• فهرست مطالب صفحه

فصل 1 مقدمه و کلیات تحقیق.. 1

1-1 مقدمه. 2

1-2 مطالعه موردی.. 4

1-3 اهداف تحقیق.. 6

1-4 جمع بندی.. 6

فصل 2  مرور بر تحقیقات پیشین.. 2

2-1 مقدمه. 9

2-2 زمان­بندی و برنامه ریزی اتاق عمل. 10

2-3 ضرورت توجه به زمان­بندی.. 12

2-4 تعریف انواع زمان­بندی.. 14

2-5 ادبیات مرتبط با مسائل جریان کارگاهی انعطاف پذیر. 15

2-2-2 دسته بندی جریان کارگاهی انعطاف پذیر. 19

2-6 طبقه بندی عدم قطعیت… 22

2-6-1 توصیف عدم قطعیت… 23

2-6-2 زمانبندی جریان کارگاهی انعطاف پذیر تحت عدم قطعیت… 24

2-7 رویکردهای اساسی زمانبندی تحت عدم قطعیت.. 27

2-7-1 رویکرد کاملا واکنشی.. 28

2-7-2 رویکرد استوار. 28

2-7-3 رویکرد پیشگویانه واکنشی.. 31

2-8 زمان­بندی برخط.. 33

بر ادبیات زمان­بندی عمل­های جراحی.. 35

2-9-1 برنامه ریزی ریاضی.. 36

2-9-2 شبیه سازی.. 41

2-9-3-الگوریتم های فرا ابتکاری.. 42

2-9-4 الگوریتم های ابتکاری.. 43

2-10 جمع­بندی.. 49

فصل 3 مدلسازی و تعریف مسأله. 30

3-1 مقدمه. 51

3-2 بیان مسأله. 51

3-3 رویکرداستراتژیک-عملیاتی.. 52

3-3-1  فاز اول: فاز استراتژیک(طراحی). 53

3-3-1-3 مدل پیشنهادی برای فاز استراتژیک(طراحی). 58

3-4 فازدوم: فاز عملیاتی.. 62

3-5 روش پیشنهادی برای اجرای فاز عملیاتی.. 63

3-5-1 قابلیت اطمینان.. 64

3-5-2 مدلسازی ریاضی برای فاز عملیاتی.. 69

فصل 4 رویکردهای حل.. 72

4-1 مقدمه. 73

4-2 روش حل فاز استراتژیک(برنامه ریزی دوهدفه) 73

4-2-1 روش Ɛ-محدودیت… 75

4-3 روشه­ای تکاملی.. 76

4-3-1 ساختار جواب برای الگوریتم ژنتیک…. 76

4-3-2 الگوریتم ژنتیک…. 80

4-3-3 الگوریتم جستجوی فاخته. 86

4-4 تنظیم پارامترها برای الگوریتم­های فراابتکاری با بهره گرفتن از روش تاگوچی.. 91

4-5 جمع­بندی.. 93

فصل 5 تحلیل نتایج.. 95

5-1 مقدمه. 96

5-2 نتایج بدست آمده از فاز اول: فاز استراتژیک(طراحی) 96

5-2-1 تخمین سناریو زمان انجام عمل جراحی.. 98

5-2-2 حل دقیق با رویکرد -محدودیت و استفاده از نرمافزار GAMS IDE/Cplex. 99

.. 106

.. 109

.. 112

.. 116

.. 119

.. 125

.. 127

.. 130

.. 135

.. 136

.. 109

. 138

.. 139

.. 140

. 142

 

.. 148

.. 156

.. 157

• فهرست جدول­ها صفحه

جدول 2-1  برخی از مسائل زمانبندی جریان کارگاهی انعطاف پذیر. 13

جدول 2-2   دسته بندی مطالعات بر روی زمان­بندی FFS تحت عدم قطعیت 21

جدول 5-1 زمان انجام یک عمل جراحی خاص توسط تیم اول در یک ماه گذشته مرتب شده به صورت صعودی   78

