چکیده

مقدمه پژوهش ها حاکی از شیوع اختلالات چربی خون در کودکی و نوجوانی است. با توجه به شکل گیری عادات غذایی ازدوران کودکی و نوجوانی و تاثیر بر سلامت یا بیماری در بزرگسالی، مطالعه حاضر با هدف تعیین هم بستگی الگوی های غذایی غالب با ترکیب چربی های خون در کودکان و نوجوانان ساکن منطقه مینودر قزوین انجام شد.

روش کار در پژوهش حاضر 321 نوجوان 10 تا18 ساله از طرح بیماری های متابولیک در منطقه مینودر قزوین انتخاب شدند. ارزیابی دریافت های غذایی با بهره گرفتن از پرسشنامه بسامد خوراک  و ارزیابی فعالیت بدنی با بهره گرفتن از پرسشنامه 9 آیتمی (Physical activity questionnaire in adolescent)انجام گرفت. برای اندازه گیری وضعیت چربی های سرمی بدنبال 12 ساعت ناشتایی نمونه خون وریدی از تمامی افراد شرکت کننده گرفته شد. جهت شناسایی الگوهای غذایی غالب روش تحلیلی عاملی مورد استفاده قرار گرفت و هم بستگی بین  الگو های غذایی غالب  با ترکیب چربی های خون با روش تحلیل کواریانس ارزیابی شد.

 یافته ها از 301 نوجوان مورد بررسی 154نفر ( 2/51درصد ) دختر و 147 نفر ( 8/48درصد ) پسر با میانگین سنی 4/2± 08/15 سال بودند. شیوع هایپرترگلیسریدمی، هایپر کلسترولمی، بالابودن LDLکلسترول و پایین بودن HDLکلسترول در مقایسه با استاندارد در این گروه سنی به ترتیب 7/17، 1/5، 7/3 و 36 درصد بود. 1/67 درصد از نمونه ها دارای نمایه توده بدنی طبیعی بودند و تفاوت معناداری از لحاظ ترکیب چربی های خون](کلسترول تام (813/0P=)، تری گلیسیرید(313/0P=، LDLکلسترول(978/0P=)،HDL  کلسترول(114/0P=)[ و BMI[1] (09/0P=) و چربی دریافتی(94/0P=) میان دختران و پسران مشاهده نشد. در حالیکه میزان انرژی(012/0P=)، پروتتین(012/0P=) وکربوهیدرات دریافتی(001/0P=) در پسران بطور معناداری بیشتراز دختران بود. هم چنین در مجموع 1/31 درصد از نوجوانان دارای سطح فعالیت بدنی پایین ، 6/44 درصد دارای سطح فعالیت بدنی متوسط و 1/24 درصد دارای سطح فعالیت بدنی بالا بودند و اختلاف سطح فعالیت بدنی در دو جنس از نظر آماری معنادار و در پسران بیشتر از دختران بود( 001/0P=). با بهره گرفتن از روش تحلیل عاملی سه الگوی غذایی شناسایی شد که ترکیب چربی های خون و نمایه توده بدن در چارک های هر سه الگوی غذایی تفاوت معناداری نداشت(05/0P>). از آنجا که سن وجنس، نمایه توده بدن، انرژی دریافتی و میزان فعالیت بدنی بعنوان عوامل مداخله گر در نظر گرفته شدند، بعد از تعدیل این عوامل مداخله گر نیز ارتباطی بین چربی های خون با هیچ یک از الگو های غذایی شناسایی شده بدست نیامد(05/0P>). بین میزان فعالیت بدنی با ترکیب چربی های خون ارتباطی مشاهده نشد(05/0P>).

نتیجه گیری دراین مطالعه بین هیچ کدام از سه الگوی غذایی و فعالیت بدنی با ترکیب چربی خون ارتباط معناداری مشاهده نشد. انجام پژوهش های آتی با تعداد نمونه های بیشتر جهت تعیین الگو های غذایی، قعالیت بدنی و وضعیت چربی خون نوجوانان و انجام مداخلات آموزشی پیشنهاد می شود.

