فهرست مطالب

 

عنوان                                                                                                                          صفحه

 

فصل اول: کلیات

1-1 مقدمه………………………………………………………………………… 2

1-2 بررسی ونقد منابع ومآخذ تحقیق……………………………………………… 8

 

فصل دوم: تاریخ سیاسی تشیع از آغاز تا شکل گیری حکومت آل بویه

2-1 تاریخ سیاسی تشیع از آغاز تا قیام های علویان:……………………………… 15

2- 2 قیام های علویان در دورة  خلافت امویان……………………………………. 19

2 – 3 قیام زید بن علی………………………………………………………….. 20

2- 4 قیام یحیی بن زید………………………………………………………….. 21

2- 5 قیام های علویان در دوره ی خلافت عباسیان……………………………….. 22

2 – 6 زمینه های شکل گیری حکومت علویان طبرستان(250-316ق)…………… 25

2- 7  حکمرانی محمد بن زید علوی (270-287 ق)……………………………… 27

2 – 8 حسن بن علی الاطروش حسینی ناصرالحق(301-304ق)…………………. 28

 

فصل سوم: تاریخ سیاسی مذهبی حکومت آل بویه

3-1 تاریخ سیاسی آل بویه از ابتدا تا سقوط (321448ق)………………………… 31

3-1-1  خاستگاه نژادی و اجتماعی آل بویه……………………………………. 31

3- 1-2 ابوشجاع بویه و پسرانش………………………………………………. 33

3- 1-3  آغاز قدرت گیری عماد الدوله در کرج………………………………… 35

3-1-4  حسن بن بویه:(324-366ق)………………………………………….. 38

3-1- 5 دیالمه ی فارس: عضد الدوله بن فناخسرو (338-372 ق)…………….. 41

3-1-6 پایان حاکمیت آل بویه در فارس وعراق (403-448ق)…………………. 45

3-1-7 دیالمه عراق و خوزستان(334-447 ق)احمدبن بویه (324-356 ق)…… 46

3-1 -8 اوضاع خلافت در زمان حمله احمدبن بویه در بغداد…………………… 46

3-1-9 اقدامات احمدبن بویه معزالدوله دربغداد………………………………… 47

3-1 -10 عزالدوله بختیاربن معزالدوله(356-367ق)…………………………… 48

3-1 -11  جلال الدوله ابوطاهر بن بهاءالدوله (383-435 ق)………………….. 49

3-1 -12  قدرت و قلمرو آل بویه……………………………………………… 50

3-2 مذهب در دورۀ آل بویه……………………………………………………… 52

3-2 -1  مذ هب حاکمان آل بویه……………………………………………… 52

3 –2 – 2 وضعیت تشیع قبل از قدرت گیری آل بویه…………………………. 57

3 –2 -3 سیاست تسامح وتساهل مذهبی آل بویه……………………………… 59

3 – 2 -4 احیای شعائر تشیع………………………………………………….. 60

3 –2-5 جایگاه مشاهد ائمه وسادات پیش از دوره آل بویه……………………… 62

3-2-6 موقعیت شیعیان در دوره امویان؛  دوران تقیّه…………………………… 64

3 –2-7 موقعیت شیعیان در دوره حکومت عباسیان…………………………… 65

 

فصل چهارم:  اقدامات حاکمان شیعی آل بویه در توسعه آرامگاه های ائمه (ع) در عتبات عالیات

4 – 1 عتبات عالیات در دورۀحاکمان آل بویه…………………………………….. 72

4–2 تاریخچه سرزمین کربلا از آغاز تا دوره آل بویه………………………………. 74

4-2-1 وجه تسمیه وتاریخچه سرزمین کربلا…………………………………… 75

4-2-2 وضعیت کربلا در دوره حکومت اموی…………………………………… 76

4-2- 3 اولین علامت جهت هدایت زائران به مرقد مطهر………………………. 76

4-2- 4 وضعیت حرم امام حسین (ع) در دورۀ عباسیان……………………….. 77

4-2- 5 کربلا و وضعیت حرم امام حسین(ع)  در دوره علویان…………………. 79

4- 2- 6 کربلاو وضعیت حرم در دوره آل بویه…………………………………. 80

4-2-7 تاریخچه حرم ابوالفضل عباس(ع) ازابتدا تا آل بویه……………………… 82

 

