بالا ،محدودیت منابع ارزی و اقتصاد تک محصولی مواجه اند از اهمیت بیشتری برخوردار است. با توجه به اینکه ساختار اقتصادی ایران بعد از اکتشاف و بهره برداری از منابع نفتی به شدت متکی به صادرات نفت و درامد نفتی حاصل از آن بوده است و تلاش های صورت گرفته برای خروج از این وضعیت و اتخاذ سیاست های اقتصادی غیر نفتی نتیجه چندانی در بر نداشته است ، اینک برای ایجاد توسعه ای همه جانبه و پایدار و همچنین جایگزینی منبع جدید کسب درامد به جای منابع نفتی در کشور ، توسعه صنعت گردشگری اهمیت می یابد(ابراهیم زاده و آقاسی زاده،109:88). چرا که ایران سرزمینی چهار فصل با تمدنی چند هزار ساله است(زنگی آبادی ودیگران،1:1389). اما بااین وجود هنوز نتوانسته است جایگاه واقعی خود را در دنیا بدست آورد . بر اساس امارهای ارائه شده سالانه حدود 3 میلیارد سفر انجام می شود که حدود 700 میلیون آن بین کشوری و 800 میلیون مسافرت داخلی است. از مجموعه این سفرهای بین کشوری ، سهم ایران یک میلیون و پانصد هزار سفر یعنی حدود 2. از سهم جهانی است(پورکاظمی و رضایی،28:85).

بررسی در خصوص وضعیت صنعت گردشگری ایران حاکی از آن است که به لحاظ سهم بخش گردشگری از تولید ناخالص داخلی ، کشور ایران در میان 174 کشور جهان رتبه 86 را به خود اختصاص داده است ، در زمینه سرمایه گذاری حوزه گردشگری در جهان رتبه 172 و در میان کشورهای خاورمیانه رتبه آخر را دارا می باشد(همان). بنابراین برای دستیابی به توسعه گردشگری ، تدوین راهبردهایی متناسب با عوامل محیطی مقصد گردشگری ضرورت می یابد. چرا که راهبردها می توانند تعیین کنند که چه نوع گردشگری و در کجا باید توسعه یابد ، چند هتل و همچنین تسهیلات دیگر باید افزوده شود و از چه نوع باید باشند، راهبردها می توانند موارد دیگر صنعت گردشگری را نیز در نظر بگیرند(نوحه گروحسین زاده،155:88).بدین منظور در این پایان نامه به موضوع تدوین راهبردهای توسعه مقصد گردشگری با رویکرد مدل فرد.آر.دیوید ( مطالعه موردی شهر تهران) پرداخته شده است .

2-1- اهمیت و ضرورت موضوع

   مدیران در عصر فرا صنعتی و توسعه تجارت جهانی با روندها و رویدادهای ناآشنا و غافلگیر کننده ای روبرو شده اند، در عصری که آهنگ شتابنده تغییر و حضور شرکتهای فرا ملیتی با شعار “جهانی فکر کن،منطقه ای عمل کن” فضای جدیدی از تحولات و نظری های مدیریت را خلق کرده است و قواعد محیط، رقابت سنتی را در هم ریخته است.نگرانی اصلی تحلیلگران و مدیران شناخت ماهیت تغییرات و اجرای راهبرد های اثربخش برای برخورد با چالشهای نوین است ،چالشهایی که راهکارهای مبتنی بر تجربیات گذشته پاسخگوی آنها نیست(رابینسون،1387). امروزه مدیران جهت برخورد اثر بخش با اینگونه چالشها که بر توانایی سازمان مورد نظرشان برای کسب سود و توسعه فعالیتها تاثیر میگذارد فرایند مدیریت راهبردی را مورد توجه قرار داده اند.آنها بر این باورند که فرایند مذکور به بهینه نمودن موقعیت شرکت در محیط رقابت کمک مینماید و به مدیران این توانایی را میدهد که تغییرات و دگرگونی ها را دقیقتر پیش بینی نموده ،آمادگی سازمان را در مقابل رویدادها و رخدادهای غیر قابل انتظار داخلی و خارجی افزایش دهد(همان). در حال حاضر مهمترین دغدغه اکثر سازمان ها ، تدوین و پیاده سازی استراتژی هایی است که موفقیت و بقای آنها را در شرایط متحول و پیچیده محیطی ، تضمین نماید. برنامه ریزی استراتژیک ابزاری را در اختیار سازمان ها می گذارد تا بتوانند تدوین و اجرای استراتژی را در وجوه مختلف سازمان دنبال کنند و بر عملکرد استراتژیک خود مدیریت داشته باشند(امینی وخبازباویل 19:88).

فرایند های مدیریتی ، به لحاظ تاریخی ، از پایان جنگ جهانی دوم بسیار پیچیده تر شده است . این پیچیدگی بازتاب رشد فزاینده رقابت ، درگیری بیشتر در اقتصاد و تجارت بین المللی است. فرایند های مذکور در دهه 1970 بسیار پیشرفت کردند . مفاهیم و ابزارهایی مانند : “طرح های بلند مدت” ، “مدیریت سرمایه گذاری جدید” ، “طرح ریزی، برنامه ریزی و بودجه بندی” و” سیاست بازر گانی” مورد توجه جدی قرار گرفت که از جمع بندی وادغام همه این فرایند ها ، مدیریت راهبردی حاصل گردید(رابینسون،1387). اندیشمندان دلایل متعددی را در خصوص ضرورت اجرای مدیریت راهبردی در سازمان ها بر شمردند ازجمله موارد زیر: