مقدمه…………………………………… 3

1- 1- بیان مسئله……………………………………. 3

1-2- اهمیت و ضرورت انجام تحقیق……………………………. 5

1-3- مرور ادبیات و سوابق مربوطه………………………………. 6

1-4- اهداف (شامل اهداف كلی و كاربردی)……………………… 9

1-4-1- هدف کلی…………………………………….. 9

1-5- کاربرد نتایج تحقیق…………………………………….. 10

1-6- سؤالات تحقیق…………………………………….. 10

1-7- فرضیه ‏های تحقیق…………………………………….. 10

1-8- مشكلات و محدودیتهای تحقیق……………………………. 10

1-9- تعاریف واژگان و مفاهیم……………………………………. 11

1-9-1- محله……………………………………. 11

1-9-2- شاخص ها ……………………………………11

1-9-3- کیفیت……………………………………… 11

1-9-4- کیفیت زندگی…………………………………….. 11

1-9-5- شهر کرمانشاه ……………………………………12

فصل دوم: مبانی نظری

مقدمه……………………………………. 14

2-1- پیدایش شهر و شهرنشینی…………………………………….. 15

2-1- 1- مرحله اول دگرگونی و رشد شهرها سال1300 تا 1320………….. 15

2-1- 2- مرحله دوم دگرگونی و رشد شهرها سال 1320 تا 1341…………… 16

2-1- 3- مرحله سوم رشد شتابان شهر نشینی تا انقلاب اسلامی…………. 17

2-1- 4- مرحله چهارم ادامه شدت شتابان شهرنشینی بعد از انقلاب اسلامی…..17

2-2- فضای شهری و ابعاد آن……………………………………. 18

2-2-1- تأثیر فضاهای شهری بر وجوه مختلف یک شهر…………. 19

2-2-2- تاثیر فضاهای شهری بر سیما و کالبد یک شهر…………. 19

2-2-3- تاثیر فضاهای شهری بر وجوه فرهنگی و اجتماعی یک شهر………… 20

2-3- فرایند بازساخت و شکل گیری مناطق کلانشهری…………….. 20

2-3-1- سنت زیبایی شناسی بصری در طراحی شهری……………. 22

2-3-2- سنت ایجاد مکان شهری…………………………………….. 22

2-4- تعریف کلان شهر……………………………………. 23

2-4-1- تاریخچه پیدایش کلان شهر……………………………………. 24

2-4-2- خصلت‌های کلان شهرها…………………………………… 24

2-4-2-1- سلطه عقلانیت و حسابگری در شهرها…………………24

2-4-2-2- پیچیدگی کلان شهرها…………………………………… 25

2-4-2-3- دلزدگی و یکنواختی…………………………………….. 25

2-4-2-4- احتیاط، محافظه کاری در کلان شهری………………… 25

2-4-2-5- کلان شهر، مرکز تحول فرهنگ مدرن………………….. 25

2-4-2-6- عدم تجانس و ناهمگونی شهرها…………………….. 26

2-4-2-7- تراکم و آلودگی محیط……………………………………. 26

2-4-2-8- تأخر فرهنگی و عدم هماهنگی انسان و ماشین……….. 26

2-5- تاریخچه پیدایش مفهوم كیفیت زندگی…………………….. 26

2-5-1-كیفیت زندگی شهری…………………………………….. 28

2-5-2- مفهوم کیفیت زندگی…………………………………….. 30

2-6- نظریه های كیفیت زندگی…………………………………….. 33

2-6-1- كیفیت زندگی ناشی از برخورداری………………………. 33

2-6-2- كیفیت زندگی ناشی از ارتباطات………………………. 34

2-6-3- كیفیت زندگی ناشی از كیفیتِ بودن…………………….. 34

2-6-4- كیفیت زندگی شهری و برنامه ریزی…………………….. 34

2-7- دیدگاه های کیفیت زندگی…………………………………….. 36

2-7-1- مکتب ساختارگرایی…………………………………….. 36

2-7-2- مکتب اصلاح گرایی…………………………………….. 37

2-7-3- نظریات طراحان شهری معاصر در باب کیفیات محیطی…………. 37

2-7-4- مدلهای طبقه بندی کیفیت محیط شهری……………….. 38

2-7-4- 1- مدل لنگ: نیازهای انسانی…………………………. 38

2-7-4-2- مدل اپلیارد:  حالت های ادراك انسانی…………….. 39

2-7-4- 3- مدل «کانتر» : مولفه های « مکان »………………… 39

2-8- ابعاد اساسی در مدلهای سنجش کیفیت زندگی شهری……..39

2-8-1- کیفیت زندگی و ابعاد سه گانه آن………………………….. 41

2-8-2- شاخص های سنجش کیفیت زندگی شهری……………. 43

2-9- برنامه ریزی…………………………………….. 46

2-10- دیدگاه های توسعه پایدار شهری با توجه به محیط زیست…………46

2-10-1- تعریف سازمان خواربار جهانی (فائو) ………………………47

2-10-2- تئوریهای توسعة منطقه‌ای…………………………………. 47

2-10-3- روش منطقه‌ای‌کردن……………………………………. 48

2-10-4- مناطق همگن…………………………………….. 48

2-10-5- مناطق عملکردی…………………………………….. 49

2-10-6- مناطق برنامه‌ریزی…………………………………….. 49

2-10-7- نظریه سیستمها ……………………………………51

2-11- تعریف و مفهوم ارزیابی عملکرد محیط………………. 51

2-11-1- مفهوم ارزیابی محیط………………………………. 53

2-11-2- اهداف، عملکرد و معیارهای ارزیابی………………… 53

2-11-3- ارزشیابی محیط……………………………………… 54

2-11-4- مفهوم ارزشیابی…………………………………….. 55

2-12- مدیریت شهری و مشارکت مردمی……………………. 57

 

 

2-12-1- مشارکت و توسعه شهری……………………………. 58

2-12-1-1- مفهوم مشارکت……………………………………… 58

2-12-1-2- سطوح مشارکت……………………………………… 59

2-12-1-3- ضرورت و اهمیت مشارکت در توسعه……………… 60

2-13- نظریه برنامه‌ریزی ارتباطی………………………………… 62

2-13-1- برنامه ریزی فضایی…………………………………….. 63

2-13-2- ساختار فضایی…………………………………….. 64

2-13-3- ساماندهی فضایی…………………………………….. 64

فصل سوم: مواد و روش ها

مقدمه……………………………………. 66

3-1- ویژگی‌های جغرافیایی کرمانشاه……………………………….. 66

3-1-1- ویژگی‌های کلی زمین شناسی و تکتونیکی زاگرس…………… 68

3-1-2- ویژگیهای توپوگرافی و ژئومورفولوژیکی شهر کرمانشاه………….. 70

3-2- وضعیت منابع آبی استان كرمانشاه…………………………………… 71

3-2-1- وضعیت هیدرولوژی شهر کرمانشاه…………………………………. 72

3-2-1-1- رودخانه قره سو……………………………………. 72

3-2-2- ویژگیهای اقلیمی وجوی…………………………………….. 73

3-2-3- درجه حرارت و تغییرات آن……………………………………. 74

3-2-4- بارندگی و میزان آن……………………………………. 75

3-2-5- باد……………………………………. 77

3-2-6- تبخیر……………………………………. 78

3-2-7- تعداد روزهای یخبندان……………………………………. 79

3-3- مسائل زمین شناسی…………………………………….. 79

3-3-1- خاک شناسی شهر کرمانشاه و اطراف آن………………. 79

3-3-2- آلودگی هوا…………………………………… 81

3-3-3- بررسی خصوصیات تکتونیکی زمین (وضعیت لرزه خیزی منطقه)……..81

3-3-4- تأثیر آب و هوا بر سیمای طبیعی و انسانی استان…………….. 82

3-5- ویژگیهای انسانی و تاریخی منطقه…………………………… 83

3-5-1- شهر کرمانشاه…………………………………… 84

3-5-2- جمعیت استان……………………………………. 85

3-6- توسعه کالبدی کرمانشاه در دوران جدید شهرنشینی در ایران………87

3-6-1- زندگی شهری…………………………………….. 88

3-6-2- نژاد……………………………………. 89

3-6-3- زبان گویش………………………………………. 89

3-6-3-1- گویش کردی کلهری…………………………………….. 90

3-6-3-2- گویش کردی اورامی……………………………………. 90

3-6-3-3- گویش کردی سورانی…………………………………….. 90

3-6-3-4- گویش لکی…………………………………….. 90

3-7- هنرهای سنتی کرمانشاه…………………………………… 90

3-7-1- گلیم بافی…………………………………….. 91

3-7-2- موج بافی…………………………………….. 91

3-7-3- جاجیم بافی…………………………………….. 92

3-7-4- قالی بافی…………………………………….. 92

3-7-5- نمد مالی…………………………………….. 92

3-8- وضعیت اقتصادی استان کرمانشاه‏ ……………………………………93

3-8-1- صنعت و تولید……………………………………. 93

3-8-1- مذهبی و فرهنگی…………………………………….. 93

3-8-1- بهداشت و درمان…………………………………… ‏ 94 

3-9- روش شناسی تحقیق…………………………………….. 94

3-9-1- شرح كامل روش تحقیق بر حسب هدف، نوع داده ها و نحوه اجرا………..94

3-9-2- بیان متغیرهای مورد بررسی در قالب یک مدل مفهومی…………….. 94

3-9-3- روش های گردآوری داده ها…………………………………… 95

3-9-4- روش و طرح نمونه برداری…………………………………….. 95

3-10- بررسی اعتبار و روایی ابزار اندازه گیری……………………… 96

3-10-1- روایی پرسشنامه……………………………………. 96

3-10-2- پایایی پرسشنامه……………………………………. 97

3-11- روش تجزیه و تحلیل اطلاعات……………………………………… 97

فصل چهارم: تجریه و تحلیل داده ها

مقدمه……………………………………. 100

4-1- اطلاعات و آمار توصیفی جامعه آماری………………………….. 100

4-1-2- توزیع پاسخ‌دهندگان بر حسب سن……………………………. 100

4-1-3- توزیع پاسخ‌دهندگان برحسب جنس……………………….. 101

4-1-4- توزیع پاسخ دهندگان بر حسب شغل…………………………. 101

4-1-5- توزیع پاسخ دهندگان برحسب میزان تحصیلات…………………. 102

4-1-6- توزیع پاسخ دهندگان برحسب مالکیت خانه (نوع سكونت ساختمان)…….102

4-1-7- توزیع پاسخ دهندگان برحسب وضعیت تأهل……………………. 103

4-2- شاخص های سنجش………………………………………. 104

4-2-1- شاخص ها…………………………………… 104

4-3- یافته های استنباطی…………………………………….. 105

4-3-1- شاخص های عینی کیفیت زندگی شهری…………… 105

4-3-2- شاخص های ذهنی کیفیت زندگی شهری……………. 108

4-3-2- 1- شاخص های ذهنی در بعد فیزیکی…………………… 109

4-3-2-2- شاخص های ذهنی در بعد اقتصادی……………………. 109

4-3-2-3- شاخص های ذهنی در بعد اجتماعی………………….110

4-3-3- مقایسه شاخص های ذهنی کیفیت محیط شهری در ابعاد مختلف……..111

4-4- بررسی عوامل مؤثر با بهره گرفتن از تحلیل عاملی…………….. 111

4-4-1- روش تحلیل عاملی…………………………………….. 111

4-4-2- تحلیل کاوشی عامل ها…………………………………… 113

4-4-3- اعتبار تحلیل عاملی…………………………………….. 115

4-4-4- تهیه ماتریس داده ها…………………………………… 116

4-4-5- محاسبه ماتریس همبستگی………………………… 116

4-4-6- استخراج عامل ها…………………………………… 116

4-4-7- چرخش عامل‌ها…………………………………… 118

4-4-8- نام گذاری عامل ها…………………………………… 119

4-4-8-1- عامل اول……………………………………. 120

4-4-8-2- عامل دوّم……………………………………. 120

4-4-8-3- عامل سوم……………………………………. 121

4-4-8-4- عامل چهارّم……………………………………. 122

 فصل پنجم: آزمون فرضیات و نتیجه گیری

مقدمه……………………………………. 125

5-1- یافته های بدست آمده از فرضیه های پژوهش…………… 125

5-1-1- فرضیه اول پژوهش………………………………………. 125

5-1-2- فرضیه دوم پژوهش………………………………………. 127

5-2- نتیجه گیری و پیشنهادها…………………………………… 128

چکیده:

کیفیت زندگی به عنوان مفهومی برای نشان دادن میزان رضایتمندی فرد از زندگی و به عبارتی معیاری برای تعیین رضایت و عدم رضایت افراد و گروه ها، از ابعاد مختلف زندگی است. کیفیت زندگی شهری یکی از مهمترین حوزه های مطالعات شهری در کشورهای مختلف است. این مهم به دلیل اهمیت روزافزون مطالعات کیفیت زندگی در پایش سیاست های برنامه ریزی شهری و نقش آن به عنوان ابزاری کارآمد در مدیریت و برنامه ریزی شهری است. بنابراین شهر به عنوان بستر زیست انسان شهرنشین، نیازمند تامین استانداردهایی است که در یک نگاه می توان آن را استانداردهای کیفیت زندگی نامید. واژه کیفیت زندگی بیشتر با محیط طبیعی و شرایط خارجی زندگی افراد از قبیل آلودگی، کیفیت مسکن، جنبه های زیبایی شناسانه، تراکم، شیوع جرم و مانند این ها مرتبط است. هدف این پژوهش بررسی و ارزیابی کیفیت زندگی شهری در منطقه2 شهرداری کرمانشاه می باشد. روش تحلیل از نوع توصیفی– تحلیلی است. برای گردآوری اطلاعات از روش کتابخانه ای و پیمایشی با بهره گرفتن از پرسشنامه و برای سنجش کیفیت زندگی در منطقه استفاده گردیده است. به منظور تحلیل داده‌ها و آزمون فرضیات از روش‌ های آماری آزمون T-test تك نمونه ای و تحلیل عاملی و نرم‌افزار SPSS بهره گرفته شد. كیفیت زندگی شهری معمولاً از طریق شاخص های ذهنی حاصل از پیمایش و ارزیابی ادراكات و رضایت شهروندان از زندگی شهری و یا با بهره گرفتن از شاخص های عینی اندازه گیری می شود. نتایج این پژوهش نشان می دهد که میزان رضایت شهروندان از کیفیت محیط زندگی خود در ابعاد فیزیکی درحد مطلوبی قرار ندارد. در پایان نیز پیشنهاداتی جهت بهبود وضعیت این منطقه ارائه گردیده است.

فصل اول: کلیات تحقیق

مقدمه:

امروزه اهمیت محیط های مسکونی شهری به عنوان سکونتگاه های اصلی مردم، روز به روز در حال افزایش است. به طوری که این محیط ها در وهله اول ابزار مهمی برای توسعه انواع شاخص های زندگی نظیر سلامت، خانواده، کار یا فراغت و… را فراهم می آورند. دوم اینکه، جمعیت زیادی در نواحی به شدت شهرنشین شده زندگی می کنند و یا در آینده ای نزدیک زندگی خواهند کرد که می بایست به کیفیت محیط سکونت آنها توجه ویژه شود (رفیعیان،10:1391). کیفیت محیط نه تنها به حوزه برآورده سازی نیازهای مادی انسانی توجه دارد، بلکه تامین و ارتقای ظرفیت های اجتماعی و توسعه ای اجتماعات براساس الگوهای رفتار اجتماعی را در نظر دارد. بنابراین بهبود و ارتقای کیفیت محیط مسکونی، به مثابه یکی از اهداف اصلی سیاست گذاران و برنامه ریزان شهری در پایش سیاست های عمومی تبدیل شده است (خادم الحسینی و دیگران، 1389: 1) كیفیت محیط سکونت شهری معمولاً از طریق شاخص های ذهنی حاصل از پیمایش و ارزیابی ادراكات و رضایت شهروندان از زندگی شهری و محیط سکونتی آنان؛ یا با بهره گرفتن از شاخص های عینی حاصل از داده های ثانویه، اندازه گیری می شود؛ تا بدین وسیله سنجشی سیستماتیک در خصوص میزان رضایتمندی و بهره مندی شهروندان از ویژگی های محیطی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و کالبدی محیط سکونت به دست آید. برهمین اساس، در این پژوهش برآنیم تا برنامه ریزی شهری را با مفهومی میان رشته ای پیوند دهیم و از طریق افزایش ارتباط با شهروندان، تصویرذهنی آنان را در خصوص کیفیت محیط سکونت شان جویا شویم. لذا ابتدا معیارها و مولفه های کیفیت محیط سکونت شهری با تاکید بر تصویر ذهنی شهروندان منطقه2 شهرداری کرمانشاه مورد بازشناسی قرار گرفته است.