4-2- 8 دوره های  تاریخی حرم مطهر امام حسین (ع)(کربلا)تا آل بویه……….. 83

4-3 تاریخچه نجف و حرم امام علی(ع)…………………………………………… 84

4 –3- 1 تاریخچه ووضعیت حرم امام علی(ع) از ابتدا تا آل بویه………………. 85

4 –3-2 نجف وآرامگاه امام علی (ع) در زمان حاکمان آل بویه…………………. 87

4 –3-4رخدادهای تاریخی نجف اشرف………………………………………… 89

4 – 3- 5  تاریخچه آستانه سامراء(حرم عسکرین)…………………………….. 90

4 –3 – 6 تاریخچه و وجه تسمیه کاظمین…………………………………….. 91

4 –3- 7 اقدامات حاکمان آل بویه در کاظمین………………………………… 92

 

فصل پنجم: وضعیت آرامگاه های امامزادگان در ایران دورۀ آل بویه (فارس- ری-مشهد-قم)

5-1 حرم امامزادگات در شیراز……………………………………………………. 96

5 – 1 -1 نام و نسب حضرت احمد بن موسی(ع)………………………………. 96

5-1-2 علل مهاجرت حضرت شاهچراغ (ع) به ایران……………………………. 97

5 – 1- 3عزیمت از مدینه به سوی طوس……………………………………… 98

5 –1- 4 ورود به سرزمین فارس و شهادت حضرت احمد بن موسی (ع)……….. 99

5 –1- 5 آشکارشدن مزار شریف حضرت احمدبن موسی (ع)………………….. 99

5 –1-6  زندگانی حضرت علی بن حمزه (ع)…………………………………. 101

5 –1- 7 تاریخچه بنای آرامگاه واقدامات آل بویه:……………………………. 102

5-2 حرم امامزادگان وائمه (ع) در ری ،قم ،مشهد……………………………….. 103

5 –2- 1 زندگانی حضرت عبدالعظیم (ع)……………………………………. 103

5-2-2 نخستین بناء روی قبر حضرت عبدالعظیم(ع)…………………………. 104

5-2-3 زندگی نامه حضرت معصومه(س)وتاریخچه حرم ایشان:……………….. 104

5- 2-4 زندگی نامه حضرت امام رضا(ع) ووضعیت حرم ایشان:……………….. 105

نتیجه گیری………………………………………………………………………. 107

منابع……………………………………………………………………………… 112

پیوست‌ها

چکیده به انگلیسی

صفحه عنوان به انگلیسی

 

 

1-1 مقدمه

شیعیان وعلویان که خود را از پیروان حضرت علی (ع) می دانند وبه امامت ایشان و فرزندان آن حضرت بعد از وفات حضرت رسول(ص) معتقد هستند ، با مشاهده انحراف در دین اسلام وسنت رسول الله به مبارزه وقیام علیه حکومت اموی پرداختند.

اوج این قیام ونهضت درسال(61هجری)درصحرای کربلا وتوسط امام حسین(ع)به وقوع پیوست.این نهضت سرمنشآ قیام ها و نهضت های بعدی بودکه درقلمرو حکومت اسلامی علیه حکام اموی ایجاد شد.

چنا نچه در دوره امویان بعد از قیام امام حسین (ع) در کربلا، زید بن علی بن حسین (ع) در دوران هشام بن عبدالملک به سال (121ق) خروج کرد و مردم در کوفه با او بیعت کردند. مورخان گرفتن انتقام خون شهیدان کربلا ، امر به معروف و نهی از منکر واصلاح وضع جامعه مسلمین را از دلایل خیزش او می دانند.

پس از این قیام که توسط امویان سرکوب شد. قیام یحیی بن زید(125ق) وعبدالله بن معاویه بن عبدالله (127ق) در خراسان و کوفه رخ داد که این دو قیام هم به شدت سرکوب شدند ، اما زمینه را برای سقوط دولت اموی وروی کار آمدن عباسیان در سال (132ق) فراهم کرد.