واژگان کلیدی الگوی غذایی، نوجوانان، چربی ، تحلیل عاملی

فهرست

1- فصل اول: مقدمه و بیان مسئله. 1

1-1- بیان مسئله: 2

1-2- اهداف پژوهش… 7

هدف اصلی. 7

اهداف اختصاصی. 7

هدف کاربردی.. 7

1-3- فرضیات و سوالات پژوهش… 7

1-4- متغیر ها: 9

1-5- تعریف عملی واژه ها 10

فصل دوم: بررسی متون.. 11

2-1- پژوهش های انجام شده در ایران. 12

2-1-1 ارزیابی ترکیب چربی های خون در کودکان و نوجوانان ایرانی. 12

2-1-2- مطالعات انجام شده در زمینه الگو های غذ ایی، دریافت مواد مغذی و فعالیت بدنی در کودکان و نوجوانان ایرانی. 15

2-1-3- بر پژوهش های خارج از کشور در مورد الگوی غذایی ،دریافت مواد مغذی و میزان فعالیت بدنی کودکان و نوجوانان. 23

فصل سوم: روش پژوهش…. 23

3-1- نوع مطالعه. 29

3-2- نمونه مورد مطالعه. 29

3-3 – حجم نمونه و روش نمونه گیری.. 29

3-4-  روش تحقیق و اجرای مطالعه. 29

3-4-1- روش تحقیق و افراد مورد مطالعه. 29

3-4-2- روش جمع آوری داده های غذایی. 30

3-4-3- روش جمع آوری داده های تن سنجی. 30

3-4-4 ارزیابی فعالیت بدنی. 31

3-4-5 اندازه گیری های بیوشمیایی. 31

3-5- روش های آماری داده ها 32

فصل چهارم: یافته ها 37

4-1-ویژگی های  عمومی  کودکان و  نوجوانان ساکن  منطقه مینودر قزوین. 38

4-2 درصد ترکیب چربی های خون به تفکیک جنس  در کودکان نوجوانان ساکن منطقه مینودر قزوین. 41

4-3 ترکیب چربی های خون در سطوح مختلف فعالیت بدنی درکودکان و نوجوانان ساکن منطقه مینودر قزوین. 43

4-4- الگو های غذایی غالب در کودکان و نوجوانان ساکن منطقه مینودر قزوین. 46

4-5- ترکیب چربی های خون،نمایه توده بدن و انرژی دریافتی درچارکهای امتیازالگو های غذایی در کودکان و  نوجوانان ساکن منطقه مینودر قزوین  46

جدول4-4- ترکیب چربی های خون،نمایه توده بدن و انرژی دریافتی درچارکهای امتیازالگو های غذایی در کودکان و نوجوانان ساکن منطقه مینودر قزوین  48

4-6- مقادیر تعدیل شده ترکیب چربی های خون به در چارک های الگوی غذایی کودکان و نوجوانان ساکن منطقه مینودر قزوین…. 51

جدول4-5- مقادیر تعدیل شده ترکیب چربی های خون به در چارک های الگوی غذایی کودکان و نوجوانان ساکن منطقه مینودر قزوین. 52

فصل پنجم: بحث،نتیجه گیری و ارائه پیشنهادات.. 54

5-6- پیشنهادات و محدودیت ها 64

5-7-فهرست منابع: 65

فهرست جداول

جدول1-1 متغیر های پژوهش بررسی همبستگی الگوهای غذایی غالب و فعالیت بدنی با ترکیب چربی های خون در کودکان و نوجوانان ساکن در منطقه مینودر قزوین…………………………………………………………………………………………………………………………………………………10-9

جدول 3-1-معیارهای استاندارد ترکیب چربی های خون گروه سنی 10 تا 19 سال. 32

جدول 3-2- بار عاملی الگو های غذایی شناسایی شده و گروه های غذایی مورد استفاده در تحلیل الگو های غذایی  بدست آمده از پرسشنامه بسامد خوراک کودکان و نوجوانان ساکن منطقه مینودر قزوین 34-33

جدول4-1- ویژگی های عمومی کودکان و نوجوانان ساکن منطقه مینودر قزوین. 39

جدول4-2-   : درصد ترکیب چربی های خون به تفکیک جنس در کودکان و نوجوانان ساکن منطقه مینودر قزوین…………………………….42

جدول 4-3-  مقایسه میانگین ترکیب چربی های خون در سطوح مختلف فعالیت بدنی در کودکان و  نوجوانان ساکن منطقه مینودر قزوین…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………45-44

جدول4-4-ترکیب چربی های خون،نمایه توده بدن و انرژی دریافتی درچارکهای امتیازالگو های غذایی در کودکان و نوجوانان ساکن منطقه مینودرقزوین……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..50-48

جدول4-5- مقادیر تعدیل شده ترکیب چربی های خون به در چارک های الگوی غذایی در کودکان و نوجوانان ساکن منطقه مینودر قزوین ……………………………………………………………………………………………………………..53-52

 فهرست نمودارها

نمودار3-1-نمودارscree بدست آمده از تحلیل عاملی جهت تعیین تعداد الگوهای غذایی………………………………………..35

فصل اول: مقدمه و بیان مسئله

1-1- بیان مسئله:

شکل گیری عادات از سنین پایین صورت می گیرد. تداوم و تاثیر عادات غذایی بر شیوه زندگی در بزرگسالی دلیل دیگری بر ضرورت شروع زود هنگام اصلاح شیوه زندگی در جهت پیشگیری از بیماری های سنین بزرگسالی است(Kelishadi, 2003). اساس سلامت در دوران کودکی شکل می گیرد و تغذیه مطلوب در این دوران، در فرایند رشد طبیعی و سلامت جسم و روان انسان در آینده تعیین کننده است(Pourhashemi, 2008). ارتقای کیفیت خدمات بهداشتی درمانی و گسترش پوشش ایمن سازی و تغییرات سریع در شیوه زندگی، تغذیه و فعالیت بدنی موجب تغییر الگوی بیماری ها وافزایش سریع بیماری های غیر واگیردار مزمن شده است(kelishad, 2010). بدین ترتیب الگوی غذایی مرتبط با بیماری های مزمن که معمولا قبل از دوران بلوغ شکل گرفته و با شروع دوران بلوغ تثبیت می شود، اثر قابل توجهی بر عوامل خطر بیماری های مزمن از جمله چاقی، بیماری های قلبی عروقی، پرفشاری خون، دیابت و سرطان دارد(Gharib, 2011). فرایند آترواسکلروز از دوران کودکی آغاز شده و شدت آن به وجود عوامل خطری چون: وزن بالا، ترکیب چربی های خون، مصرف دخانیات، سابقه خانوادگی ،فشار خون و ترکیب رژیم غذایی مرتبط است(Kavey, 2011). مطالعات کالبد شکافی در کودکان دچار مرگ های ناگهانی نشان داد ،کودکانی که دارای عوامل خطر بیماری های عروق کرونر (کلسترول و تریگلیسرید بالا،پرفشاری خون،استعمال دخانیات) می باشند دچار ضایعات آترواسکلروزی شده بودند(Couch, 2000). افزایش کلسترول سرم، تریگلیسرید و لیپو پروتیئن با چگالی کم Low Density Lipoprotein cholesterol(LDL-C) و کاهش لیپو پروتیئن با چگالی بالایHigh Density Lipoprotein Cholestrol(HDL-C) سرم به عنوان عامل خطر بیماری های قلبی عروقیCardio Vascular Disease(CVD) شناخته شده اند، نیز اختلال ترکیب چربی خون ارتباط نزدیکی با سایر عوامل خطر CVD از جمله چاقی، پرفشاری خون نه تنها در بزرگسالان، بلکه در کودکان دارد(Yang, 2012). با وجود آنکه اختلال ترکیب چربی خون یکی از عوامل خطر بیماری های قلبی عروقی است ولی اطلاعات درباره ترکیب چربی های خون و شیوع اختلالات آن در میان کودکان ایرانی کم است(Fesharakinia, 2008). بررسی بر 3148 کودک و نوجوان 3تا 19 ساله ایرانی در سال 2001 نشان داد که 31% جمعیت مورد مطالعه کلسترول بین 170 تا 199 (mg/dl) و 16% دارای کلسترول بالایmg/dl200 بودند. هم چنین در 22% از جمعیت مورد مطالعه LDL-C بین 110 تا 129 و در 17% بالای 130 میلیگرم بر دسی لیتر بود(Azizi, 2001). در مطالعه دیگری صدک های کلسترول تام ، لیپو پروتیئن با چگالی کم و تریگلیسرید بالاتر، و صدک لیپوپروتیئن با چگالی بالا(پایین تر از صدک استاندارد برای سن و جنس نوجوانان بود(Kelishadi, 2004). یافته های مطالعه ای در سال 2008 در استان خراسان جنوبی بر روی 1326 دانش آموز دبستانی 7 تا 12 ساله نشان داد که شیوع کمی کلسترول HDL 1/14%، شیوع هیپرتریگلیسریدمی 4/5%، شیوع کلسترول LDL بالا 1/4% و شیوع هیپرکلسترولمی 3% بود(Fesharakinia, 2008). همچنین شیوع هیپرتری گلیسریدمی ، هیپرکلسترولمی و افزیش سطح کلسترول LDL و کاهش سطح کلسترول HDL در دختران نوجوان 14تا18 ساله شهر تبریز به ترتیب 3% ، 4/16% ، 1/21% ، 7/54% بوده و در 50%افراد مورد مطالعه کلسترول HDL کمتر از صدک 5 بود(Ghodsi, 2004) تعدادی از مطالعات قوی ترین عوامل خطر CVD را غلطت بالای LDLکلسترول و غلطت پایین HDLکلسترول ، فشارخون، دیابت، چاقی و دخانیات می دانند و پژوهش ها حاکی از بروز برخی از این عوامل خطر ساز در سنین جوانی است(Latifi, 2014). بی تحرکی بعنوان یک عامل خطر مستقل برای بسیاری از بیماری های قلبی عروقی، دیابت، پوکی استخوان و اختلالات لیپیدی شناخته شده است. اثر بخشی فواید آن زمانی بیشتر خواهد بود که فعالیت جسمی کافی قبل از سنین بلوغ آغاز شده باشد و بطور منظم ادامه یابد ضمن اینکه عادت به فعالیت جسمانی از اوایل زندگی شکل می گیرد(Kelishadi, 2001).