جدول 5-2 جراحی­های درنظر گرفته شده در فاز طراحی و تعداد تیم موجود در هر حوزه. 80

جدول 5-3  هزینه­ های بکارگیری هر تیم با واحد قرار دادن هزینه تیم اول بیهوشی.. 81

جدول 5-4  تعداد تیم­های انتخاب شده با توجه به تخصص مربوطه 85

جدول 5-5  نحوه شماره­گذاری تیم­ها در مرحله بعد(فاز عملیاتی) به صورت جدول زیر می­باشد. 85

جدول 5-6  میانگین زمان انجام عمل­های جراحی و بیهوشی.. 87

جدول 5-7  سطح­های درنظر گرفته شده برای پارامترهای الگوریتم ژنتیک 90

جدول 5-8 حالت های پیشنهادی روش تاگوچی.. 91

جدول 5-9  ابعاد مسائل نمونه با سایز کوچک… 94

جدول 5-10  ابعاد مسائل نمونه با سایز کوچک تعداد جراحی­هایی که در یک روز باید انجام شود. 95

جدول 5-11  نتایج به­دست آمده از حل دقیق مسائل در ابعاد کوچک… 96

جدول 5-12  نتایج حل مسائل نمونه با سایز کوچک توسط الگوریتم­های فرا ابتکاری و مقایسه آن با نتایج حل دقیق    100

جدول 5-13 ابعاد مسائل نمونه با سایز متوسط.. 105

جدول 5-14  ابعاد مسائل نمونه با سایز متوسط تعداد جراحی­هایی که در یک روز باید انجام شود. 106

جدول 5-15  نتایج حاصل از حل مسائل معرفی شده در ابعاد متوسط.. 107

جدول 5-16  نتایج حل مسائل نمونه با سایز متوسط توسط الگوریتم­های فراابتکاری و مقایسه آن با نتایج حل دقیق    111

جدول5-17 مقایسه عملکرد الگوریتم فراابتکاری با روش حل دقیق در راستای بهینگی جواب­ها و زمان حل مسائل با سایز بزرگ.. 116

 

 

• فهرست شکل­ها                                                                       صفحه

 شکل 1-1  نمودار جریان بیماران 6

شکل 2-1 ساختار کلی مسأله جریان کارگاهی انعطاف­پذیر. 11

 شکل 2-2   توزیع معیارهای بکار گرفته شده در زمان­بندی جریان کارگاهی انعطاف پذیر 15

 شکل 4-1 ساختار کلی جواب.. 57

 شکل 4-2  ساختار جواب برای سه تیم بیهوشی و پنج تیم جراحی.. 58

 شکل 4-3  مثالی عددی ساختار جواب برای سه تیم بیهوشی و پنج تیم جراحی 58

 شکل 4-4  تعداد جواب­های مشابه برای سطر مربوط به بیهوشی برای حالت سه تیم بیهوشی.. 59

 شکل 4-5  ساختارجواب­ برای سطر مربوط به بیهوشی برای حالت چهار تیم بیهوشی.. 59

 شکل 4-6  تعداد جواب­های مشابه برای سطر مربوط به بیهوشی برای حالت چهار تیم بیهوشی.. 60

 شکل 4-7 شبه کد ارائه شده برای الگوریتم ژنتیک… 61

 شکل 4-8 مثالی برای نشان دادن نحوه عملکرد عملگرها 62

 شکل 4-9  نحوه کارکرد عملگر تقاطع الگوریتم ژنتیک و جواب بدست آمده از عملگر تقاطع. 62

 شکل 4-10  فرزندهای حاصله و عمل موجه سازی.. 64

 شکل 4-11 نحوه عملکرد عملگر جهش… 65

 شکل 4-12 شبه کد ارائه شده در برای الگوریتم جستجوی فاخته. 68

 شکل 4-13 یک جواب اولیه برای نمایش نحوه عملکرد عملگرها 69

 شکل 4-14 نحوه عملگر پرواز لووی.. 69

 شکل 4-15  فرایند موجه سازی جواب.. 70

 شکل 5-1 مرز پارتو با بهره گرفتن از حل دقیق دو هدفه فاز یک… 82

 شکل 5-2 توالی انجام هر کار بر روی هر تیم جراحی و بیهوشی بعد از حل فاز اول (طراحی) 84

 شکل 5-3 فاکتورهای کنترلی بر پایه نرخ (S/N) 92

 شکل 5-4 ترکیب بهینه سطوح پارامترها 92

 شکل 5-5 نمودار تغیرات f1* با حل دقیق مسائل با اندازه کوچک… 97

 شکل 5-6 نمودار تغیراتf2* با حل دقیق مسائل با اندازه کوچک… 97

 شکل 5-7 نمودار تغیراتf3* با حل دقیق مسائل با اندازه کوچک… 98

 شکل 5-8 نمودار تغیراتz* با حل دقیق مسائل با اندازه کوچک… 98

 شکل 5-9 نمودار تغیرات زمان اجرا با حل دقیق مسائل با اندازه کوچک… 99

 شکل 5-10 تغیرات تابع هدف با بهره گرفتن از روش های مختلف.. 101

 شکل 5-11 نمودار تغییرات زمان اجرا با در نظر گرفتن روش های مختلف.. 101

 شکل 5-12 روند بهینگی نسبی جواب­های به دست آمده و زمان حل.. 102

 شکل 5-13 نمودار تغیرات f1* با حل دقیق مسائل با اندازه متوسط.. 108

 شکل 5-14 نمودار تغیرات f2* با حل دقیق مسائل با اندازه متوسط.. 108

 شکل 5-15 نمودار تغیرات f3* با حل دقیق مسائل با اندازه متوسط.. 109

 شکل 5-16 نمودار تغیراتz* با حل دقیق مسائل با اندازه متوسط.. 109

 شکل 5-17 نمودار تغیرات زمان اجرا با حل دقیق مسائل با اندازه متوسط.. 110

 شکل 5-18 تغیرات تابع هدف با بهره گرفتن از روش های مختلف.. 112

 شکل 5-19 نمودار تغییرات زمان اجرا با در نظر گرفتن روش های مختلف.. 113

 شکل 5-20 مقایسه عملکرد الگوریتم­های فراابتکاری و حل دقیق.. 114

 شکل 5-21 نمودار تابع هدف-زمان الگوریتم جستجوی فاخته برای مسأله m43. 115

فهرست علائم و نشانه­ها

 

 

 

 

 

دامنه عملیات	Cmax
حداکثر زمان در جریان	Fmax
حداکثر دیرکرد	Lmax
تعداد کارهای دیرکرد	U

 

1 مقدمه

 

در دنیای امروز با توجه به پیشرفت سریع تکنولوژی، سازمان ها از حالت انحصاری بیرون آمده و نیاز به رقابت در آن ها شدیدا احساس می شود. در این میان یکی از عواملی که می تواند یک سازمان را در عرصه رقابت مطرح سازد، توانایی آن در فراهم کردن محصولی با کیفیت، در کوتاه ترین زمان و با کمترین هزینه­ ممکن است. برای باقی ماندن در بازارهای بسیار رقابتی جهانی که به  سرعت در حال تغییر و پیشرفت است، شرکت­های تولیدی باید برای دستیابی به سیستم هوشمندتر و چابک بسیار تلاش  کنند. بنابراین ،با توجه به  عواملی چون رقابت و نوسانات تقاضا، چگونگی آماده کردن محصول دارای اهمیت ویژه­ای است. محصولات یک کارخانه با توجه به سیستم برنامه ­ریزی تولید آن، یا به شیوه ی مستقیم درون کارخانه تولید می­شوند و یا برون سپاری می­شوند. در این سیستم، برنامه ریزی در شرایط عدم قطعیت، مانند خرابی دستگاه­ها و زمان پردازش تصادفی، حیاتی و کارا به نظر می رسد. تولیدات داخلی کارخانه ،با توجه به نیازهای متنوع مشتریان، عموما دارای مسیر های کاری  متفاوت هستند و در واقع مسأله جریان کارگاهی انعطاف پذیر[1] در حالت عدم قطعیت بیشتر به شرایط  واقعی دنیای امروزه شباهت دارد و حل بهینه ی این مسأله از دیدگاه کمینه سازی معیارهایی چون دامنه عملیات، میزان تأخیر کارها و بیشترین استفاده از ماشین آلات، بسیار حائز اهمیت است.

زمان­بندی محصول یک فرایند تصمیم گیری برای تخصیص منابع محدود مانند ماشین ها، تجهیزات حمل مواد، اپراتور ها، و ابزارها به کار ها برای رسیدن به یک هدف معین می باشد. مطالعات گذشته در این زمینه عموما در فضای ایستا با تعداد کارهای ثابت، زمان پردازش قطعی، در نظر نگرفتن حوادث غیر مترقبه که می ­تواند بر روی انجام کار ها تاثیر بگذارد، می­باشد. در شرایط واقعی تولید، فضا پویا است و حالت های غیر قطعی و احتمالی مانند خرابی ماشین، زمان­های پردازش احتمالی، هجوم سفارشات و غیره وجود دارد. بنابراین زمانبندی محصول تحت عدم قطعیت در سال های اخیر توجه زیادی را به خود جلب کرده است. مسأله زمان بندی جریان کارگاهی در مطالعات گذشته به صورت تک هدفه در حالت قطعی در نظر گرفته می شد. در حالی که این مسائل در ذات خود به صورت چند هدفه می باشد و محدوده وسیعی از عدم قطعیت را در بر می­گیرد. مسأله جریان کارگاهی انعطاف پذیر نیز مانند جریان کارگاهی باید به صورت چند هدفه و در حالت عدم قطعیت در نظر گرفته شود.

برنامه ریزی مسأله جریان کارگاهی انعطاف پذیر به دلیل کاربرد گسترده ای در انواع صنایع در دنیای واقعی از اهمیت زیادی برخوردار است. برنامه ریزی جریان کارگاهی انعطاف پذیر یک مسأله بهینه سازی NP-hard می باشد. در نظر گرفتن عدم قطعیت باعث  پیچیده تر شدن این مسأله خواهد شد.در این مطالعه ابتدا به مدلسازی مسأله زمانبندی جریان گارگاهی انعطاف پذیر در شرایط عدم قطعیت می پردازیم سپس با توجه به NP-hard  بودن مسأله با بهره گرفتن از الگوریتم های فرا ابتکاری به حل آن خواهیم پرداخت.

کاربرد رویکرد استوار در شرایط عدم قطعیت است. این رویکرد در مطالعات گذشته در مسائل زمان­بندی نیز جایگاهی برای خود یافته است.  با بهره گرفتن از رویکرد زمان­بندی استوار می­توان زمان­بندی اولیه را به نحوی ایجاد کرد که تغییر داده ­ها در زمان اجرای برنامه، کمترین تغییرات و اثرات را در زمان­بندی اولیه منجر شود.

مفهوم استواری به توانایی یک سیستم در خوب عمل کردن تحت موقعیت­های مختلف اطلاق می­گردد. توانایی کنترل صحیح جنبه­ های تصادفی زمانبندی در سیستم­های زمانبندی واقعی بسیار مهم است. این توانایی تنها به معنی کنترل اختلالاتی که رخ می­دهد نیست بلکه سیستم زمان­بندی خوب باید توانایی ایجاد زمان­بندی مناسب در مقابله با اختلالات را داشته باشد. زمان­بندی استوار یکی ز رویکردهایی است که می ­تواند این قابلیت را برای سیستم زمان­بندی به وجود آورد. در این تحقیق از زمان­بندی اسوار سناریو محور استفاده شده است.

در زمینه­ رویکرد استوار، سابونکو اقلو و گورن(2009) از معیارهای استواری در مسائل زمان­بندی نام برده اند که عبارت اند از:

• کمینه­سازی عملکرد واقعی مورد انتظار
• کمینه سازی عملکرد بدترین حالت
• کمینه­سازی عملکرد بدترین سناریو با مشخص بودن بدترین سناریو