بعداز سقوط امویان وایجاد خلافت عباسی توسط فرزندان عباس با شعارالرضامن آل محمدآنان که بامطرح کردن این شعار توانستنداز قدرت و نفوذ علویان درایران وعراق برای کسب وغصب خلافت استفاده کنند. به دلیل غصب خلافت مورد غضب و اعتراض علویان قرار گرفتند،و از همان سالهای نخست با قیام های علویان در عراق و ایران روبرو گردیدند.

نواحی مختلف ایران به خصوص خراسان وطبرستان به دلیل موقعیت جغرافیایی واجتماعی برای قیام های علویان کانون مناسبی بودند به طوری که درطبرستان در سال(250ق) حکومتی توسط علویان زیدی بنیان نهاده شد که طرفدار وحامی مذهب تشیع و مخالف خلافت عباسی بود وبرای حمایت ازشیعیان در عراق ودیگر نواحی اقداماتی انجام دادند.

با سقوط حکومت علویان طبرستان(316ق)از بطن حکومت  آنان سردارانی پا به عرصه قدرت نهادندکه در ایران و عراق حکومت های،آل زیار وآل بویه را تاسیس کردند.

پسران بویه ماهیگیر که در خدمت علویان بودند ازاین دسته سرداران بودند،که در قرن سوم وچهارم هجری حکومتی ایرانی و شیعی مذهب ایجاد کردند.که تا آن زمان تنها حکومتی در تاریخ اسلام بودندکه توانستند برخلافت عباسی سلطه پیدا کنند وآنان را به زیر فرمان خود در آورند.

ظهور و قدرت گیری حکومت ایرانی – شیعی آل بویه را می توان، به طور مستقیم از ثمرات نهضت علویان دانست . زیرا آنان در درون این حکومت مراحل رشد وترقی خود را طی کردند.

دوره حکومت آل بویه (321- 448ق) یکی از دوره های متمایز و برجسته در تاریخ ایران می باشد.آل بویه از لحاظ نیرو و وسعت قلمرو،قوی تریم سلسله ای بودندکه قبل از چیدایش سلاجقه،روی کار آمدند.هیچ یک از حکام آل بویه به اندازه ی عضدالدوله به وسعت قلمرو وپیروزی برشاهان ممالک اطراف دست نیافتند.

حکومت خاندان بویه با احیای شئون وآداب ایرانی واحیای شعائرتشیع به فرهنگ ایران ومذهب تشیع خدمات شایان وقابل توجهی کرده اند.از اثرات تسلط آل بویه تقویت وتوسعۀمذهب تشیع در ایران وفراهم شدن بستر مناسب برای گسترش ورشدفقه شیعی بود.

یکی از ویژگی های برجسته امیران بویه تلاش در ترویج تشیع و احیای شعائرشیعه بود.هر چند در این دوران تشیع امامی مذهب رسمی حکومت نگردید،اما شیعیان اجازه یافتند به انجام مراسم مذهبی و ابراز عقاید خویش بپردازندو علمای شیعه به نشر فرهنگ شیعی مبادرت ورزند.

فضای باز مذهبی که با روی کارآمدن آل بویه در سرزمین های اسلامی و به ویژه در بغداد به وجودآمد، فعالیت شیعیان راشدت بخشید.

شیعه به نسبت دوره های دیگر با به قدرت رسیدن آل بویه قدرت و نفوذ بیشتری یافت و زمینه برای خروج از تقیّه برای آنان فراهم شد و در این عهد شعائر شیعه رواج یافت.البته ظهوردولت های شیعی در ایران ، عراق ، شام ومصر خود نتیجه افزایش قدرت وجمعیت شیعیان در قلمرو اسلامی بود.بنابراین دولتهای شیعی که با حمایت ازمکتب تشیع به قدرت می رسیدندبرای حفظ حمایت وپشتیبانی جمعیت رو به افزایش تشیع ازخود بایستی به تقویت وگسترش شعائرآنان در جامعه سنی مذهب می پرداختند.در سایۀاین توجه قدرت  شیعیان در قرن چهارم هجری چنان شدکه آنان قادر شدند شعائر شیعه از جمله؛عزاداری امام حسین(ع) در روز عاشورا ، برگزاری جشن غدیر خم،شهادت دادن به ولایت امام علی(ع)در اذان وزیارت قبور مطهر ائمه وامامزادگان در ایران وعراق را علنی کنند.