1-1- بیان مسأله

کیفیت محیط شهری سنجشی است برای ارزیابی شرایطی از محیط مسکونی که برای زندگی شهری حداقل مطلوبیت را به همراه دارد و از عوامل مؤثر بر آن می توان از میزان و نحوه خدمات رسانی اجتماعی، چگونگی سلسله مراتب در کاربری های عمده و خدماتی شهر، امنیت اجتماعی در فضاهای شهری، نحوه دسترسی به فضاهای شهری، مکان قرار گیری کاربری ها و فضاهای اصلی شهر در بستر شهر، محیط زیست شهری، عملکرد بخش های مختلف در شهر، فعالیت های در جریان در محیط شهری، توجه به هویت و فرهنگ بومی ساکنان و غیره را نام برد. دلیل مهم برای چنین توجه ای به (مفهوم) کیفیت با توجه به برنامه ریزی و طراحی شهری به طور هم زمان و تعاملی از جمله راهكارهایی است كه می تواند ارتقای كیفیت عملكردی در فضاهای شهری را محقق كند . پارامترهای كیفیت محیط شهری برای بررسی نتایج مو رد انتظارطراحی از فرایند برنامه ریزی، پس از مقایسه نظریات مختلف و تحلیل آن ها و لحاظ كردن وجوه اشتراك و افتراق میان عناصر تشكیل دهنده كیفیت محیط شهری مانند نظریات جین جیكوبز، لینچ، بنتلی، دی ای تی آر، كرمونا و جان پانتر، در نهایت شش شاخص در نظر گرفته شد. این شاخص ها عبارتند از نفوذپذیری[1] ، تنوع[2] ، ایمنی و امنیت[3]، انعطاف پذیری[4]، همه شمول بودن[5] و سرزندگی[6]. كیفیت های محیط شهری مطابق با مدل كانتر از كیفیت های مربوط به كالبد، فعالیت و تصورات تشكیل می شود. از امتزاج كیفیت های كالبدی و فعالیتی، كیفیت عملكردی پدید می آید (گلكار،1380: 56).  به هرحال میان برنامه ریزان شهری و سیاست گذاران درباره ی تدقیق معنای کیفیت زندگی، اجزای منفردی که کیفیت زندگی را در بردارند (کیفیت زندگی از مجموع و تعامل آ نها بدست می آید) و روشی که از طریق آن برنامه های ویژه، کیفیت زندگی را بهبود می بخشند، توافق اندکی وجود دارد. در عین حال درگزارشات و پروژه های برنامه ریزی شهری بسیاری به مفهوم کیفیت زندگی شهری اشاره می شود، چه به عنوان نتیجه و حاصل پروژه و چه به عنوان بررسی وضعیت موجود (لطفی، 68:1388 ).

استراتژی شهری بانک جهانی (1999) برای شهرهای جهان سوم، بر روی چهار مشخصه اساسی قابلیت سکونت، رقابت پذیری، حکمرانی خوب و ورشکستگی ها متمرکز شده است؛ این چهار عامل را نیز در افزایش رفاه ساکنین این شهرها دخیل می داند(باسخا و همکاران، 98:1389).  در جدید ترین رتبه بندی با توجه به شاخص کیفیت زندگی بین کشور های جهان درسال2014 متاسفانه کشور ایران در رتبه 51 جهان قرار گرفت که در جایگاه بسیار نامناسبی هم در قاره اسیا نیز قرار دارد. (رجوع شود به جدول رتبه بندی کشور های جهان از لحاظ شاخص های کیفیت زندگی سال2014 در سایت www.economic.com) و استان کرمانشاه درمیان استانهای ایران در سال 91با رتبه کیفیت زندگی 48/1- در رتبه کیفیت زندگی پایین قرار گرفته است و در میان 25 استان مورد بررسی رتبه22 را به خود اختصاص داده است (موذن139:1391). به طور کلی، باتوجه به تحقیات میدانی و اطلاعات گرفته شده از شهرداری و مراجع زیربط و مقایسه آن با استاندارهای معرفی شده از سوی منابع معتبر کیفیت زندگی در محله های منطقه 2شهرداری کرمانشاه، بنا به دلایل مختلف در سطح پایینی قرار دارد ولازم است تحقیقات جامعی در همه تخصص ها صورت گیرد تا جهت برنامه ریزی های توسعه شهری در خدمت مدیران و برنامه ریزان شهری قرار گیرد.

