چکیده

بررسی ارجاع­گفتمانی در زبان فارسی بر اساس مدل کاربردشناختی هوانگ

این پژوهش به بررسی ارجاع­گفتمانی در زبان فارسی در چارچوب مدل کاربرد­شناختی هوانگ می ­پردازد تا مشخص شود چه چیزی گوینده را قادر به انتخاب صورت مناسب، برای ارجاع به موجودیتی خاص می­ کند و چه چیزی شنونده را قادر می­سازد که از یک صورت خاص، مرجع مورد نظر گوینده را شناسایی کند. هوانگ در این مدل سه اصل کمیت، اطلاع­مندی و شیوه را مطرح می­ کند و الگوهای توزیع ارجاعی را بیان می­دارد. وی با ارائه این مدل، ادعا می­ کند که مدل­های پیشین مطرح شده در ارتباط با ارجاع­گفتمانی، اشکالاتی دارند و مدل کاربرد شناختی خود را کارآمد می­داند. در این پژوهش بر اساس جمع­آوری 794 داده‌ی سوم شخص در زبان فارسی مشخص شد که در622 مورد بین دو اصل کمیت و اطلاع‌مندی توازن برقرار شده و صورت ارجاعی مناسب با توجه به الگوی ارجاعی انتخاب شده‌است و در 172 مورد با توجه به اصل شیوه صورت ارجاعی مناسب انتخاب شده است. پس ظاهراً مدل کاربرد شناختی، کارآمد است. با این حال، این مدل دارای دو اشکال بنیادی است. نخست آن­که این مدل موارد خلاف قاعده را موکول به دلایل خاص می‌کند و مطلب مشخص و واضحی در خصوص این دلایل عنوان نمی‌کند. مشکل دوم از این قرار است که برای پیدا کردن دلایل خاص می­توان به نظریه‌های دیگری در همین زمینه مراجعه کرد که اتفاقاً هوانگ خود به آن‌ ها اشاره کرده است و بعضاً مشکلات آنها را برشمرده است.

کلید واژه: ارجاع ­گفتمانی، مدل کاربرد­شناختی، اصل کمیت، اصل اطلاع­مندی، اصل شیوه.

فهرست مطالب

عنوان                                                                                      صفحه

فصل اول: مقدمه

• بیان مسئله ………………………………………………………………………………………………………………2
• اهمیت و ضرورت پژوهش ……………………………………………………………………………………….4
• هدف پژوهش …………………………………………………………………………………………………………..5
• سوال پژوهش …………………………………………………………………………………………………………..5
• روش پژوهش …………………………………………………………………………………………………………..5
• چارچوب تحلیلی و ساختار پایان نامه ………………………………………………………………………6