حاکمان آل بویه،نه تنها به زیارت ائمه توجه خاصی داشتند بلکه برای آسایش زوار کربلا و نجف امکانات و وسایل رفاهی را فراهم می کردندو در بازسازی و تعمیر آرامگاه های امامان و امامزادگان در ایران و عراق تلاش بسیاری انجام می دادند.این اقدام ها سنت زیارت را در دوره  آل بویه گسترش ورونق بسیاربخشید.درنتیجه شهرهای شیعه نشین چون نجف، کربلاوکاظمین رونق وامنیت وتوسعه بسیار یافتند،و بر جمعیت شیعه دراین شهرها افزوده شد. واینها همه در اثرحمایت و تشویق مردم برای ساکن شدن در اطراف حرم های ائمه توسط حاکمان بویه وانجام اقدام های عمرانی آنان بود.

حاکمان آل بویه ارادت و محبت شدید خود به امیر المومنین علی (ع) و امام حسین (ع) و ائمه مدفون در کاظمین و ایران را از طریق ایجاد، بازسازی و توسعه و تعمیر گنبد و بارگاه آنان نشان می دادند.

امیران بویه اموال و ملک هایی را وقف ونذرحرم ائمه(ع)می کردندودرکنارآن با قرار دادن مدفن خود در کنار آرامگاه های ائمه اطهار و امامزادگان،اهمیت این مشاهد متبرکه از نظر خود را می رساندند.به طوری که مدفن علی بن بویه(عماد الدوله)موسس حکومت آل بویه در حرم علی بن حمزه (ع) در شیراز و قبر عضدالدوله و دو پسرش شرف الدوله و بهاء الدوله در نجف در جوار بارگاه حضرت علی (ع) حاکی از این مطلب می باشد.

اقدام دیگری که سلاطین آل بویه انجام می دادند که سبب ترویج تشیع و رونق حرم ائمه می شد،به جا آوردن سنت زیارت قبور مطهرائمه(ع)بود.عضدالدوله به زیارت حرم امام علی(ع)وامام حسین(ع)درنجف و کربلارفت.

عزالدوله در سال(361ق ) به زیارت مرقدامام علی(ع)در نجف ودرسال(366ق)به زیارت بارگاه ملکوتی امام حسین(ع)درکربلارفت.جلال الدوله وابوکالیجار به زیارت حرم امام حسین(ع)در کربلا وامام موسی کاظم(ع)درکاظمین رفتند. معزالدوله به زیارت کاظمین می رفت،ودر همانجا دفن شد.در این زیارت ها که درباریان وبزرگان همراه حاکمان بودند به آرامگاه ائمه وخادمان حرم وساکنان اطراف حرم کمکهای مالی می کردند.

درباره ی مدفن و بنای بارگاه های امامزادگان در ایران و عراق گزارش هایی در دست است؛که حکایت از این دارد که از همان سال های اولیۀ شهادت ائمه،بناهایی ساده بر مزار آنها ساخته شدو به مرور زمان بناهای رفیع و آرامگاه های با شکوه بر مرقد آنها بنا شده است.

قدرت گیری آل بویه را باید نقطه عطفی در توجه به توسعه و تعمیر مشاهد متبرکه ائمه (ع)در ایران و عراق دانست ؛ چون در این دوران شاهد اقدامات عمرانی آنان می باشیم که جنبه مذهبی و اعتقادی دارد و همین توجه سبب گردید بازسازی و تعمیر و توسعه آرامگاه های ائمه اطهار و امامزادگان رونق چندانی بیابد.