سازمان جهانی بهداشت انجام روزانه حداقل 60 دقیقه فعالیت بدنی با شدت متوسط به بالا را برای کودکان و نوجوانان توصیه می کند. فعالیت بدنی علاوه بر نقش در افزایش HDLکلسترول خون در نوجوانان و کودکان، باعث ارتقاء سلامت سیستم قلبی عروقی، سیستم تنفسی، کنترل وزن و کاهش اضطراب، دوری از رفتار های پر خطر همانند مصرف الکل و تنباکو می شود. کم تحرکی، سلامت نوجوانان را به خطر انداخته و باعث گوشه گیری و افسردگی آنها می شود(Kazemi, 2011). در دهه های اخیر، الگوی فعالیت بدنی در نوجوانان دچار تغییر شده است. این تغییرات نتیجه افزایش مدت زمان صرف شده برای تماشای تلویزیون و بازی های اینترنتی و کاهش مدت زمان فعالیت بدنی در مدارس و جامعه می باشد. این امر باعث افزایش وزن در کودکان سنین مدرسه شده است(Mahan, 2011;Zaree, 2013).

شواهد مطالعه ای در اصفهان نشان داد 5/26% دختران نوجوان 11 تا 18 ساله سبک زندگی بی تحرکی داشتند و بین تمرین بدنی منظم نوجوان و تمرین بدنی مادر، سطح تحصیلات مادر ارتباط وجود داشت. در واقع فعالیت بدنی همانند بسیاری از الگوهای رفتاری جنبه یادگیری داشته و خانواده بعنوان عرصه ارائه الگوی رفتاری می تواند نقش مهم در این زمینه داشته باشد، لذا شناسایی چگونگی این ارتباط برای یافتن راهكارهای مناسب مداخله ایی با اهمیت است(Kazemi, 2011). در مطالعه ای نشان داده شد که در دانش آموزان 6 تا 18 ساله شهر های ایران، میزان تماشای تلویزیون و پرداختن به بازی های رایانه ای در مجموع9/8 ساعت در روز بوده که این میزان بسیار بالاست(ziaee, 2006) . اگرچه این مطالعه نشان داد که میزان فعالیت فیزیكی با شدت متوسط و بالا كه از عوامل پیشگیری كننده بیماریهای مزمن می باشد در دانش آموزان كشور در حد قابل قبول می باشد ولی با توجه به شیب افزایش چاقی دركشور و افزایش بیماریهای قابل پیشگیری غیرواگیر، باید برنامه ریزی در جهت تشویق دانش آموزان به فعالیت فیزیكی صورت گیرد(ziaee, 2006). مطالعه انصاری نشان داد که ورزش کردن به مدت 3 ماه بطور معناداری باعث کاهش کلسترول خون در پسران نوجوان گردید(El Ansari, 2010). عوامل اقتصادی اجتماعی و نیز سطح تحصیلات والدین، شرکت در کلاس های ورزشی، لذت از برنامه ورزشی، حمایت خانواده از جمله عواملی اند که با فعالیت بدنی در نوجوان مرتبط هستند(Lowry, 2013).

اجزای مختلف رژیم غذایی مصرفی با ترکیب چربی های خون مرتبط است. انواع چربی دریافتی،کربوهیدرات مصرفی،ویتامین ها و املاح بر سطوح مختلف چربی های مختلف سرم تاثیر گذاشته و ارتباطات قوی و محکم میان مواد مغذی مختلف و مقادیر کلسترول تام، LDL-C، HDL-C، تریگلیسرید سرم دیده شده است(Mirmiran, 2003). در دهه گذشته توجه زیادی به سمت الگوهای غذایی جلب شده است مطالعات مرسوم در زمینه اپیدمیولوژی تغذیه بیشتر روی تاثیر تک تک مواد غذایی یا غذاها تاکید دارد در حالیکه مواد غذایی با هم مصرف شده و تاثیر همزمان غذاها را فقط زمانی می توان مشاهده کرد که الگوی غذایی کامل فرد را در نظر بگیریم(Fung, 2001). امروزه، محققان با بهره