فصل دوم: مروری بر تحقیقات پیشین

2-1-         مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………….8

2-2-         مدل سلسله­مراتبی …………………………………………………………………………………………………..8

2-2-1-  هیندز …………………………………………………………………………………………………………10

2-2-2-  لانگاکر ………………………………………………………………………………………………………..10

2-3-         مدل پیوستگی موضوعی ……………………………………………………………………………………….12

2-3-1-  تای ……………………………………………………………………………………………………………..13

2-3-2-  کلنسی ……………………………………………………………………………………………………….13

2-3-3-  چن …………………………………………………………………………………………………………….16

2-4-         مدل شناختی ………………………………………………………………………………………………………..17

2-4-1-  تاملین و تاملین و پو ………………………………………………………………………………….19

2-5-         نظریه دسترسی …………………………………………………………………………………………………….20

2-5-1-  جاربو …………………………………………………………………………………………………………..22

2-6-         نظریه مرکزیت ……………………………………………………………………………………………………….23

2-7-         مدل کاربرد­شناختی ………………………………………………………………………………………………28

2-7-1-  بلک ول ………………………………………………………………………………………………………30

2-7-2-  شیو و هوانگ ……………………………………………………………………………………………..33

2-7-3-  تاکامی ………………………………………………………………………………………………………..37

2-8-         نتیجه ­گیری ……………………………………………………………………………………………………………38

فصل سوم: چارچوب تحلیلی

3-1-     مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………41

3-2-     مدل کاربرد­شناختی ………………………………………………………………………………………..41

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داد­ه­ها

4-1-     مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………51

4-2-     داده ­های سازگار با اصل کمیت و اطلاع­مندی ………………………………………………..51

4-3-     داده ­های سازگار با اصل شیوه …………………………………………………………………………57

4-4-     نتیجه‌گیری ……………………………………………………………………………………………………..78

فصل پنجم: نتیجه ­گیری و پیشنهاد­ها

5-1-     خلاصه ……………………………………………………………………………………………………………..80

5-2-     پاسخ به سوالات پژوهش………………………………………………………………………………….81

5-3-     پیشنهاد­هایی برای انجام پژوهش­های آینده …………………………………………………..83

فهرست منابع

منابع فارسی …………………………………………………………………………………………………………………85

منابع انگلیسی ………………………………………………………………………………………………………………85

فهرست جدول­ها

عنوان                                                                          صفحه

جدول شماره 1- داده ­های سازگار با اصل کمیت، اطلاع­مندی و شیوه ………………….81

فصل اول

مقدمه

1-1-  بیان مسئله

یکی از بحث­های اساسی در زبان­شناسی تحلیل‌گفتمان است. اگر امروزه به تحلیل‌گفتمان بنگریم با دو دیدگاه مواجه می­شویم که یکی حوزه­ای عام و دیگر­ی حوزه­ای از زبان­شناسی است. دیدگاه اول به عنوان شاخه­ای از زبان‌­شناسی یا رشته­ای فرعی در زبان­شناسی نیست، بلکه مجموعه ­ای از روش­های اکتشافی است که با آن می­توان در هر حوزه­ای که زبان­شناسی یکی از آن­هاست سوالاتی را مطرح کرد که شاید تاکنون مطرح نشده‌است و یا به سوال‌های از پیش موجود، پاسخ­هایی داد که تاکنون داده نشده‌است. این دیدگاه در سایر علوم از قبیل سیاست، جامعه ­شناسی، آموزش زبان، اقتصاد، ادبیات، تبلیغات، پزشکی و به کار می­رود (جانستون[1]، 2008). یکی از مباحث در تحلیل‌گفتمان به عنوان شاخه­ای از زبان­شناسی، این است که وضعیت اطلاعاتی عناصر گزاره‌ای که در قالب جمله ریخته می­ شود بر صورت عناصر در جمله تأثیر می­گذارد. در زبان­شناسی امروز ساختار اطلاعاتی از مباحث مطرح و در حال گسترش است. لمبرکت [2](1994) ساختار اطلاعاتی را در کنار ساختار نحوی و معنا­شناسی، بخشی از دستور جمله می­داند. تأثیر ساختار اطلاعاتی بر صورت جمله در بخش نحوی، واج‌شناختی و ساخت­واژی نمود پیدا می­ کند. در بخش نحوی تأثیر ساختار اطلاعاتی را می­توان در انتخاب ساختارهای دستوری پیچیده از بین چند ساختار دستوری و یا در ترتیب قرار گرفتن سازه­های جمله کنار یکدیگر مشاهده کرد. در حوزه­ واج­شناختی، ساختار اطلاعاتی بر عناصر زبر­زنجیری تأثیر می­گذارد و در حوزه­ ساخت­واژی، انتخاب واژه­ی خاصی از میان واژگان مربوط به یک حوزه­ معنایی، تجلی­گاه ظهور ساخت اطلاعاتی است. در حوزه­ تأثیر ساخت اطلاعی بر صورت ساخت­واژی، مبحثی تحت عنوان ارجاع­گفتمانی[3] وجود دارد. اصطلاح ارجاع‌گفتمانی از کلمه avacpopa یونانی مشتق شده‌است که به معنای حمل به عقب[4] است. ارجاع­گفتمانی در زبان­شناسی معاصر رابطه­ بین دو عنصر زبانی است که تفسیر یکی از این عناصر، که ارجاع­گفتمانی گفته می­ شود به وسیله­ تفسیر عنصر دیگر که مرجع نامیده می‌شود مشخص می­ شود. در ارجاع­گفتمانی صورت­های گوناگونی برای ارجاع به یک موجودیت[5] وجود دارند و یک صورت نیز برای ارجاع به موجودیت­های گوناگون استفاده می‌شود. برای مثال، می‌توان به موجودیتی