بررسی چگونگی و چرائی بازسازی و ایجاد و تعمیر مشاهد متبرکه در ایران و عراق حاکی از آن است که حاکمان آل بویه به دلیل اعتقاد به تشیع و وجود و نفوذ شیعیان در عراق و ایران برای کسب مشروعیت در نظر شیعیان به بازسازی آرامگاه های ائمه شیعه دست زد. وضمن انجام این امور محبت وارادت خود به خاندان پیامبر را نشان می دادند. توجه وحمایت حاکمان آل بویه به وضعیت آرامگاه های ائمه(ع) وشیعیان سبب برگزاری علنی مراسم زیارت قبور ائمه (ع) توسط شیعیان وسپس گسترش و توسعه بازسازی و تعمیر مشاهد متبرکه گردید. که با دوره های قبل و بعد از آن تفاوت زیادی داشت.

تاریخ حکومت آل بویه یکی ازدرخشان ترین دوره های تاریخ ایران بعد از اسلام است . دراین زمان حکومت شیعی-ایرانی وقدرتمندشکل گرفت که ضمن تسلط وسیطره برخلافت سنی مذهب عباسی در بغداد، در این برهه ازتاریخ سبب علنی شدن شعائرشیعیان گردید.یکی ازشعائر شیعیان زیارت قبور ائمه(ع) وایجاد و تعمیر حرم وآرامگاه های ایشان می باشد.لذا بازخوانی وبررسی چرایی و چگونگی بازسازی،تعمیر و ایجاد مشاهد متبرکه که مورداحترام تشیع می باشداز اهمیت بسزایی برخوردار می باشد.

پرداختن به تاریخ سیاسی حکومت آل بویه وچگونگی شکل گیری آن ، سپس بررسی و تبیین چگونگی وضعیت مشاهد متبرکه قبل از به قدرت رسیدن آل بویه درایران وعراق ودر نهایت بررسی دلایل وچگونگی توجه حاکمان آل بویه به مشاهدائمه(ع)واقدام های آنان وپیامدهای این توجه هدف این پایان نامه می باشد.

باتوجه به ماهیت موضوع، روش تحقیق دراین پژوهش توصیفی- تحلیلی خواهد بود. به این شکل که ابتدا هرقسمت به طور مشخص توصیف وسپس ابعاد آن مورد نقد وبررسی قرار خواهد گرفت. بدیهی است که روش گردآوری اطلاعات خام دراین پژوهش کتابخانه ای است. بدین ترتیب که ابتدا منابع اصلی وسپس پژوهش های انجام شده مورد مطالعه قرار گرفته و بعد ازآنها فیش برداری می شودوپس از اتمام فیش برداری، مطالب رابراساس موضوعات خاصی که قبلا فهرست بندی شده اند طبقه بندی کرده وپس از تجزیه و تحلیل مطالب وحذف موارد اضافی در آخر نگارش براساس فصول انجام شده ودر آخر براساس مطالب وداده ها تحلیل و نتیجه گیری صورت می گیرد.

چگونگی و وضعیت اماکن و مشاهد متبرکه شیعیان در ایران وعراق قبل از آل بویه اقدام ها وتغییرهای انجام شده در دوره آل بویه در این اماکن ودلایل انجام این اقدام ها وتوجه به توسعه و بازسازی قبور ائمه و امامزادگان در ایران وعراق سوال های این پایان نامه می باشد. فرضیه هایی برای این سوال ها وجود داشت که در پایان اثبات گردید.

قبل ازبه  قدرت رسیدن حکومت شیعی آل بویه، در دوره حکومت های اموی وعباسی چون سنی مذهب ومخالف تشیع وشیعیان بودندو ازقدرت و نفوذ آنان بیم داشتند، نه تنها توجه چندانی به شیعیان وائمه و قبور آنان نمی کردند، بلکه حتی شیعیان را مورد آزار و شکنجه قرار می دادندف واز زیارت حرم ائمه(ع)باز داشته می شدند و قبور ائمه(ع)تعمیر و بنا نمی شدند بلکه جز در موارد محدود، توسط خلفا تخریب می شدندوشیعیان شعائر خودرا علنی انجام نمی دادند.اما