2-1- اهمیت و ضرورت انجام تحقیق

مطالعات کیفیت زندگی می تواند به شناسایی نواحی مساله دار، عدم نارضایی مردم، اولویت های شهروندان در زندگی، تاثیرفاکتورهای اجتماعی–  جمعیتی بر کیفیت زندگی و پایش وارزیابی کارایی سیاست ها و اترتژی ها در زمینه کیفیت زندگی کمک کند(صدیقه لطفی،  66:1388) کیفیت زندگی از موضوعاتی است که امروزه در مطالعات شهری، از منظر علوم اجتماعی، روانشناسی، اقتصاد، مدیریت، علوم سیاسی و…. مورد توجه قرار گرفته است، کیفیت زندگی برای تعیین رضایت و عدم رضایت افراد و گروه ها از ابعاد مختلف زندگی است. امروزه کیفیت زندگی هدف اصلی تمام برنامه ریزی هاست که توسط اندیشمندان و برنامه ریزان تهیه می شود(قالیباف و همکاران، 31:1390).

میزان کیفیت زندگی ساکنین شهرها با توسعه ی پایدار شهرها ارتباط تنگاتنگی دارد. توسعه ی پایدار، همه جوانب توسعه(محیط زیست، اقتصاد و اجتماع) در جامعه ی انسانی را مورد تاکید قرار می دهند. باتوجه به پیچیدگی ذاتی شهرها و ابعاد مختلف تاثیرگذاری آن ها، شناخت عوامل اصلی و کلیدی در جهت دستیابی به پایداری شهری ضروری به نظر میرسد. در این راستا، رضایتمندی شهرنشینان از وضعیت موجود شهرها، توجه به خواسته ها و نیازهای آنان می تواند مدیران شهری را در دستیابی  به پایداری بیشتر شهرها به ویژه پایداری اجتماعی یاری رساند(حسین زاده دلیر  و همکاران2:1388). شهر سالم با انسانهای سالم معنا می یابد و هر دو موجب به وجود جامعه ای سالم و پویا خواهند شد. شهرنشینی به عنوان یکی از عوامل مهم تاثیر گذاربر سلامت فردی و اجتماعی شهروندان، محسوب می شود به گونه ای که، سلامت انسان ها، تاحد زیادی تحت تاثیر وضعیت اجتماعی– اقتصادی و محیطی آنها و در گرو برنامه ها و اهدافی است که شهر برای آن ها در نظر گرفته است و ارتقای سطح کیفیت زندگی شهری نیز، درگرو سلامت است. ارتقای سطح سلامت، به مثابه محور توسعه جوامع پذیرفته شده و باتوجه به اهداف منشور اوتاوا، هدف نهایی همه دولت هاست. یافته های کیفیت زندگی می تواند برای بازشناسایی استراتژی های سیاسی قبلی و طراحی سیاست های برنامه ریزی آینده استفاده شود. بهبود کیفیت زندگی در هر جامعه ای، یکی از مهمترین اهداف سیاست های عمومی آن جامعه است(قدمی و معتمد1392 :50-33). مرور بر ادبیات تحقیق نشان می دهد که توافق عمومی در میان محققان، سیاستگذاران و برنامه ریزان در خصوص نیاز به مطالعه کیفیت زندگی در نواحی شهری وجود دارد. این مطالعات غالبا وظایف کلیدی از قبیل آگاه کردن شهروندان، گروه های اجتماعی و سیاستگذاران از روند های کیفیت زندگی را بر عهده دارند. از این رو، تحقیق انجام شده می تواند اطلاعات مفیدی را در زمینه بهبود روش شناسی مطالعه کیفیت زندگی در نواحی منطقه 2 شهرداری کرمانشاه و برنامه ریزی توسعه به منظور ارتقای کیفیت زندگی شهروندان شهر کرمانشاه را فراهم نماید.

[1] – Permeability